P. Champion  : Procès de condamnation (1920-1921)

Tome 1 : II. Processus ordinarius

159[Processus ordinarius]

Lunæ XXVI Martii.
Incipit processus ordinarius post processum factum ex officio778.

Item, lunæ immediate sequenti779, post Ramos Palmarum, quæ fuit XXVI. dies780 dicti mensis martii, in domo habitationis nostræ, Rothomagi, coram nobis, episcopo prædicto, et dicto fratre Johanne Magistri, vicario domini Inquisitoris, comparuerunt venerabiles domini et Magistri : Johannes de Castellione, Johannes Pulchripatris, Jacobus de Turonia, Nicolaus Midi, Petrus Mauricii, Gerardus Fueilleti, in sacra theologia ; et Radulphus Rousselli, thesaurarius ecclesiæ Rothomagensis, utriusque juris doctores ; — Andreas Marguerie, archidiaconus Parvi-Caleti, in legibus ; Nicolaus de Venderès, archidiaconus de Augo, et Johannes de Fonte, in decretis licentiati ; — Thomas de Courcellis, bachalarius781 in theologia, et Nicolaus Loiselleur782, canonicus ecclesiæ Rothomagensis. In quorum præsentia legi fecimus certos articulos concludentes quod dictus promotor contra ipsam783 Johannam proponere intendebat.

Et tunc deliberatum fuit quod, præter et ultra processum præparatorium, hactenus ex officio nostro observatum, a cætero, prout etiam nos, episcopus et vicarius prædicti, faciendum decrevimus et conclusimus, contra dictam Johannam per processum ordinarium procederetur ; et quod hujusmodi articuli erant bene compositi ; et quod super istis dicta Johanna interrogaretur et audiretur ; quodque hujusmodi articuli proponerentur ex parte dicti promotoris per aliquem solemnem advocatum vel ipsum promotorem ; et, si dicta Johanna recuset respondere, monitione canonica prius eidem facta, habeantur ista pro confessatis. Et, post plura, conclusimus quod, 160crastina die sequente, proponerentur articuli prædicti dandi per promotorem, et super illis interrogaretur et audiretur prædicta Johanna.

Martis XXVII. Martii784.

* Item, die martis post Ramos Palmarum, immediate sequenti, die XXVII. dicti mensis martii, in camera prope magnam aulam castri Rothomagensis, præsidentibus nobis, episcopo prædicto, et dicto fratre Johanne Magistri, vicario dicti domini Inquisitoris ; assistentibus quoque reverendis patribus, dominis et magistris : Ægidio, abbate Fiscampnensi ; Petro, priore de Longavilla ; Johanne Pulchripatris, Jacobo de Turonia, Nicolao Midi, Petro Mauricii, Gerardo Fueilleti, Erardo Emengart785, Guillelmo Boucherii, Mauricio de Quesneyo, Johanne de Nibat, Johanne Fabri, Jacobo Guesdon, Johanne de Castellione, in sacra theologia ; Radulpho Rousselli, in utroque ; Johanne Guerini, in canonico jure doctoribus ; — Roberto Barberii, Dionysio Gastinelli, Johanne Dulcis, in utroque ; Nicolao de Venderès, Johanne Pinchon, Johanne Basseti, Johanne de Fonte, Johanne Columbelli, Auberto Morelli, Johanne de Quemino, in canonico ; Andrea Marguerie, archidiacono Parvi Caleti ; Johanne Alespée, Nicolao Caval786, Gauffrido de Croteyo, in civili jure licentiatis ; — Guillelmo de Gardinis et Johanne Tiphaine, in medicina doctoribus ; — Guillelmo Haiton787, bachalario788 in theologia — Guillelmo de Camera, in medicina licentiato ; — fratre 161Johanne Valée, fratre Ysambardo de Petra, de ordine Fratrum Prædicatorum ; — Guillelmo Brolbster789 et Johanne de Hanton790, presbyteris : sæpedictus791 Johannes de Estiveto, ecclesiarum Bajocensis et Belvacensis canonicus, promotor in hac causa a nobis792 deputatus, comparens in judicio coram nobis, in præsentia dictæ Johannæ, in eodem loco coram nobis adductæ, quamdam supplicationem et requestam proposuit verbis gallicis, cujus tenor, translatus in latinum, de verbo ad verbum sequitur793 :

* Martis post Ramos Palmarum, vicesima septima Martii794.

Anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo, die martis post Ramos Palmarum, vicesima septima mensis martii, promotor fecit supplicationem et requestam contentam in quadam cedula papirea quam tunc in suis tenebat manibus, cujus tenor talis est : Messeigneurs, etc. Et supplicatione facta, etc.795.

Domini mei796, reverende pater in Christo, et vos, vicarie, quantum ad istud singulariter commisse a domino Inquisitore deviantium in fide catholica, stabilito et deputato per totum regnum Franciæ : ego, promotor ex parte vestri commissus et ordinatus797 in hac causa, post certas informationes et interrogationes, per vos et ex parte vestri factas, dico, affirmo et propono Johannam hic præsentem et delatam, pro respondendo illud quod ab ea voluero petere, dicere et proponere contra ipsam, tangens et concernens prædictam fidem ; et intendo probare, si opus sit, per protestationes et sub protestationibus, et ad fines et conclusiones plenius declaratas in codice quem coram vobis, judicibus in hac parte, exhibeo et trado, contra dictam Johannam, facta, jura et rationes declaratas et contentas in articulis scriptis et specificatis in ipso codice. Et supplico vobis et requiro quatenus faciatis ipsam Johannam jurare et affirmare quod ipsa respondebit ad contenta in dictis articulis et in quolibet eorum particulariter, per hoc quod credit aut non credit ; et in casu quo jurare et affirmare nolet, recusabit, aut plus quam decet differet, postquam istud facere sibi præceperitis et de hoc summata per vos fuerit, reputetur tanquam deficiens et contumax in sua præsentia ; et, sua contumacia exigente, declaretur excommunicata pro manifesta offensa. Et ulterius per vos sibi assignetur certus et brevis dies pro respondendo, ut dictum est, ad dictos articulos, cum intimatione quod, si ad illos aut aliquos eorum non respondeat infra diem prædictam, vos tenebitis dictos articulos vel articulum, non responsos vel non responsum per eam, pro confessatis aut confessato, sicut jura, stylus, usus et communis observantia volunt et requirunt.

162* Qua quidem supplicatione sic facta, dictus promotor dedit libellum contra ipsam Johannam ibi præsentem, per modum articulorum concludentium, quorum tenor infra scribitur.

Postmodum nos, judices antedicti, petivimus deliberationem antedictorum dominorum et magistrorum, ibi tunc assistentium, et quid ulterius erat agendum. Visa supplicatione et requesta promotoris, et auditis opinionibus singulorum, conclusimus quod dicti articuli, per ipsum promotorem exhibiti, legerentur, et verbis gallicis exponerentur ipsi Johannæ, quodque dicta Johanna ad singulos articulos responderet illud quod sciret ; et si aliqua essent de quibus respondendis peteret dilationem, sibi competens dilatio traderetur.

Et supplicatione facta798, dedit799 libellum contra Johannam, hic præsentem, per modum articulorum concludentium. Et postea domini judices petierunt ab assistentibus, præsente dicta Johanna, quæ ibi fuit adducta, qualiter erat ulterius faciendum et procedendum in negotio, juxta supplicationem promotoris. Qui domini assistentes super hoc responderunt :

Et primo, magister Nicolaus de Venderez dixit quod, ad primum, compellenda est facere juramentum. Quoad secundum, etiam promotor bene requirit, et quod est reputanda contumax, si recusaret jurare. Et quoad tertium, [ut] sibi videtur, debet excommunicari. Et si sustineat sententiam excommunicationis, debet procedi contra eam secundum jura. Item et si recuset, (et) sustineat excommunicationis sententiam.

Magister Johannes Pinchon, quod primitus legantur articuli, antequam deliberet.

Magister Johannes Basseti, quod legantur articuli, antequam feratur sententia excommunicationis.

Magister Johannes Garini : legantur articuli.

Magister Johannes de Fonte, ut magister Nicolaus de Venderez.

Magister Gauffridus de Crotay. Videtur eidem quod danda est eidem dilatio trina ad minus, antequam excommunicetur ; et habeatur pro convicta, si recusaverit jurare ; maxime quia in materia civili, dantur tres dilationes ad jurandum de calumnia.

163Magister Johannes Dulcis, ut præcedens.

Magister Ægidius de Campis : legantur articuli, et assignetur ei dies ad veniendum, advisata ad respondendum.

Magister Robertus Barberii, ut præcedens.

Dominus abbas Fiscampnensis : prout sibi videtur, ipsa tenetur jurare dicere veritatem de his quæ const[ent] tangentia processum. Et si non sit advisata, habeat dilationem competentem. [Et dies] danda est ei800 ad veniendum advisata.

Magister Johannes de Chasteillon : ipsa tenetur respondere veritatem, maxime cum ibi agatur de facto suo.

Magister Erardus Emengart, ut dominus Fiscampnensis.

Magister Guillelmus le Bouchier, ut præcedens.

Dominus prior de Longavilla : in his quæ nesciret respondere, apparet801 sibi, quod non est cogenda respondere per credit, vel non credit.

Magister Johannes Beaupère : in his de quibus certa est et quæ sunt de facto, respondere tenetur veritatem. In his autem in quibus nesciret veritatem respondere, aut quod juris esset, si petat dilationem, danda est eidem dilatio.

Magister Jacobus de Turonia, ut præcedens.

Magister Nicolaus Midi ut præcedens, addito quod, si nunc debeat compelli jurare præcise, se refert ad juristas.

Magister Mauricius de Quesneyo, ut dominus Fiscampnensis.

Magister Johannes de Nibat, quoad articulos, se refert ad juristas, et, quoad juramentum, debet facere juramentum de dicendo veritatem super his quæ tangent processum et fidem ; et si super aliquibus faciat difficultatem respondere veritatem, et petat dilationem, danda est eidem.

Magister Johannes Fabri, se refert ad juristas.

Magister Petrus Mauricii : de notis respondeat.

Magister Gerardus : tenetur respondere per juramentum.

Magister Jacobus Guesdon, ut præcedens.

Magister Thomas de Courcellis : tenetur respondere ; et quod legantur articuli, et legendo respondeat ; et quoad dilationem, si petat, danda est ei.

Magister Andreas Marguerie est opinionis quod ipsa habeat jurare super hæc quæ tangunt processum ; et quoad illa quæ sunt dubia, credit quod debet eidem dari dilatio.

Magister Dionysius Gastinel : debet jurare ; et bene petit promotor 164quoad juramentum. Quoad procedendum ulterius, si recuset jurare, vult primitus revolvere libros.

Magister Aubertus Morelli et magister Johannes de Quemino : tenetur jurare, etc.

His sic actis, promotor se obtulit jurare de calumnia, et juravit, videlicet, quod non favore, rancore, timore aut odio, sed zelo fidei, proponit ea quæ dat in libello, seu articulis, et in materia ista contra dictam Johannam.

Postea fuit eidem Johannæ dictum quod ipsa haberet respondere veritatem de his quæ tangerent factum. Postquam dicti doctores et magistri dixerunt opiniones suas, et etiam quod dictus promotor juravit de calumnia, dominus Belvacensis dixit eidem Johannæ quod ibi adstantes erant omnes ecclesiastici et doctissimi viri, etc802.

Deinceps promotor antedictus juravit coram nobis de calumnia. Quo peracto, eidem Johannæ diximus quod omnes ibi adstantes erant ecclesiastici et perdocti viri, in jure divino et humano experti, qui cum omni pietate et mansuetudine volebant et intendebant procedere cum ipsa803, prout semper parati fuerant804 ; non quærendo vindictam aut punitionem corporalem, sed instructionem et reductionem ejus ad viam veritatis et salutis805. Et quia non erat satis docta et806 instructa in litteris et talibus materiis arduis pro sibi ipsi consulendo807 quid esset actura seu responsura, ideo nos eidem Johannæ offerebamus quod eligeret808 unum vel plures quos vellet de adstantibus ibidem809 ; vel, si nesciret eligere, traderentur sibi aliqui per nos810, pro consulendo eidem811 Johannæ quid esset actura seu responsura, proviso quod, de his quæ sunt facti, haberet in propria personna respondere veritatem812 ; requirendo ipsam Johannam quod juramentum præstaret de dicendo ipsam veritatem de his quæ tangerent factum.

165* Ad quæ eadem Johanna respondit in hunc modum : Primo, de hoc quod admonetis me de bono meo et de fide nostra, ego regratior vobis et etiam toti societati. Quantum ad consilium quod mihi offertis, etiam ego regratior vobis813 ; sed ego non habeo intentionem me separandi a consilio Dei. Quantum ad juramentum quod me facere vultis, ego sum parata dicere veritatem de omni illo quod tangit processum vestrum. Et sic juravit, tactis sacrosanctis Evangeliis.

* Ad quæ dicta Johanna respondit : Premièrement de ce que admonnestez mon bien et de nostre foy, je vous mercye et à toute la compaignie aussi. Quant au conseil que me offres, aussi je vous mercye, mais je n’ay point de intencion de me départir du conseil de nostre Seigneur814.

Quant au serement que voulés que je face, je suis preste de jurer dire vérité de tout ce qui touchera votre procès. Et sic juravit, sacrosanctis tactis Evangeliis.

Postea, de præcepto et ordinatione nostra, fuerunt lecti prædicti articuli, ex parte promotoris exhibiti ; et contenta in eisdem articulis seu libello fuerunt eidem Johannæ verbis gallicis exposita, tam die martis prædicta quam die mercurii in crastino.

Postea magister Thomas de Courcellis, de præcepto dominorum judicum, incepit exponere contenta in libello seu articulis815.

Mercurii XXVIII. Martii816.

Qua die mercurii, præsentes fuerunt reverendi patres, domini et magistri : Ægidius, abbas Fiscampnensis ; Petrus, prior de Longavilla ; Johannes Pulchripatris, Jacobus de Turonia, Erardus Emengart817 Mauricius de Quesneyo, Nicolaus Midi, Petrus Mauricii, Guillelmus Boucherii, Johannes de Nibat, Johannes Fabri, Johannes de Castellione, Jacobus Guesdon et Gerardus Fueilleti, in sacra pagina ; Radulphus Rousselli, in utroque jure doctores ; — Robertus 166Barberii, licentiatus in jure canonico818 ; — Guillelmus Haiton819, Nicolaus Copequesne820, in sacra theologia bachalarii821 ; — Johannes Guerini, Dionysius822 Gastinelli, Johannes Dulcis, in utroque ; Johannes Pinchon, Johannes Basseti, Johannes de Fonte, Johannes Columbelli, Johannes de Quemino, in canonico ; Andreas Marguerie, archidiaconus Parvi Caleti ; Johannes Ad Ensem, Nicolaus Caval, Gauffridus de Croteyo, in civili jure licentiati ; — Guillelmus de Gardinis, Johannes Tifaine823, doctores ; Guillelmus de Camera, licentiatus in medicina ; — Guillelmus Brolbster et Johannes Hanton824, presbyteri.

Quorum siquidem prædictorum articulorum libelli825, etiam responsionum dictæ Johannæ tunc datarum, una cum etiam responsionibus alias datis, ad quas dicta Johanna de præsenti se refert, tenor sequitur de verbo ad verbum826.

Coram vobis, venerando827 in Christo patre et domino, domino Petro, miseratione divina Belvacensi episcopo, tanquam Ordinario, in hac civitate et diœcesi Rothomagensi, territorium habente et religioso viro, magistro828 Johanne Magistri, ordinis Fratrum Prædicatorum, bachalario in theologia, per religiosum et magnæ circumspectionis virum, magistrum Johannem Graverent, in sacra pagina doctorem eximium ejusdem ordinis, in regno Franciæ hæreticæ pravitatis Inquisitorem ab apostolica sede deputatum, in prædictis civitate et diœcesi vicario et quoad præsentem causam specialiter commisso ; judicibus competentibus in hac parte, ad finem seu fines quod quædam mulier, Johanna la Pucelle vulgariter nuncupata, nuper infra terminos territorii, venerande pater, ac limites vestræ Belvacensis diœcesis reperta, capta et detenta, vobisque, tanquam ecclesiastico et ordinario judici, per christianissimum dominum nostrum Francorum et Angliæ regem, tanquam subdita, justitiabilis et 167corrigibilis vestra, vehementer suspecta, scandalizata et quam plurimum apud bonos et graves notorie diffamata, de et super his quæ sequuntur, reddita, tradita, liberata et restituta, per vos, præfatos judices, pronuntietur et declaretur sorceria sive sortilega, divinatrix, pseudo-prophetissa, malignorum spirituum invocatrix et conjuratrix, superstitiosa, et magicis artibus implicita ac insistens, male sapiens in et de fide nostra catholica, schismatica829, in articulum Unam sanctam, etc. ipsiusque fidei nonnullos alios articulos, dubia atque devia, sacrilega, idolatra, apostatrix a fide, maledica ac malefica, in Deum et Sanctos suos blasphema, scandalosa, seditiosa, turbativa pacis et ejus impeditiva, excitatrix ad bella, sanguinis humani crudeliter sitibunda, et ad ipsius effusionem incitatrix, sexus sui decentiam atque congruentiam sine verecundia penitus derelinquens, et deformem habitum statumque virorum armatorum inverecunde assumens, circa hæc et alia apud Deum et homines abominabilis830, legum divinæ et naturalis atque ecclesiasticæ disciplinæ prævaricatrix, principum et popularium seductrix ; permittendo et consentiendo, in contumeliam et contemptum Dei, se venerari et adorari, manus suas et vestes osculandas exhibendo, divini honoris atque cultus usurpatrix, hæretica aut saltem de hæresi vehementer suspecta, ac super his, juxta et secundum divinas et canonicas sanctiones, canonice ac legitime puniatur atque corrigatur, nec non ad omnes alios et singulos fines ad hæc propitios et debitos : dicit, proponit ac probare intendit et animos vestros debite informare, Johannes de Estiveto, ecclesiarum Bajocensis et Belvacensis canonicus, promotor seu procurator officii vestri, quoad hoc per vos commissus et specialiter deputatus, nomine ipsius officii et pro ipso officio actor et delator, et contra dictam Johannam, delatam ream, ea quæ sequntur ; cum protestatione tamen quod non intendit dictus procurator se adstringere ad aliqua superflua probanda, sed duntaxat ad ea quæ sufficient et sufficere poterunt ac debebunt, ad suum intentum consequendum, in toto vel in parte ; cum aliis protestationibus 168in hujusmodi actibus fieri consuetis, et alias etiam jure addendi, corrigendi, mutandi, interpretandi, et omni alio quocumque, tam juris quam facti, sibi salvo.

I. Et primo quod, tam de jure divino quam canonico et civili, ad vos, tanquam judices Ordinarium et Inquisitorem fidei, spectat et pertinet hæreses, sortilegia, superstitiones et alia hujusmodi crimina superius declarata a dicta diœcesi et toto regno Franciæ procul pellere, destruere, imo radicitus exstirpare ; hæreticos et contra fidem nostram catholicam aliquid proponentes, dicentes, propalantes, seu quovismodo agentes, sortilegos, divinatores, dæmonum invocatores, male de fide sapientes et hujusmodi facinorosos et criminosos et eorum fautores in dictis diœcesi et jurisdictione deprehensos, etiamsi alibi in præmissis aut aliquo præmissorum deliquerint, punire, corrigere et emendare, prout etiam possunt et debent alii judices competentes in suis diœcesibus, metis831 et jurisdictionibus. Et quoad hoc, etiam in personam laicam cujuscumque status, sexus, qualitatis aut præeminentiæ exsistat, estis judices competentes censendi, tenendi et reputandi.

* Ad primum articulum, Johanna respondet quod bene credit quod dominus noster Papa romanus, et episcopi, et alii viri ecclesiastici sunt pro conservando fidem catholicam et puniendo deficientes ; sed quantum ad ipsam, de suis factis non se submittet, nisi solummodo Ecclesiæ cœlesti, videlicet Deo, Virgini Mariæ et Sanctis paradisi. Et credit firmiter quod non defecit in fide nostra, nec vellet deficere.

* Ad primum Articulum : respond au premier qu’elle croist bien que nostre saint père le Pape de Romme, et les évesques, et autres gens d’église sont pour garder la foy chrestienne, et pugnir ceux qui défaillent ; mais, quant à elle, de ses fais, elle ne se submectra fors seullement à l’église du ciel, c’est assavoir à Dieu, à la Vierge Marie et Saincts et Sainctes de paradis. Et croist fermement qu’elle n’ait point défailly en nostre foy chrestienne, et n’y vouldroit défaillir, et requiert832

169II. Item, quod dicta rea, nedum anno præsenti, sed a tempore suæ juventutis citra, et non solum in dictis diœcesi et jurisdictione vestra, sed etiam circumcirca in pluribus aliis ac diversis locis hujus regni, quamplura sortilegia et superstitiones fecit, composuit, miscuit et ordinavit ; divinata est, et se permisit adorari et venerari ; et dæmones ac malignos spiritus invocavit, eos consuluit, cum eis frequentavit, pactaque, tractatus et conventiones iniit, fecit et habuit, et eis usa est ; aliis etiam hæc facientibus consilium, auxilium pariter et favorem tribuit833, et ad hæc et similia faciendum induxit, dicendo, credendo, asserendo et manutenendo quod sic facere et in hujusmodi sortilegiis, divinationibus et superstitiosis actibus credere et eis uti, non erat peccatum, imo nec prohibitum ; sed potius licitum, laudabile ac approbandum, quam plurimas personas diversorum statuum, etiam utriusque sexus, ad hos errores et maleficia inducendo, et eorum cordibus hæc et similia imprimendo, asseruit. Et quæ quidem Johanna, faciendo et perpetrando prædicta delicta, capta et deprehensa fuit infra terminos et limites vestræ diœcesis Belvacensis.

* Ad hunc834 secundum articulum respondet Johanna : de sortilegiis ac superstitiosis operibus et divinationibus negat ; et de adoratione dicit, si aliqui osculati fuerint manus suas aut vestes, hoc non fuit per ipsam vel de ejus voluntate ; et super hoc fecit se præservari et ei obviavit pro posse suo. Residuum articuli negat.

* Ad secundum articulum de sortilegiis, et superstitiosis operibus et divinationibus, negat. Et de adoratione dit : Se aucuns ont baisié ses mains ou vestemens, ce n’est point par elle ou de sa voulenté ; et s’en est fait garder et comme en son povoir. Et le résidu de l’article elle ny835.

Et alias, die sabbati tertia mensis martii, anno prædicto, ad contentum in articulo et ad interrogatorium si sciebat animum illorum de parte sua, dum osculabantur manus, pedes et vestes ejus : respondit quod multæ gentes videbant eam libenter. Et, cum hoc, dicit 170quod osculabantur vestes suas minus quam posset ; sed pauperes veniebant ad eam, ideo quod non faciebat eis displicentiam, imo supportabat eos pro posse suo.

Item die sabbati, decima836 ejusdem mensis martii, interrogata si, dum fecit exitum, sive sallie gallice, de villa Compendii, in quo exitu fuit capta, an837 habuerat vocem revelationis de faciendo prædictum exitum : respondit quod illa die non præscivit suam captionem, nec habuit aliud præceptum exeundi ; sed semper fuerat sibi dictum quod oportebat eam esse prisionariam. Item, interrogata utrum, faciendo illum exitum, ipsa transivit per pontem dictæ villæ Compendii : respondit quod sic, et per boscum reversum, bolvart838 gallice ; et ivit cum societate gentium partis suæ supra gentes domini de Luxemburgo, quas bina vice repulit, usque ad logeamenta Burgundorum, et tertia vice usque ad medium iter ; et tunc Anglici qui erant illic sciderunt ei iter et gentibus suis, inter eam et dictum bolovart839, et ideo gentes suæ se retraxerunt ; et ipsa, se retrahendo in campis in latere, versus Picardiam, juxta bolovertum840, fuit capta ; et erat riparia841 inter Compendium et locum ubi capta fuerat842, nec erat aliud inter locum ubi capta fuit et Compendium, nisi riparia843, bolovertum844 et fossatum dicti boloverti845.

III. Item, quod dicta rea in plures diversos atque pessimos errores incidit, hæreticam pravitatem sentientes ; nonnullas propositiones falsas, mendosas, hæresim sapientes et hæreticas præter, citra et contra fidem nostram catholicam, ejusdem articulos, dicta evangelica, statuta in Conciliis generalibus facta et approbata, jura nedum divina sed etiam canonica et civilia, dixit, vociferavit, protulit, asseruit, publicavit et in corda simplicium infixit, scandalosas, sacrilegas, contra bonos mores, et piarum aurium offensivas ; talesque propositiones dicentibus, dogmatizantibus, proferentibus846, asserentibus et promulgantibus, consilium, auxilium et favorem præbuit.

171* Ad hunc847 articulum, ipsa Johanna negat ; et affirmat quod, pro posse suo, ipsa sustinuit Ecclesiam.

* Ad tertium negat articulum ; et afferme que à son povoir, elle a soustenu l’Église848.

IV. Et ad plenius et specialius informandum vos, dominos judices, super præmissis offensis, excessibus, criminibus et delictis per dictam ream, sicut præfertur, in dicta diœcesi et alibi in pluribus et diversis locis hujus regni perpetratis : verum est quod dicta rea fuit et est oriunda in villa de Grus, patre Jacobo d’Arc, matre Ysabelli849, ejus uxore ; nutrita in juventute usque ad XVIII. annum ætatis ejus, vel eo circa, in villa de Dompremi super fluvium Mosæ, diœcesis Tullensis, in balliviatu de Chaumont en Bassigny, et præpositura de Monteclere850 et d’Andelo851. Quæ Johanna in juventute non fuit edocta nec instructa in credulitate nec primitivis fidei ; sed per aliquas vetulas mulieres assuefacta et imbuta ad utendum sortilegiis, divinationibus et aliis superstitiosis operibus sive magicis artibus ; quarum villarum plures habitantes notati fuerunt ab antiquo uti prædictis maleficiis. Et a pluribus, et specialiter ipsa Johanna dixit se a matrina sua multa audivisse de visionibus et apparitionibus Fatorum seu spirituum fatalium, gallice faées852 et etiam ab aliis, in malis et perniciosis erroribus de hujusmodi spiritibus erudita fuit et imbuta, in tantum quod, in judicio coram vobis, confessa est quod usque ad hoc tempus nescivit an illa Fata essent mali spiritus.

** Ad hunc853 articulum, respondit854 quod confitetur primam partem, videlicet de patre, et matre, et loco nativitatis ; et quantum ad Dominas fatales, gallice faées855, nescit quid sit. Quantum vero ad 172instructionem, didicit856 credentiam suam, et fuit bene docta et debite ad faciendum sicut bonus puer debet facere. Et de hoc quod tangit matrinam suam, ipsa se refert ad hoc quod alias dixit.

Et requisita de dicendo suum Credo, etc. : respondit : Petatis a meo confessore cui dixi.

** Quoad quartum, respondet quod confitetur primam partem, videlicet de patre, et matre, et loco nativitatis. De secunda parte, negat. Et quant aux fées, elle ne scet que c’est. Et quant à son instruction, elle a prins sa créance et esté enseignée bien et deument, comme ung bon enfant doit faire. Et de ce qui touche sa marraine, elle s’en raporte ad ce que autrefois en a dit.

Requise de dire Credo : respond : Demandez au confesseur à qui je l’ay dit857.

V. Item, prope dictam villam de Dompremi est quædam magna, grossa et antiqua arbor, vulgariter dicta l’arbre charmine faée de Bourlemont, et juxta dictam arborem est quidam fons ; circa quos conversari dicuntur maligni spiritus, dicti Fata, gallice faées858, cum quibus utentes sortilegiis consueverunt de nocte choreizare859, circumeuntes dictos arborem et fontem.

* Ad hunc860 articulum, de arbore et fonte, se refert861 ad aliam responsionem super his factam ; cætera negat.

* Quoad quintum de arbore et fonte, se refert ad aliam responsionem super hoc factam ; cætera negat.

Requisita die sabbati, vicesima quarta februarii, de arbore, etc. : respondit quod satis prope villam862 de Dompremi est quædam arbor vocata arbor Dominarum, quam quidem appellant l’arbre des faées863, juxta quam est quidam864 fons ; et audivit dici quod infirmi febribus ex eo bibunt, et ipsamet bibit, et veniunt quæsitum de aqua fontis hujusmodi pro sanitate habenda ; sed nescit si inde sanentur vel non.

Item, die jovis, prima martii, interrogata si sanctæ Katharina et Margareta locutæ sunt865 cum ea sub arbore : respondit se nihil de hoc scire. Et iterato interrogata si ad fontem dictæ Sanctæ fuerant 173locutæ sibi : respondit quod sic, et ibi eas866 audivit ; sed quid tunc sibi dixerunt867, nescit. — Iterum, ea die, interrogata si aliquid promiserunt ei, ibi vel alibi : respondit quod non fecerunt sibi aliquod868 promissum nisi de licentia Domini nostri.

Item, die sabbati, XVII. martii, interrogata si matrina sua, quæ vidit Fata seu fatales Dominas, reputetur sapiens mulier : respondit quod tenetur et reputatur bona et proba mulier, et non divina seu sortilega. — Iterum eadem die, interrogata si, ante diem hujusmodi decimam septimam martii, credebat quod fatales Dominas essent maligni spiritus : respondit quod de hoc nesciebat aliquid. — Item, ea869 die decima septima, interrogata si aliquid scit de his qui errant, gallice qui vont en l’erre, cum Fatis : respondit quod de hoc nunquam fecit nec scivit quidquam. Bene audivit loqui quod ibatur in die jovis, sed in hoc non credit, imo quod est sortilegium.

VI. Item, dicta Johanna solita frequentare dictos fontem et arborem, et sæpius nocte ; interdum de die, maxime horis quibus in ecclesia celebratur divinum officium, ut sola esset ; et choreizando870 circumibat871 fontem et arborem prædictos ; postmodum ramis ejusdem arboris plura serta variis herbis et floribus, propria manu confecta, appendebat, dicendo et cantando, ante et post, certas cantiones et carmina cum certis invocationibus, sortilegiis et aliis maleficiis ; quæ quidem serta872, mane sequente873, ibidem minime reperiebantur.

* Ad hunc874 articulum, die prædicta, vicesima septima martii, respondit quod se refert ad aliam responsionem alias per eam factam ; et cætera in articulo contenta negat.

* Quoad sextum, se refert ad aliam responsionem per eam factam ; cætera negat875.

174Die sabbati, XXIIII. februarii, interrogata de arbore, dixit quod audivit dici quod, dum infirmi possunt se levare, vadunt ad arborem pro se spatiando ; et est una magna arbor nominata Fagus a qua provenit le beau may876, gallice ; et solebat dicta arbor pertinere domino Petro de Bourlemont877. Item quod aliquando ibat spatiatum cum aliis juvenculis, tempore æstivali, et ibi faciebat serta pro Nostra Domina de Dompremi. Item quod audivit dici a pluribus antiquis, non de suo genere, quod Fata ibi frequentant ; et audivit etiam dici a quadam nominata Johanna, uxore Majoris Aubery, de villa, matrina sua, quod viderat ibidem dictas878 Fatales : quod si verum sit, nescit. Item dixit quod nunquam ibidem vidit dicta Fata, quod sciat ; et, si viderit alibi, nescit. Item dixit quod vidit apponi frondibus dictæ arboris serta per juvenculas, et quod ipsamet ibidem apposuit cum aliis filiabus ; et eadem aliquando importabat, et aliquando dimittebat. Dixit ulterius quod, postquam scivit quod debebat venire in Franciam, paucis spatiamentis seu solatiis vacavit, et minus quam potuit ; nec scit si choreizaverit879 juxta arborem postquam habuit discretionem ; tamen antea bene potuit choreizavisse880 juxta arborem cum pueris ; et ibidem plus cantavit quam choreizavit881. Præterea dixit quod est quoddam nemus882, vocatum Nemus-canutum [quod videtur] ab ostio domus patris ; et ab inde distat per dimidiam leucam. Dicit etiam quod nescit nec audivit quod ibidem, videlicet in dicto nemore, Fata frequentarent ; tamen bene audivit dici a fratre suo, postquam recessit de patria sua, quod illic dicebatur quod ipsa Johanna ceperat factum suum ad arborem Fatarum ; quod non fecerat, et dicto fratri suo contrarium dicebat. Item dixit quod, quando venit apud regem suum, aliqui petebant ab ea si in ipsa patria sua erat aliquod nemus vocatum Nemus-canutum, quia erant prophetiæ quæ dicebant quod de versus Nemus-canutum debebat venire quædam puella quæ debebat facere mirabilia ; sed in hoc non adhibet fidem.

175VII. Item, dicta Johanna aliquando consuevit portare mandragoram883 in sinu suo, sperans, per medium illius, habere prosperam fortunam in divitiis et rebus temporalibus, asserens hujusmodi mandragoram talem habere vigorem et effectum.

* Ad hunc884 articulum, de mandragora885, negat omnino.

Quoad septimum, negat omnino886.

Interrogata, die jovis, prima martii, quid fecit de sua mandragora : respondit quod nunquam habuit, sed quod audivit dici unam esse juxta villam suam, nec unquam vidit aliquam. Item audivit dici quod est res periculosa et mala ad custodiendum ; quam nescit de quo serviat. — Interrogata de loco in quo est illa de qua audivit loqui : respondit se audivisse quod est in terra, juxta arborem, sed nescit locum ; sed audivit dici quod supra locum illum est quædam arbor quæ dicitur corylus887. — Interrogata de quo servit hujusmodi mandragora : respondit se audivisse dici quod facit888 argentum ; sed in hoc non credit, et de hoc voces suæ nunquam ei dixerunt quidquam.

VIII. Item dicta Johanna, circa vicesimum annum ætatis ejus, propria voluntate et absque licentia dictorum patris et matris, transivit ad villam de Novocastro in Lotharingia889, et ibidem servivit per aliqua tempora cuidam mulieri hospitæ, nuncupatæ La Rousse, ubi morantur continue juvenes plures mulieres incontinentes, et etiam hospitantur ut plurimum gentes guerræ. In quo hospitio dicta Johanna sic commorans aliquando stabat cum dictis mulieribus, aliquando ducebat oves ad campos, et equos aliquando ducebat ad aquatum et ad prata et pasturas ; et ibi didicit usum equitandi, et habere notitiam armorum.

176* Ad hunc articulum890, respondet Johanna891 quod se refert ad illa quæ super hoc alias respondit ; cætera negat.

* Quoad octavum, se refert ad illa quæ super hoc alias respondit ; extera negat892.

Die jovis, XXII. februarii, confessa fuit quod, propter Burgundos, recessit a domo patris, et ivit ad villam quæ dicitur Novumcastrum, penes quamdam dictam La Rousse, et ibi stetit quasi per XV dies, vacando erga893 negotia domus ; nec ibat ad campos.

Item, die sabbati, XXIIII. dicti mensis, interrogata si ducebat greges ad campos : dixit se super hoc respondisse. Et ultra hoc dixit quod, postquam fuit adulta et habuit discretionem, communiter non custodiebat bestias, sed bene juvabat ad eas conducendum ad prata et unum castrum dictum Insula, propter metum gentium armorum. Sed, si in juvenili ætate sua custodierit bestias vel non, non recordatur.

IX. Item, dicta Johanna exsistens in dicto servitio, traxit in causam, coram Officiali Tullensi, causa matrimonii, quemdam juvenem in prosecutione causæ, pluries eundo ad dictam civitatem Tullensem et exponendo, occasione hujusmodi, quasi omnia quæ habebat. Qui quidem juvenis sciens eam conversatam esse cum dictis mulieribus, renuens eam desponsare, decessit, pendente processu894. Ex quo dicta Johanna, ex impatientia, recessit a dicto servitio.

** Ad hunc895 articulum, de causa matrimoniali, respondet Johanna quod super hoc alias896 respondit, et se refert ad ejus responsionem ; cætera negat.

** Quoad nonum, de causa matrimoniali, alias super hoc respondit et se rejert ad ejus responsionem ; extera negat897.

Die lunæ, XII. martii, interrogata quid movit eam facere citari quemdam hominem ad villam Tullensem, in causa matrimonii : 177respondit quod non fecit eum citari, sed ipse fuit qui eam citari fecit ; et ibi juravit, coram judice, dicere veritatem ; et finaliter juravit quod non fecerat illi homini aliquod promissum. Dicit etiam quod voces suæ assecuraverunt eam de lucrando processum suum.

X. Item, post recessum a dicto servitio de La Rousse, dicta Johanna, dicens se habuisse et habere continuo897b a quinque annis visiones et apparitiones sancti Michaelis et sanctarum Katharinæ et Margaretæ, et signanter tunc per eos sibi ex parte Dei898 revelatum fuisse quod levaret obsidionem Aurelianensem et quod faceret coronari Karolum, quem dicit regem suum, et expelleret omnes adversarios suos a regno Franciæ : invitis patre et matre atque contradicentibus, recessit ab eis, et proprio motu ac sponte, ivit ad Robertum de Baudricourt, capitaneum villæ de Vaucoulour, ibidem tunc exsistentem, communicatum eidem Roberto, prout etiam per dictos sanctos Michaelem, Margaretam et Katharinam899 fuerat sibi præceptum, visiones et revelationes ipsi Johannæ ex parte Dei factas, ut dicit ; requirendo prædictum900 Robertum de adinveniendo modum per quem prædicta sibi revelata adimpleret. A quo quidem Roberto bina vice repulsa, et reversa ad domum, iterato per revelationem jussa redire, ipsa tertia vice admissa est per dictum Robertum et recepta.

* Ad hunc901 articulum, respondet902 quod se refert ad ea quæ super hoc alias respondit.

* Quoad decimum, de apparitionibus et recessu a partibus suis903.

Die jovis, XXII. februarii, confessa fuit quod, dum erat ætatis XIII annorum, habuit vocem seu revelationem a Domino nostro, pro juvando eam ad se gubernandum ; et prima vice habuit magnum timorem, et fuit hora quasi meridiei904, tempore æstivali ; 178et erat in horto patris sui, et tunc erat [non]905 jejuna, nec præcedente die906 jejunaverat. Quam vocem audivit a latere dextro, versus ecclesiam ; et raro eam audit sine claritate, quæ est ab eodem latere unde venit vox ; et sæpe est magna claritas. Et quando veniebat in Franciam, audiebat illam907 vocem sæpe ; et prima vice fuit claritas. Dixit908 etiam, si esset in uno nemore, bene audiret voces909. Dixit910 insuper quod vox videbatur ei911 digna, credens quod illa vox missa erat ex parte Dei ; quam postquam audivit trina vice, cognovit eam esse vocem angeli. Dixit912 iterum quod vox illa semper bene custodivit eam, et eam bene intellexit. — Interrogata quale documentum ei dicebat pro salute animæ suæ : respondit quod docuit eam se913 bene regere, frequentare ecclesiam, et quod necesse erat eam venire in Franciam. Dixit914 etiam quod hac vice interrogans non habebit ab ea, in qua specie vox illa sibi apparuerit915. Item dixit quod illa vox dicebat sibi916, bis vel ter in hebdomade917, quod oportebat eam recedere et venire in Franciam, et quod pater suus de suo recessu nihil sciret. Ulterius dixit918 quod illa vox sibi dicebat eam oportere venire in Franciam, nec poterat ibi plus durare ; et quod ipsa levaret obsidionem ante Aurelianis. Item dixit919 quod, quando venit ad villam de Vaucoulour920, cognovit Robertum de Baudricourt antea sibi invisum, cui dixit quod per vocem fuit sibi revelatum eam oportere ire in Franciam ; et ipsum Robertum cognovit per vocem sibi dicentem quod ipse erat ille. Qui bina vice repulit eam ; et tertia vice eam recepit et ei tradidit gentes, prout vox dixerat sibi.

Item, die sabbati, XXIIII. februarii, interrogata a qua hora citra audiverat suam vocem : respondit quod heri audivit, et illa die, XXIIII. februarii ; videlicet heri, trina vice : prima mane, secunda in vesperis, et tertia à l’Ave Maria ; etiam sæpius quam ipsa nominet 179seu dicat. Et heri de mane, cum dormiret, excitavit eam non tactu, sed sono vocis ipsius ; nec sciebat an illa vox esset in camera sua, sed bene scit quod erat921 in castro, in quo scilicet est dicta camera. Item confessa est quod, prima vice qua vox venit ad eam, ipsa erat ætatis annorum XIII922 vel eo circa.

Item, die martis, XXVII. dicti mensis, dicit quod tunc erant bene septem anni quod, prima vice, sanctæ Katharina et Margareta ceperunt eam ad regendum. — Interrogata si sanctus Michael primo apparuit ei : respondit quod sic, a quo habuit confortationem : Nec nomino vobis vocem sancti Michaelis, sed dico de magna confortatione ejus. — Interrogata quæ erat prima vox quæ venit ad eam, in ætate XIII annorum, vel eo circa : respondit quod fuit sanctus Michael, quem vidit ante oculos suos ; nec erat solus, sed bene erat associatus angelis cœli. Dixit923 ultra quod non venit in Franciam, nisi de mandato Dei. — Interrogata si viderit sanctum Michaelem et angelos corporaliter et formaliter : respondit quod oculis suis corporeis, æque bene sicut videbat assistentes in judicio. Et cum dicti Michael et angeli recedebant, flebat et bene voluisset quod eam secum importassent. — Interrogata die924 vicesima septima, cum ipsa vidit vocem, si erat ibi lumen cum voce : respondit quod ibi erat multum de lumine de omni latere, et bene decet.

Die jovis, prima martii, interrogata si, a die martis citra, locuta fuit cum sanctis Katharina et Margareta : respondit quod sic925, heri et hodie, sed nescit qua hora ; nec est dies qua non audiat eas.

Die lunæ, XII. martii, interrogata utrum petierit a vocibus suis quod diceret patri et matri ejus suum recessum : respondit, quantum de patre et matre, voces erant satis contentæ quod diceret dictis parentibus, nisi propter pœnam quam fecissent ei, si dixisset eis suum recessum ; et, quantum est de ipsa, nunquam dixisset eis pro quacumque re ; et, de dicendo vel tacendo suum recessum prædictis 180patri et matri, dictæ voces de hoc se referebant926 eidem Johannæ loquenti. — Interrogata de somniis patris sui, concernentibus eam et suum recessum : respondit quod mater sua pluries dixit ei927, adhuc cum patre exsistenti, quod pater suus dixerat se habuisse somnia quod dicta Johanna erat itura cum gentibus armorum ; et de bene custodiendo eam dicti pater et mater habebant magnam curam, tenentes ipsam in magna subjectione ; quibus obediebat in omnibus, nisi in processu Tullensi, in causa matrimonii928. Item audivit a matre sua patrem dicere929 fratribus suis in hunc modum : Vere, si ego putarem rem contingere, quam somniavi de filia, ego vellem quod vos submergeretis eam ; et nisi faceretis, egomet eam submergerem. Qui prædicti parentes pene perdiderunt sensum, quando recessit ad eundum ad villam de Vaucoulour930. — Interrogata si somnia illa venerunt patri suo, postquam ipsa habuit visiones seu voces : respondit quod ita, plus quam per spatium duorum annorum, postquam primas habuit voces.

XI. Item, dicta Johanna, habita familiaritate dicti Roberti, jactando se, eidem dixit quod, expeditis et adimpletis eis931 quæ per revelationem ex parte Dei erant sibi præcepta, ipsa habitura erat tres filios, quorum primus esset Papa, secundus imperator et tertius rex. Qui quidem capitaneus hoc audiens dixit : Ergo ego vellem tibi facere unum, ex quo erunt viri tantæ auctoritatis ut ex inde melius valerem. Cui ipsa respondit : Gentil Robert, nennil, nennil, il n’est pas temps ; le Saint-Esperit y ouvrera932 ; prout dictus Robertus præmissa in diversis locis, in præsentia prælatorum, magnorum dominorum et notabilium personarum, asseruit, dixit et publicavit.

181* Ad hunc933 articulum, respondet Johanna quod se refert ad ea quæ super hoc alias respondit. Et dixit quod de hoc, videlicet de tribus pueris habendis, de hoc non se jactavit.

* Quoad undecimum, de pueris habendis ab ea, se refert ad934 ea quæ super hoc alias ipsa respondit935.

Die lunæ, XII. martii, interrogata si voces suæ vocaverunt936 eam filiam Dei, aut filiam Ecclesiæ, seu filiam au grant cuer ; respondit quod ante levationem obsidionis Aurelianensis, et depost, omnibus diebus quibus locutæ fuerunt sibi, pluries vocaverunt eam Johannam Puellam, filiam Dei.

XII. Item, et ut melius et apertius937 dicta Johanna aggrederetur propositum, requisivit a dicto capitaneo sibi fieri vestes viriles, cum armis conformibus. Quod dictus capitaneus, licet invitus et cum magna abominatione938, tandem petitioni dictæ Johannæ acquiescens, fecit. Ipsisque vestibus et armis fabricatis, compositis et confectis, prædicta Johanna, rejecto et relicto omni habitu muliebri, tonsis capillis in rotundum ad modum mangonum, camisia, braccis939, gippone, caligis simul junctis, longis et ligatis dicto gipponi cum XX aguilletis, sotularibus altis deforis laqueatis940, curta roba usque ad genu, vel circiter, capucio deciso, ocreis seu housellis strictis, calcaribus longis, ense, dagua, lorica, lancea et cæteris armaturis, more hominum941 armorum, se induit et armavit ; et cum eis facta guerræ exercuit, asserens se, in hoc, mandatum Dei per revelationes sibi factas adimplere, et ex parte Dei hæc facere.

** Ad hunc942 articulum, respondet943 dicta Johanna944 quod se refert ad ea quæ super hoc alias respondit.

** Quoad duodecimum super habitibus et armaturis habendis : respondet quod se refert ad ea quæ super hoc alias respondit.

182Et consequenter interrogata utrum ceperit habitum et arma, cum cæteris habituamentis guerræ, per mandatum Dei : respondet quod se refert, ut prius, [ad]945 per ipsam super hoc alias946 responsa947.

Et interroguée, s’elle a prins cel habit et armeures et abillemens, se c’est par le commandement de Dieu qu’elle les a prins : respond : Je m’en raporte comme dessus ad ce que autresfois j’ay respondu948.

Die jovis, XXII. mensis februarii, confessa est quod vox dixit sibi ut iret ad Robertum, capitaneum de Vaucoulour949 et ipse traderet ei gentes ; cui respondit quod ipsa erat una pauper filia, nec sciret equitare, nec guerram deducere950. Item, confessa est se dixisse avunculo suo quod volebat manere modico tempore penes eum ; et ibi mansit octo diebus, vel circiter951. Dixitque avunculo suo quod oportebat eam ire ad Vauucolonr952 ; qui duxit eam illuc. Item dixit quod, quando ivit ad regem suum, induta erat veste virili. Dixit etiam quod, antequam adiret953 dictum954 regem suum, dux Lotharingiæ mandavit eam sibi mittendam955 ; ad quem ipsa ivit, et ei956 dixit quod volebat ire in Franciam. Cui ipse petivit de sua sanitate, et ipsa dixit quod de hoc nesciebat aliquid, parum declarans ei de suo voiagio.

Item dixit dicto duci quod traderet ei filium suum et gentes, pro ducendo eam in Franciam, et ipsa oraret Deum pro sua sanitate957. Et ad ipsum ducem iverat per salvum conductum ; et inde reversa est ad villam de Vaucoulour958. Item dixit quod, in recessu de Vaucoulour, ipsa in habitu virili, cum ense sibi tradito per dictum Robertum, absque alia armatura, associata959 uno milite, uno scutifero et quatuor famulis, ivit cubitum ad Sanctum Urbanum et cubuit in abbatia. Dixit etiam quod, eundo iter suum, transivit Autisiodori, ubi missam audivit in magna960 ecclesia ; et habebat 183sæpe suas voces secum. Ulterius dixit quod dictus Robertus recepit juramentum ab ipsis qui eam duxerunt quod bene et secure eam ducerent ; et in recessu dixit idem Robertus ipsi Johannæ : Vade, et veniat quid inde venire poterit. Dixit etiam quod oportebat eam mutare habitum suum in habitum virilem, credens quod consilium suum961 in hoc bene dixerit sibi. Dixit etiam quod, sine impedimento, ipsa venit usque ad regem suum, cui prius962 misit litteras, cum adhuc esset963 in Sancta Katharina de Fierbois964.

Die martis, XXVII. februarii, interrogata si vox præcepit ei quod caperet965 habitum virilem : respondit quod de habitu parum quid est, et de minori ; nec cepit habitum per consilium hominis mundi ; nec eumdem habitum cepit, nec fecit aliquid, quin hoc sit per præceptum Domini nostri et Angelorum ; nec unquam cepit hujusmodi habitum, per ordinationem dicti Roberti. — Interrogata si bene fecerit capiendo hujusmodi habitum : respondit quod omne illud quod fecit per præceptum Domini nostri, ipsa credit se bene fecisse, et inde exspectat bonum garantizamentum et bonum succursum. Dixit etiam quod habebat unum ensem quem ceperat apud Vaucoulour966.

Die XII. martii, interrogata si ad requestam dicti Roberti acceperat hujusmodi habitum, et utrum vox ei præceperat de Roberto967 : respondit ut supra. De voce respondit quod totum id quod fecit de bono, ipsa fecit per præceptum vocum ; et quoad habitum, alias respondebit968, quia nunc non est de hoc advisata, sed de hoc crastina die respondebit.

Sabbati, decima septima martii, interrogata quale garantizamentum et qualem succursum exspectat habere a Domino nostro, de hoc quod portat habitum viri : respondit quod, quantum ad habitum et cætera quæ fecit, ipsa inde noluit habere aliud præmium nisi salvationem animæ suæ.

184XIII. Item, dicta Johanna attribuit Deo, Angelis et Sanctis ejus quod præcipiunt ea quæ sunt contra honestatem sexus muliebris, et in lege divina prohibita, et969 etiam Deo et hominibus abominabilia970, et per ecclesiasticas sanctiones sub pœna anathematis interdicta, ut quod induatur vestibus virilibus, curtis, brevibus et dissolutis, tam in subtunicalibus et caligis, quam in aliis ; et sequendo præceptum eorum, induta est aliquando sumptuosis et pomposis vestibus, de pannis pretiosis et aureis, ac etiam foderaturis ; et non solum usa est tunicis brevibus, sed etiam tabardis et togis scissis971 ab utroque latere ; et hoc notorium est, cum capta fuerit in una heuqua aurea, undique aperta ; habens972 etiam in capite cappellos seu pileos et capillos973 ad modum virorum in rotundum tonsos ; et generaliter, omni pudore muliebri abjecto, et non solum contra decentiam muliebrem, imo etiam contra illam quæ pertinet viris morigeratis, usa est omnibus illis cultibus et vestibus, quæ homines dissolutissimi sibi solent assumere, arma etiam invasiva portando. Quæ attribuere præcepto Dei, sanctorum Angelorum ac etiam sanctarum Virginum, est blasphemare Deum et Sanctos, subvertere legem Dei, jura canonica violare, sexum muliebrem et ejus honestatem scandalizare, omnem decentiam cultus exterioris pervertere, exempla totius dissolutionis in genere humano974 approbare, et ad hoc homines inducere.

* Ad hunc975 articulum respondet Johanna976 quod non blasphemavit Deum nec Sanctos ejus.

* Quoad decimum tertium : respond : Je n’ay blasphémé Dieu, ne ses Saincts.

Die martis, XXVII. mensis februarii, interrogata si videatur sibi quod977 præceptum eidem factum de accipiendo habitum virilem sit 185licitum : respondit quod omne id quod ipsa fecit, hoc est per præceptum Domini nostri ; et si alium habitum præciperet eidem Johannæ accipere, illum acciperet, ex quo hoc faceret per præceptum Dei. — Interrogata si, in isto casu particulari, de habitu virili, ipsa credit se bene fecisse : respondit quod sine præcepto Dei non accepit, et quod nihil mundi fecit in his quæ fecit, quin978 sit ex præcepto Dei.

Sabbati tertia martii979, interrogata si, quando venit primo ad præsentiam regis sui, ipse petiit ab eadem utrum habebat per revelationem mutare habitum suum : respondit : Ego vobis de hoc alias980 respondi, et tamen non recordor si hoc fuerit a me petitum. Et ulterius dixit quod hoc scriptum est Pictavis. — Item, dicta die sabbati, tertia martii, interrogata si credat quod deliquisset aut fecisset peccatum mortale, accipiendo habitum muliebrem : respondit quod melius facit de obediendo et serviendo Domino suo supremo, scilicet Deo.

Et quant il luy fut exposé que les sains canons et les sainctes escriptures mectent que les femmes qui prennent abit d’omme, ou les hommes habit de femme, est chose abhominable à Dieu, en demandant s’elle a prins ces habis du commandement de Dieu : respond : Vous en estes assés respondus ; et se voulés que vous responde plus avant, donnez moy dilacion, et je vous en respondray.

Item dit, après ce qu’elle fut interroguée se elle vouldroit prandre abit de femme pour ce qu’elle peust recepvoir son Saulveur à ceste Pasque : respond qu’elle ne laissera point son abit encore, pour quelque chose, ne pour recepvoir, ne pour autre chose981 ; et dit qu’elle ne fait point de différence de abit d’omme ou de femme, pour recepvoir son Sauveur, et que pour cest abit, on ne luy doit point refuser.

Et interroguée par ung qui parloit, luy demandoit s’elle l’avoit point par révélacion ou du commandement, de porter cest habit : respond qu’elle en a respondu ; à quoy se raporte. Et après dit que dedans demain elle en envoyera responce.

Item, dit qu’elle sçait bien qui luy a fait prandre l’abit ; mais ne sçait point comme elle le doit révéler982.

186XIV. Item, dicta Johanna asserit se bene facere, talibus vestibus et habitibus virilibus dissolutis utendo ; et in hoc vult permanere, dicens se ista non dimissuram, nisi licentiam habeat expressam a Deo per revelationem, injuriando Deo, Angelis et Sanctis ejus.

* Ad hunc983 articulum, respondit Johanna quod non facit malum de serviendo Deo, et crastina die nobis responderet de contentis in articulo.

* Quoad decimum quartum : respond : Je ne fais point mal de Dieu servir ; et demain vous en serés respondus984.

Et ipsa die, interrogata per alterum assistentium an ipsa habebat, per revelationem aut præceptum, deferre habitum virilem : respondit quod de hoc alias respondit, ad quod se refert ; et postea dixit quod, super hoc, die985 crastina mitteret responsum. Et ulterius dixit se bene scire quis eidem fecit accipere habitum virilem ; sed nescit qualiter debet hoc revelare.

Item, die sabbati, XXIIII. mensis februarii, interrogata si vellet habere habitum mulieris : respondit : Si velitis mihi dare licentiam, tradatis mihi unam vestem muliebrem ; ego capiam986 eam et ibo ; alias non ; et sum contenta de ista, ex quo placet Deo quod eam deferam.

Item, die lunæ, XII. martii, interrogata si, capiendo habitum virilem, ipsa cogitabat male facere : respondit quod non ; et987 adhuc de præsenti, si esset in alia parte et in hoc habitu virili, videtur ei quod esset unum de magnis bonis Franciæ, facere sicut988 faciebat ante captionem suam.

Item, die sabbati, XVII. martii, interrogata, quia dixit quod defert 187habitum virilem per præceptum Dei, quare ipsa petit camisiam989 mulieris in articulo mortis : respondit quod sufficit sibi quod camisia990 sit longa.

XV. Item, cum requisierit dicta Johanna aliquando et pluries quod permitteretur ei audire missam, monita habitum virilem deserere et resumere muliebrem, dando ei spem per judices quod admitteretur ad auditionem missæ et communionem sacramentorum, in casu quo vellet dimittere ex toto habitum virilem et muliebrem sumere, secundum decentiam sui sexus, noluit acquiescere ; scilicet, sed991 non communicare sacramentis et divinis officiis præelegit, quam hujusmodi habitum deserere, fingendo hoc displicere Deo. In quo apparet pertinacia ejus, et induratio in malo, defectus caritatis, inobedientia ad Ecclesiam et divinorum sacramentorum contemptus.

* Ad hunc992 articulum, dicta die martis, XXVII. martii, respondit993 Johanna quod carius diligit mori quam revocare id quod ipsa fecit de præcepto Domini nostri.

* Quoad decimum quintum : respond qu’elle ayme plus chier mourir que révoquer ce qu’elle a fait du commandement de Nostre Seigneur994.

Dicta die, interrogata si velit deserere habitum virilem pro audiendo missam : respondet, quantum ad habitum quem defert, ipsa non dimittet eum adhuc ; nec est in ea de termino infra quem dimittet eum.

Interroguée s’elle veult laisser l’abit de homme pour ouyr messe : respond, quant à l’abit qu’elle porte, elle ne le laissera point encore ; et qu’il n’est point en elle du terme dedans quant elle le laissera.

Item, eadem die, dicit quod, si judices refutent sibi de audiendo missam, bene est in Domino nostro de faciendo ei audire, quando placuerit, sine ipsis.

Item, dit que, se les juges luy refusent de faire ouyr messe, il est bien en nostre Seigneur de luy faire ouyr, quant il luy plaira, sans eulx995.

188Item, quantum ad residuum articuli, de sequela : respondet quod confitetur se bene fuisse monitam de capiendo habitum muliebrem ; quantum vero ad irreverentiam et alias sequelas, negat.

Item dit, quant au résidu de l’article de la séquelle : respond qu’elle confesse bien avoir esté amonnestée de prandre abit de femme. Quant à l’inrévérence et autres séquelles, les nye996.

Item, die jovis, XV. martii, interrogata quod præeligeret, scilicet capere habitum muliebrem et audire missam, vel manere in habitu viri et non audire missam : respondit : Certificetis mihi de audiendo missam, si sim in habitu muliebri ; et super hoc respondebo vobis. Ad quod fuit sibi dictum per interrogantem quod eam de hoc certificabat. Tunc ipsa Johanna respondit : Quid dicetis vos997, si ego juravi et promisi nostro regi non deponere istum habitum ? Verumtamen ego respondeo vobis : faciatis mihi fieri unam vestem longam usque ad terram, sine cauda, et eam tradatis mihi ad eundum ad missam ; et postea, in regressu, ego resumam habitum quem habeo. — Iterum interrogata de accipiendo habitum muliebrem ex toto, pro eundo auditum missam : respondit : Ego habebo consilium super hoc, et postea respondebo vobis. Et ulterius requisivit, in honore Dei et Nostræ Dominæ, quod ipsa posset audire missam in ista bona villa. Ad quod fuit sibi dictum quod ipsa caperet habitum muliebrem simpliciter et absolute. Et ad hoc ipsa Johanna respondit : Tradatis mihi habitum ad modum unius filiæ burgensis, scilicet unam houpelandam998 longam et similiter capucium muliebre, et ipsa accipiam pro audiendo missam. Et insuper instantius quem poterat, tunc requisivit quod dimitteretur ei ille habitus quem deferebat, et quod permitteretur ei audire missam, absque mutatione.

Item, sabbati XVII. martii, interrogata quid dicebat ipsa ad dictum habitum muliebrem qui sibi offerebatur, ut posset audire missam : respondit, quantum ad habitum muliebrem, non caperet 189illum adhuc, donec placuerit Domino nostro ; et, si ita sit quod oporteat eam duci usque in judicium et eam spoliari, ipsa requirit dominis ecclesiasticis ut dent ei gratiam habendi unam camisiam muliebrem et unum capitegium in capite suo ; quia prædiligit mori quam revocare id quod Dominus noster fecit sibi fieri. Et credit firmiter quod Dominus noster non permittet eam venire ita basse, quin habeat succursum a Deo bene cito et per miraculum. — Item, eadem die, interrogata, quia dixit quod caperet habitum muliebrem, dummodo permitteretur abire, utrum hoc placeret Deo : respondit, si daretur sibi licentia in habitu muliebri, ipsa se poneret cito in habitu virili, et faceret illud quod fuit sibi præceptum per Dominum nostrum ; nec faceret pro aliqua re juramentum quin se armaret et poneret in habitu virili, pro faciendo placitum sive voluntatem Domini nostri.

XVI. Item, dicta Johanna perantea, post ejus captionem, in castro de Beaurevoir et Attrebati999, pluries fuit monita caritative per nobiles et notabiles personas utriusque sexus deserere habitum virilem, et vestes suo sexui congruas et decentes resumere. Quod omnino facere recusavit, et adhuc, ut prædictum est, perseveranter recusat, et cætera opera facere sexui muliebri convenientia, in omnibus, virum magis se gerens quam mulierem.

* Ad hunc1000 articulum, respondet Johanna quod, Attrebati1001 et in castro de Beaurevoir, fuit bene monita capere habitum muliebrem ; quem tunc recusavit, et adhuc recusat. Et, quantum ad alia opera muliebria, dicit quod sunt satis aliæ mulieres pro his faciendis.

* Quoad decimum sextum : respond que, à Arras et Beaurevoir, a bien esté amonnestée de prandre habit de femme, et l’a refusé et refuse encore. Et quant aux autres œuvres de femme, dit que il y a assés autres femmes pour ce faire1002.

190Die sabbati, tertia martii, interrogata si habeat memoriam utrum magistri qui in alia obedientia eam examinaverunt, quidam per unum mensem, et alii per tres hebdomadas, interrogaverant eam de mutatione sui habitus : respondit quod non reminiscitur ; tamen interrogaverunt eam ubi ipsa ceperat illud habilitamentum viri ; quibus dixit quod ceperat apud Vaucoulour1003. — Interrogata si petierint ab ea an ceperit per voces suas1004 : respondit quod non recordatur ; nec recordatur si regina sua id ipsum petierit ab ea. — Iterum interrogata si rex suus, et regina, ac cæteri de parte adversa requisierint eam deponere habitum suum et sumere habitum muliebrem : respondit : Hoc non est de processu vestro.

Ulterius interrogata si de hoc fuerit requisita apud Beaurevoir : respondit vere quod sic ; et tunc respondit quod non mutaret absque licentia Domini nostri. Item dixit quod domicella de Luxemburgo requisivit dominum de Luxembourc quod ipsa Johanna non traderetur Anglicis. Item dixit quod prædicta domicella et domina de Beaurevoir obtulerunt ei habitum muliebrem, vel pannum pro faciendo illum, requirentes ei quod illum deferret ; quibus respondit se non habere licentiam a Domino nostro, et quod nondum aderat tempus. Dixit insuper quod dominus Johannes de Pressy, miles, et nonnulli alii obtulerunt ei habitum muliebrem, Attrebati1005, et pluries petierunt ab ea si vellet mutare habitum. Præterea dixit quod, si debuisset mutare hujusmodi habitum, ipsa mutasset citius ad requestam prædictarum duarum dominarum quam aliarum1006 exsistentium in regno Franciæ, excepta regina sua. — Interrogata ulterius utrum, dum Deus ei revelavit quod habitum suum mutaret, si hoc fuit per vocem sancti Michaelis vel sanctarum Katharinæ et Margaretæ : respondit : Vos non habebitis de hoc nunc aliud.

XVII. Item, cum dicta Johanna devenit ad præsentiam dicti Karoli, sic induta et armata, ut præmissum est, inter alia, tria sibi 191promisit : primum quod levaret obsidionem Aurelianensem ; secundum quod faceret eum coronari Remis ; et tertium quod vindicaret eum de suis adversariis, eosque omnes sua arte aut interficeret, aut expelleret de hoc regno, tam Anglicos quam Burgundos. Et de istis promissis pluries et in pluribus locis publice dicta Johanna se jactavit ; quæ, ut major fides adhiberetur dictis et factis suis, tunc et deinceps frequenter usa est divinationibus, detegendo mores, vitam et occulta facta aliquorum venientium ad præsentiam suam, quos antea non noverat neque viderat, jactando se illa cognoscere per revelationem.

* Ad hunc1007 articulum1008 respondet1009 Johanna se portasse nova ex parte Dei regi suo, quod Dominus noster redderet sibi regnum suum Franciæ, faceret eum coronari Remis et expelleret suos adversarios. Et de hoc fuit nuntia ex parte Dei, sibi dicendo quod eam poneret audacter in opere, et quod levaret obsidionem Aurelianensem. Item dixit quod ipsa loquebatur de toto regno, et quod, si dominus Burgundiæ et alii subditi regni non venirent ad obedientiam, rex suus per vim faceret eos venire. Item dixit, quantum ad finem articuli, de cognoscendo Robertum de Baudricourt et regem suum, quod ipsa se referebat ad hoc quod alias super hoc responderat1010.

* Quoad decimum septimum : respond qu’elle confesse qu’elle porta les nouvelles de par Dieu à son roy, que nostre Sire lui rendroit son royaume, le feroit couronner à Rains, et mectre hors ses adversaires. Et de ce en fut messagier de par Dieu1011 ; et qu’il la meist hardiement en œuvre ; et qu’elle lèveroit le siège de Orléans.

Item, dit qu’elle disoit tout le royaume, et que, se monseigneur de Bourgongne et les autres subgectz du royaume ne venoient en obéissance, que le roy les y feroit venir par force.

Item dit, quant à la fin de l’article, de congnoistre Robert et son roy : respond : Je m’en tien ad ce que autresfois j’en ay respondu1012.

Die jovis, XXII. februarii, confessa fuit quod, quando ipsa venit 192apud Vaucoulour1013, ipsa cognovit Robertum de Baudricourt, et tamen eum antea nunquam viderat ; et hoc fuit per vocem quæ dixit ei quod ipse erat ille. Item dixit quod ipsa reperit regem suum apud Chinon, ubi applicuit quasi in meridie, et hospitata fuit in quodam hospitio ; et, post prandium, ivit apud regem suum in castro, quem, dum intravit cameram, ipsa cognovit inter cæteros et per consilium vocum ; cui quidem regi dixit quod ipsa volebat ire debellatum Anglicos.

Die martis, XIII. martii, interrogata de quodam sacerdote concubinario, et de una tassa argentea perdita, etc. : respondit de hoc toto se1014 nescire aliquid, nec de hoc unquam audivisse loqui.

XVIII. Item, dicta Johanna, quamdiu stetit cum dicto Karolo, totis viribus sibi et suis dissuasit ne attenderent quoquomodo alicui tractatui pacis seu appunctuamento cum adversariis suis, semper eos incitando ad occisionem et effusionem sanguinis humani ; asserendo quod pax haberi non posset, nisi cum buto lanceæ et ensis ; et quod a Deo erat sic1015 ordinatum, quia adversarii regis alias non dimitterent illud quod occupant in regno ; quos sic debellare erat unum de magnis bonis quod posset contingere toti christianitati, ut dicebat.

* Ad hunc1016 articulum respondet Johanna, quantum ad ducem Burgundiæ, ipsa requisivit eum per litteras et suos ambaxiatores1017, quod esset pax inter regem suum et dictum ducem ; quantum vero ad Anglicos, pax quam oportet ibi esse, est quod vadant ad patriam suam in Anglia. Et de residuo articuli, alias respondit, ad quam responsionem se refert.

* Quoad decimum octavum : dit, quant à la paix, dit, quant au duc de Bourgongne, elle l’a requis le duc de Bourgogne, par lectres et à ses ambassadeurs, que il y eust paix. Quant aux Angloys, la paix qu’il y fault, c’est qui s’en voysent en leurs pays, en Angleterre. Et du résidu, qu’elle a respondu ; à quoy elle se rapporte1018.

193Die martis, XXVII. februarii, interrogata quare ipsa non recepit tractatum cum capitaneo de Gergueau1019 : respondit quod domini de parte sua responderunt Anglicis quod ipsi non haberent terminum quindecim dierum quem petebant, sed recederent cum suis equis, in hora tunc præsenti. Et quantum ad ipsam, dixit eis quod recederent in suo gippone seu tunica, vita eorum salva, si vellent ; alias caperentur de insultu. — Interrogata, si habuerit deliberationem cum consilio suo, videlicet cum suis vocibus, utrum daret eis terminum an non : respondit quod de hoc non habet memoriam.

XIX. Item, dicta Johanna, dæmones consulendo et utendo divinationibus, misit quæsitum quemdam ensem absconsum in ecclesia Beatæ Katharinæ de Fierbois1020 aut quem malitiose, fraudulenter et dolose abscondit sive abscondi fecit in dicta ecclesia, ut, seducendo principes, nobiles, clerum et populum, eos induceret ad facilius credendum quod ipsa per revelationem sciebat dictum ensem in eodem loco esse, et per hæc et similia, in dicendis suis fides indubia sibi facilius adhiberetur.

* Ad hunc1021 articulum, dicta die martis, XXVII. martii, respondet1022 quod se refert ad ea quæ super hoc alias respondit ; et residuum articuli negat.

* Quoad decimum uonum, se refert ad eu aux alias super hoc respotisit, et residuum articuli negat1023.

Die martis, XXVII. februarii, interrogata si fuerit ad Sanctam Katharinam de Fierboys : respondit quod sic, et ibi audivit tres missas una die, et abinde recessit ad villam de Chinon. Item, eadem die martis, XXVII. februarii, dixit quod ipsa habuit unum ensem, quem a villa Turonensi vel Chinon misit quæsitum apud Sanctam Katharinam de Fierboys ; qui ensis erat in terra, retro altare sanctæ Katharinæ ; et satis cito repertus fuit dictus ensis totus rubiginosus. — 194Interrogata qualiter sciebat dictum ensem ibi esse : respondit quod erat in terra, rubiginosus, habens quinque cruces ; et hoc scivit per voces suas, dicens quod nunquam viderat hominem per quem misit quæsitum dictum ensem ; quæ scripsit gentibus ecclesiæ quod eis placeret quod ipsa haberet dictum ensem, quem sibi miserunt ; nec erat multum profunde in terra, retro dictum altare, ut sibi videtur ; verumtamen nescit proprie si hoc erat ante vel retro ; et credit quod ipsa scripsit quod esset retro. Item dixit quod, statim quod fuit repertus dictus ensis, gentes ecclesiæ loci fricaverunt eum, et illico cecidit rubigo sine vi ; et fuit unus armarius de Turonis qui ivit quæsitum dictum ensem. Et ei dederunt vaginam gentes ecclesiæ Sanctæ Katharinæ, et illi de Turonis simul ; et fecerunt fieri duas vaginas, unam de veluto rubeo, aliam de panno aureo ; et ipsa fecit fieri unum de corio bene forti. Dixit etiam quod, dum capta fuit, non habebat dictum ensem, quem semper ex tunc portavit usque quo ipsa recessit de Sancto Dionysio. — Interrogata de benedictione, si aliquam fecerit vel fecit fieri supra dictum ensem : respondit quod non, nec scivisset facere aliquid. Item dixit quod bene dilexit prædictum ensem, eo quod repertus fuerat in ecclesia Sanctæ Katharinæ, quam bene diligebat.

Item, die sabbati, XVII. mensis martii, interrogata de quo deserviebant illæ quinque cruces, quæ erant in ense reperto in ecclesia Sanctæ Katharinæ de Fierboys : respondit quod de hoc nescit aliquid.

XX. Item, ipsa Johanna sortem posuit in anulo, vexillo et certis peciis telæ ac pannoncellis1024 quos deportare et a suis deportari facere solebat, ac etiam in ense invento per revelationem, ut dicit, apud Sanctam Katharinam de Fierboys, dicens illa esse bene fortunata. Et super ea fecit multas exsecrationes et conjurationes, in pluribus et diversis locis, publice asserens per ea magna facere, et obtinere de adversariis victoriam ; nec suis gentibus, pannoncellos hujusmodi 195habentibus, aliquid adversi in suis aggressionibus et factis posse contingere, aut ipsos aliquod infortunium pati. Quod specialiter palam et publice publicavit Compendii, pridie quam de dicta villa Compendii, cum exercitu, fecit exitum contra dominum ducem Burgundiæ, in quo, vulneratis, interfectis et captis multis de suis, capta est et deprehensa. Et idem publicaverat et fecerat in Sancto Dionysio, cum excitaret exercitum ad dandum insultum contra Parisius.

* Ad hunc1025 articulum, die martis, XXVII martii, dixit quod se refert ad ea quæ super hoc alias respondit. Et ulterius addit quod, de aliqua re quam fecerit, non erat sortilegium, nec alia mala ars ; sed de bono fortunio sui estandart, se refert ad fortunium quod Dominus noster in eo transmisit.

* Quoad vicesimum, se refert ad ea quæ super hoc respondit. Et ulterius addit que de chose qu’elle ait fait, il n’y avoit ne sorcerie, ne autre mauves art. Et du bon eur de son estaindart, dit que de l’eur, s’en raporte à l’eur que nostre Seigneur y a envoyé1026.

Die martis, XXVII. februarii, interrogata si posuerit ensem suum supra aliquod altare : respondit1027 quod non, quod sciat, nec quod posuerit ut esset magis fortunatus1028. Interrogata si habebat ensem suum, quando fuit capta : respondit quod non ; sed habebat unum qui fuerat captus supra unum Burgundum.

Item, die jovis, prima martii, interrogata quis dederat ei anulum quem habent Burgundi : respondit quod pater suus vel mater sua, et ei videtur quod in illo erat scriptum Jhesus Maria ; sed nescit quis fecit ea scribi ; nec erat in eo lapis, ut videtur ei ; et sibi fuit datus apud Dompremi1029. Dixit etiam quod frater suus dedit ei anulum quem nos, episcopus, habemus, de quo nos onerat ut illum offeramus ecclesiæ. Item, dixit quod de nullo anulorum suorum curavit seu sanavit aliquam personam.

196Item, die sabbati, tertia martii, interrogata, cum rex suus primo posuit eam in opere et fecit fieri suum vexillum, an gentes armorum et aliæ gentes guerræ fecerunt fieri pannoncellos ad modum sui vexilli : respondit : Bonum est scitu quod domini manutenent arma sua. Item, respondit quod aliqui socii guerræ fecerunt fieri pannoncellos ad placitum eorum, et alii non. — Interrogata de qua materia fecerunt fieri, an de tela, an de panno : respondit quod hoc erat de albo satino, et in aliquibus erant lilia ; nec erant nisi duæ vel tres lanceæ de societate sua ; sed socii guerræ aliquando faciebant1030 fieri pannoncellos ad similitudinem suorum, nec faciebant1031 hoc nisi pro cognoscendo suos ab aliis. — Interrogata si multum sæpe renovabantur : respondit quod nescit ; et quando lanceæ erant ruptæ, tunc renovabantur pannoncelli. — Interrogata si dixerit quod pannoncelli facti ad similitudinem suorum essent1032 fortunati : respondit quod aliquando dicebat bene : Intretis audacter per medium Anglicorum, sive infra Anglicos, et ipsamet ibidem intrabat. — Interrogata si dixerit eis quod portarent audacter, et1033 haberent bonum fortunium : respondit quod bene dixit eis id quod venerat et adhuc erat venturum. — Interrogata si ponebat vel apponi faciebat aquam benedictam supra dictos pannoncellos, dum eos caperet de novo : respondit quod de hoc nescit aliquid ; et, si fuerit factum, hoc non fuit de præcepto suo. — Interrogata si viderit super eos aquam projici : respondit : Hoc non est de processu vestro ; et, si viderit projici, non est advisata nunc de hoc respondere. — Interrogata si socii guerræ faciebant poni in suis pannoncellis Jhesus Maria : respondit, per fidem suam, de hoc nescire aliquid. — Interrogata si, circumeundo altare vel ecclesiam, ad modum processionis, fecerit deferri telas, pro faciendo pannoncellos : respondit quod non, nec de hoc quidquam fieri vidit.

Item, die sabbati, XVII. martii, interrogata de qua materia erat anulus suus, in quo scriptum erat Jhesus Maria : respondit quod 197nescit proprie ; et, si sit de auro, non est de auro puro, nec scit utrum sit aurum vel electrum ; et cogitat quod ibi erant tres cruces, nec aliud signum quod sciat, exceptis Jhesus Maria. — Interrogata quare ita libenter respiciebat dictum anulum, dum iret in facto guerræ : respondit quod propter placentiam et honorem patris et matris suorum ; et ipsa habens anulum in manu sua et in digito suo, tetigit sanctam Katharinam quæ sibi apparuit. — Interrogata in qua parte eam tetigit : respondit : De hoc non habebitis aliud.

XXI. Item, dicta Johanna, suis1034 temeritate et præsumptione ducta, litteras, nominibus istis Jhesus Maria præmissis, signo crucis interposito, confici fecit et transmitti, ex parte sui, domino nostro regi, domino Bedfordiæ, tunc regenti regnum Franciæ, et dominis ac capitaneis tunc tenentibus obsidionem ante Aurelianis, multa mala et perniciosa ac fidei catholicæ minus consona continentes, quarum tenor inferius sequitur.

* Ad hunc1035 articulum, dicta die martis, XXVII. martii1036, respondit quod, quantum ad litteras, eas non fecit per superbiam aut præsumptionem, imo per præceptum Domini nostri ; et bene confitetur contenta in litteris, exceptis tribus vocabulis.

* Quoad vicesimum primum : respond que, quant aux lectres, qu’elle ne les a point faictes par orgueil ou présompcion, mais par le commandement de nostre Seigneur ; et confesse bien le contenu eu lectres, excepté troys mos.

Item, dit que se les Anglois eussent creu ses lectres, ilz eussent fait que saiges1037 ; et que avant que soit sept ans, ilz s’en appercevront bien de ce qu’elle leur escripvoit. Et de hoc se refert ad responsionem alias per eam factam1038.

Die jovis, XXII.1039 februarii, dixit quod miserat litteras ante Aurelianis Anglicis, ut inde recederent, prout litteræ quas audivit legi continent, exceptis duobus vel tribus verbis, videlicet rendez à la 198Pucelle, ubi poni debet rendez au roy, prout dixit ; etiam duo1040, videlicet corps pour corps1041 et chief de guerre. Quarum quidem litterarum tenor sic incipit : Roy d’Angleterre, etc., et superius intitulantur : ✠Jhesus Maria✠.

Sabbati, tertia mensis martii, interrogata si illi de sua parte credant firmiter quod missa sit ex parte Dei : respondit quod nescit si hoc credant, et de hoc se refert animo eorum ; quod si non credant, nihilominus dixit se missam ex parte Dei. — Interrogata si putet quod ipsi, credendo eam esse missam ex parte Dei, habeant bonam credulitatem : respondit : Si hoc credant ipsi, non sunt decepti seu abusati.

XXII.

✠Jhesus Maria.✠

Roy d’Angleterre, et vous, duc de Bedford, qui vous dictes régent le royaume de France ; vous, Guillaume de la Poule1042, conte de Sulford ; Jehan, sire de Talebot ; et vous, Thomas, sire d’Escales, qui vous dictes lieutenans1043 dudit duc de Bedford1044, faictes raison au Roy du ciel ; rendez à la Pucelle, qui est cy envoiée de par Dieu, le Roy du ciel, les clefs de toutes les bonnes villes que vous avez prises et violées en France. Elle est ci venue de par Dieu pour réclamer le sanc royal. Elle est toute preste de faire paix, se vous lui voulez faire raison, par ainsi que France vous mectrés1045 jus, et paierez ce que vous l’avez tenu. Et entre vous, archiers, compaignons de guerre, gentilz et autres qui estes devant la ville d’Orléans, alez vous ent en vostre païs, de par Dieu1046 ; et se ainsi ne le faictes, attendez les nouvelles de la Pucelle qui vous ira voir briefment, à voz bien grans dommaiges. Roy d’Angleterre, se ainsi ne le faictes, je sui1047 chief de guerre, et en quelque lieu que je1048 actaindray voz gens en France, je les en ferai aler, vueillent ou non vueillent ; et si ne vuellent obéir1049, je les feray tous occire. Je sui1050 cy envoiée1051 de par Dieu, le Roy du ciel, corps pour corps, pour vous bouter hors de toute France. Et si1052 vuellent obéir1053, je les prandray à mercy. Et n’aiez point [aultre]1054 oppinion, quar1055 vous ne tendrez point le royaume de 199France de1056 Dieu, le Roy du ciel, filz1057 Sainte Marie ; ainz le tendra le roy Charles, vray héritier ; car Dieu, le Roy du ciel, le veult, et lui est révélé par la Pucelle ; lequel entrera1058 à Paris à bonne compagnie1059. Se ne voulez1060 croire les nouvelles de par Dieu et la Pucelle, en quelque lieu que vous trouverons, nous ferrons dedens et y ferons ung si grant hahay, que encore a-il mil ans que en France ne fu1061 si grant, se vous ne faictes raison. Et croyez fermement que le Roy du ciel envoiera plus de force à la Pucelle, que vous ne lui sariez1062 mener de tous assaulx, à elle et à ses bonnes gens d’armes ; et aux horions verra-on, qui ara1063 meilleur droit de Dieu du ciel. Vous, duc de Bedford, la Pucelle vous prie et vous requiert que vous ne vous faictes mie destruire. Si vous lui faictes raison, encore pourrez venir en sa compaignie, l’où que les Franchois1064 feront le plus bel fait que1065 oncques fu fait pour la chrestienté. Et faictes response se vous voulez faire paix en la cité d’Orléans ; et se ainsi ne le faictes, de vos bien grans dommages vous souviengne briefment. Escript ce mardi1066 sepmaine saincte.

Ad hunc1067 articulum, qui est tenor litterarum prædictarum, respondit Johanna1068 quod, si Anglici credidissent suis litteris, fecissent ut sapientes ; et quod, ante septennium, ipsi bene hoc percipient de hoc quod eis scripsit ; et quod de hoc se refert ad responsionem alias per ipsam factam.

XXIII. Ex quarum litterarum tenore, clare constat dictam Johannam a malignis spiritibus illusam esse, et eos frequenter consulere in ejus agendis, aut, ad seducendos populos, talia figmenta perniciose ac mendaciter adinvenire.

* Ad hunc1069 articulum1070 respondit, quoad finem ipsius articuli [vicesimi] tertii, mentionem facientis quod hæc fecit ex consilio malignorum spirituum : negat.

* Et quoad articulum facientem mentionem quod hæc fecit ex consilio malignorum spirituum, negat1071.

200Item, martis XXVII. mensis februarii, dixit quod mallet distractam esse cum equis, quam in Franciam venisse sine licentia Dei.

XXIV. Item, dicta Johanna his nominibus, Jhesus Maria, signo crucis illis interposito, abusa fuit, in et pro signo dando aliquibus de suis quod, dum in suis litteris ex parte sua hujusmodi verba cum cruce reperirent, contrarium crederent ejus quod scribebat, et etiam contraria facerent.

* Ad hunc1072 articulum, die martis, XXVII. martii, respondit1073 Johanna1074 quod se refert ad responsionem alias per eam super hoc factam.

* XXIV. Se refert ad responsionem ejus alias super hoc per eam factam1075.

Die sabbati, XVII. martii, interrogata de quo serviebat signum quod ponebat in suis litteris [et hæc nomina]1076, Jhesus Maria : respondit quod clerici scribentes suas litteras ponebant [hoc ibi]1077, et dicebant aliqui quod decebat ponere illa duo nomina, Jhesus Maria.

XXV. Item, dicta Johanna, officium angelorum usurpando, se dixit et asseruit fuisse et esse missam ex parte Dei, etiam ad ea quæ ad viam facti et sanguinis humani effusionem omnino tendunt. Quod sanctitati penitus alienum est, et omni piæ menti horrendum est et abominabile1078.

** Ad hunc1079 articulum, dicta die martis, XXVII. martii, respondet Johanna1080 quod primo requirebat quod fieret pax, et, casu quo non fieret pax, parata erat pugnare.

** XXV. Respondet quod premièrement elle requéroit que on feist paix, et que, ou cas que on ne voudroit faire paix, elle estoit toute preste de combatre1081.

Sabbati, XXIIII. februarii, confessa fuit quod venerat ex parte Dei, 201et quod, in judicio in quo erat coram nobis, non habebat quid agere aut negotiari ; et quod remitteretur ad Deum a quo venerat.

Item, sabbati, XVII. martii, dixit quod Deus misit eam ad succursum regis Franciæ.

XXVI. Item, prædicta Johanna exsistens Compendii, anno Domini millesimo quadringentesimo vicesimo nono, in mense augusti, a comite d’Armignac recepit litteras quarum tenor inferius sequetur1082.

* Ad hunc1083 articulum, die XXVII. mensis1084 martii, prædicta Johanna respondit1085 quod se refert ad responsionem alias per eam super hoc factam.

* XXVI. Se refert ad ejus responsionem1086.

Item die jovis, prima martii, interrogata utrum habuerit litteras a comite Armigniaci, mentionem facientes cui de tribus contendentibus de papatu deberet obedire : respondit quod ipse comes scripsit ei quasdam litteras super isto casu ; ad quem casum responsum dedit, inter cætera, quod, quando esset Parisius vel alibi in requie, ipsa daret responsum. Et tunc volebat ascendere equum, quando illud responsum dedit. — Post quarum comitis et Johannæ litterarum lecturam, fuit interrogata si erat responsum suum. Respondit quod cogitabat se fecisse illud responsum, scilicet partem, sed non totum. — Interrogata si dixerit scire per consilium Regis regum id quod1087 debebat credere super hoc : respondit quod de hoc nihil sciebat. — Interrogata si laciebat dubium1088 cui ipse comes debebat obedire : respondit quod, de hoc, nesciebat quid mandare cui debebat obedire, et1089 quod ipse petebat scire cui Dominus noster volebat quod ipse obediret ; sed, quantum ad eam, ipsa tenet et credit quod debetur obedire domino nostro Papæ Romano. Item dixit quod 202nuntio dixit aliud quod non est contentum in litteris ; et, nisi cito recessisset, projectus fuisset in ripariam1090, non tamen per ipsam. Item dixit quod, de hoc quod petebat scire cui obediret, secundum bene placitum Dei, ipsa respondit quod hoc nesciebat ; et mandavit ei plura quæ non erant scripta ; et quantum ad ipsam, ipsa credit in Papa Romano. — Interrogata quare scribebat quod daret alias responsum, ex quo in Papam Romanum credebat : respondit quod responsum quod dedit, hoc fuit super alia materia quam de tribus papis. — Interrogata an dixerat1091 quod super facto trium paparum haberet consilium : respondit quod nunquam, super facto trium paparum, scripsit aut scribi fecit ; et, medio juramento, asseruit se super hoc nunquam scripsisse aut scribi fecisse.

XXVII.

Ma très chière1092 dame, je me recommande humblement à vous et vous supplie pour Dieu que, actendu la division qui en présent est en sainte Église universal, sur le fait des papes (car il i1093 a trois contendans du papat : l’un demeure à Romme, qui se fait appeller Martin quint, auquel tous les rois chrestiens obéissent ; l’autre demeure à Paniscole, au royaume de Valence, lequel se fait appeller pape Climent VIIIe1094 ; le tiers en1095 ne scet1096 où il demeure, se non seulement le cardinal de Saint-Estienne et peu de gens avec lui, lequel se fait nommer pape Benoist XIIIIe ; le premier, qui se dit1097 pape Martin, fut esleu à Constance par le consentement1098 de toutes les nacions des1099 chrestiens ; celui1100 qui se fait appeller Climent fut esleu à Paniscole, après la mort du1101 pape Benoist XIIIe, par trois de ses cardinaulx ; le tiers, qui se nomme pape Benoist XIIIIe, à Paniscole1102 fu esleu secrètement, mesmes par le cardinal de Saint-Estienne) : veuillez supplier à Nostre Seigneur Jhésuscrit que, par sa miséricorde infinite, nous veulle1103 par vous déclarier1104 qui est, des1103 trois dessusdiz, vray Pape, et auquel plaira que on obéisse de ci1105 en avant, ou à cellui qui se dit Martin, ou à cellui1106 qui se dit Climent, 203ou à cellui qui se dit Benoist ; et auquel nous devons croire, si secrètement, ou1107 par aucune dissimulacion, ou publique1108 manifeste ; car nous serons tous prestz de faire le vouloir et plaisir de Nostre Seigneur Jhesucrist.

Le tout vostre conte d’Armignac.

XXVIII. Cui quidem comiti Armigniaci dicta Johanna responsum fecit per litteras, manu sua signatas, quarum tenor sequitur :

XXIX.

Jhesus ✠ Maria.

Conte d’Armignac, mon très chier et bon ami, Jehanne la Pucelle1109 vous fait savoir que vostre message est venu pardevers moy, lequel m’a dit que l’aviés1110 envoié pardeçà1111 pour savoir de moy auquel1112 des trois papes, que mandez par mémoire, vous devriés1113 croire. De laquelle chose ne vous puis bonnement faire savoir au vray pour le présent, jusques à ce que je soye à Paris ou ailleurs, à requoy ; car je suis pour le présent trop empeschiée1114 au fait de la guerre ; mes1115 quant vous sarez1116 que je seray à Paris, envoiez ung message1117 pardevers moy, et je vous feray savoir1118 tout au vray auquel vous devrez croire, et que en aray1119 sceu par le conseil de mon droiturier et souverain Seigneur, le Roy de tout le monde, et que en aurez1120 à faire, à tout mon povoir. A Dieu vous commans ; Dieu soit garde de vous. Escript à Compiengne, le XXIIe jour d’aoust.

XXX. Et ita per comitem Armigniaci dicta Johanna requisita, ut præmissum est, quis de tribus prænominatis pro vero Papa haberetur, et in quem esse credendum, non tantum dubia quis ille esset, cum tamen unicus sit indubitatus ; verum de se ipsa nimium præsumendo, auctoritatem universalis Ecclesiæ parvi pendens, dictum suum auctoritati totius Ecclesiæ volendo præferre, asseruit, infra certum terminum subsequentem, se responsuram in quem esset credendum ; et hoc, secundum quod per consilium Dei reperiret, prout ex ejus litteris plenius constat.

204* Ad XXVII., ad XXVIII., ad XXIX., ad XXX. articulos, sibi de verbo ad verbum expositos, se refert ad suam responsionem alias super hoc factam, quæ ad XXVI. articulum posita est.

* XXVII. De litteris comitis Armigniaci, se refert ad suam responsionem. XXVIII. Se refert ad suam responsionem. XXIX. Se refert ut supra. XXX. Se refert ad responsionem alias per eam factam1121.

** XXXI. Itemque dicta Johanna, a tempore suæ juventutis et depost, se jactavit, et de die in diem se jactat habuisse et habere plures revelationes et visiones, de quibus, licet super his caritative monita et alias debite ac juridice sub debito juramenti requisita, nullam fidem fecit aut facere voluit, seu vult ; imo nec eas sufficienter declarare verbo vel signo ; sed hoc facere distulit, contradixit et recusavit, differt, contradicit et recusat ; ac formaliter contradicendo, aliquando et pluries dixit et asseruit, in judicio et extra, quod hujusmodi revelationes et visiones non revelaret etiam vobis, si deberet sibi caput amputari, aut ea membratim dividi ; nec ab ejus ore extrahetur signum quod Deus ei revelaverat, et per quod cognita fuit quod a Deo venerat.

** Die mercurii, post Ramos Palmarum, millesimo CCCCmo tricesimo, XXVIIIa Martii1122. Primo requisita de præstando juramentum : respondet quod libenter, de his quæ tangebant processum, veritatem diceret. Et sic juravit.

Quod articulum continentem de habitu, etc. : respond que l’abit et les armes qu’elle a portés, c’est par le congié de Dieu ; et tant de l’abit d’omme que des armes.

Item, sur ce qu’elle fut interroguée de lessier son abit : respond qu’elle ne le lesra point sans le congié de nostre Seigneur, et luy deust l’en trencher la teste ; mais s’il plaist à nostre Seigneur, il sera tantoust mis jus.

Item, dit encore, s’elle n’avoit congié de nostre Seigneur, elle ne prandroit point habit de femme.

205* Ad hunc1123 articulum respondet1124 quod, ad revelandum signum et alia contenta in articulo, ipsa potuit bene dixisse quod non revelaret ; et addit quod in confessione sua alias facta, debet haberi quod, sine licentia Domini nostri, illud signum non revelaret.

* Respond, quant à icelluy article, que à révéler le signe ou autres choses contenues en l’article, elle peust bien avoir dit qu’elle ne le révéleroit point ; et adjouste que, en sa confession autrefois faicte, doit avoir que, sans congié de nostre Seigneur, ne le révéleroit1125.

Item, jovis, XXII. februarii, dixit quod nulla est dies, quin audiat illas voces ; et etiam bene indiget.

Item, die sabbati, XXIIII1126. februarii, dixit quod vox dixit ei illa nocte multas res pro bono regis sui, quas vellet ipsum regem scire illa die, et quod non potaret vinum usque ad Pascha ; et ipse inde esset lætior in prandio.

Item, die martis, XXVII. februarii, dixit quod bene dixit regi suo totum una vice quod ei fuerat revelatum, quia ibat ad ipsum. Item, ea die martis, dixit quod misit litteras versus regem suum, et ibi continebatur quod ipsa mittebat, ad sciendum si ipsa intraret villam in qua ipse erat ; et quod jam ipsa ambulaverat bene centum et quinquaginta leucas, pro veniendo versus ipsum, in ejus auxilio ; et quod sciebat multas bonas res pro eo ; et videtur sibi quod ibi continebatur quod ipsa bene cognosceret eum, inter omnes alios.

Item, jovis, prima martii, interrogata in qua figura erat sanctus Michael : respondit quod non vidit ei coronam ; et de suis vestimentis, nihil scit. — Interrogata si ipse sanctus Michael erat nudus : respondit : Cogitatis vos quod Dominus noster Jhesus non habeat de quo vestire ipsum ?

Item, die jovis1127, XV. martii, interrogata quod diceret modum qualiter credidit evadere a castro de Beaulieu, inter duas pecias bosci : respondit quod nunquam fuit prisionaria in aliquo loco, 206quin libenter evasisset ; et, ipsa exsistente in illo castro, inclusisset suos custodes infra turrim, nisi fuisset portarius qui eam vidit et sibi obviavit. Item dixit ad hoc quod ei videtur quod non placebat Deo quod ipsa evaderet pro illa vice, et quod oportebat quod ipsa videret regem Anglorum, sicut voces suæ dixerunt ei, prout superius dictum1128 est. Item, dicta die jovis, interrogata de magnitudine et statura angeli sibi apparentis : dixit quod sabbati respondebit, cum alia re de qua respondere debet, videlicet id quod de his Deo placebit. — Ea die interrogata, quia ipsa dixit quod pro dicendo veritatem suspenditur, si sciret in se ipsa aliquod1129 crimen vel defectum, propter quos posset vel deberet1130 mori, si ipsos confiteretur : respondit quod non.

Item, sabbati, XVII. martii, interrogata de ætate et vestimentis sanctarum Katharinæ et Margaretæ : respondit : Responsum est vobis de hoc, quod vos super his habebitis a me ; nec inde habebitis aliud ; et de his respondi vobis totum ad certius quod scio.

XXXII. Item, quod per ea potestis ac debetis præsumere vehementer quod ipsæ revelationes ac visiones, si quas habuit dicta Johanna, potius provenerunt1131 ex parte mendacium et malignorum spirituum quam bonorum ; sicque ab omnibus tenendum est, attentis maxime severitate, superbia, gestu, factis, mendaciis, et conditionibus contradicentibus in pluribus et diversis articulis hic declaratis, quæ revera sunt et dici debent præsumptiones juris et de jure.

* Ad hunc1132 articulum, die mercurii post Ramos Palmarum, XXVIII. martii1133, respondit1134 quod negat ; sed fecit per revelationem sanctarum Katharinæ et Margaretæ ; et hoc sustinebit usque 207ad mortem. Item, ea die, dixit quod consulta fuit per aliquos de parte sua quod poneret Jhesus Maria ; et in aliquibus suarum litterarum, ponebat illa nomina, et in aliis non. Item dixit, quantum ad istud punctum in quo scriptum est. Quidquid ipsa fecit, hoc est per consilium Domini nostri, quod debet haberi : Totum id quod1135 feci boni1136, gallice que il doit avoir : Tout ce que j’ay fait de bien.

* Respond qu’elle nye ; mais l’a fait par révélacion des sainctes Katherine et Marguerite, et le soustendra jusques à la mort.

Item, dit qu’elle fut conseillée par aucuns de son party qu’elle meist Jhesus Maria : et ès aucunes de ses lectres mectoit bien Jhesus Maria et ès autres non.

Item, dit, quant ad ce point où il a escript : Tout ce qu’elle a fait, c’est par le conseil de nostre Seigneur, que il y doit avoir : Tout ce que j’ay fait de bien.

Interrogata, ea die, si, quando ivit ante villam de Caritate, ipsa bene fecit vel male : respondit quod, si male fecit, ipsa de hoc confitebitur.

Interroguée se, de aler devant la Charité, elle fist bien ou mal : respond, s’elle a mal fait, on s’en confessera.

Interrogata si bene fecerit de eundo ante Parisius : respondit1137 quod nobiles de Francia voluerunt ire ante Parisius ; et de hoc faciendo, videtur ei quod ipsi fecerunt debitum suum, eundo contra adversarios suos.

Interroguée s’elle faisoit bien d’aler devant Paris : respond que les gentilz hommes de France voulurent aler devant Paris ; et de ce faire, luy semble qu’ilz firent leur devoir, à aler contre leurs adversaires1138.

XXXIII. Item, quod1139 dicta Johanna præsumptuose et temerarie se jactavit et jactat quod præscit futura, præterita præscivit, et præsentia occulta seu latentia, quod divinitati attribuitur sibi, humanæ creaturæ simplici et indoctæ, attribuendo.

208* Ad hunc1140 articulum, eadem1141 die mercurii, XXVIII. mensis martii, respondit1142 : In Domino nostro est revelare cui placet sibi ; et quod, de ense et aliis rebus venturis quas dixit, hoc1143 est per revelationem.

* Respond que il est à Nostre Seigneur de révéler à qui qu’il luy plaist ; et que l’espée et autres choses à venir qu’elle a dictes, c’est par révélacion1144.

Item, die sabbati, XXIII. februarii, dicit quod Burgundi habebunt guerram nisi faciant quod debent ; et hoc scit per voces.

Item, die martis, XXVII. februarii, interrogata si, dum venit ad insultum ante bastildam Aurelianensem, dixerit gentibus suis quod reciperet sagittas, viretonnes1145 et lapides bombardarum : respondit quod non ; imo ibi fuerunt vulnerati bene centum vel plures. Et bene dixit gentibus suis quod non dubitarent, et quod levarent obsidionem. — Interrogata ea die ante quam bastildam fecit retrahi gentes suas : respondit quod de hoc non recordatur. Dicit etiam quod bene certa erat quod levaret obsidionem Aurelianensem, per revelationem sibi factam ; et etiam hoc dixerat regi suo, antequam venerat illuc. Item dicit quod, in insultu bastildæ1146 Pontis, ipsa fuit læsa in collo de uno viretonne1147 ; sed tunc habuit magnam consolationem a sancta Katharina, et sanata fuit infra XV dies ; nec propter hoc dimisit equitare aut operari. — Interrogata si præsciebat quod ipsa læderetur : respondit quod hoc sciebat bene, et dixerat regi suo ; sed, hoc non obstante, non desisteret operari ulterius. Et hoc fuerat sibi revelatum per voces sanctarum Katharinæ et Margaretæ. Dicit etiam quod ipsa fuit prima quæ posuit scalam sursum in bastildam Pontis ; et in eam levando, læsa fuit in collo de uno viretonne1148.

Jovis, prima martii, dicit quod ante septennium Anglici dimittent majus pignus quam fecerint ante villam Aurelianensem ; et 209quod totum perdent in Francia1149. Item dixit quod habebunt majorem perditionem quam unquam habuerint1150 in Francia ; et erit per magnam victoriam quam Dominus noster mittet Gallicis. Et hæc scit per revelationem sibi factam ; et quod præmissa evenient ante septennium ; et bene dolens esset quod tantum tardaretur. Item dicit, ut prius, quod hoc scit per revelationem, et æque bene scit sicut quod nos, episcopus Belvacensis, eramus ante eam, gallice dicendo : Je le sçay aussi bien comme vous estes ici1151. — Interrogata quo anno : respondit : Adhuc vos non habebitis hoc, sed vellem quod hoc esset ante festum Sancti Johannis. — Ea die, interrogata si ipsa dixerit quod istud contingeret infra festum sancti Martini hiemalis : respondit quod dixit quod multæ res videbuntur infra festum sancti Martini ; et potest esse quod erunt Anglici qui ruent, sive prosternentur per terram. — Interrogata quid dixerit Johanni Gris, custodi suo, in carcere, de illo festo sancti Martini : respondit : Ego dixi vobis. — Interrogata per quem scit illam rem venturam : respondit quod per sanctas Katharinam et Margaretam. Item, die jovis, prima martii, interrogata qualia promissa sanctæ Katharina et Margareta fecerunt sibi : respondit : Hoc non est ex processu vestro, ex toto. De aliquibus rebus dixerunt sibi quod rex suus restitueretur in regnum suum, velint adversarii sui aut non. Item, ea die, dixit quod bene scit quod rex suus lucrabitur regnum [suum] ; et quod æque bene scit, sicut scit nos illic esse.

Sabbati, tertia martii, interrogata si voces suæ dixerunt sibi aliquid in generali de evasione sua et liberatione : respondit quod sic, Vere, dixerunt mihi quod ego liberabor ; sed nescio diem neque horam ; et quod ego faciam audacter vultum bonum.

Die sabbati, X. martii, interrogata si fecit exitum de Compendio de præcepto vocum suarum : respondit quod, septimana Paschæ ultimo lapsa, ipsa exsistente supra fossata Meleduni, fuit ei dictum per voces sanctarum Katharinæ et Margaretæ, quod caperetur ante festum Sancti Johannis, et quod oportebat sic fieri ; nec de hoc stupesceret, 210et quod omnia gratanter acciperet, quodque Deus eam juvaret. — Ea die, interrogata si, ab illo loco Meleduni, depost fuerit sibi dictum per voces suas quod caperetur : respondit quod sic, pluries, et quasi quotidie1152, aut singulis diebus. Et requirebat vocibus suis quod, dum esset capta, statim moreretur, absque longa vexatione carceris ; quæ voces dixerunt ei quod caperet gratanter, et quod sic oportebat fieri ; sed non dixerunt sibi horam ; quam si scivisset, tunc non ivisset. Et pluries petierat scire horam, quam non dixerunt ei. Ea die dixit quod, quando debuit recedere et ire ad regem suum, dictum fuit sibi per voces quod iret audacter, quia, quando esset apud regem suum, ipse haberet bonum signum de recipiendo eam et sibi credendo.

Lunæ, XII. martii, interrogata quomodo liberasset ducem Aurelianensem : respondit quod cepisset sufficienter Anglicos, in partibus istis, pro rehabendo eum seu redimendo ; et, si non cepisset satis, transivisset mare pro eundo quæsitum eum in Anglia, cum potentia. — Interrogata si sanctæ Katharina et Margareta dixerunt ei, sine conditione et absolute, quod caperet gentes sufficienter, pro habendo ducem Aurelianensem exsistentem in Anglia, vel alias quod transiret mare pro eundo quæsitum eum et adducendo infra tres annos : respondit quod ita, et quod dixit regi suo quod dimitteret eam facere de prisionnariis. Dixit ulterius de se ipsa quod, si ipsa durasset tribus annis absque impedimento, ipsa liberasset eum. Item dixit quod habebat breviorem terminum quam trium annorum, et longiorem quam unius anni ; sed de hoc pro præsenti non habet memoriam.

Mercurii, XIIII. martii, interrogata quale est periculum vel dangerium in quo, nos et alii de clero, nos ipsos ponebamus, tenendo eam in causam : respondit quod sancta Katharina dixit ei quod haberet succursum ; et nescit si hoc erit per expeditionem de carcere, vel, quando esset in judicio, si ibi superveniet aliqua turbatio, medio cujus posset liberari ; et cogitat quod hoc1153 erit vel unum, vel aliud ; et sæpius dicunt sibi voces quod liberabitur per magnam victoriam. 211Et postmodum dicunt sibi voces suæ quod capiat gratanter, nec cures de tuo martyrio.

XXXIV. Item, quod dicta Johanna, in suis temeritate et præsumptione perseverando, dixit, vociferavit atque publicavit se novisse atque cognovisse voces Archangelorum, Angelorum, Sanctorum atque Sanctarum Dei, asserendo se voces eorum ab humanis vocibus scire discernere.

* Ad hunc1154 articulum, die mercurii, XXVIII. martii1155, dixit quod se tenet ad illud quod alias inde dixit ; et, de temeritate et conclusione articuli, se refert ad Deum, judicem suum.

* Respond qu’elle s’en tient ad ce qu’elle en a dit. Et de temeritate et conclusione articuli, s’en raporte à Nostre Seigneur, son juge1156.

Item, die martis, XXVII. februarii, interrogata si erat vox Angeli, vel Sancti aut Sanctæ, vel Dei, sine medio, quæ sibi loquebatur : respondit quod illa vox est sanctæ Katharinæ et sanctæ Margaretæ ; et figuræ earum sunt coronatæ pulchris coronis, multum opulenter et multum pretiose : Et de isto, inquit, ego habeo licentiam a Domino ; et si de hoc faciatis dubium, mittatis Pictavis, ubi alias fui interrogata. — Item, eadem interrogata quomodo ipsa bene cognoscit unam illarum Sanctarum ab alia : respondit quod eas cognoscit per salutationem quam ei faciunt. Item dixit quod easmet cognoscit per hoc quod se nominant ei.

Item, die jovis, prima martii, interrogata quomodo ipsa scit quod est vir vel mulier, quæ sibi apparet : respondit : Ego bene scio et cognosco illas Sanctas ad voces earum, et quod sibi revelaverunt. — Eadem interrogata qualem figuram ipsa videt : respondit1157 quod videt faciem. — Interrogata si habent capillos : respondet : Bonum est scire, gallice Il est bon à savoir. — Interrogata si erat aliquid inter coronas et capillos : respondet quod non. — Interrogata si capilli essent prolixi et pendentes : respondet1158 : Ego nihil scio. Item 212dixit quod ipsa nescit si habebant aliquid de brachiis, vel si erant alia membra figurata. Item dixit1159 quod loquebantur optime et pulchre1160 ; et etiam eas optime intelligebat. — Item, interrogata quomodo loquebantur, quando non habebant membra : respondit : Ego exspecto me ad Deum.

Item, die XV. martii, interrogata si erat aliud signum quod essent boni spiritus, qui sibi apparent : respondit : Sanctus Michael me certificavit, antequam voces venirent ad me. — Interrogata quomodo cognovit quod erat sanctus Michael : respondit : Per loquelam et idioma Angelorum ; et credit firmiter quod erant Angeli. — Interrogata quomodo credidit1161 quod erat idioma Angelorum : respondit quod ipsa credidit satis cito, et habuit istam voluntatem de credendo illud. Et dixit ultra quod, quando sanctus Michael venit ad eam, sibi dixit quod sanctæ Katharina et Margareta venirent ad eam, et quod ipsa faceret per consilium earum ; et erant ordinatæ pro ipsam conducendo et sibi consulendo in his quæ haberet agere ; et quod ipsa crederet eis de hoc quod dicerent sibi ; et quod erat hoc per præceptum Domini. — Interrogata, si Diabolus poneret se in forma vel in figura angeli, qualiter ipsa cognosceret quod esset bonus angelus aut malus : respondet quod cognosceret bene1162 si esset sanctus Michael, vel una res conficta loco ejus vel sicut ipse. Item respondet1163 quod, prima vice, ipsa fecit magnum dubium si esset sanctus Michael, et prima vice habuit magnum timorem ; et vidit multotiens eum antequam sciret quod esset sanctus Michael. — Item interrogata quare ipsa cognovit citius quod erat sanctus Michael, illa vice qua credidit ipsum esse, quam fecerat in prima vice : respondit quod, in prima vice, ipsa erat juvenis puer, et habuit timorem ; et, depost, ipse sanctus Michael docuit eam, et sibi monstravit in tantum, quod credidit firmiter quod ipse erat. — Interrogata qualem doctrinam ipse docuit ei : respondit quod, super omnia, ipse dicebat ei quod esset bona, et quod Deus adjuvaret eam ; et, inter alia, dixit 213quod ipsa veniret ad succursum regis Franciæ ; et una major pars de hoc quod angelus docuit eam est in isto libro ; et recitabat sibi angelus miseriam quæ erat in regno Franciæ.

XXXV. Item, eadem Johanna se jactavit et asseruit se discernere scire quos homines plus diligit Deus aut odit.

* Ad hunc1164 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondit : Ego teneo me ad illud quod alias respondi, de rege et duce Aurelianensi ; de aliis gentibus nihil scit. Item dixit quod ipsa bene scit quod Deus plus diligit suum regem et ducem Aurelianensem quam ipsam, pro ediis corporum suorum, et dixit quod ipsa hoc scit per revelationem.

* Respond : Je m’en tien ad ce que j’en ay autresfois respondu, du roy, et du duc d’Orléans ; et des autres gens, n’en sçait.

Item, dit qu’elle sçait bien que Dieu ayme mieulx son roy et le duc d’Orléans qu’elle, pour l’aise de leurs corps1165 ; et dit qu’elle le sçait par révélacion1166.

Item jovis, XXII. februarii, dixit quod ipsa bene scit quod Deus bene diligit ducem Aurelianensem ; et etiam quod ipsa habuerat plures revelationes de ipso duce, quam de homine vivente, excepto rege suo.

Item, sabbati, XXIIII. februarii, interrogata utrum posset tantum facere erga vocem sibi apparentem, quod vellet sibi obedire et portare nuntium regi suo : respondit quod nescit si vellet obedire, nisi esset voluntas Dei et quod Deus consentiret ; et si placeat Deo, ipse1167 bene poterit facere revelari regi ; et de hoc ipsa esset bene contenta. — Interrogata quare ipsa vox non sic loquitur modo cum rege suo, sicut faciebat quando eadem Johanna erat in ejus præsentia : respondit quod nescit si sit voluntas Dei.

Item, sabbati, XVII. martii, interrogata utrum ipsa sciat quod 214sanctæ Katharina et Margareta odiant Anglicos : respondit quod ipsæ amant illud1168 quod Deus amat, et odiunt quod Deus odit. — Interrogata si Deus odiat Anglicos : respondit quod, de amore vel odio quem Deus habet1169 ad Anglicos, vel quid Deus faciet animabus eorum, nihil scit ; sed bene scit quod expellentur a Francia, exceptis illis qui morientur ; et quod Deus mittet victoriam Gallicis contra Anglicos. — Interrogata utrum Deus erat pro Anglicis, quando habebant prosperitatem in Francia : respondit quod ipsa nescit si tunc Deus odiebat Gallicos ; sed credit quod volebat permittere eos percuti pro peccatis suis, si erant in peccatis.

XXXVI. Item, dicta Johanna dixit, asseruit et super hoc se jactavit, dicitque, asserit et de die in diem se jactat scivisse veraciter et scire quod, nedum ipsa, sed etiam alii homines, ad ejus instantiam, cognoverunt et veraciter sciverunt quamdam vocem, quam suam vocabat, ad se venientem ; licet, de sui natura, hujusmodi vox, quam declaravit et declarat, fuerit et sit invisibilis a creatura humana.

* Ad hunc1170 articulum, respondit1171 quod se tenet ad id quod de hoc alias dixit.

* Respond qu’elle s’en croit ad ce que autresfois elle en a respondu1172.

Item, jovis, XXII. februarii, dixit quod illi de parte sua bene cognoverunt quod vox sibi apparens erat ex parte Dei, et quod viderunt et cognoverunt ipsam vocem ; et quod ipsa Johanna bene scit. Item dixit quod rex suus et plures alii audiverunt et viderunt voces quæ veniebant ad eam ; et ibi erat Karolus de Borbonio, et duo vel tres alii.

XXXVII. Item, quod dicta Johanna fatetur se frequenter fecisse contrarium illius quod sibi præceptum et ordinatum fuerat per illas revelationes, quas jactat se habere a Deo, utputa : quando 215recessit a Sancto Dionysio, post insultum Parisiensem ; quando saltavit de1173 turri1174 de Beaurevoir ; et in quibusdam aliis. In quo manifestum est quod, vel non habuit revelationes a Deo, vel quod contempsit præcepta et revelationes expressas, per quas se dicit in omnibus regi et gubernari. Et ulterius dixit quod1175, quando habuit præceptum de non saltando a turri quod erat intentata1176 ad faciendum oppositum, et quod non poterat alias1177 facere. In quo male sentire videtur de libertate humani arbitrii, et incidere in errorem illorum, qui ponunt ipsam necessitari a dispositionibus fatalibus aut aliquo simili.

* Ad hunc1178 articulum, mercurii XXVIII. martii, respondit : Ego teneo me ad illud quod de hoc alias respondi. Tamen addidit quod, in suo recessu de Sancto Dionysio, ipsa habuit licentiam de recedendo.

* Respond : Je m’en tien ad ce que autresfois j’en ay respondu. Toutesvoies adjouste que, à son partement de Sainct-Denis, elle en eust congié de s’en aler.

Interrogata si, faciendo contra præceptum suarum vocum, ipsa creditne peccaret mortaliter : respondit : Ego alias respondi, et exspecto me ad dictam responsionem. Et, de conclusione articuli, se refert ad Deum.

Interroguée se, faire contre le commandement de ses voix, elle cuide point péchier mortellement : respond : J’en ay autresfois respondu, et m’en actend à ladicte response. Et de la conclusion de l’article elle s’en actend à Nostre Seigneur1179.

Die jovis, XXII. februarii, dixit quod vox dixit ei quod maneret apud Sanctum Dionysium [ipsaque Johanna ibi manere volebat] ; sed, contra voluntatem suam, domini eduxerunt eam ; et nisi fuisset læsa, ipsa non recessisset. Et fuit læsa in fossatis Parisiensibus. Item dixit quod, in quinque diebus, fuit sanata.

Item interrogata, die sabbati, decima martii, si voces suæ sibi præcepissent quod ipsa exivisset de Compendio et significassent 216quod capta fuisset, utrum ipsa illuc ivisset ubi fuit capta : respondit, si ipsa scivisset horam et quod debuisset capi, non ivisset libenter ; tamen finaliter ipsa fecisset præceptum vocum suarum, quidquid inde sibi debuisset evenire.

Item, jovis, XV. martii, interrogata si unquam fecit aliqua contra præceptum et voluntatem suarum vocum : respondit quod illud quod ipsa potuit et scivit facere, ipsa fecit et complevit pro suo posse. Et, quantum est de saltu a turri1180 de Beaurevoir, quem ipsa fecit contra præceptum vocum suarum1181 non potuit se abstinere ; et quando voces viderunt1182 suam necessitatem, et quod nesciebat neque poterat se tenere, succurrerunt vitæ suæ et eam præservaverunt de se interficiendo. Et dixit ultra quod, quidquid ipsa unquam fecit, semper ipsæ voces in suis magnis agendis succurrerunt ei ; et hoc est signum quod sunt boni spiritus. — Item, eadem, interrogata si creditne quod sit magnum peccatum de offendendo sanctas Katharinam et Margaretam quæ apparent ei, et de faciendo contra præceptum earum : dixit quod sic, qui hoc scit emendare ; et quod res in qua unquam magis offendit eas, fuit in saltu prædicto, ut1183 ei videtur ; et de hoc1184 eis petivit veniam et de aliis offensis quas potest fecisse adversus eas.

XXXVIII. Item, dicta Johanna, licet, a tempore suæ juventutis, dixit, fecit et perpetravit quam plurima mala, turpia, sæva, scandalosa, opprobriosa et sexui suo disconvenientia crimina, peccata atque delicta, nihilominus dixit et asseruit omnia quæcumque fecit, ex parte Dei et ex ejus voluntate fecisse ; quodque nihil fecit seu facit, quin hoc a Deo proveniat et per revelationes sanctorum angelorum et sanctarum virginum Katharinæ et Margaretæ.

* Ad hunc1185 articulum, respondit1186 quod ipsa se refert ad illud quod alias de hoc dixit.

* Respond qu’elle s’en actend ad ce que autresfois elle en a dit1187.

217Item, sabbati, XXIIII. februarii, dixit quod nisi esset gratia Dei, ipsa nesciret aliquid facere1188. — Item, eadem die1189, ipsa, interrogata si illi de Dompremi tenebant partem Burgundorum vel aliorum : respondit quod ipsa nesciebat, in illa villa, nisi unicum1190 Burgundum, quem voluisset habere caput abscisum, tamen si placuisset Deo. — Interrogata si vox dixit ei in juventute quod ipsa odiret Burgundos : respondit quod, postquam intellexit voces quod erant pro rege Franciæ, non dilexit Burgundos.

Interrogata, jovis XV. martii, si aliquid fecerat, in facto guerræ, sine consilio suarum vocum : respondit : Vos habuistis [de hoc] responsum ; et legatis bene librum vestrum, vos reperietis. Et tamen dixit quod, ad requestam hominum armorum, fuit factum unum valens factum, gallice une vaillance1191 d’armes1192, ante Parisius ; et etiam ivit ante villam de Caritate, ad requestam sui regis ; et non fuit contra nec per præceptum vocum suarum. — Interrogata si unquam alias fecit, contra præceptum et voluntatem suarum vocum : respondit illud quod in præcedenti articulo actum est.

XXXIX. Item, licet septies in die cadat justus, etc., dicta Johanna dixit tamen et publicavit se nunquam fecisse, aut saltem credere non fecisse opera peccati mortalis, licet tamen omnes actus per gentes bellicosas fieri consuetos, et ampliores, exercuit de facto, ut in nonnullis articulis præcedentibus et sequentibus declaratur.

* Ad hunc1193 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondit1194 : Ego respondi, et refero me ad illud quod alias de hoc dixi.

* Respond : J’en ay respondu. Je m’en actend [ad ce] que autresfois j’en ay dit1195.

Item, sabbati, XXIIII. februarii, interrogata utrum ipsa scit quod est in gratia Dei : respondit quod, si ipsa non sit, Deus ponat ; et, si ipsa sit, Deus eam teneat. Et dixit quod esset multum dolens, si sciret se non esse in gratia Dei. Dixit ulterius, si ipsa esset in 218(magno) peccato, credit quod vox non veniret ad eam ; et vellet quod quilibet intelligeret vocem suam, ita bene sicut ipsa facit.

Item, jovis, prima martii, dixit quod habet magnum gaudium quando videt vocem suam ; et dixit quod videtur ei quod, quando videt eam, non est in peccato mortali. Item dixit quod sanctæ Katharina et Margareta libenter faciunt eam interdum confiteri. Item dixit quod, si est in peccato mortali, ipsa nescit. — Interrogata utrumne credat esse aliquando in peccato mortali, quando confitetur : respondit quod nescit si fuerit, nec credit se fecisse opera peccati mortalis ; et non placeat Deo inquit, quod ego unquam fecerim ; nec placeat etiam Deo quod ego faciam opera, vel quod ego fecerim, per quæ anima mea sit onerata.

Item, die mercurii, XIIII. martii, interrogata si capere unum hominem ad redditionem et facere ipsum mori prisionarium, sitne peccatum mortale : respondit quod ipsa hoc non fecit. Et quia fiebat sibi verbum de uno vocato Franquet d’Arras, qui fuit morti traditus apud Latigniacum : respondit quod fuit consentiens de faciendo ipsum mori, si ipse meruerat, propter hoc quod ipse confessus est se esse occisorem, latronem et proditorem. Et dixit quod processus illius duravit quindecim diebus ; et fuit judex ballivus Silvanectensis et homines justitiæ de Latigniaco. Et dixit quod ipsa requirebat habere illum Franquetum pro uno homine de Parisius, hospite domus ad Ursum ; et quando scivit quod ille homo fuit mortuus, et quod ballivus dixit ei quod ipsa volebat facere magnam injuriam justitiæ, deliberando ipsum Franquetum1196, ipsa dixit ballivo : Postquam homo meus, quem volebam habere, mortuus est, faciatis de isto illud quod debebitis facere per justitiam. Et quando sibi reductum fuit ad memoriam quod ipsa invaserat villam Parisiensem in die festo ; quod ipsa habuerat equum domini episcopi Silvanectensis ; quod ipsa dimisit se cadere a turri de Beaurevoir ; quod portat habitum virilem ; quod erat consentiens de morte Franqueti d’Arras ; utrum ipsa creditne fecisse peccatum 219mortale : respondit, ad primum, de invasione Parisiensi, quod ipsa inde non credit esse in peccato mortali ; et si ipsa fecerit peccatum mortale, hoc est cognoscendum Deo et sacerdoti, in confessione. Ad secundum, de equo domini episcopi Silvanectensis, respondit quod credit se non peccasse in hoc, quia præfatus dominus episcopus Silvanectensis habuit assignationem, pro dicto equo, de ducentis salutiis auri. Ad tertium, videlicet de turri1197, respondit quod non faciebat illum saltum per desperationem, sed in spe salvandi corpus suum et succurrendi pluribus bonis gentibus quæ erant in necessitate ; et, post saltum, confessa est et requisivit veniam a Deo, et habuit veniam ab ipso ; et credit quod malefactum erat1198 de faciendo illum saltum. Item dixit quod ipsa scit se habuisse veniam, postquam confessa est, per revelationem sanctæ Katharinæ, de cujus consilio ipsa ivit ad confessionem. Ad quartum, de habitu virili, etc., respondit : Postquam ego facio illud per præceptum Dei et in suo servitio, ego non credo male facere ; et quando sibi placebit præcipere, statim erit remotus.

XL. Item, quod dicta Johanna, suæ salutis immemor, et diabolo instigante, non est nec fuit confusa, repetitis vicibus, recipere corpus Christi, in diversis et pluribus locis, in habitu virili et dissoluto, atque sibi, per præceptum Dei et Ecclesiæ, vetito ac1199 prohibito.

* Ad hunc1200 articulum1201, respondet1202 quod ipsa inde alias respondit, et se refert ad illud quod alias de hoc dixit ; et etiam se refert Deo, de conclusione articuli.

* Respond : J’en ay respondu : je m’en actend [ad ce] que autresfois en ay dit. Et de conclusione, s’en actend à Nostre Seigneur1203.

Interrogata, sabbati, tertia martii, quando ibat per patriam, si ipsa sæpe recipiebat sacramentum pœnitentiæ et eucharistiæ, quando veniebat infra bonas villas : respondit quod sic, interdum. — Interrogata si recipiebat sacramenta prædicta in habitu virili : respondit quod sic ; sed non recordatur recepisse in armis.

220XLI. Item, quod dicta Johanna, ut desperata, se, odio et despectu Anglicorum, ac etiam pro destructione Compendii quam esse futuram audiverat, a summitate unius altæ turris se præcipitare tentavit, et instigante Diabolo, hoc facere in ejus mente affixit, se ad hoc faciendum applicuit, et circa hoc fecit quod potuit de facto ; se præcipitando etiam, impulsa et instinctu diabolico sic ducta, quod potius intendebat ad liberationem corporum quam animarum suæ et plurium aliorum ; se pluries jactando quod se ipsam potius interficeret, quam permitteret se tradi in manus Anglicorum.

* Ad hunc1204 articulum, respondet1205 quod se refert ad illud quod alias de hoc dixit.

* Respond : Je m’en actend ad ce que autresfois j’en ay dit1206.

Interrogata, sabbati, tertia martii, utrum diu fuerit in turri de Beaurevoir : respondit quod ipsa fuit per quatuor menses, vel circiter ; et quando ipsa scivit Anglicos venisse, fuit multum irata ; et tamen voces sibi prohibuerant multotiens quod non saltaret ; et finaliter, pro timore Anglicorum, saltavit, et commendavit se Deo et Beatæ Mariæ. — Item, interrogata utrum ipsa dixerit quod maluisset mori quam esse in manu1207 Anglicorum : respondit quod dixit quod prædiligeret reddere animam Deo, quam esse in manu1208 Anglicorum.

Interrogata, die mercurii, XIIII. martii, quæ fuit causa propter quam saltavit a turri de Beaurevoir : respondit quod audiverat dici quod illi de Compendio, omnes a septem annis citra, debebant poni ad ignem et sanguinem ; et ipsa malebat mori quam vivere post talem destructionem bonæ gentis ; et ista fuit una causa sui saltus ; alia fuit quia scivit se esse venditam Anglicis, et ipsa prædilexisset mori quam esse in manu ipsorum. — Interrogata si fecit illum saltum per consilium vocum suarum : respondit quod sancta Katharina sibi dicebat fere omni die quod non saltaret, et quod 221Deus adjuvaret eam et illos de Compendio ; et dicta Johanna dixit sanctæ Katharinæ quod, postquam Deus adjuvaret illos de Compendio, ipsa volebat ibi esse ; et sancta Katharina dixit : Oportet sine fallo1209 quod tu capias gratanter ; et non eris liberata quousque videris regem Anglorum. Et Johanna respondit : Veraciter, ego non vellem videre ipsum1210, et mallem mori quam esse posita in manu Anglicorum. Item dixit quod, postquam cecidit a turri, fuit per duos vel tres dies quod non volebat comedere ; et quia erat gravata propter saltum, non poterat bibere neque comedere ; et tamen fuit confortata a sancta Katharina, sibi dicente quod confiteretur et quæreret veniam a Deo de hoc quod saltaverat ; et quod illi de Compendio sine defectu haberent succursum, infra festum sancti Martini hiemalis ; et tunc incepit comedere et bibere, et statim fuit sanata. — Interrogata si, quando rehabuit loquelam, post dictum saltum, denegaveritne Deum et Sanctos : respondit quod non recordatur quod negaverit unquam Deum vel Sanctos. — Interrogata si velit se referre de hoc ad informationem factam vel fiendam : respondit quod se refert Deo, et non alteri.

XLII. Item, dicta Johanna dixit et publicavit sanctas Katharinam et Margaretam ac sanctum Michaelem habere membra corporea, ut scilicet caput, oculos, vultus, capillos et similia ; et, cum hoc, dixit se præfatas Sanctas in manibus palpasse, et illas fuisse amplexatam et osculatam.

* Ad hunc1211 articulum, respondet1212 quod alias super hoc respondit, et quod se refert ad illud quod de hoc alias dixit1213.

* Respond : J’en ay respondu, et m’en actend ad ce que j’en ay dit1214.

Item, sabbati, XVII. martii, interrogata si unquam osculata vel amplexata fuerit sanctas Katharinam et Margaretam : respondit quod amplexata est ambas et quod bonum odorabant. — Interrogata si, 222amplexando, sentiebat ibi calorem vel aliud : respondit quod non poterat eas amplexari, gallice acoler, sine sentiendo et tangendo eas. — Interrogata per quam partem ipsa eas amplexabatur, utrum per inferius vel per superius : respondit quod melius decet ipsas amplexari per inferius quam per superius.

XLIII. Item, quod ipsa Johanna dixit atque publicavit quod Sancti et Sanctæ, Angeli et Archangeli loquuntur idioma gallicum et non anglicum, eo quod Sancti, Sanctæ, Angeli et Archangeli non sunt de parte Anglicorum, sed Gallicorum ; asserendo Sanctos et Sanctas, qui sunt in gloria, in eorum contumeliam, unum regnum catholicum et gentem omnium Sanctorum venerationi, secundum ordinationem Ecclesiæ, deditam, odio capitali habere.

* Ad hunc1215 articulum, sibi1216 de verbo ad verbum expositum, nihil respondet1217 aliud quam se refert Deo et ad illud quod alias super hoc respondit.

* Respond : Je m’en actend à nostre Seigneur, et ad ce que j’en ay respondu1218.

Die jovis, prima martii, dixit quod vox est pulchra, dulcis et humilis, et loquitur idioma Franciæ. — Interrogata si illa vox, videlicet sancta Margareta, loquatur1219 anglicum : respondit : Quomodo loqueretur anglicum ? Ipsa non est de latere Anglicorum.

XLIV. Item, dicta Johanna se jactavit et jactat, publicavit et1220 publicat quod sanctæ Katharina et Margareta sibi promiserunt eam conducere in paradisum, et certificaverunt eam quod beatitudinem consequetur, si servet virginitatem suam ; et quod de hoc est secura.

** Ad hunc1221 articulum, respondit1222 quod se refert, super hoc, Domino nostro et ad ea quæ super hoc alias respondit.

** Respond : Je m’en actend à nostre Seigneur, et ad ce que j’en ay respondu1223.

223Item, die jovis, XXII. mensis februarii, dixit quod nunquam voci suæ seu revelationi requisivit aliam mercedem in fine, excepta salvatione animæ suæ. — [Item, die mercurii, decima quarta mensis Martii], interrogata si, ex quo voces suæ dixerunt ei quod ibit in fine in regnum paradisi, utrum se teneat securam essendi salvam, et quod non damnabitur in infernum : respondit quod credit firmiter id1224 quod voces suæ dixerunt sibi, videlicet quod ipsa salvabitur ; et ita firmiter ac si ex nunc esset in regno cœlorum. Et quando dicebatur ipsi Johannæ quod illud responsum erat magni ponderis : etiam respondit quod tenet illud pro uno magno thesauro ; et dixit, quantum ad illum articulum : dummodo teneat juramentum et promissum quod fecit Domino nostro, videlicet quod servaret bene suam virginitatem corporis et animæ. — Interrogata si, post hanc revelationem, ipsa credat quod non possit1225 facere peccatum mortale : respondit de hoc : Ego nescio aliquid ; sed super hoc me refero Domino nostro, ex toto. — Item, interrogata utrum opus sit sibi confiteri, ex quo credit, ad revelationem suarum vocum, quod ipsa salvabitur : respondit quod nescit se peccasse mortaliter ; sed, si esset in peccato mortali, ipsa cogitat quod sanctæ Katharina et Margareta statim desererent eam ; credens quod nesciret mundare nimis conscientiam suam.

Item dixit, jovis, prima martii, quod prædictæ Sanctæ promiserunt sibi eam ducere in paradisum ; quod etiam ab eis requisivit.

XLV. Item, licet Dei judicia maxime apud nos sint inscrutabilia, nihilominus dicta Johanna dixit, protulit, recitavit et promulgavit se cognovisse et cognoscere qui sunt sancti, sanctæ, archangeli, angeli vel a Deo electi, et, quis eorum talis est, discernere.

* Ad hunc1226 articulum1227, respondet quod se refert ad illud quod alias super hoc respondit.

* Respond : Je m’en actend ad ce que j’en ay respondu1228.

224Item interrogata, die martis, XXVII. februarii, quomodo aut qualiter ipsa scit quod sint illæ duæ, sanctæ Katharina et Margareta, quæ sibi apparent, et quomodo cognoscit unam ab alia ; respondit quod [bene scit quod] sunt illæ eædem, et bene cognoscit unam ab alia.

Item, die jovis prima martii interrogata si illæ Sanctæ apparent sibi semper in eodem habitu : respondit quod semper [videt] in [una et] eadem forma ; et sunt figuræ earum coronatæ opulenter ; et de aliis habitibus ipsa non loquitur, nec de robis earum scit quidquam.

Item, die sabbati, tertia martii, dixit, de sanctis Katharina et Margareta et aliis apparentibus sibi, quod sic bene vidit eos, quod ipsa scit ipsos esse Sanctos et Sanctas in paradiso.

XLVI. Item, dixit se requisivisse multum affectuose sanctas Katharinam et Margaretam pro illis de Compendio, antequam sic saltaret, dicens eis, inter cætera per modum quærimoniæ, per1229 hunc modum : Et comment lessera Dieu ainsi mourir1230 mauvaisement ceulx de Compiengne, qui sont si loyaulx1231 ! In quo apparebat impatientia ejus et irreverentia ad Deum et Sanctos.

* Ad hunc1232 articulum1233 respondet quod se refert ad illud quod alias respondit super hoc.

* Respond : Je m’en actend ad ce que j’en ay respondu1234.

Die sabbati, tertia martii, dixit quod, postquam fuit læsa post saltum de turri1235 de Beaurevoir, vox sanctæ Katharinæ dixit sibi quod faceret bonum vultum, et quod sanaretur, et quod illi de Compendio haberent succursum. Item, dixit quod sæpe orabat pro illis de Compendio cum consilio suo.

XLVII. Item, dicta Johanna, male contenta de læsione quæ sibi accidit, ex casu seu saltu facto de turre de Beaurevoir et quod ad 225optatum suum non pervenerat, Deum, Sanctos et Sanctas blasphemavit, contumeliose denegavit, et terribiliter ac cum horrore ibidem exsistentium despexit ; et etiam, postquam fuit in castro Rothomagensi, pluries et diversis diebus, Deum, Beatam Virginem, Sanctos et Sanctas blasphemavit et denegavit, ferens impatienter et detestans quod in judicio virorum ecclesiasticorum poni et in eodem tractari debebat.

* Ad hunc1236 articulum, respondet1237 quod se refert Domino nostro et ad illud quod alias super hoc respondit.

* Respond : Je m’en tieng à nostre Seigneur, et ad ce que j’en ay respondu1238.

Die sabbati, tertia mensis martii, interrogata si, post saltum de turri, fuit turbata et irata, et si blasphemavit nomen Dei : respondit quod nunquam maledixit Sancto vel Sanctæ, et quod non consuevit jurare. — Interrogata de facto Suessionensi, eo quod capitaneus reddiderat villam et dixerat quod denegaverat Deum, si teneret eum, faceret ipsum scindi in quatuor pecias : respondit quod ipsa nunquam denegavit Sanctum nec Sanctam, et illi qui illud dixerunt male intellexerunt.

Item, mercurii, XIIII. martii, interrogata si, postquam est in [isto] carcere, denegavit Deum vel maledixit ei : respondit quod non, et quod, aliquotiens quando ipsa dixit, bon gré Dieu, ou saint Jehan, ou Nostre Dame, illi qui possunt retulisse male intellexerunt.

XLVIII. Item, dicta Johanna dixit se credidisse et credere spiritus sibi apparentes Angelos et Archangelos esse et Sanctas1239 Dei, æque firmiter sicut credit fidem christianam et ipsius fidei articulos ; cum1240 tamen nullum signum referat se habuisse, quod possit esse sufficiens ad prædicta cognoscendum ; nec etiam super hoc consuluerit episcopum, curatum aut aliquem prælatum Ecclesiæ seu quamcumque personam ecclesiasticam, an hujusmodi credulitatem 226talibus spiritibus deberet adhibere ; quin imo præmissa detegere alicui dicebat sibi prohibitum per voces, nisi duntaxat primitus uni capitaneo gentium armorum et præfato Karolo, aliisque personis pure laicis. In quibus, fatetur se temerarie credere ; et de articulis fidei ac eorum firmitate, male sapere ; et etiam habere revelationes suspectas, quas prælatis et viris ecclesiasticis voluit occultare, et sæcularibus potius aperire.

* Ad hunc1241 articulum, respondet1242 quod de hoc respondit, et de hoc se refert ad illud quod scriptum est. Quantum vero ad signa, si illi qui petunt ea non sunt digni, de hoc ipsa non potest ; et propter hoc, fuit pluries in prece vel oratione, ut placeret Deo quod revelaret aliquibus de ista parte illud. Et dixit ultra quod, de credendo suis revelationibus, ipsa non petivit consilium episcopo, curato aut aliis. Item, dixit quod credit quod erat sanctus Michael qui apparebat sibi, propter bonam doctrinam quam sibi ostendebat.

* Respond : J’en ay respondu, et m’en actend ad ce qui est escript. Et quant aux signes, se ceulx qui le demandent n’en sont dignes, elle n’en peust mais. Et plusieurs fois en a esté en prière, affin qu’il pleust à Dieu qu’il le révélast à aucuns de se party ; et dit oultre que, de croire en ses révélacions, elle n’en demande point conseil à évesque ou curé ou aultres.

Item, dit qu’elle croyet que c’estoit saint Michiel, pour la bonne doctrine qu’il luy monstroit.

Interrogata utrum si sanctus Michael dixerit sibi quod erat sanctus Michael : respondit : Ego alias de hoc respondi ; et, quantum ad conclusionem articuli : Ego me refero Domino nostro. Item, dixit quod ipsa credit æque firmiter, sicut credit quod Dominus noster Jhesus Christus passus est mortem pro nobis, redimendo de 227pœnis inferni, quod sunt sancti Michael, Gabriel, sanctæ Katharina et Margareta, quos Dominus noster misit ei, pro eam confortando et consulendo.

Interroguée se saint Michiel luy dist : Je suis saint Michiel : respond : J’en ay autrefois respondu. Et quant à la conclusion de l’article, respond : Je m’en actend à nostre Seigneur.

Item, dit qu’elle croist, aussi fermement qu’elle croist nostre Seigneur Jeshu-Crist a souffert mort pour nous racheter des paines d’enfer, que ce soient saincts Michiel, Gabriel, sainctes Katherine et Marguerite que nostre Seigneur luy envoye, pour la conforter et conseiller1243.

Item, sabbati, XXIIII. februarii, dixit quod ipsa firmiter, credit et æque firmiter, sicut credit fidem christianam et quod Deus nos redemit de pœnis inferni, quod ista vox venit a Deo et ex sua ordinatione.

Item, sabbati, tertia mensis martii, interrogata si credat quod sancti Michael et Gabriel habeant capita materialia : respondit quod oculis suis vidit eos1244, et credit quod sunt ipsi, æque firmiter sicut Deus est. — Interrogata si credat quod Deus formaverit eos in capitibus in quibus vidit eos : respondit : Ego vidi eos oculis meis ; nec dicam vobis aliud. — Interrogata si credat quod Deus formaverit eos in forma et modo quibus vidit eos : respondet quod ita.

Lunæ, XII. martii, interrogata an de istis visionibus locuta fuerit curato suo aut alteri viro ecclesiastico : respondit1245 quod non, sed solum Roberto de Baudricourt et suo regi. Et dixit ultra quod non fuit coacta a suis vocibus celare dictas visiones ; sed multum dubitabat hæc revelare, propter metum Burgundorum, ne ipsi impedirent voiagium suum ; et specialiter multum dubitabat patrem suum, ne ipsam impediret de faciendo voiagium suum. — Item, eadem die1246 interrogata si putabat bene facere de recedendo absque licentia patris et matris, cum ita sit quod quilibet debet et tenetur honorare patrem et matrem : respondit quod, in omnibus aliis, ipsa bene obedivit ipsis patri et matri, excepto isto recessu ; sed depost super hoc eis scripsit, et hoc sibi remiserunt.

XLIX. Item, dicta Johanna, suæ soli phantasiæ innixa, venerata est hujusmodi spiritus, osculando terram per quam1247 dixit eos 228transiisse, eosdem etiam spiritus genuflectens, amplectando1248 et osculando, et alias reverentias eisdem faciendo, junctis manibus regratiando, contrahendo familiaritatem cum eis ; cum tamen nesciret an essent boni spiritus, imo, attentis circumstantiis dictis, per eam potius mali1249 spiritus quam boni judicari, habeant et esse videantur. Qui præmissi cultus et venerationes videntur ad idolatriam pertinere, et ad pactionem cum dæmonibus initam.

* Ad hunc1250 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondet1251 de principio : Ego respondi ; et de conclusione : Refero me ad Dominum nostrum.

* Respond du commancement : J’en ay respondu ; et de la conclusion, s’en actend à nostre Sire1252.

Item, sabbati, XXIIII. februarii, interrogata utrum regratiata fuit voci sibi apparenti, et si flexit genua : respondit quod ipsa regratiata fuit, ipsa exsistente in lecto suo, et sedit in eodem lecto, et junxit manus ; et dixit quod hoc fuit, postquam requisivit habere auxilium.

Item, sabbati, decima martii, interrogata, quando signum venit ad regem suum, qualem reverentiam ipsa ibi fecit, et si venit ex parte Dei : respondit quod ipsa regratiata est Deo, ex hoc quod ipse posuit eam extra pœnam sibi faciendam per clericos de illis partibus, qui arguebant contra eam ; et pluries flexit genua. — Item, eadem die, interrogata si rex suus et ipsa fecerunt reverentiam angelo, quando apportavit signum : respondit quod sic, quantum est1253 de ipsa ; et flexit genua ac removit capucium.

Item, lunæ, XII. martii, interrogata, quando promisit Deo servare virginitatem suam, utrum ipsa loquebatur ei : respondit quod bene debebat sufficere de hoc promittendo illis qui erant missi ex parte ipsius Dei, videlicet sanctis Katharinæ et Margaretæ. — Item dixit quod, prima vice qua audivit vocem suam, ipsa vovit suam virginitatem, 229quamdiu placeret Deo ; et erat in ætate tredecim annorum, vel circiter. — Item, eadem die, interrogata utrum, quando vidit sanctum Michaelem et Angelos, fecerit eis reverentiam : respondit quod sic ; et osculabatur terram, post eorum recessum, per quam transiverant, faciendo eis reverentiam.

Item, jovis, XV. martii, interrogata utrum, quando suæ voces veniunt, faciat eis reverentiam absolute, sicut uni Sancto vel Sanctæ : respondit quod sic ; et si ipsa non fecit aliquando, petiit ab eis veniam postea ; nec scit eis facere ita magnam reverentiam sicut illas decet, quia credit firmiter quod sint sanctæ Katharina et Margareta. Et similiter dixit de sancto Michaele. — Item, ea die, interrogata si illis Sanctis quæ veniunt ad eam ipsa fecerit oblationem de candelis ardentibus vel aliis rebus, in ecclesia aut alibi, vel fecerit dicere missas : respondit quod non, nisi hoc fuerit offerendo in missa, in manu sacerdotis, ad honorem sanctæ Katharinæ ; et credit quod sancta Katharina est una de illis quæ apparebant sibi ; et non accendit tot candelas sicut libenter fecisset sanctis Katharinæ et Margaretæ exsistentibus in paradiso, quia credit firmiter quod illæ sunt quæ veniunt ad eam. — Item, eadem die1254, interrogata utrum, quando ponit istas candelas coram imagine sanctæ Katharinæ, ipsa poneret hujusmodi candelas in honorem illius Sanctæ quæ sibi apparebat : respondit : Ego facio istud in honorem Dei, Beatæ Mariæ et sanctæ Katharinæ quæ est in cœlo ; nec facio differentiam inter sanctam Katharinam quæ est in cœlo, et illam quæ apparet mihi. — Item, eadem die, interrogata si faciat et compleat semper illud quod voces eidem præcipiunt : respondit quod, toto posse, adimplevit præceptum Domini sibi factum per voces, de hoc quod ipsa scit intelligere ; nec sibi aliquid præcipiunt sine bene placito Domini.

Item, die sabbati, XVII. martii, interrogata utrum dederit serta Sanctis sibi apparentibus : respondit quod, in honorem illarum Sanctarum, dedit imaginibus seu repræsentationibus earum, in ecclesiis, 230pluries serta ; et, quoad illas quæ sibi apparent, non tradidit eis unde ipsa recordetur. — Item interrogata utrum, quando ponebat serta in illa arbore de qua alias dictum est, ipsa poneret in honorem illarum quæ sibi apparebant : respondit quod non. — Item, ea die, interrogata utrum, quando Sanctæ veniebant ad eam, faciebat eis reverentiam flectendo genua et inclinando se : respondit quod sic ; et quantum plus poterat, faciebat eis reverentiam, et bene scit quod sunt illæ quæ sunt in paradiso.

L. Item, hujusmodi spiritus dicta Johanna frequenter et quotidie invocat, eosdem consulens de agendis suis particularibus, utputa de respondendis in judicio et aliis. Quod videtur pertinere ad invocationem dæmonum et pertinet.

* Ad hunc1255 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondit1256 : Ego de hoc respondi ; et quod appellabit illas voces ad suum auxilium, quamdiu vivet.

* Respond : J’en ay respondu ; et les appellera en son aide tant qu’elle vivra.

Interrogata per quem modum ipsa eas requirit : respondit : Ego reclamo Deum et Nostram Dominam, quod ipsi mittant mihi consilium et confortationem ; et postea mihi mittunt.

Interroguée par quelle manière elle les requiert : respond : Je réclame Nostre Seigneur et Nostre Dame qu’il me envoye conseil et confort ; et puis le me envoye.

Interrogata per quæ verba ipsa requirit : respondit quod ipsa requirit per hunc modum, verbis gallicis : Très doulx Dieu, en l’onneur de vostre saincte passion, je vous requier, se vous me amez, que vous me révelez comment1257 je doy respondre à ces gens d’église. Je sçay bien, quant 231à l’abit, le commandement comment1258 je l’ay prins ; mais je ne sçay point par quelle manière je le doy lessier1259. Pour ce, plaise vous à moy le enseigner. Et tunc statim veniunt. Item, ea die1260, dixit quod frequenter habet nova, per voces suas, de nobis, episcopo Belvacensi.

Interroguée par quelles paroles elle requiert : respond qu’elle requiert par ceste manière : Très doulx Dieu, en l’onneur de vostre saincte passion, je vous requier, se vous me aimés, que vous me révelez que je doy respondre à ces gens d’église. Je sçay bien, quant à l’abit, le commandement comme je l’ay prins ; mais je ne sçay point par quelle manière je le doy laisser. Pour ce plaise vous à moy l’anseigner1261. Et tantoust ilz viennent.

Item, dit qu’elle a souvent nouvelles, par ses voix, de Monseigneur de Beauvès.

Et interrogata quid sibi dicunt de nobis : respondit : Ego dicam vobis ad partem. Item dixit quod, illa die, ter venerant ad eam.

Et interroguée qu’ilz dient de luy : respond : Je le diray à vous, à part.

Item, dit qu’ilz sont aujourduy venues troys foiz.

Interrogata si erant in camera sua : respondit1262 : Ego de hoc vobis respondi ; tamen ego bene1263 audiebam eas. Item dixit quod sanctæ Katharina et Margareta dixerunt ei modum quo debet respondere de illo habitu.

Interroguée se ilz estoient en sa chambre : respond : Je vous en ay respondu ; toutesvoies je les oys bien.

Item, dit que saincte Katherine et saincte Marguerite luy ont dit la manière qu’elle doit respondre de icelluy habit1264.

Item, die sabbati, XXIIII. februarii, dixit quod vox sibi dixit quod responderet audacter, et quod, quando surrexit a somno, petivit consilium ipsi voci de hoc quod debebat respondere in judicio, dicens ipsi voci quod peteret consilium a Domino ; et vox dixit quod ipsa responderet audacter, et Deus adjuvaret eam. — Item, eadem1265 die, interrogata utrum, antequam requireret vocem, ipsa vox dixerit sibi aliqua verba : respondit quod vox aliqua dixit quæ non omnia intellexit ; sed, postquam evigilavit, intellexit quod vox dixit ei quod responderet audacter. — Item dixit quod, illa nocte, audiverat vocem dicentem : Responde audacter.

232Item, martis, XXVII. februarii, interrogata quid vox dixerat ei, post diem sabbati ultimate præteritum : respondit quod ipsa petebat illi voci consilium, de aliquibus quæ sibi fuerant petita in judicio. — Interrogata si [vox] dedit sibi consilium de aliquibus : respondit quod, de aliquibus punctis, habuit consilium. Item etiam quod de aliquibus posset sibi peti responsio, de quibus non daret sine licentia. Et, si responderet sine licentia, forsan non haberet eas in garantizationem ; et, quando habebit licentiam a Domino, non formidabit dicere quia bene habebit garantizationem. — Item interrogata, ea die, quomodo scit facere distinctionem de respondendo de aliquibus punctis, et de aliis non : respondit quod, de aliquibus punctis, petivit licentiam, et de aliquibus habuit.

Item, lunæ, XII. martii, interrogata si Angelus defeceritne sibi, quantum ad bona fortunæ, de hoc quod1266 fuit capta : respondit quod credit, postquam placet Deo, quod est pro meliori quod ipsa sit1267 capta. — Interrogata utrum angelusne sibi defecerit in bonis gratiæ : respondit : Qualiter mihi deficeret, quando me confortat quotidie1268 ? Et intelligit istam confortationem, quod est de sancta Katharina et sancta Margareta. — Interrogata utrum eas vocet, vel si veniunt non vocatæ : respondit quod veniunt frequenter sine vocando ; et, aliis vicibus, nisi venirent bene cito, ipsa requireret Deum quod eas mitteret. — Item, interrogata si aliquando vocavit eas, et non venerint : respondit quod nunquam habuit indigentiam vel parum, quin habuerit eas.

Item, martis, XIII. martii, interrogata si, depost heri, locuta fuit sanctæ Katharinæ : respondit quod depost audivit eam, et [tamen] dixit sibi pluries quod respondeat audacter judicibus, de hoc quod sibi petent, tangens processum.

Item, mercurii, XIIII. martii, interrogata si voces suæ petunt dilationem de respondendo : dicit quod sancta Katharina respondet ei aliquando, et aliquando ipsa Johanna deficit in intelligendo, propter turbationem carcerum et clamores custodum suorum ; et quando 233facit requestam ipsi sanctæ Katharinæ, statim eadem sancta Katharina et sancta Margareta faciunt requestam Deo, et post1269, de præcepto Dei, dant responsum ipsi Johannæ. — Interrogata, quando Sanctæ illæ veniunt, utrum ibi sit lumen cum eis, et si videretne lumen, quando audivit vocem in castro1270 et quod nesciebat si illa vox esset in camera sua : respondit quod non est dies quin veniant ad castrum [Rothomagense], et non veniunt sine lumine ; et, de illa vice, audivit vocem, sed non recordatur si viderit lumen, nec etiam si viderit sanctam Katharinam. Item dixit quod petivit a vocibus suis tria : videlicet, suam expeditionem ; secundo, quod Deus adjuvet Gallicos et bene custodiat villas obedientiæ ipsorum ; et tertium erat salus animæ suæ.

LI. Item, non veretur dicta Johanna se jactare quod sanctus Michael, archangelus Dei, venit ad eam, cum magna multitudine angelorum, apud castrum de Chinon, in domum cujusdam mulieris ; et, cum ea ambulaverat1271, tenendo ipsam per manum, ascendendo pariter gradus castri, et deambulando ad cameram regis sui ; quodque idem archangelus ipsi regi reverentiam fecit, inclinando se coram eo, associatus angelis, ut præmissum est, quorum quidam coronati erant, alii habentes alas. Quæ prædicta dicere de archangelis et angelis sanctis, præsumptuosum, temerarium et confictum censendum est ; præsertim cum non legatur cuicumque homini puro, imo etiam nec Beatæ Virgini, genitrici Dei, tanta reverentia vel inclinatio facta per angelos et archangelos. Et sæpe etiam dixit1272 venisse ad eam sanctum Gabrielem archangelum, cum Beato Michaele ac etiam interdum mille millia angelorum. Jactat etiam se dicta Johanna quod, ad precem suam, præfatus angelus detulit secum, in illa societate angelorum, coronam multum pretiosam ad regem suum, ponendam super caput ejus, et nunc repositam in ejusdem1273 regis sui thesauro ; in qua, ut dicit dicta Johanna, fuisset coronatus rex ejus Remis, si exspectasset 234certis diebus ; sed propter festinatam accelerationem coronationis ejus, aliam accepit. Suntque talia potius per ipsam Johannam, instigante Diabolo, conficta, aut per ipsum dæmonem eidem in præstigiosis apparitionibus ostensa, ad illusionem suæ curiositatis, dum quærit altiora se et quæ sunt supra suæ conditionis facultatem, quam a Deo revelata.

* Ad hunc LI1274 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondet quod alias ipsa respondit de angelo, qui apportavit signum ; et quantum ad hoc, quod promotor proponit de mille millibus angelorum, respondit quod ipsa non recordatur quod dixerit, videlicet de numero ; sed bene dixit quod nunquam fuit læsa, quin habuerit magnam confortationem et magnum auxilium ex parte Dei et a sanctis Katharina et Margareta.

* Respond qu’elle a respondu de l’angle qui apporta le signe. Et quant ad ce que le promoteur propose de mille milion (sic) d’angles : respond qu’elle n’est point recolente de l’avoir dit, c’est assavoir du nombre ; mais dit bien qu’elle ne fut oncques blécée, qu’elle ne eust grant confort et grant aide de par nostre Seigneur, et de sainctes Katherine et Marguerite.

Item, de corona, dixit quod alias respondit. Et de conclusione articuli, quam promotor ponit contra facta sua, se refert Deo. Et etiam, ubi corona fuerit1275 facta et fabricata, se refert Deo.

Item, de la couronne, dit qu’elle en a respondu. Et de la conclusion de l’article, que le promocteur meict contre ses fais, s’en actend à Dieu nostre Seigneur. Et où la couronne fut faicte et forgée, s’en raporte à nostre Seigneur1276.

Item, martis, XXVII. februarii, interrogata utrum erat aliquis angelus super caput regis sui, quando vidit eum primo : respondit : Per Sanctam Mariam ! si erat aliquis, ego nescio et non vidi eum. — Interrogata si ibi esset lumen : respondit quod ibi erant plus quam trecenti1277 milites et quinquaginta tædæ seu torchiæ1278, et hoc, sine 235lumine spirituali ; et raro habet revelationes, quin ibi sit lumen. — Interrogata quomodo rex suus adhibuerat fidem dictis ejus : respondit quod ipse [inde] habebat bona intersignia, et per clerum. — Item dixit quod clerici de sua parte fuerunt1279 hujus opinionis, quod videbatur eis, in facto ejus, non esse nisi bonum.

Item, jovis, prima martii, interrogata si rex suus habebat coronam Remis : respondit quod cogitat quod rex suus cepit gratanter illam quam invenit Remis ; sed una bene opulenta fuit apportata post eum ; et illud fecit pro festinando factum suum, ad requestam illorum de villa, pro evitando onus hominum armorum ; et, si ipse exspectasset, ipse fuisset coronatus una corona ditiori millesies. — Interrogata si viderit illam coronam ditiorem : respondit quod non potest dicere sine perjurando1280 ; et, si non viderit, ipsa audivit dici quod est sic opulenta.

Item, sabbati, decima martii, interrogata quod est signum quod venit ad regem suum : respondit quod illud est pulchrum, et honorabile, et bene credibile, et quod est bonum, et opulentius quod sit aut reperiatur, gallice le plus riche qui soit. — Interrogata quare non vult ita bene dicere et ostendere signum prædictum, sicut voluit habere signum a Katharina de La Rochelle : respondit quod, si signum ipsius Katharinæ fuisset ita bene ostensum, [sicut signum prædictum,] coram notabilibus personis ecclesiasticis et aliis, archiepiscopis et episcopis, scilicet coram archiepiscopo Remensi et aliis episcopis, quorum nescit nomina (et ibimet erant Karolus de Borbonio, dominus de Tremoilla, dux Alenconii, et plures alii milites, qui viderunt et audiverunt ita bene, sicut ipsa videt eos qui loquuntur sibi), tunc ipsa Johanna non petivisset scire signum dictæ Katharinæ ; et tamen bene sciebat, per sanctas Katharinam et Margaretam, quod de facto dictæ Katharinæ totum nihil erat. — Interrogata si dictum signum adhuc durat : respondit quod1281 bonum est scire ; et quod1282 durabit usque ad mille annos et ultra. Item dicit quod dictum signum est 236in thesauro regis sui. — Interrogata si sit aurum, argentum vel lapis pretiosus, aut corona : respondit : Ego non dicam vobis aliud ; et nesciret homo describere rem ita divitem, sicut est [illud] signum. [Et ultra dixit :] Signum quod oportet vobis est quod Deus me liberet de manibus vestris ; et est certius quod ipse sciat vobis mittere ! — Item, ea die, dixit quod unus angelus ex parte Dei, et non ex parte alterius, tradidit signum regi suo ; et ipsa inde regratiata est multotiens Deo. Item dixit quod clerici de parte sua cessaverunt ipsam arguere, quando habuerunt signum prædictum. — Interrogata si homines ecclesiastici de parte sua viderunt signum prædictum : respondit quod, quando rex suus et assistentes1283 cum eo viderunt signum prædictum et ipsummet angelum, qui signum illud tradidit, ipsa petivit regi suo si erat contentus ; qui respondit quod sic ; et tunc ipsa recessit, et ivit ad unam parvam cappellam, satis prope ; et tunc audivit dici quod, post suum recessum, plus quam trecentæ1284 personæ viderunt prædictum signum. Dixit ultra quod, pro amore ipsius Johannæ, et ut homines dimitterent interrogare eam, Deus voluit permittere quod illi de parte sua, qui viderunt signum prædictum, viderent1285 ipsum signum1286.

Item, die lunæ, XII. mensis martii, interrogata utrum angelus qui apportavit signum fuerat locutus : respondit quod sic ; et quod dixit regi suo quod ipsa Johanna poneretur1287 in opus, et patria statim esset alleviata. — Item, interrogata si angelus qui apportavit prædictum signum fuit ille angelus qui primo apparuit sibi, vel fuerit alius : respondit quod est semper idem, et nunquam ei defecit. — Item, ea die, interrogata de signo tradito regi suo : respondit quod [de hoc ipsa] habebit consilium a sancta Katharina.

Item, die martis, XIII. martii, interrogata, de signo tradito regi suo, quale illud fuit : respondit : Essetis1288 vos contentus, quod ego incurrerem perjurium1289 ? — Interrogata utrum juraverat et promiserat sanctæ Katharinæ non dicere illud signum : respondit : Ego juravi et 237promisi non dicere istud signum ; et hoc [feci] ex me ipsa, propter hoc quod homines nimis urgebant me de dicendo. Et tunc ipsamet [Johanna] dixit quod non inde loqueretur plus alicui homini. Item dixit, eadem die, quod illud signum fuit quod angelus certificavit regem suum, apportando sibi coronam et dicendo quod ipse haberet totum regnum Franciæ integre cum auxilio Dei et mediante labore ipsius Johannæ ; et quod poneret eam in opus, videlicet quod sibi traderet homines armorum, aliter ipse non ita cito esset coronatus et consecratus. — Item, ea1290 die, interrogata per quem modum ille angelus apportavit coronam, et si posuerit super caput regis sui : respondit quod ipsa corona fuit tradita uni archiepiscopo, videlicet archiepiscopo Remensi, sicut ei videtur, in præsentia regis sui ; et dictus archiepiscopus recepit eam et tradidit regi suo, ipsamet Johanna ibi præsente ; et est posita in thesauro ejusdem regis sui. — Interrogata de loco in quo fuit apportata : respondit quod hoc fuit in camera regis sui, in castro de Chinon. — Interrogata de die et1291 hora : respondit : De die, ego nescio ; et, de hora, erat alta hora ; aliter non habebat1292 memoriam de hora ; et de mense, fuit in mense aprilis vel martii, sicut ei videtur ; et in mense aprilis proximo vel in isto mense præsenti, erunt duo anni ; et erat post Pascha. — Interrogata si, prima die qua ipsa vidit signum, rex suus etiam viderit : respondit quod sic et quod ipsemet habuit. — Interrogata de qua materia erat dicta corona : respondit : Bonum est scire quod erat de puro auro ; et ita erat opulenta, quod nesciret æstimare opulentiam ; et quod illa corona significabat quod ipse rex suus teneret regnum Franciæ. — Interrogata si ibi erant lapides pretiosi : respondit : Ego dixi vobis illud quod inde scio. — Interrogata si tenuit vel osculata est eam : respondit quod non. — Interrogata si angelus qui eam apportavit venit ab alto, vel si venerat per terram : respondit quod venit ab alto, per quod intelligit quod venit per præceptum Dei ; et intravit per ostium cameræ. — Interrogata si angelus veniebat per terram et ambulabat1293 depost ostium cameræ : respondit 238quod, quando angelus venit coram rege suo, ipse angelus fecit reverentiam dicto regi, inclinando se coram eodem rege et pronuntiando verba quæ ipsa Johanna dixit de signo ; et, cum hoc, idem angelus reducebat eidem regi suo ad memoriam pulchram patientiam quam habuerat, secundum magnas tribulationes quæ contigerant ei ; et, depost ostium, idem angelus ambulabat et gradiebatur super terram, veniendo ad regem prædictum. — Interrogata quale spatium erat de ostio usque ad regem prædictum : respondit quod, sicut ipsa æstimat, bene erat spatium longitudinis unius lanceæ ; et regressus fuit angelus per viam per quam ipse venerat. Item dixit quod, quando angelus venit, ipsa Johanna associavit eum et ivit cum eo, per gradus, ad cameram regis prædicti ; et intravit primo ipse angelus ; et deinde ipsa Johanna dixit regi : Domine, ecce signum vestrum ; capiatis ipsum. — Interrogata quo loco angelus ille sibi apparuit : respondit quod ipsa erat quasi semper in oratione, ut Deus mitteret signum ipsi regi suo ; et erat Johanna in suo hospitio, videlicet in domo unius bonæ mulieris, prope castrum de Chinon, [quando ipse angelus venit] ; et postea angelus et ipsa Johanna iverunt simul ad dictum regem ; et erat ille angelus bene associatus aliis angelis exsistentibus cum eo, quos non quilibet videbat ; et, nisi fuisset pro amore ipsius Johannæ, et pro removendo eam extra pœnam hominum qui eam arguebant, bene credit quod plures gentes non vidissent angelum supradictum, qui eum viderunt. — Interrogata si omnes illi qui erant ibi cum rege suo viderunt angelum : respondit quod æstimat quod archiepiscopus Remensis et domini de Alenconio, de Trimoullia et Karolus de Borbonio viderunt eum ; et, quantum est de corona, plures homines ecclesiastici et alii viderunt ipsam, qui non viderunt angelum. — Interrogata de qua figura et de qua magnitudine erat dictus angelus : respondit quod non habet licentiam de hoc dicendo, et quod in crastino responderet. — Interrogata, de illis qui erant in societate angeli, si omnes erant ejusdem figuræ : respondit quod sibi invicem bene assimilabantur aliqui, et alii non, in illo modo quo videbat eos ; et ibi erant aliqui habentes alas, et aliqui coronati, et alii non ; et etiam ibi erant in 239societate sanctæ Katharina et Margareta, quæ fuerunt cum angelo supradicto, et etiam alii angeli, usque infra cameram regis sui. — Interrogata qualiter ille angelus recessit ab ea : respondit quod ipse recessit ab ea in una parva cappella ; et fuit bene irata de suo recessu, et plorabat, et libenter ivisset cum eo, videlicet quantum ad animam. — Interrogata si, in recessu [angeli], ipsa remansit gaudens vel si fuit turbata et in magno timore : respondit quod non dimisit eam in timore, sed erat irata de recessu ipsius. — Item, interrogata si hoc fuit per meritum ipsius Johannæ quod Deus misit suum angelum : respondit quod ipse veniebat pro re magna ; et fuit in spe quod rex suus crederet signum et quod homines dimitterent arguere ipsam Johannam, et pro dando succursum bonis gentibus de Aurelianis, et etiam pro meritis regi[s] sui et boni ducis Aurelianensis. — Interrogata quare ipsa habuit plus quam unus alter : respondit : Placuit Deo sic facere per unam simplicem puellam, pro repellendo adversarios regis. — Interrogata si dictum fuerit ipsi Johannæ ubi angelus primo acceperat prædictam1294 coronam : respondit quod ipsa fuit apportata ex parte Dei, et quod non est aurifaber in mundo qui sciret facere ita pulchram, vel ita divitem ; ubi vero ipse angelus acceperit eam, dicta Johanna se refert Deo, et nescit aliter ubi illa corona fuit capta. — Interrogata si illa corona habebat bonum odorem et si erat resplendens : respondit quod ipsa non habet memoriam de hoc et quod se advisaret. Et postea dixit quod habet bonum odorem et habebit, dummodo bene custodiatur, sicut decet ; et quod erat in modum coronæ. — Interrogata si angelus scripserit ei litteras : respondit quod non. — Interrogata quale signum habuerunt1295 rex suus et gentes exsistentes cum eo et ipsamet Johanna, de credendo quod erat unus angelus qui apparebat : respondit quod [hoc] rex bene credidit per documentum hominum ecclesiasticorum qui erant illic, et per signum coronæ. — Interrogata qualiter homines ecclesiastici sciverunt quod erat unus angelus : respondit quod hoc fuit per scientiam eorum, et per hoc quod ipsi erant clerici.

240LII. Item, ipsa Johanna in tantum suis adinventionibus catholicum populum seduxit, quod multi in præsentia ejus eam adoraverunt ut sanctam et adhuc adorant in absentia, ordinando in reverentiam ejus missas et collectas in ecclesiis ; imo eam dicunt majorem esse omnibus Sanctis Dei, post Beatam Virginem ; elevant imagines et repræsentationes ejus in basilicis Sanctorum, ac etiam in plumbo et alio metallo repræsentationes ipsius super se deferunt, prout de memoriis et repræsentationibus Sanctorum per Ecclesiam canonizatorum solet fieri ; et prædicant publice ipsam esse nuntiam Dei et potius esse angelum quam mulierem. Quæ præmissa in christiana religione perniciosa sunt et in detrimentum salutis animarum nimium scandalosa.

* Ad hunc1296 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondit quod, quantum ad principium articuli, alias de hoc respondit ; et quantum ad conclusionem articuli, se refert Deo.

* Respond, quant au commencement de l’article : J’en ay autresfois respondu. Et quant à la conclusion de l’article, s’en rapporte à nostre Seigneur1297.

Item, die sabbati, tertia martii, interrogata si unquam cognovit fratrem Ricardum : respondit : Ego nunquam videram eum, quando veni ante villam Trecensem. — Interrogata qualem vultum frater Ricardus fecit ei : respondit quod illi de villa Trecensi, sicut ipsa cogitat, miserunt eum erga ipsam, dicentes quod ipsi dubitabant quod non esset res ex parte Dei, et, quando ipse venit erga eam appropinquando, ipse faciebat signum crucis et aspergebat aquam benedictam ; et ipsa dixit ei : Appropinquetis audacter ; ego non evolabo ; gallice : Je ne me envoleray pas. — Interrogata si ipsa viderat vel fieri fecerat aliquas imagines vel picturas ad suam similitudinem : respondit quod ipsa, Attrebati1298, vidit unam picturam, in manu unius Scoti, quæ erat in similitudine ejusdem Johannæ armatæ, et præsentabat unam litteram regi suo ; et erat ageniculata 241uno genu. Et dixit quod nunquam vidit vel fecit fieri aliam imaginem vel picturam ad suam similitudinem. — Interrogata de quodam tabello seu quadam tabella, penes hospitem suum, apud Aurelianis, in qua erant pictæ tres fœminæ, Justice, Paix, Union : respondet quod de hoc nihil scit. — Interrogata si ipsa sciat quod illi de sua parte fecerint servitium, missam et orationem pro ipsa : respondit quod ipsa de hoc nihil scit ; et, si de ea faciunt servitium, hoc non faciunt per suum præceptum ; et si precati sunt pro ea, videtur sibi quod ipsi non faciunt malum.

Item, [ista die] sabbati, tertia martii, interrogata qualem1299 reverentiam illi de Trecis fecerunt ei, in ingressu : respondit : Ipsi non fecerunt mihi reverentiam. Et dixit ultra quia, secundum quod ei videtur, frater Ricardus intravit Trecas, quando ipsi intraverunt ; sed ipsa non recordatur si eum viderit in ingressu. — Interrogata si ipse frater Ricardus fecerit sermonem in ingressu, de adventu ipsius Johannæ : respondit quod ipsa non diu mansit Trecis, et nunquam ibidem jacuit ; et quantum ad sermonem, de eo nihil scit.

LIII. Item, contra præcepta Dei et Sanctorum, dicta Johanna assumpsit sibi prresumptuose et superbe dominationem in et supra viros, se constituendo caput et ducem exercitus, aliquando numerosi XVI millium virorum, in quo erant principes, barones et multi alii nobiles, quos omnes sub se, tanquam sub capitaneo principali, militare fecit.

*Ad hunc1300 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondet1301, quantum ad factum d’estre chief de guerre gallice, ipsa alias de hoc respondit ; et si ipsa fuit caput guerræ, hoc fuit pro verberando Anglicos. 242Et, quantum ad conclusionem articuli, se refert ad Dominura nostrum.

* Respond quant ad ce, quant au fait d’estre chief de guerre, elle en a autrefois respondu ; et s’elle estoit chief de guerre, s’estoit pour batre les Angloys.

Quant à la conclusion de l’article, s’en raporte à nostre Sire1302.

Item, martis, XXVII. februarii, interrogtta qualem societatem suus rex ei tradidit, quando eam posuit in opère : respondit quod [tradidit] decem aut duodecim mille homines ; et quod ipsa accessit Aurelianis, primo ad bastildam Sancti Lupi, et postea ad illam de Ponte.

LIV. Item, ipsa Johanna inverecunde incessit cum viris, recusans habere consortia aut obsequia mulierum, sed tantum virorum, quos sibi servire voluit in officiis privatis cameræ suæ et suis secretis rebus. Quod nunquam de aliqua muliere pudica et1303 devota visum est vel auditum.

* Ad hunc1304 articulum, respondit1305 quod sua gubernatio erat per homines ; sed, quantum ad hospitium et in jacendo de nocte, ut in pluribus, habebat unam mulierem secum ; et quando erat in guerra, ipsa jacebat vestita et armata, ubi ipsa non poterat recuperare de mulieribus. Et quantum ad conclusionem articuli, se refert ad Dominum.

* Respond que son gouvernement c’estoit d’ommes ; mais, quant au logeys et gist, le plus souvent avoit une femme avec elle. Et quant elle estoit en guerre, elle gesoit vestue et armée, là où elle ne povoit recouvrer de femmes1306. Quant à la conclusion de l’article1307

LV. Item, dicta Johanna abusa est revelationibus et prophetiis, quas dicit se habere a Deo, convertens eas ad lucrum temporale et quæstum ; nam, per medium hujuscemodi revelationum, sibi acquisivit magnam copiam divitiarum et magnos apparatus et status in officiariis multis, equis, ornamentis ; ac etiam, pro fratribus et 243parentibus, magnos redditus temporales ; in hoc imitando falsos prophetas qui, propter quæstum temporalem aut favores dominorum temporalium acquirendos, consueverunt fingere quod divinas revelationes habebant de his, quæ intelligebant placere principibus temporalibus ; abutentes divinis oraculis, et mendacia sua Deo attribuentes.

* Ad hunc1308 articulum, respondet1309 quod alias ipsa respondit ; et, quantum ad dona facta fratribus suis, illud quod rex dedit eis est de gratia sua, sine requesta dictæ Johannæ. Quantum vero ad onus quod sibi dat promotor et conclusionem articuli, ipsa se refert ad Dominum nostrum.

* Respond : J’en ay respondu.

Quant aux dons fais à ses frères, ce que le roy leur a donné, c’est de sa grâce, sans la requeste d’elle. Quant à la charge que donne le promoteur, et conclusion de l’article, s’en raporte à nostre Sire1310.

Item, die sabbati, X. martii, interrogata si unquam habuit alias divitias a suo rege quam suos equos : respondit quod ipsa non petebat aliquid a rege suo, nisi bona arma, bonos equos et pecunias, ad solvendum gentes suas de domo sua. — Item interrogata utrum habebatne thesaurum : respondit1311 quod decem vel duodecim millia quæ habet in valore, non est magnus thesaurus pro ducendo guerram ; et quod parum quid est ; et illa habent fratres sui, sicut ipsa æstimat. Et dixit quod illa quæ habet sunt de pecuniis propriis sui regis. Item dixit quod capta fuit super1312 unum semicursarium. — Interrogata quis dedit sibi : respondit quod rex suus vel gentes suæ dederunt ei de argento regis sui ; et habebat quinque cursarios de argento regis sui, præter trotarios quos habebat plus quam septem.

LVI. Item, dicta Johanna jactavit se pluries habere duos consiliarios quos ipsa vocat Consiliarios Fontis, qui venerunt ad eam 244postquam capta est, prout repertum est per confessionem Katharinæ de Ruppella, factam coram Officiali Parisiensi ; quæ Katharina dixit quod ipsa Johanna exiret de carceribus per auxilium Diaboli, nisi bene custodiretur.

* Ad hunc1313 articulum, dicta Johanna respondit1314 quod se tenet1315 ad illud quod alias de hoc dixit. Et quantum ad Consiliarios Fontis, nescit quid est ; sed bene credit quod ibi semel audivit sanctas Katharinam et Margaretam ; et quantum ad conclusionem articuli, negat eam. Et per suum juramentum affirmat quod non vellet quod Diabolus traxisset eam extra carceres.

* Respond : Je m’en tieng ad ce que j’en ay dit. Et quant aux Conseillers de la Fontaine, ne sçait que c’est ; mais bien croist que une fois, y et sainctes Katherine et Marguerite.

Et quant à la conclusion de l’article, la nye, et afferme, par son serment, qu’elle ne vouldroit point que le déable l’eust tirée dehors de la prison1316.

[Sabbati, III. martii], interrogata si cognovitne Katharinam de Ruppella, seu si viderit eam : respondit quod sic, apud Gergeau1317 et apud Montfaucon en Berry. — Interrogata si ipsa Katharina monstravit eidem Johannæ unam dominam, albo vestitam, quæ, prout dicebat, aliquotiens eidem Katharinæ apparebat : respondit quod non. — Interrogata, eadem sabbati, tertia martii, quid dicta Katharina eidem Johannæ dixit : respondit quod dicta Katharina dixit eidem Johannæ quod veniebat ad eamdem Katharinam una domina alba, vestita panno aureo, quæ dicebat eidem Katharinæ quod iret per bonas villas et quod rex suus traderet eidem Katharinæ de heraldis et trompetis, pro exclamari faciendo, quicumque haberet aurum, argentum aut thesaurum absconditum, quod cito afferret ; et quod illi qui hoc non facerent et qui de absconsis haberent, quod eadem1318 Katharina bene cognosceret eos, et sciret bene invenire dictos thesauros ; et quod hoc esset pro solvendo gentes armorum 245dictæ Johannæ1319. Ad quod dicta Johanna eidem Katharinæ respondit quod ipsa Katharina rediret ad maritum suum, faceret suum mesnagium et nutriret pueros suos. Et, pro sciendo certitudinem de dicta Katharina, locuta fuit ex ea sanctæ Katharinæ vel sanctæ Margaretæ ; quæ dixerunt eidem Johannæ quod, de facto dictæ Katharinæ, non erat nisi stultitia, et erat totum nullum, gallice quar1320 ce n’estoit que folie et tout néant. [Et super facto dictæ Katharinæ,] scripsit dicta Johanna suo regi1321 quod eidem1322 diceret quid ex eadem Katharina facere debebat ; et, quando ipsa Johanna venit ad præsentiam1323 sui regis, dixit ei quod erat stultitia et totum nullum de facto dictæ Katharinæ. Tamen frater Ricardus volebat quod dicta Katharina poneretur in opere ; et valde male contenti fuerunt dicti frater Ricardus et Katharina de dicta Johanna. — Interrogata si ne locuta fuit Katharinæ de La Rochelle, de facto eundi ad Caritatem : respondit quod dicta Katharina non consulebat eidem Johannæ quod iret, et quod tempus erat nimis frigidum, et quod ipsa Johanna non iret. Item, eadem tertia martii, ipsa Johanna confessa fuit dixisse dictæ Katharinæ, quæ volebat ire versus dominum ducem Burgundiæ, pro faciendo pacem, quod non in hoc reperiretur pax, nisi1324 esset per butum lanceæ. Item, eadem Johanna confessa fuit petivisse1325 a dicta Katharina si illa domina omnibus noctibus veniebat ; et propterea cubaret1326 cum ea, prout et cubuit ; et vigilavit usque ad mediam noctem, nec aliquid vidit, et postea se obdormivit ; et quando venit mane, ipsa petiit a dicta Katharina si ipsa domina venerat ; et dicta Katharina respondit quod ipsa domina venerat, et tunc dormiebat dicta Johanna, nec eam potuerat evigilare. Et illo tunc, dicta Johanna petiit a dicta Katharina an ipsa domina, crastina die, veniret ; dicta Katharina respondente quod sic. Qua de causa dormivit ipsa Johanna de die, ut vigilare posset de nocte ; et, nocte sequenti, pernoctavit ipsa Johanna cum 246dicta Katharina, ac tota nocte vigilavit ; sed tamen nihil vidit, quamvis sæpius peteret a dicta Katharina si veniret ; et dicta Katharina respondebat : Ita cito.

LVII. Item, dicta Johanna, in festo nativitatis Beatæ Mariæ, fecit congregari omnes viros armatos de exercitu dicti Karoli, pro eundo ad invadendum civitatem Parisiensem, et ipsos duxit coram eadem civitate, promittens eis quod ipsam ingrederentur illo die, et quod hoc sciebat per revelationem ; fecitque fieri omnem dispositionem quam potuit, pro invadendo urbem prædictam. Et tamen non est verita ista negare in judicio, coram vobis. Et etiam in aliis locis, sicut apud Caritatem supra Ligerim, apud Pontem-Episcopi, et etiam apud Compendium, cum invasit exercitum domini ducis Burgundiæ, multa promisit et prædixit esse futura, dicens se hoc scire per revelationem, de quibus tamen nihil evenit ; sed1327 potius contigit oppositum. Et negavit coram vobis se habere promissiones, aut prænuntiationes fecisse, eo quod non ita evenerunt sicut dixerat ; cum tamen multi fide digni referunt promissa1328 esse dicta et publicata per ipsam. Tunc quoque, in insultu Parisiensi, dixit1329 sibi adstitisse mille millia angelorum, qui parati erant eam deferre in paradisum, si mortua fuisset ; et nihilominus fertur cum hoc respondisse ad interrogationem sibi factam cur contra promissa1330 sic1331 evenerat quod Parisius non solum fuerat non ingressa, sed de exercitu ejus quam plures et ipsamet atroci vulnere sauciati fuerant, et quidam interfecti, quod Jhesus ei de promisso defecerat.

* Ad hunc1332 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondet1333 quod, de principio articuli, alias respondit ; et Si de hoc plus sim1334 247advisata, libenter1335 plus ex hoc respondebo. Et quoad finem articuli, quod Jhesus defecerat ei, negat.

* Respond du commencement de l’article : J’en ay autrefois respondu ; et se j’en suy advisée plus avant, voulentiers en respondray plus avant.

Item quoad finem articuli que Jeshus luy avoit failly, elle le nye1336.

Die sabbati, tertia martii, interrogata quid ipsa fecerit supra fossata de Caritate : respondit quod ibi fieri fecit insultum, assault gallice, quodque non projecit seu projici fecit aquam in eisdem fossatis, per modum aspersionis. — Interrogata quare non intravit in dictam villam, ex quo habebat præceptum Dei : respondit : Quis dixit vobis quod ego habebam præceptum de intrando ibi ? — Interrogata si de hoc habuit consilium cum voce sua : respondit quod ipsa volebat venire in Franciam ; sed gentes armorum dixerunt ei quod melius erat primitus ire ante villam de Caritate.

Interrogata, die martis, XIII. martii, si, quando ivit ante Parisius, habuit, per revelationem vocum suarum, de ibi accedendo : respondit quod non ; sed hoc fuit ad requestam nobilium hominum qui volebant facere unam escarmuscham1337 seu unam valentiam armorum ; et bene habebat1338 intentionem eundi ultra et transeundi fossata. — Interrogata si, de eundo ante Caritatem, ipsa habuit revelationem : respondit quod non ; sed [ivit] per requestam gentium armorum, sicut alias dixit. — Item, eadem1339 die martis, interrogata si, de eundo ad Pontem-Episcopi, habuitne revelationem : respondit quod, postquam habuit revelationem apud Meledunum quod esset capta, ipsa in pluri se retulit de facto guerræ, ad voluntatem capitaneorum ; et tamen non dicebat eis quod haberet per revelationem quod esset capta. — Interrogata si hoc bene factum fuerit in die nativitatis Nostræ Dominæ, quæ erat festum, de eundo insultum Parisius : respondit : Bene factum est servare festa Nostræ Dominæ, et, prout sibi videtur in conscientia sua, ab uno buto usque ad alium.

248LVIII. Item, dicta Johanna fecit depingi vexillum suum, ac in eo describi duos angelos assistentes Deo tenenti mundum in manu sua, cum his nominibus Jhesus Maria et aliis picturis ; et ista dixit se fecisse1340 ex præcepto Dei, qui hæc sibi revelavit, mediantibus Angelis et Sanctis. Quod quidem vexillum posuit in ecclesia Remensi, juxta altare, dum Karolus prædictus consecraretur, volens ipsum vexillum ab aliis singulariter honorari, per ejus superbiam et inanem gloriam. Fecit etiam depingi arma sua, in quibus posuit duo lilia aurea in campo azureo, et, in medio liliorum, ensem argenteum cum capulo et cruce deauratis, habentem cuspidem erectam1341 in sursum, in cujus summitate est corona aurea. Quæ videntur ad fastum et vanitatem et non ad religionem vel pietatem pertinere ; et attribuere tales vanitates Deo et Angelis est contra reverentiam Dei et Sanctorum.

* Ad hunc1342 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, dixit1343 : Ego respondi de hoc. Et de contradicto posito per promotorem : Ego me refero seu attendo ad Dominum nostrum.

* Respond : J’en ay respondu. Et du contredit mis par le promoteur : respond : Je m’en actend à nostre Seigneur1344.

Die martis, XXVII. februarii, interrogata, quando ivit ante villam Aurelianensem, utrum ipsa habebat vexillum, seu estendart gallice, et cujus coloris : respondit quod sic, campo seminato liliis, in quo erat mundus figuratus et duo angeli in lateribus, coloris albi, de tela alba seu boucacino1345 ; et in eo scripta erant ista nomina Jhesus Maria, ut videtur sibi ; et erat fimbriatum de serico. — Interrogata si hæc nomina Jhesus Maria scripta erant sursum, a latere vel deorsum : respondit quod in latere, ut ei videtur. — Interrogata quem prædiligebat, ensem vel estendart sive vexillum : respondit quod prædiligebat l’estendart quam ensem, quadraginta vicibus. — Interrogata quis fecit sibi fieri id quod erat ibi depictum : respondit : Satis dixi vobis quod ego non feci aliquid, nisi per præceptum Dei. Item dixit 249quod ipsamet portabat illud estendart cum intraret in adversarios, pro evitando ne aliquem interficeret ; et dixit quod nunquam interfecerat hominem.

Item, die sabbati, tertia martii, dixit ipsa Johanna quod suum vexillum sive estendart fuit in ecclesia Remensi ; et ei videtur quod satis prope de altari ; quod ipsamet parum tenuit ; nec scit quod frater Ricardus tenuerit illud.

Item, sabbati, decima martii, interrogata si in illo estendart seu vexillo1346 mundus est depictus et duo angeli, etc. : respondit quod ita ; nec unquam habuit, nisi unum. — Interrogata quale signum erat seu significatio capere Deum tenentem mundum, et illos duos angelos : respondit quod sanctæ Katharina et Margareta dixerunt ei quod ipsa caperet estendart, et portaret audacter ; et quod in eo faceret poni in pictura Regem cœli ; et hoc dixit regi suo, sed valde invite, très envis gallice ; et, de significatione, nescit aliud. — Interrogata si habebat scutum et arma : respondit quod nunquam habuit ; sed rex suus dedit fratribus suis, videlicet : unum scutum azureum ad duo lilia aurea, et unum ensem in medio ; quæ arma distinxit uni pictori, in hac civitate Rothomagensi, quia ipse petierat qualia arma ipsa habebat. Item dixit quod hoc fuit datum fratribus suis per regem suum, ad complacentiam eorum, absque ejusdem Johannæ requesta, et sine revelatione.

Die sabbati, XVII. martii, interrogata quis movit eam facere depingi angelos in suo vexillo, cum brachiis, pedibus, tibiis et vestibus : respondit : Vos estis responsi ad hoc. — Interrogata si faciebat eosdem angelos depingi tales sicut veniebant ad eam : respondit quod ipsos depingi fecit in modo quo sunt picti in ecclesiis. — Interrogata si unquam viderit eos in modo quo fuerunt picti : respondit : Ego non dicam vobis aliud ex hoc. — Interrogata quare non fecit depingi claritatem quæ veniebat ad eam cum angelo et vocibus : respondit quod hoc non fuerat eidem præceptum. — Item, eadem die sabbati, decima septima martii, interrogata si ipsi duo angeli, qui 250depicti erant in ipso estendart, repræsentabant sanctos Michaelem et Gabrielem : respondit quod non erant ibi, nisi solum propter honorem Domini nostri, qui depictus erat in illo1347 estendart. Et dixit quod non fecit fieri illam repræsentationem duorum angelorum, nisi solum in honore Domini nostri qui figuratus erat in illo estendart1348, tenens mundum. — Interrogata si ipsi duo angeli, qui erant figurati en l’estendart, erant duo angeli qui custodiebant mundum, et quare non erant plures, viso quod ei præceptum erat ex parte Dei quod ipsa acciperet illud estendart : respondit quod1349 totum l’estendart erat præceptum ex parte Dei, per voces sanctarum Katharinæ et Margaretæ quæ sibi dixerunt : Accipe l’estendart ex parte Regis cœli. Et quia1350 Sanctæ dixerunt ei Cape estendart ex parte Regis cœli, ipsa in eo fecit fieri illam figuram Dei et duorum angelorum. Et de colore et omnibus, fecit fieri per earum præceptum. — Interrogata si tunc petiit ab eisdem Sanctis si, in virtute illius vexilli, ipsa obtineret in omnibus bellis in quibus intraret et quod ipsa in eis haberet victoriam : respondit quod dictæ Sanctæ dixerunt ei quod ipsa acciperet audacter, et quod Deus juvaret eam. — Interrogata quis plus juvabat, vel ipsa vexillo suo, vel vexillum eidem : respondit quod victoria vexilli vel1351 ipsius mulieris, totum erat attribuendum Deo. — Interrogata si spes habendi victoriam erat fundata in suo vexillo vel in ipsa : respondit, spes dictæ victoriæ erat fundata in Deo, et non alibi. — Interrogata, si unus alius ab ipsa portasset dictum vexillum, ipse habuisset ita bonam fortunam, sicut ipsa habebat in portando illud : respondit : Ego de hoc nihil scio, et me refero de illo ad Deum. — Interrogata, si aliquis de parte sua tradidisset eidem fœminæ vexillum, eidem de parte sua pertinens, et ipsa portasset illud, si in illo1352 vexillo tantam spem habuisset, sicut ipsa habebat in suo proprio vexillo quod erat sibi dispositum ex parte Dei, et præcipue, si traditum fuisset ei vexillum sui regis : respondit : Ego libentius portabam illud vexillum, 251quod erat mihi ordinatum ex parte Dei ; verumtamen, de omnibus, ego me exspectabam ad Deum. — Interrogata, [eadem] die sabbati, XVII. martii1353, si fecerit suum vexillum circumire caput regis sui, ventilando : respondit quod non scit1354 hoc fecisse. — Interrogata quare illud vexillum fuit portatum plus in ecclesia Remensi, ad consecrationem regis sui, quam vexilla aliorum capitaneorum : respondit : Illud vexillum fuerat in pœna, et1355 idcirco rationabile erat quod esset in honore.

LIX. Item, apud Sanctum Dionysium in Francia, dicta Johanna obtulit et fecit poni in ecclesia, in sublimi loco, arma sua in quibus fuerat læsa, in insultu facto contra villam Parisiensem, ut honorarentur a populo tanquam reliquiæ. Et in eadem villa fecit accendi candelas cereas, a quibus ceram liquefactam fundebat super capita parvulorum, prædicens futuras fortunas eorum, et, de ipsis, per hujusmodi sortilegium, multas divinationes faciens.

* Ad hunc1356 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondet1357 : Ego, quantum ad arma, alias respondi ; et, quantum ad candelas accensas et distillatas, negat.

* Respond : J’en ay respondu, quant aux armeures. Et quant aux chandelles alumées et distillées, negat1358.

Die sabbati, XVII. martii, interrogata qualia arma ipsa obtulit in ecclesia Sancti Dionysii : respondit quod unum album harnesium1359 integrum, quale spectat ad unum hominem armorum, cum uno ense ; et illum ensem lucrata fuit ante Parisius. — Interrogata ad qualem finem ipsa eadem arma obtulit : respondit quod hoc fecit per devotionem, sicut consuetum est per gentes armorum, quando læsæ sunt ; et quia ipsa fuerat læsa ante Parisius, ipsa dicta arma obtulit1360 Sancto Dionysio, quia est acclamatio, le cry gallice, Franciæ. — Interrogata si hoc fecit, ut dicta arma adorarentur : respondit quod non.

252LX. Item, dicta Johanna, contemnens præcepta et sanctiones Ecclesiæ, pluries recusavit jurare in judicio de dicendo veritatem ; per hoc reddens se suspectam quod aliqua fecit aut dixit, in materia fidei et revelationum, quæ non audet revelare judicibus ecclesiasticis, timens sui ipsius condignam punitionem, prout ipsa satis confessa esse videtur, cum, ad hoc propositum, in judicio allegaverit illud proverbium, quod pro dicendo veritatem, homines interdum suspenduntur ; et sæpe dicit : Vos non scietis omnia, et Mallem habere caput abscisum quam dicere vobis omnia.

* Ad hunc1361 articulum, die mercurii, XXVIII. martii1362, respondet1363 quod ipsa non accepit dilationem, nisi ut securius responderet ad illa quæ sibi petebantur ; et quantum ad conclusionem, dixit quod ipsa dubitabat respondere, et propterea cepit dilationem pro sciendo si ipsa deberet dicere [hoc quod ab ea petebatur]. Item dixit quod, quantum ad consilium sui regis, quia non tangit processum, ipsa non voluit illud revelare. Et de signo dato regi suo, ipsa dixit illud, quia gentes ecclesiasticæ condemnaverunt eam ad dicendum illud.

* Respond qu’elle n’a point prins délay, fors [pour] plus seurement respondre ad ce que on luy demandoit. Et quant à la conclusion, dit qu’elle doubtoit respondre ; a prins délay pour sçavoir s’elle devoit dire.

Item, dit que, quant au conseil de son roy, pour ce qu’il ne touche point le procès, elle ne l’a point voulu révéler. Et du signe baillé au roy, elle l’a dit, pour ce que les gens d’église l’ont condampnée à le dire1364.

Die jovis, XXII. februarii, interrogata si, illa vice qua vox ostendit ei regem suum, si ibi erat lumen : respondit : Transeatis ultra. — Item interrogata si ipsa vidit aliquem angelum supra dictum regem suum : respondit : Parcatis mihi, et Transeatis ultra. — Item dixit quod, antequam rex suus eam poneret in opere, ipse habuit multas apparitiones et pulchras revelationes ; et interrogata quales, 253respondit : Ego non dicam vobis eas ; adhuc nondum est vobis responsum in hoc ; sed mittatis ad regem, et ipse dicet vobis eas.

Item, sabbati post Brandones, XXIIII. februarii, nos, episcopus prædictus1365, exposuimus eidem Johannæ quod juraret pure, simpliciter et1366 absolute, et sine1367 conditione ; et de hoc fuit trina vice requisita et monita. Dixit : Detis mihi licentiam loquendi ; et dixit1368 ulterius : Per fidem meam, vos poteritis bene a me petere talia quæ ego non dicam vobis. Item dixit : Forte de multis rebus poteritis mihi petere, de quibus non dicam vobis verum, de illo quod tangit revelationes ; quia vos me possetis cogere forte ad dicendum talem rem, de qua ego juravi non dicere eam ; et sic essem perjura1369, quod non deberetis velle. Item : Ego dico vobis ; advisetis vos bene de hoc quod dicitis vos esse judicem meum. Vos accipitis unum magnum onus, et me oneratis nimis. Item dixit quod sibi videtur quod satis est bis jurasse. — Interrogata si ipsa vult jurare simpliciter et absolute : respondet : Vos potestis inde bene contentari ; ego satis juravi duabus vicibus ; et dixit etiam quod totus clerus Rothomagensis aut Parisiensis nesciret eam condemnare, nisi ipse clerus haberet in jus. Et dixit ultra quod ipsa non diceret omnia in octo diebus. Item dixit quod, de suo adventu, dicet libenter veritatem ; sed non dicet omnia. Item fuit ei dictum quod ipsa haberet consilium cum assistentibus si ipsa deberet jurare vel non : respondet quod, de suo adventu, dicet libenter veritatem, et non alias ; et quod non oportet de eo amplius cum ea loqui. — Item, postea monita1370, dicendo quod ipsa se suspectam redderet : respondet1371 sicut prius. — Ultra nos, episcopus Belvacensis, requisivimus eam de jurando præcise : respondit : Ego dicam libenter ea quæ ego sciam ; non tamen omnia. — Item, postea requisita de jurando et monita1372, et sub pœna convicti de illis quæ sibi imponebantur : respondet1373 : Ego satis juravi, dicendo : Passez oultre. — Item1374, 254requisita adhuc et monita1375 de jurando et de dicendo1376 veritatem de illis quæ tangunt processum, et quod ipsa se ponit in magno periculo : respondet : Ego sum prompta jurare dicere ea quæ ego sciam, tangentia processum ; et non omnia quæ ego scio ; et sic juravit.

Interrogata, [eadem] die XXIIII. februarii, si sua vox prohibuit ei ne ipsa dicat omnia : dixit : Ego non respondeo vobis de illo ; et : Sunt aliquæ revelationes quæ tangunt regem, quas ego non dicam vobis. — Interrogata si vox prohibuit ei ne ipsa1377 dicat revelationes : respondit1378 : Ego non sum de hoc consulta ; et petiit quindecim dies de termino ad respondendum ; et postea respondebit. Item dixit quod ipsa petit dilationem ad respondendum de hoc. Item dixit : Si vox prohibuit mihi, quid vultis inde dicere ? — Iterum interrogata si ei prohibitum fuit per vocem : respondit : Credatis quod homines non prohibuerunt mihi illud. Item dixit quod ipsa, pro ista die, non respondebit de hoc ; et nescit si ipsa debeat dicere aut1379 non omnia quæ sunt sibi revelata. — Interrogata si ipsa credat quod de hoc Deo displiceat quod veritas dicatur : respondit nobis, episcopo, quod voces ei dixerunt quod ipsa dicat aliqua regi et non nobis. — Interrogata si suum consilium eidem revelavit si ipsa evad[er]et a carceribus : respondit1380 : Je le vous ay à dire1381 ? — Interrogata si, hac nocte, vox dederit ei consilium de eis de quibus erat responsura : respondit quod, si dicta vox eidem revelaverit, ipsa non bene intellexit illud. — Interrogata si, in istis duobus diebus in quibus ultimo ipsa audivit dictas voces, si cum eis venerit lumen : respondit quod, in nomine vocis, venit claritas. — Interrogata si cum voce ipsa videt aliquam rem : respondet : Ego non dico vobis omnia, et non habeo de hoc licentiam, et quod suum juramentum non tangit illa. Item dixit quod vox illa est pulchra, bona et digna ; et quod de eis quæ petuntur ab ea non tenetur respondere. — Interrogata si vox 255quæ venit ad eam habet visum, scilicet oculos (et hoc eidem petebatur, quia ipsa1382 Johanna petiit habere in scriptis puncta ad quæ ipsa non respondebat) ; ad quod respondet : Vos non habebitis1383 adhuc illud, gallice, Vous ne l’arez1384 pas encore1385. Item dixit quod dictum parvorum puerorum est quod aliquando gentes suspenduntur, pro dicendo veritatem.

Item, die martis post Reminiscere, XXVII. februarii, requisita per nos, episcopum1386 prædictum1387, de faciendo et præstando juramentum de his quæ tangerent processum : respondit quod de his quæ tangerent processum libenter juraret, et non de omnibus quæ sciret. — Iterum nos eamdem requisivimus quatenus de omnibus quæ ab ea peterentur responderet veritatem. Respondet ut prius, dicendo : Vos debetis esse contentus1388 ; ego satis juravi. — Item dixit quod de his1389, de quibus habebat1390 licentiam a Deo de revelando ea, libenter diceret1391 veritatem ; sed de his quæ tangunt revelationes tangentes regem suum, ipsa non dicet ea sine licentia suæ vocis. — Dicta die, interrogata utrum sanctæ Katharina et Margareta sunt vestitæ eodem panno : respondet : Ego non dicam vobis modo aliud, et quod de hoc revelando non habet licentiam ; et : Si non creditis mihi, vadatis Pictavis. Item dixit quod sunt aliquæ revelationes quæ vadunt ad regem suum, et non ad eos qui eam interrogant. — Interrogata si dictæ Sanctæ quæ ei apparent sunt ejusdem ætatis : respondet quod de hoc dicendo non habet licentiam. — Interrogata si ipsæ simul loquuntur, vel una post aliam : respondet quod de hoc dicendo non habet licentiam ; et tamen quotidie1392 habet consilium ambarum illarum1393. — Interrogata quæ illarum sibi apparuit primo : respondet : Ego non cognovi eas ita cito ; et aliquando bene scivit hoc, sed ipsa oblita est ; et, si consilium habeat de dicendo, ipsa libenter dicet ; et hoc est in registro, Pictavis. — Interrogata in qua figura erat sanctus Michael qui apparuit eidem : respondet : 256De hoc vobis non est adhuc responsum ; et non habeo adhuc licentiam de dicendo illud. — Interrogata quid sanctus Michael prima vice ei dixit : respondit : Vos non habebitis hujus responsionem hac nocte. Item dixit quod voces sibi dixerunt quod audacter respondeat. Item dixit quod ipsa adhuc1394 non habet licentiam de revelando ea quæ sanctus Michael dixit ei ; et bene vellet quod interrogans haberet copiam libri qui est Pictavis, dummodo Deus esset de hoc contentus. — Interrogata si sanctus Michael et aliæ Sanctæ dixerunt ei quod ipsa non revelaret sine licentia eorum : respondit : Encore1395 ne vous en respons-je pas ; et : De illo de quo1396 habebo licentiam, libenter respondebo ; et quod, si ei prohibuerunt, ipsa non intellexit illud. — Interrogata quale signum ipsa dat per quod sciatur quod ista sint ex parte Dei, et quod istæ sint sanctæ Katharina et Margareta : respondet : Ego satis dixi vobis quod sunt sanctæ Katharina et Margareta ; et : Credatis mihi, si velitis. — Interrogata quales revelationes suus rex habuit : respondit : Vos non habebitis a me hoc, de anno isto. — [Item, die jovis, prima martii] interrogata quales promissiones dictæ Sanctæ sibi fecerunt : respondit : Hoc non est de vestro processu ex toto. — Interrogata si aliud promiserint ei quam ducere eam in paradisum : respondet quod sunt aliquæ promissiones, sed non dicet eas ; et dixit quod hoc non tangit processum. Item dixit quod, infra tres menses, ipsa dicet aliam promissionem. — Interrogata si dictæ Sanctæ dixerunt ei quod, infra tres menses, liberabitur a carcere : respondit : Illud non est de processu vestro ; et tamen nescit quando ipsa liberabitur. Item dixit quod illi qui vellent eam auferre de isto mundo poterunt bene ire ante. — Item, interrogata utrum consilium suum dixerit ei quod liberabitur a carcere : respondit : Infra tres menses loquamini mecum, et ego vobis inde respondebo ; et dixit ultra quod peteretur ab assistentibus per juramentum eorum si hoc tangebat processum. Et postea, habita deliberatione assistentium, qui omnes deliberaverunt quod hoc tangebat processum, ipsa dixit : 257Ego semper bene dixi vobis quod vos non scietis totum ; et ad istud dixit : Oportebit semel quod ego sim expedita ; et volo habere licentiam de dicendo ; et super hæc1397 petivit dilationem. — Interrogata si Sanctæ prohibuerunt ne ipsa diceret veritatem : respondit : Vultis vos quod ego dicam illud quod vadit ad regem Franciæ ? Item dixit quod multa sunt ibi, quæ non tangunt processum.

Item interrogata, [eadem die] jovis, prima martii, quale signum dedit regi suo quod veniebat ex parte Dei : respondet1398 : Ego vobis semper respondi quod non illud vos jam extraheretis1399 mihi ab ore. Vadatis sibi petitum. — Interrogata si juravit non revelare illud quod sibi peteretur1400, tangens processum : respondit : Ego vobis alias dixi quod illud quod vadit ad regem nostrum, ego non dicam vobis. — Interrogata utrum sciat signum prædictum : respondit : Vos non scietis hoc de me. Item fuit ei dictum quod hoc tangebat processum : respondit : De hoc quod ego promisi bene1401 tenere secretum, ego non dicam vobis. Et dixit ultra : Ego promisi in tali loco, quod non possum vobis dicere sine perjurio1402. — Interrogata cui hoc promisit : respondit quod sanctis Katharinæ et Margaretæ [promisit] ; et hoc fuit monstratum regi suo. Item, dixit quod eis promisit illud, absque hoc quod eam requirerent ; et fecit hoc ipsa Johanna, propria sponte ; et dixit quod nimis multæ gentes petivissent illud signum ab ea, nisi illis Sanctis hoc promisisset. — Interrogata si, in societate, quando monstravit signum regi suo, erat alius quam ipse : respondit : Ego cogito quod non erat alius quam ipse, quamvis satis prope essent multæ gentes. — Interrogata si videritne coronam super caput regis sui, quando ipsa ostendit sibi signum : respondit : Ego non possum hoc vobis dicere, sine perjurio1403.

Item interrogata, sabbati, tertia martii, si credat quod in illa forma et in illo modo Deus creavit eos, [sanctum Michaelem et sanctum Gabrielem], a principio, sicut ipsos vidit : respondit : Vos 258non habebitis aliud de præsenti, præter illud quod ego respondi. — Interrogata si viderat aut sciverat per revelationem quod ipsa evaderet : respondit : Illud non tangit processum vestrum. Vultis vos quod loquar contra me ? — Interrogata si, de hoc, suæ voces aliquid sibi dixerunt : respondit : Hoc non tangit processum vestrum ; ego me refero ad Dominum Deum ; et si totum pertinuisset ad vos, ego vobis dixissem totum. Et dixit ultra : Per fidem meam, ego nescio horam neque diem. — Interrogata utrum, quando Deus sibi revelavit quod mutaret habitum suum, hoc fuerit per vocem sancti Michaelis, sanctæ Katharinæ vel sanctæ Margaretæ : respondit : Vos non habebitis modo aliud.

Interrogata, lunæ, XII. martii, utrum habueratne litteras a sancto Michaele vel a suis vocibus : respondit1404 : Ego non habui licentiam de [hoc] dicendo vobis, et, infra octo dies, ego respondebo libenter illud quod ego sciam.

LXI. Item, dicta Johanna, monita quod submitteret omnia dicta ejus et facta determinationi Ecclesiæ militantis, et, aperta sibi distinctione Ecclesiæ militantis a triumphante, dixit se submittere Ecclesiæ triumphanti, recusans se Ecclesiæ militanti submittere, declarans se male sentire in illo articulo, Unam sanctam, etc., et circa ipsum errare ; dicens se esse subditam immediate Deo, se referendo ad ipsum et Sanctos de factis suis, et non ad judicium Ecclesiæ.

* Ad hunc1405 articulum respondet1406 quod vellet deferre honorem et reverentiam Ecclesiæ militanti, pro suo posse. Et de se referendo de factis suis ad prædictam Ecclesiam militantem, dixit : Oportet quod ego me referam ad Dominum Deum, qui fecit1407 hoc mihi facere.

* Respond que à l’Église militant, elle luy vouldroit porter honneur et révérence de son povoir. Et de se rapporter de ses fais à l’Église militant, dit : Il fault que je m’en rapporte à nostre Seigneur, qui le m’a fait faire.

259Interrogata si se refert1408 Ecclesiæ militanti de his quæ fecit : respondit : Mittatis mihi clericum, sabbati proximo1409 venienti ; et ego vobis inde respondebo.

Item, interroguée s’elle s’en raportera à l’Église militant, quant ad ce qu’elle a fait : respond : Envoyés-moy le clerc, samedi prouchain, et je vous en respondray1410.

Item, jovis, XV. martii, fuit sibi declaratum quid erat Ecclesia triumphans et quid erat Ecclesia militans ; et requisita quod, de præsenti, ipsa submitteret se determinationi Ecclesiæ, de hoc quod ipsa fecit et dixit, sive hoc sit bonum, sive malum : respondit : Ego non respondebo vobis aliud de præsenti. — Et, post monitiones sibi factas et requisitiones quod, si fecerit aliquid quod sit contra fidem nostram, debet se referre ad determinationem Ecclesiæ : respondit quod responsiones suæ videantur et examinentur per clericos, et postea quod dicatur sibi si sit aliquid contra fidem christianam, et ipsa bene sciet per consilium suum dicere quid inde erit, et postea dicet illud quod reperiet per suum consilium ; et tamen, si sit aliquid mali contra fidem christianam quam Deus præcepit, ipsa non vellet sustinere, et esset1411 bene irata de veniendo seu eundo contra. — Item, eadem, interrogata si, de hoc quod dixit et fecit, velit se submittere et referre determinationi Ecclesiæ : respondit : Omnia opera mea et facta mea sunt in manu Dei ; et de his me refero ad ipsum. Et certifico vos quod ego non vellem aliquid facere vel dicere contra fidem christianam ; et si ego fecissem vel dixissem, vel quod esset supra me, quod clerici scirent dicere quod esset contra fidem christianam, quam Dominus noster stabilivit, ego non vellem sustinere, sed illud expellerem. — Et iterum1412 interrogata si de hoc velletne se ipsam submittere determinationi Ecclesiæ : respondit : Ego non respondebo vobis nunc aliud ; sed, sabbati, mittatis mihi clericum, si non velitis venire, et de hoc ego respondebo sibi, cum auxilio Dei ; et ponetur in scriptis.

260Item, die sabbati, XVII. martii, interrogata utrum ei videtur quod teneatur plane respondere veritatem domino nostro Papæ, vicario Dei, et1413 de omni illo quod sibi peteretur, tangente fidem et factum conscientiæ suæ : respondit quod ipsa requirit quod ducatur coram eo, et postea respondebit, coram ipso, omne illud quod debebit respondere.

Item, die sabbati, ultima martii1414, interrogata utrum velit se referre ad judicium Ecclesiæ, quæ est in terris, de omni illo quod dixit et fecit, sive bonum sit, sive malum, specialiter de casibus, criminibus et delictis quæ sibi imposita fuerunt, et de omni illo quod tangit processum suum ; respondit quod, de illo quod ei petetur1415, ipsa se referet Ecclesiæ militanti, proviso quod eadem Ecclesia non præcipiat sibi aliquid impossibile fieri ; et appellat illud quod reputat impossibile scilicet quod, facta quæ dixit et fecit, declarata in processu, de visionibus et revelationibus quas dixit se fecisse ex parte Dei [revocet] ; et non revocabit eas pro quacumque re ; et de hoc, quod Dominus noster fecit sibi facere ac præcepit ac præcipiet, ipsa non dimittet hoc facere, pro homine vivente ; et esset sibi impossibile illa revocare ; et in casu quo Ecclesia vellet ipsam facere aliud, contra præceptum quod dicit1416 sibi factum a Deo, ipsa non faceret, pro quacumque re. — Interrogata, si Ecclesia militans dicat quod suæ revelationes sunt illusiones, aut res diabolicæ, aut superstitiones vel malæ res, utrum se de hoc referet Ecclesiæ : respondit quod se refert Deo, cujus ipsa semper faciet præceptum ; et quod bene scit quod illud quod continetur in suo processu venit per præceptum Dei ; et illud quod affirmavit, in dicto processu, fecisse ex præcepto Dei, esset sibi impossibile facere contrarium ; et in casu quo Ecclesia militans sibi præciperet facere contrarium, ipsa non referret se ad hominem mundi, nisi ad solum Deum, quin semper faceret suum bonum præceptum. — Interrogata utrumne credit quod ipsa sit subjecta Ecclesiæ quæ est in terris, scilicet domino nostro Papæ, Cardinalibus, Archiepiscopis, 261Episcopis et aliis prælatis Ecclesiæ : respondit quod sic, Domino nostro primitus servito, gallice nostre Seigneur premier servi. — Interrogata si habet præceptum a suis vocibus quod non submittat se Ecclesiæ militanti, quæ est in terris, nec in1417 judicio ejus ; respondit quod non respondet aliquid quod accipiat in capite suo ; sed illud quod respondit est de præcepto illarum vocum ; et non præcipiunt quin obediat Ecclesiæ, Deo primitus servito.

Item, mercurii, XVIII. aprilis1418, eidem Johannæ fuit dictum, pro infirmitate quam dicebat se habere, quanto plus timebat de vita sua, tanto plus debebat emendare vitam suam ; et non haberet jura Ecclesiæ, tanquam catholica, nisi ipsa se submitteret Ecclesiæ. Et respondit : Si corpus moriatur in carcere, ego me exspecto quod faciatis ipsum poni in terra sancta ; et si vos non faciatis poni, ego me exspecto ad Dominum Deum. — Item, eodem die, interrogata, postquam ipsa requirit quod Ecclesia tradat sibi sacramentum eucharistiæ, utrum vellet se submittere Ecclesiæ, et promitteretur ei tradere ipsum sacramentum : respondit quod, de illa submissione, non respondebit aliud quam fecerit ; et quod amat Deum et servit sibi. et est bona christiana ; et vellet adjuvare et sustinere Ecclesiam toto posse.

LXII. Item dicta Johanna nititur scandalizare populum, inducere ipsum ut firmiter credat omnibus dictis et dicendis per eam, assumens sibi auctoritatem Dei et angelorum, et elevans se super omnem potestatem ecclesiasticam, ut homines in errorem mittat ; sicut pseudo-prophetæ facere consueverunt, introducentes sectas erroris ac1419 perditionis, et1420 se segregantes ab unitate corporis Ecclesiæ ; quod est in religione christiana perniciosum, et, nisi per prælatos Ecclesiæ provideatur, poterit subvertere omnem ecclesiasticam auctoritatem, insurgentque viri undique et mulieres, confingentes se habere revelationes a Deo et angelis, mendacia et errores seminando, sicut jam de multis expertum est, postquam 262hæc mulier se erexit et cœpit populum christianum scandalizare, et sua figmenta propalare.

* Ad hunc1421 articulum, die mercurii, XXVIII. martii, respondit1423 quod, proximo sabbati sequenti, de hoc respondebit1423.

* Respond que samedi elle en respondra1424.

LXIII. Item, quod dicta Johanna in judicio non veretur mentiri, cum violatione proprii juramenti, de revelationibus suis multa sibi invicem contraria et repugnantia asserendo ; maledictiones in dominos et notabiles personas ac totam unam gentem proferre ; multa trufatica et derisoria, quæ non decent mulierem sanctam, inverecunde proloquens, quæ ostendunt ipsam regi et gubernari in agendis suis per malos spiritus, et non per consilium Dei et angelorum, sicut ipsa se jactat ; dicente Christo de falsis prophetis : A fructibus eorum cognoscetis eos.

* Ad hunc1425 articulum, dicta die, respondit1426 quod se refert ad illud quod de hoc dixit ; et, de conclusione articuli, se refert ad Dominum Deum.

* Respond : Je m’en raporte ad ce que j’en ay dit. Et de la charge et conclusion de l’article, s’en raporte à nostre Sire1427.

Die martis, XXVII. februarii, dixit quod ipsa habebat ensem suum apud Latigniacum1428, et de Latigniaco1429 portavit ensem unius Burgundi ad Compendium, propter hoc quod erat bonus ensis guerræ, et bonus ad dandum bonas alapas, gallice de bonnes buffes ou de bons torchons ; et dixit quod, ubi dimisit illum ensem, hoc non est de processu, et nunc de hoc non respondebit.

Item, jovis, prima martii, dixit quod fuisset mortua, nisi fuisset revelatio quæ confortat eam quotidie1430. — Interrogata si sanctus Michael habeat capillos : respondit : Quare habuisset abscisos ? 263Et non vidit ipsum sanctum Michaelem, postquam ipsa recessit a castro de Croteyo ; et non videt eum sæpe.

LXIV. Item, quod ipsa Johanna se jactat scire se esse consecutam remissionem illius peccati quod perpetravit animo desperato, instigante maligno spiritu, cum se præcipitavit ab alta turri1431 castri de Beaurevoir ; cum tamen Scriptura dicat quod nemo scit utrum amore vel odio dignus sit, et per consequens, nec utrum sit purgatus a peccato vel justificatus.

* Ad hunc1432 articulum, dicta die mercurii, XXVIII. martii, respondet1433 : Ego satis de hoc vobis respondi, ad quod me refero. Et de conclusione, se refert ad Dominum.

* Respond : Je vous en ay respondu, à quoy je m’en raporte. Et de la charge et conclusion, s’en raporte à nostre Sire1434.

LXV. Item, et quod dicta Johanna multotiens dicit se requirere a Deo ut mittat sibi expressam revelationem de agendis suis, per angelos et sanctas Katharinam et Margaretam, utpote, si deberet respondere in judicio veritatem de aliquibus, et in aliis suis particularibus factis. Quod est tentare Deum et requirere ab eo quod requiri non debet, et absque necessitate, et inquisitione seu investigatione humanitati1435 possibili, facta. Et præcipue, in prænotato saltu de turri, tentasse Deum manifeste videtur.

* Ad hunc1436 articulum, dicta die mercurii, respondit quod ipsa de hoc alias respondit, et quod non vult revelare illud quod fuit ei revelatum, sine licentia Dei ; et quod non requirit Deum de hoc 264quod est in articulo, sine necessitate ; et vellet quod adhuc ipse mitteret plus, ut melius appareret quod ipsa venisset ex parte Dei, scilicet, quod ipse misisset eam.

* Respond qu’elle en a respondu ; et qu’elle ne veult point révéler ce qui luy a esté révélé, sans le congié de nostre Seigneur ; et qu’elle ne requiert point sans nécessité ; et qu’elle vouldroit qu’il en envoyast encore plus, affin que on apperceust mieulx qu’elle fust venue de par Dieu, c’est assavoir, qui l’eust envoyée1437.

LXVI. Item, quod prædictorum quædam sunt a juribus dominico1438, evangelico, canonico et civili deviantia1439, contra ea et statuta in Conciliis generalibus approbata ; quædam sortilega, quædam divinationes, quædam superstitiones ; et quædam formaliter, quædam causative et alias, hæresim sapiunt ; errores in fide quam plura inducunt, et fautoriam hæreticæ pravitatis ; quædam seditiosa, quædam turbativa pacis et impeditiva ; quædam ad effusionem sanguinis humani incitativa ; quædam etiam maledica et blasphemiæ in Deum, et Sanctos ac Sanctas ; quæ etiam pias aures hominum offendunt. In1440 et super præmissis, dicta rea temerario ausu, Diabolo instigante, offendit Deum et Ecclesiam suam sanctam ; in eam excessit et deliquit, scandalosa fuit, et super his notorie diffamata, venitque dicta rea per vos propterea corrigenda et emendanda.

* Ad hunc1441 articulum, dicta Johanna1442 respondit1443 quod est bona christiana ; et, de omnibus oneribus positis in articulo, se refert ad Dominum.

* Dit qu’elle est bonne chrestienne ; et de toutes ses charges mises en l’article, qu’elle s’en raporte à nostre Seigneur1444.

LXVII. Item, quod omnia et singula præmissa dicta rea commisit, perpetravit, dixit, protulit, recitavit, dogmatizavit, promulgavit ac opere adimplevit, tam in dicta jurisdictione quam alibi, in pluribus ac diversis locis hujus regni, nedum semel, sed pluries, diversis temporibus, diebus et horis ; in ea reincidit, ac perpetrantibus 265consilium, auxilium et favorem præstitit et contulit.

* Dicta Johanna negat hunc1445 articulum1446.

* Negat articulum1447.

LXVIII. Item, ex eo quod per insinuationem clamosam aures vestras, nedum semel sed pluries, propulsantem1448, per famam publicam et informationem, de et super præmissis, factam, comperistis dictam ream, suspectam vehementer atque diffamatam ; decrevistis ad inquisitionem super his contra eam faciendam, per vos vel vestrum alterum, procedendum, citandamque, super his responsuram, prout factum fuit.

* Dicta Johanna dixit quod hic articulus1449 concernit judices.

* Concernit judices1450.

LXIX. Item, quod dicta rea de et super præmissis fuit et est vehementer suspecta, scandalizata et quam plurimum, apud bonos et graves, notorie diffamata. De et super quibus tamen nondum fuit correcta, seu quovismodo emendata ; sed super et de his se corrigere et emendare distulit, differt, recusavit et recusat ; et in eis erroribus continuavit et perseveravit, continuatque et perseverat ; licet tamen, tam ex parte vestra quam nonnullorum notabilium clericorum et aliarum personarum honestarum, fuerit super his, tam caritative quam alias, debite et sufficienter monita, sommata et requisita.

* Ad hunc1451 articulum, dixit quod ipsa non fecit delicta proposita per promotorem contra ipsam ; et de residuo, se refert ad Dominum ; et quod in1452 illis delictis propositis contra ipsam, non credit aliquid fecisse contra fidem christianam.

* Dit que les déliz proposés par le promoteur contre elle, elle ne les a pas fais ; et du sourplus s’en raporte à nostre Seigneur ; et que d’iceulx déliz proposés contre elle, n’en cuide avoir rien fait contre la foy chrestienne.

266Interrogata, si fecisset aliquid contra fidem christianam, utrum vellet se submittere Ecclesiæ et illis ad quos pertinet de hoc correctio : respondit quod sabbati, post prandium, ipsa respondebit.

Interroguée, s’elle avoit fait aucune chose contre la foy chrestienne, s’elle s’en vouldroit submeictre à l’Église et à ceulx à qui en appartient la correction : respond que samedi, après disner, elle en respondra1453.

LXX. Item, quod omnia et singula præmissa sunt vera, notoria1454, manifesta, et super his laboravit et adhuc laborat publica vox et fama ; eaque recognovit atque confessa est dicta rea pluries et sufficienter fore vera, coram probis et fide dignis, et tam in judicio quam extra.

* Johanna hunc negat articulum1455, nisi de confessis, etc.

* Negat, nisi de confessis1456.

Ex quibus et aliis a vobis supplendis et corrigendis et in melius reformandis, de et super quibus petit et supplicat dictus actor dictam ream per vos interrogari : concludit idem actor contra dictam ream, facta fide de his in toto vel in parte, quatenus sufficiet ad intentum per vos sententiari, proferri et pronuntiari, ad omnes et singulos fines suos supratactos ; ulteriusque dici et decerni, prout fuerit juris et rationis ; officium vestrum super his, prout decet, humiliter implorando.

Sabbati ultima mensis Martii1457.

Item, sabbati immediate sequenti, die ultima mensis martii, in vigilia Paschæ, anno Domini millesimo CCCC. tricesimo ; præsidentibus nobis, judicibus antedictis, in loco carceris prædictæ Johannæ, in castro Rothomagensi ; assistentibus dominis et magistris : Johanne Pulchripatris1458, Jacobo de Turonia, Nicolao Midi, 267Petro Mauricii, Gerardo Fueilleti, doctoribus ; — Guillelmo Haiton1459 et Thoma de Courcellis, bachalariis in sacra theologia ; — præsentibus ad hæc : domino Guillelmo1460 Mutonis et Johanne Gris.

Fuit interrogata prædicta Johanna super aliquibus de quibus ceperat dilationem ad respondendum usque in istam diem, cum ad præmissos articulos responderet, velut superius est præmissum.

* Et primo fuit interrogata utrum velit se referre judicio Ecclesiæ quæ est in terris, de omni eo quod dixit et fecit, sive sit bonum, sive malum, specialiter de casibus, criminibus et delictis quæ sibi imponuntur, et de omni eo quod tangit suum processum : respondit quod, de hoc quod ab ea petitur, ipsa se refert Ecclesiæ militanti, proviso quod non1461 præcipiat sibi aliquid impossibile fieri. Et vocat illud quod reputat impossibile, videlicet, quod facta quæ fecit et dixit, declarata in dicto processu de visionibus et revelationibus quas dixit se fecisse ex parte Dei, revocet ; et non revocabit eas pro quocumque. Et, de hoc quod Deus fecit sibi facere, ac præcepit et præcipiet, non dimittet facere pro homine vivente. Et esset sibi impossibile eas revocare. Et in casu quo Ecclesia vellet sibi facere aliud 268fieri, in contrarium præcepti quod dixit sibi factum esse a Deo, ipsa non faceret pro quocumque.

* Die sabbati, ultima mensis martii, millesimo quadringentesimo tricesimo1462.

Interroguée s’elle se veult rapporter au jugement de l’Église qui est en terre, de tout ce qu’elle a dit ou fait, soit bien ou mal, espécialement des cas, crimes et déliz que on luy impose, et de tout ce qui touche son procès : respond que, de ce que on luy demande, elle s’en raportera à l’Église militant, pourveu que elle ne luy commande chose impossible à faire.

Et appelle ce qu’elle répute impossible, c’est que les fais qu’elle a diz et fais, déclairez eu procès, des visions et révélacions qu’elle a dictes, qu’elle les a faictes de par Dieu [elle les révoque] ; et ne les révoquera pour quelque chose ; et de ce que nostre Sire luy a fait faire et commandé, et commandera, et ne le lesra à faire pour homme qui vive, et luy seroit impossible de les révoquer. Et en cas que l’Église luy vouldroit faire faire autre chose au contraire du commandement qu’elle dit à luy fait de Dieu, elle ne le feroit pour quelque chose.

Interrogata utrum, si Ecclesia militans dicat sibi quod revelationes suæ1463 sunt illusiones aut res diabolicæ, ipsa se referret Ecclesiæ : respondit quod se de hoc semper referet Deo, cujus semper faciet præceptum ; et quod ipsa bene scit quod illud quod continetur in processu suo venit per præceptum Dei ; et illud quod affirmat in dicto processu se egisse per præceptum Dei, esset sibi impossibile facere in1464 contrarium ; et in casu quo Ecclesia sibi præciperet facere contrarium, ipsa de hoc non se referret ad hominem mundi, nisi ad Deum, quin semper faceret bonum præceptum ipsius Dei.

Interroguée, se l’Église militant luy dit que ses révélacions sont illusions ou choses dyaboliques, ou supersticions, ou mauvaises choses, s’elle s’en raportera à l’Église : respond qu’elle s’en raportera à nostre Seigneur, duquel elle fera tousjours le commandement ; et qu’elle sçait bien que ce qui est contenu en son procès, qu’il est venu par le commandement de Dieu ; et ce qu’elle a affermé ou dit procès avoir fait du commandement de Dieu, luy seroit impossible faire le contraire. Et en cas que l’Église militant luy commanderoit faire le contraire, elle ne s’en rapporteroit à homme du monde, fors à nostre Seigneur, qu’elle ne feist tousjours son bon commandement.

Interrogata an credit se esse subjectam Ecclesiæ Dei quæ est in terris, videlicet domino nostro Papæ, cardinalibus, archiepiscopis, episcopis et aliis prælatis Ecclesiæ : respondit quod sic, Deo primitus servito.

Interroguée s’elle croist point qu’elle soit subjecte à l’Église qui est en terre, c’est assavoir, à nostre saint père le Pape, cardinaulx, arcevesques, évesques et autres prélas d’Église : respond que ouil, nostre Sire premier servi.

Interrogata an habeat præceptum a suis vocibus quod non submittat 269se Ecclesiæ militanti, quæ est in terris, nec judicio ejus : respondit quod ipsa non respondet aliquid quod accipiat in capite suo ; sed illud quod respondet est de præcepto suarum vocum ; et non præcipiunt quin ipsa obediat Ecclesiæ, Deo primitus servito.

Interroguée s’elle a commandement de ses voix qu’elle ne se submecte point à l’Église militant, qui est en terre, ne au jugement d’icelle : respond qu’elle ne respond chose qu’elle prengne en sa teste ; mais ce qu’elle respond, c’est du commandement d’icelles ; et ne commandent point qu’elle ne obéisse à l’Église, nostre Sire premier servi.

Interrogata si, apud castrum de Beaurevoir, vel Attrebato1465, vel1466 alibi, habebat limas : respondit : Si repertæ sunt supra me, ego non habeo de hoc vobis aliud respondere.

Interroguée se, à Beaurevoir et Arras, ou ailleurs, elle a point eu de limes : respond : Se on a trouvé sur moy, je ne vous en ay autre chose à respondre.

Quibus sic peractis, ab eodem loco discessimus, ulterius processuri ad ea quæ restabant agenda in præsenti causa fidei.

Lunae II [III. IV.] Aprilis1467.

Item, die lunæ immediate sequenti, secunda mensis aprilis, anno Domini millesimo quadringentesimo XXXI. post Pascha, et diebus martis et mercurii, extunc immediate sequentibus, nos, judices antedicti, una cum aliquibus dominis et magistris ad hoc per nos convocatis, visitavimus articulos superius descriptos, interrogatoria et responsiones ipsius Johannæ. Ex quibus omnibus, certas assertiones et propositiones extrahi fecimus, sub forma duodecim articulorum, multa dictorum ipsius Johannæ summatim et compendiose comprehendentium. Hujuscemodi assertiones doctoribus et peritis, tam in jure divino quam humano, transmittere conclusimus, consilia et deliberationes ipsorum super his, in favorem fidei, requirendo.

270Jovis V. Aprilis1468.

Et, die jovis sequenti, quæ fuit quinta dicti mensis aprilis, schedulam1469 nostram requisitoriam, una cum jam dictis assertionibus, illis doctoribus et viris peritis1470, quos in hac urbe noveramus adesse, transmisimus sub hac forma :

Nos1471, Petrus, miseratione divina Belvacensis episcopus, et Johannes Magistri, vicarius Inquisitoris, vos talis, etc. rogamus vos et requirimus quatenus, in favorem fidei, infra diem martis proximam, detis nobis scripto et sub sigillo vestro salubre consilium super assertionibus infra annotatis ; utrum videlicet, omnibus attentis et consideratis ac etiam ad invicem comparatis, illæ aut earum aliquæ sint contra fidem orthodoxam, aut in ea suspectæ contra sacram Scripturam, contra determinationem sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ, contra determinationem doctorum ab Ecclesia approbatorum [et] sanctiones canonicas, scandalosæ, temerariæ, rei publicæ turbativæ, injuriosæ, criminibus involutæ, contra bonos mores, seu quovismodo offensivæ ; aut quid de prædictis, judicio fidei, venit dicendum. Scriptum die jovis, quinta aprilis post Pascha1472, anno Domini M.CCCC.XXXJ.

Item1473 sequitur tenor assertionum prædictarum1474.

I

Et primo, quædam fœmina dicit et affirmat quod, dum esset ætatis annorum tredecim vel eocirca, ipsa suis oculis corporalibus vidit sanctum Michaelem eam consolantem, et quandoque sanctum Gabrielem, in effigie corporali apparentes1475. Aliquando etiam vidit 271angelorum magnam multitudinem ; et extunc sanctæ1476 Katharina et Margareta se exhibuerunt eidem fœminæ corporaliter videndas ; quas etiam quotidie videt, et earum voces audit, ac eas quandoque amplexa est et osculata, sensibiliter et corporaliter tangendo. Dictorum vero angelorum et Sanctarum capita vidit ; de residuis autem partibus eorum aut vestimentis, nihil dicere voluit. Quodque prædictæ sanctæ Katharina et Margareta aliquando eam fuerunt allocutæ ad fontem quemdam, juxta arborem magnam, communiter appellatam l’arbre des fées ; de quibus fonte et arbore, fama est divulgata quod Fatales Dominæ ibidem frequentant, et quod plures febricitantes ad dictos fontem et arborem accedunt, causa recuperandæ sanitatis, quamvis siti sint in loco profano. Quas ibi et alibi pluries venerata fuit, et eis reverentiam exhibuit.

Dicit insuper quod sanctæ Katharina et Margareta prædictæ apparent et se monstrant ei, coronatas coronis pulcherrimis et pretiosis ; et a tempore prædicto ac pluries deinceps, dixerunt eidem fœminæ de mandato Dei quod oportebat eam accedere ad quemdam principem sæcularem, promittendo quod, ejusdem fœminæ auxilio et laboribus mediantibus1477, dictus princeps, vi armorum, magnum dominium temporale et honorem mundanum recuperaret, ac victoriam de adversariis suis obtineret ; quodque idem princeps dictam fœminam reciperet, et arma cum exercitu arm[at]orum eidem assignaret, pro exsecutione præmissorum. Insuper dictæ sanctæ Katharina et Margareta præceperunt eidem fœminæ, de mandato Dei, quod assumeret et portaret habitum viri, quem portavit et adhuc portat, præcepto hujusmodi obediendo perseveranter, in tantum quod ipsa fœmina dixit se malle mori quam hujusmodi habitum relinquere1478 ; hoc simpliciter dicendo aliquotiens, et aliquando, nisi hoc esset de mandato Dei. Præelegit etiam non interesse missarum officiis et carere sacra communione eucharistiæ, in tempore per Ecclesiam fidelibus ordinato ad hujusmodi sacramentum 272recipiendum, quam habitum muliebrem resumere et virilem relinquere. Faventes1479 etiam dictæ fœminæ in hoc quod, sine scitu et contra voluntatem parentum suorum, dum esset ætatis septemdecim annorum vel eocirca, domum paternam egressa fuit ac multitudini hominum arma sequentium sociata, die nocteque1480 cum eis conversando, nunquam aut raro aliam mulierem secum habens. Et alia multa dictæ Sanctæ dixerunt et præceperunt eidem mulieri ; propter quæ dicit se missam a Deo cœli et Ecclesia victoriosa Sanctorum jam beatitudine fruentium, quibus submittit omnia bene facta sua. Militanti vero Ecclesiæ se, sua facta et dicta submittere distulit et recusavit, pluries super hoc requisita et monita, dicens quod impossibile est eidem fœminæ facere contrarium illorum quæ affirmavit in suo processu se de mandato Dei fecisse, neque de his se referet determinationi aut judicio cujuscumque viventis, sed tantummodo judicio Dei ; quodque eidem fœminæ revelaverunt quod ipsa salvabitur in gloria Beatorum, et salutem animæ suæ consequetur, si virginitatem, quam eisdem1481 vovit prima vice qua eas vidit et audivit, servaverit. Occasione cujus revelationis, asserit se certam de salute sua ac si esset præsentialiter et de facto in regno cœlorum1482.

II

Item, dicta fœmina dicit quod signum quod habuit princeps ad quem mittebatur, per quod determinatus fuit ad credendum ei de suis revelationibus et ad eam recipiendum, pro bellis agendis, fuit quod sanctus Michael ad eumdem principem accessit, associatus angelorum multitudine, quorum quidam habebant coronas, et alii habebant alas, cum quibus erant sanctæ Katharina et Margareta. 273Qui angelus et fœmina, supra terram, per viam, gradus et cameram simul, longo itinere, gradiebantur1483, aliis angelis et prædictis Sanctis concomitantibus ; ac eidem principi coronam pretiosissimam de auro purissimo quidam angelus tradidit, et coram dicto principe dictus angelus se inclinavit, eidem reverentiam exhibendo. Et una vice, dixit quod, quando princeps suus habuit signum, ipsa cogitat quod tunc solus erat, quamvis satis prope plures alii interessent ; et alia vice, quod, prout credit, unus archiepiscopus recepit illud signum coronæ, et tradidit præfato principi, præsentibus et videntibus pluribus dominis temporalibus.

III

Item, dicta fœmina cognovit et certa est quod ille qui eam visitat est sanctus Michael, per bonum consilium, confortationem et bonam doctrinam, quas prædictus1484 sanctus Michael eidem fœminæ dedit et fecit ; ac per hoc quod ipse nominavit se, dicendo quod ipse erat Michael. Et similiter sanctas Katharinam et Margaretam cognoscit distincte ab invicem, per hoc quod se nominant et eamdem salutant. Propter quæ, de sancto Michaele sibi apparente, credit quod ipse est sanctus Michael, et dicta ejus Michaelis et facta vera [sunt] et bona, æque firmiter sicut ipsa credit quod Dominus noster Jhesus1485 passus fuit et mortuus pro nostra redemptione.

IV

Item, dicta fœmina dicit et affirmat quod ipsa est certa, de quibusdam futuris mere contingentibus, quod evenient, sicut ipsa est certa de his quæ actu videt ante se ; et de aliquibus occultis jactat se habere et habuisse notitiam, per revelationes verbo tenus sibi factas, per voces sanctarum Katharinæ et Margaretæ, puta, quod 274liberabitur a carceribus et quod Gallici facient pulchrius factum, in sua societate1486, quam unquam fuit factum pro tota christianitate ; quod etiam, nemine demonstrante, per revelationem, prout dicit, aliquos homines cognovit quos nunquam ante viderat ; et quod revelavit et manifestavit quemdam ensem absconditum in terra.

V

Item, dicta fœmina dicit et affirmat quod, de mandato Dei et ejus bene placito, assumpsit et portavit, ac continue portat et vestit habitum ad usum viri1487. Et ulterius dicit quod, ex quo habebat de mandato Dei deferre habitum viri, oportebat eam accipere tunicam brevem, capucium, giponem, braccas1488 et caligas cum aguilletis multis, capillis capitis sui super summitates aurium scissis in rotundum ; nihil super1489 corpus suum relinquendo, quod sexum fœmineum approbet aut demonstret, præter ea quæ natura eidem fœminæ contulit ad fœminei sexus distinctionem1490. Quodque in prædicto habitu, pluries eucharistiam recepit. Nec voluit aut vult habitum muliebrem resumere, pluries super hoc caritative requisita et monita, dicens quod mallet mori1491 quam habitum virilem dimittere1492, aliquotiens simpliciter dicendo, et aliquando, nisi esset de mandato Dei. Et quod, si in habitu viri esset inter eos pro quorum parte alias se armavit, et faceret sicut faciebat ante captionem suam et detentionem, hoc esset unum de maximis bonis quod evenire posset toti regno Franciæ ; addendo quod, pro nulla re mundi, faceret1493 juramentum de non portando habitum viri et de non armando se. Et in omnibus præmissis, dicit se bene fecisse et bene facere, obediendo Deo et mandatis ejus.

275VI

Item, confitetur et asserit dicta fœmina quod ipsa multas litteras scribi fecit in quarum quidem [aliis] hæc nomina Jhesus Maria, cum signo crucis, apponebantur ; et aliquotiens crucem apponebat, et tunc nolebat1494 quod fieret illud quod fieri mandabat in suis litteris. In aliis vero scribi fecit quod ipsa interfici faceret eos qui non obedirent litteris aut monitionibus suis, et quod ad ictus percipietur quis habeat potius jus a Deo cœli1495. Et frequenter dicit quod ipsa nihil fecit, nisi per revelationem et mandatum Dei.

VII

Item, dicta fœmina dicit et confitetur quod, dum esset ætatis annorum XVII vel eocirca, ipsa spontanee et per revelationem, prout dicit, accessit ad quemdam scutiferum quem nunquam ante viderat, relinquendo paternam domum contra parentum suorum voluntatem ; qui, quamprimum ejus recessum cognoverunt, fuerunt pene dementes facti1496. Quem quidem scutiferum dicta fœmina1497 requisivit quatenus eam duceret aut duci faceret ad principem, de quo prius dicebatur. Et tunc dictus armiger, capitaneus, dictæ fœminæ tradidit habitum viri cum uno ense, ad requestam ipsius fœminæ ; et pro conducendo eam deputavit et ordinavit unum militem, unum scutiferum et quatuor famulos ; qui dum venissent ad principem antedictum, dicta fœmina dicit eidem principi quod ipsa volebat ducere guerram contra adversarios suos, promittendo eidem quod ipsum poneret in magno dominio, et suos inimicos superaret, et quod ad hoc erat missa a Deo cœli ; dicens quod in præmissis bene fecit, de mandato Dei et per revelationem.

276VIII

Item, dicta fœmina dicit et confitetur quod ipsa, nemine eam cogente aut impellente, se præcipitavit de turri quadam altissima, mallens mori quam tradi in manus adversariorum suorum, et quam vivere post destructionem villæ Compendii. Dicit etiam quod non potuit evitare hujusmodi præcipitium ; et tamen sanctæ Katharina et Margareta prædictæ eidem prohibuerunt ne se præcipitaret deorsum ; quas offendere dicit esse magnum peccatum. Sed bene scit quod hujusmodi peccatum fuit sibi dimissum, postquam de hoc confessa est. Et de hoc dicit se habuisse revelationem.

IX

Item, dicta fœmina dicit et affirmat1497b quod prædictæ sanctæ Katharina et Margareta promiserunt sibi quod ipsæ ducerent eam in paradisum, si bene servaret virginitatem1498, quam eis vovit, tam in corpore quam in anima. Et de hoc dicit se esse ita certam, sicut si jam ipsa esset in gloria Beatorum. Nec putat se fecisse opera peccati mortalis ; nam, si ipsa esset in peccato mortali, sanctæ Katharina et Margareta prædictæ, ut sibi videtur, eam non visitarent, sicut quotidie1499 eam visitant.

X

Item, dicta fœmina dicit et affirmat quod Deus diligit quosdam1500 determinatos et nominatos1501, adhuc viatores, et plus eos diligit quam faciat eamdem fœminam. Et hoc scit per revelationem sanctarum Katharinæ et Margaretæ quæ loquuntur ei frequenter gallicum et non anglicum, cum non sint de parte eorum. Et, postquam scivit per revelationem quod voces erant pro principe de quo supra, non dilexit1502 Burgundos.

277XI

Item, dicta fœmina dicit et confitetur quod vocibus et spiritibus prædictis, quos Michaelem, Gabrielem, Katharinam et Margaretam vocat, ipsa reverentiam pluries exhibuit, caput discooperiendo, genua flectendo, osculando terram supra quam gradiebantur, ac eis vovendo virginitatem, quandoque easdem Katharinam et Margaretam amplexando, osculando ; et tetigit eas corporaliter et sensibiliter, et petiit ab eis consilium et auxilium, eas quandoque invocando, quamvis frequenter eam visitent non invocatæ ; et acquiescit atque obedit earum consiliis et mandatis, atque acquievit ab initio, sine petendo consilium a quocumque, puta, a patre vel matre, curato vel prælato, aut alio quocumque ecclesiastico. Et nihilominus firmiter credit quod voces et revelationes, quas habuit per hujusmodi Sanctos et Sanctas, veniunt a Deo et ex ejus ordinatione ; et æque firmiter hoc credit, sicut fidem christianam et quod Dominus noster Jhesus Christus passus fuit mortem pro nobis ; adjungendo quod, si malignus spiritus ei appareret, qui se esse sanctum Michaelem fingeret, ipsa bene sciret discernere an esset sanctus Michael, an1503 non. Dicit etiam eadem fœmina quod, ad petitionem suam, nullo alio compellente aut requirente, ipsa juravit sanctis Katharinæ et Margaretæ quæ sibi apparent quod non revelaret signum coronæ quod erat dandum principi ad quem mittebatur. Et in fine dicit1504 quod nisi haberet licentiam de revelando1505.

XII

Item, dicta fœmina dicit et confitetur quod, si Ecclesia vellet quod ipsa faceret aliquid contrarium de1506 præcepto quod dicit1507 sibi fuisse factum a Deo, ipsa non faceret illud pro quacumque re ; affirmando quod ipsa bene scit quod ea quæ continentur in suo processu veniunt per præceptum Dei, quodque eidem esset impossibile 278facere contrarium eorum. Neque de his se vult referre ad determinationem Ecclesiæ militantis, aut quemcumque hominem mundi, sed ad solum Deum Dominum nostrum, cujus præcepta semper faciet, præcipue quoad materiam revelationum et eorum quæ dicit1508 se fecisse per revelationes. Et hanc responsionem et alias responsiones dicit se non fecisse innitendo proprio capiti, sed easdem responsiones fecit et dedit de præcepto vocum et revelationum sibi factarum, quamvis dictæ fœminæ, per judices et alios ibidem præsentes, sæpius fuerit declaratus articulus fidei, qui est Unam sanctam Ecclesiam catholicam, eidem exprimendo quod quilibet fidelis viator tenetur obedire, et facta ac dicta sua submittere Ecclesiæ militanti, præcipue in materia fidei et quæ tangit doctrinam sacram et ecclesiasticas sanctiones1509.

Deinceps sequuntur deliberationes datæ super assertionibus prædictis, quas recepimus diversis diebus subsequentibus.

Et primo, XVI doctores et VI tam licentiati quam bachalarii in sacra1510 theologia deliberaverunt prout continetur in instrumento publico1511, super hoc confecto, cujus tenor sequitur1512 :

In nomine Domini, amen. Per hoc præsens publicum instrumentum, cunctis pateat evidenter et sit notum quod, anno ejusdem Domini millesimo CCCC. tricesimo primo, indictione nona, mensis aprilis die jovis duodecima, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Martini, divina providentia1513 Papæ quinti, anno decimo quarto1514 ; in nostrum, notariorum publicorum et testium subscriptorum præsentia, personaliter constituti reverendi patres et domini ac venerabiles et circumspecti viri, domini et magistri : Erardus Emengart1515, præsidens ; Johannes Beaupère, Guillelmus Lebouchier1516, Jacobus de Turonia, Nicolaus Midi ; 279Petrus de Migecio, prior de Longavilla ; Mauricius de Quesneyo, Johannes de Nibat, Petrus de Houdeng1517, Johannes Fabri, Petrus Mauricii, dominus abbas de Mortuo Mari, Gerardus Fueillet1518, Ricardus Prati et Johannes Carpentier, sacræ theologiæ professores ; Guillelmus Haiton1519, bachalarius in theologia ; Johannes1520 Silvestris, licentiatus in theologia ; necnon Nicolaus Coppesquesne1521, Ysambardus de Petra et Thomas de Courcellis, etiam bachalarii in theologia ; ac Nicolaus Loiselleur1522, magister in artibus ; dicentes quod, cum reverendus in Christo pater, dominus episcopus Belvacensis, et frater Johannes Magistri, vicarius præclari doctoris, magistri Johannis Graverent, Inquisitoris hæreticæ pravitatis in regno Franciæ, judices in certa causa fidei coram eis introducta, requisiverint ipsos doctores et magistros ac ipsorum quemlibet, secundum formam cujusdam schedulæ1523, cujus tenor sic incipit : Nos Petrus, etc. Sequuntur articuli, etc. Quædam fœmina, etc. ; postquam prænominati doctores et magistri præfatam schedulam1524 requisitoriam decenter susceperunt, et contenta in eadem, cum grandi et matura deliberatione, vicibus repetitis, diligenter examinaverunt ; attendentes, ut dicebant, quemlibet sacræ doctrinæ professorem, ad salubre consilium in materia fidei præstandum per juridicas sanctiones adstringi, quotiens per prælatos Ecclesiæ et Inquisitores hæreticæ pravitatis in favorem fidei fuerit requisitus ; volentesque pro debito suæ professionis, quantum secundum Deum poterant et debebant, præfatis dominis judicibus et eorum requisitioni obtemperare : protestati sunt in primis quod, requisiti instanter et vicibus repetitis, tam litteratorie quam viva voce, per dominos judices antedictos, in favorem fidei, ut præfertur, et pro satisfaciendo requisitioni eorumdem, intendunt doctrinaliter dicere in hac materia illud quod eis videbitur esse consonum sacræ Scripturæ, doctrinis Sanctorum, et ecclesiasticis sanctionibus, solum Deum et veritatem fidei præ oculis habentes. Protestati sunt insuper quod omnia dicenda et deliberanda per eos, tam in hac materia quam in cæteris quibuscumque, submittunt examinationi, correctioni, et omnimodæ determinationi sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ et omnium1525 illorum ad quos suorum dictorum examinatio, correctio et determinatio pertinet, seu in futurum pertinere poterit et debebit ; una cum cæteris protestationibus in simili materia fieri consuetis, meliori modo et forma quibus protestationes 280hujusmodi fieri possunt. His protestationibus præmissis, deliberaverunt præfati doctores et magistri ea quæ sequuntur :

Dicimus quod, qualitate personne, dictis, factis suis modisque apparitionum et revelationum, fine, materia omniumque prædictorum circumstantiis ac omnibus in prædictis articulis et processu contentis, diligenter attentis, collatis invicem et pensatis : censendum est prædictasapparitiones et revelationes, quas jactat et asserit se habuisse a Deo per angelos et Sanctas, non fuisse a Deo per dictos angelos et Sanctas, imo potius fictiones quasdam1526 humanitus adinventas, aut a maligno spiritu processisse ; nec ad hoc credendum et sciendum signa sufHcientia habuisse ; in prædictisque articulis esse et contineri mendacia conficta ; aliqua nonverisimilia, leviter credita ab ea ; superstitiosasquoque divinationes ; scandalosa et irreligiosa facta ; aliqua dicta temeraria, prassumptuosa, plena jactantiis ; blasphemiam in Deum et Sanctas ; impietatem erga parentes ; aliqua non consona præcepto de dilectione proximi ; idolatriam aut, ad minus, confictionem mendosam ; schismatica de unitate, auctoritate et potestate Ecclesias ; maie sapientia, ac de ha ?resi vehementer suspecta. Et credens quod illi qui apparuerunt sint sanctus Michael, sanctas Katharina etMargareta, et quod dicta eorum et facta sunt bona, œque firmiter sicut credit fidem christianam, babenda est suspecta de errore1527 in fide ; quia, si intelligat quod articuli fidei non sint firmius credendi quam quod illi, quos dicitsibiapparuisse, sint sanctus Michael et sanctas Katharina et Margareta, et quod dicta eorum et facta sunt bona, errat in fide. Dicere etiam quod omnia contenta in quinto articulo, includendo etiam illud quod in primo articulo positum est, de non recipiendo sacramentum eucharistie in tempore ordinato per Ecclesiam, ipsa bene fecerit, et quod omnia supradicta fecerit de mandato Dei, est blasphemia in Deum et error in fide.

De quibus præmissis, dicti doctores et magistri petierunt a nobis, notariis publicis, et dominis judicibus prasfatis per nos tradi voluerunt instrumentum publicum. Acta fuerunt hxc in cappella manerii archiepiscopalis Rothomagensis, sub anno, indictione, mense, die et pontificatu prædictis, pnesentibus ad hæc discretis viris dominis, Johanne de Hayæt Johanne Bareton, presbyteris in ecclesia Rothomagensi beneficiatis, testibus ad præmissa vocatis et rogatis.

Sic signatum :

Et ego Guillelmus Manchon, presbyter Rothomagensis diœcesis, publicus apostolica et imperiali auctoritatibus, curireque archiepiscopalis 281Rothomagensis juratus notarius, prasmissis omnibus et singulis, dum sic, ut præmittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum notario infra et testibus supræcriptis, prassens interfui, atque sic fieri vidi et audivi. [deo huic prresenti publico instrumente, manu mea propria fideliter scripto, signum meura solitum, una cum signo et subscriptione notarii publici, subscripsi, apposui, in fidem et testimonium pntmissorum requisitus. G. Manchon.

Ego vero, Guillelmus Colles, alias Boscguillaume, presbyter Rothomagensis diœcesis, publicus auctoritate apostolica et in curia archiepiscopali Rothomagensi notarius, et in hac causa juratus scriba, præmissis omnibus et singulis, dum sic, ut præmittitur, dicerentur, agerentur et lierent, una cum prænominatis testibus et notario supranominato1528, praesens fui ; eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo prresens publicum instrumentum inde fideliter factum, manu tamen aliena scriptum, signo et nomine mois solitis et consuetis signavi, in fidem et testimonium veritatis pnvmissorum requisitus et rogatus. Colles.

Magister Dionysius1529 Gastinel, licentiatus in utroque jure, deliberavit in hunc modum1530 :

Cum protestationibus solitis fieri1531 in materia fidei, me submittendo correctioni dominorum meorum judicum, aliorum quorumcumque doctorum in sacra pagina, cæterorumque peritorum jurium canonici et civilis, quibus decet istam materiam enucleare : videtur mihi dicendum quod materia in se est infecta, suspecta1532 in fide, vehementer erronea, schismatica1533, hæretica : et perversum dogma, contra bonos mores, contra determinationem Ecclesiæ, Concilia generalia et sacros canones, leges civiles, humanas sive politicas ; scandalosa, seditiosa, in injuriam Dei, Ecclesiæ et omnium fidelium : quæ reddit suum actorem, doctorem et magistrum, suspectum in fide, vehementer erroneum, schismaticum1534, hæreticum, si pertinaciter defendat materiam subjectam de qua quæritur ; seditiosum, pacis perturbativum1535. Qui actor, insecutor talis doctrinæ perversæ sive falsæ, nisi continuo post reprehensionem1536 talis doctrinæ erroneæ et perversæ ad fidei catholicæ unitatem sponte recurrere, et erroneam doctrinam sive labem hæreticam pertinacem ad arbitrium sui judicis publice consenserit 282abjurare, et satisfactionem congruam exhibere, relinquendus est sæcularis judicis arbitrio, debitam recepturus, pro qualitate facinoris, ultionem. Qui si abjurare voluerit, impendatur ei beneficium absolutionis, et injungatur eidem quod injungi talibus consuevit ; et in carcerem, ad agendum pœnitentiam, includatur, pane doloris et aqua angustiæ1537 sustentandus, ut commissa defleat, et flenda ulterius non committat.

Sic signatum : D. Gastinel.

Magister Johannes Basseti, licentiatus in jure canonico, Officialis Rothomagensis, deliberavit in modum qui sequitur1538 :

Pauca vel nulla, reverendi patres et domini, domini in hac parte conjudices, in fidei tam grandi, tam ardua, tamque difficili materia, potissime quantum ad prætensas revelationes, de quibus fit mentio in articulis per vestras dominationes mihi transmissis, aliquid dicere possum. Verumtamen, præmissis protestationibus in talibus fieri consuetis, sub benigna quorum interest correctione, pro nunc mihi videntur dicenda, super eisdem articulis, ea quæ sequuntur :

Et primo, quantum ad ipsas revelationes prætensas, dico quod, licet dicta istius mulieris super præmissis articulis apud Deum sint possibilia ; tamen, quia dicta mulier ea non adstruit per operationem miraculi vel sacræ Scripturæ testimonium, de quibus non constat evidenter, hujusmodi dictis et assertionibus dictæ mulieris super eisdem prætensis revelationibus nullatenus est credendum.

Item, quoad dimissionem sui habitus muliebris, si tamen de hoc non habuerit mandatum a Deo, quod non creditur, facit contra honorem et honestatem sexus mulieris, ac contra bonos mores1539.

Item, et casu præmisso in hoc quod non voluit recipere eucharistiam saltem semel in anno, venit expresse contra determinationem et præceptum Ecclesiæ.

Item, et in hoc quod noluit se submittere judicio militantis Ecclesiæ, videtur venire contra articulum fidei, Unam sanctam Ecclesiam catholicam.

Præmissa tamen semper intelligo, dummodo revelationes istæ prætensæ a Deo non veniant, quod non credo. Imo, de istis et aliis ac dictis propositionibus qualificandis et baptizandis, me refero judicio dominorum theologorum, ad quorum scientiam magis spectat ista determinare. Quantum vero ad modum et formam processus istius mulieris, super quo deliberandum 283est, si mihi manifestetur et explicetur juxta capitulum ultimum de Hæreticis in VIo, pro modulo sensus, me, quamvis indignum ac juris ignarum, offero laboraturum juxta posse.

Vester Johannes Basseti, licentiatus in decretis indignus, Officialis Rothomagensis, sede archiepiscopali vacante.

Sic signatum1540 : Jo.1541 Basseti.

Reverendus in Christo pater, dominus Ægidius, abbas Sanctæ Trinitatis Fiscampnensis1542, sacræ theologiæ doctor, deliberavit conformiter ad prædictos dominos et magistros, prout in schedula1543, propria manu signata, continetur, cujus tenor sequitur1544 :

Reverende pater ac præceptor singularissime, humillima recommandatione præmissa cum promptitudine famulatus, vestræ paternitatis reverendissimæ litteras heri recepi, hora quasi decima, sententialiter1545 continentes qualiter præfata reverenda paternitas vestra et Inquisitoris vicarius, sacræ theologiæ doctores in civitate Rothomagensi nuper exsistentes requisivistis quatenus, super articulis certis, materiam fidei tangentibus, deliberare doctrinaliter vellent ; quod et factum est. Cupit insuper jam prælibata paternitas1546 reverendissima meam super eisdem articulis deliberationem accipere. Sed quid, reverendissime pater ac præceptor singularissime, post tantos et tales quibus similes forsan non sunt reperibiles in orbe, ignorantia mea concipere posset, aut inerudita locutio parturire ? Utique nihil. Sto igitur cum eis in omnibus et per omnia, et deliberatis concorditer per eos adhæreo, submissionibus præsuppositis et protestationibus consuetis, signum manuale proprium apponendo, in testimonium præmissorum. Reverendissime pater ac præceptor singularissime, si quæ placent, mihi præcipite, quoniam in mandatis vestris exsequendis, posse deficere poterit, non voluntas. Reverendissimam paternitatem vestram conservare dignetur Altissimus ad optatum, cum prosperorum successuum felicibus momentis. Scriptum Fiscampni, XXI. mensis aprilis.

Vestræ reverendissimæ paternitatis discipulus, abbas Fiscampnensis.

Sic signatum1547 : Æ. Fiscampnensis.

284Magister Jacobus Guesdon1548, de ordine Minorum, sacræ theologiæ doctor, deliberavit conformiter prout dicti domini et magistri, secundum tenorem schedulæ1549 manu propria signatæ, cujus tenor1550 sequitur1551 :

Die mercurii, XIII. aprilis, comparuit coram domino Belvacensi venerabilis pater, magister Jacobus Guesdon, magister in theologia, de conventu Fratrum Minorum Rothomagi ; affirmans se cum dominis theologis et magistris hujus civitatis, in cappella archiepiscopali Rothomagensi, in eadem cappella pro facto Johannæ, quæ vulgari nomine nuncupatur la Pucelle, congregatis, pro eorum deliberationibus habendis super facto ejusdem, interfuisse. Qui omnes suam deliberationem sigillatim, sic etiam dictus magister Jacobus ejus opinionem cum ipsis, convenerunt in una et simili opinione ; cum quibus etiam stat idem magister Jacobus, et eorum opinionibus se adjungit. Et quia, alibi negotiaturus, petiit licentiam ab eodem domino abeundi1552 et recedendi ; ita tamen quod, totiens quotiens, paratus est in negotio hujusmodi, ut tenetur, obedire, dum reversus fuerit in processu hujusmodi.

Sic signatum1553 : Ita est. Guesdon.

Magister Johannes Maugier1554, canonicus1555 Rothomagensis, licentiatus in jure canonico deliberavit conformiter ad præfatos dominos et magistros prout in schedula1556 sua, propria manu scripta, continetur, cujus tenor sequitur1557 :

Reverende pater, et vos, domine vicarie domini Inquisitoris, scire dignemini, si placet, me schedulam1558 vestram, cum omni humilitate et obedientia qua decet, recepisse ; contenta atque quæsita in eadem per vos vidisse ; quinimo qualificationes et opinionem reverendorum dominorum et magistrorum, in sacra pagina notabilium professorum, etiam usque ad magnum numerum in unam sententiam et determinationem convenientium, et ad dicta vestra quæsita responsiva1559. Quæ siquidem determinatio sive eorum opinio mihi videtur bona, justa et sancta, atque amplectenda1560 ; cum sacris canonibus ac sanctionibus canonicis et dictis 285doctorum nostrorum mihi videtur convenire nec discrepare. Idcirco, dictam opinionem dictorum dominorum et magistrorum meorum insequendo, ad eam me determino, et illam in omnibus et per omnia teneo, sub protestationibus tamen per eosdem dominos et magistros meos, in redditione dictæ opinionis suæ, factis, et his quæ in hujusmodi actu fieri consueverunt.

Ad vestra bene placita paratus, Jo.1561 Maugier.

Magister Johannes Brulloti1562 licentiatus in jure canonico, Cantor et canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit conformiter ad prædictos dominos et magistros, prout in schedula1563, propria manu scripta ac1564 signata suo1565 signo manuali, continetur, cujus tenor sequitur1566 :

Visis confessionibus et assertionibus per vos, reverendum patrem et religiosum virum, dominum vicarium domini Inquisitoris fidei, in regno Franciæ ab apostolica sede deputati, pluribus aliis et mihi traditis in scriptis ; communicatione etiam habita cum pluribus, tam in jure divino quam humano, expertis et peritis ; quia, per revolutionem librorum et gesta fœminæ de qua tractatur, consideratis etiam quæ ad hoc me movere possunt, ad opinionem dominorum et magistrorum meorum, in jure divino peritorum, et in talibus materiis magis expertorum, et in magno numero ad invicem concordantium, quia mihi videtur juribus canonum consona, me refero et determino, et in eadem opinione cum eis sto, cum protestationibus tamen in talibus fieri consuetis.

Sic signatum1567 : J. Bruillot1568, Cantor et canonicus1569 Rothomagensis.

Magister Nicolaus de Venderès1570, licentiatus in jure canonico, archidiaconus de Augo et canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit conformiter ad prædictos dominos et magistros, prout continetur in schedula1571, propria manu signata, cujus tenor talis est :

Sub protestationibus in hujusmodi actibus fieri consuetis, et per dominos ac1572 magistros meos, in sacra pagina eximios professores, in 286redditione suæ opinionis, factis ; quia dictam eorum opinionem, qualificationes super assertionibus et confessionibus, per vos, reverendum patrem et dominum vicarium domini Inquisitoris, mihi missas vidi ; respondendo ad quæsita vestra, juxta facultatem a Deo mihi concessam, minus male quam valeo, dico et teneo quod ipsi domini et magistri mei bene, pie et mite in reddenda eorum opinione processerunt et se habuerunt ; atque, per revolutionem librorum meorum, comperi dictam ipsorum opinionem bonam, juridicam et rationabilem, quinimo sanctionibus canonicis non discrepantem, sed potius concordem, et, per consequens, videre meo, per me fore amplectendam1573 ; dominos ipsos et magistros meos insequendo, eorum opinioni in omnibus et per omnia me confirmo.

Sic signatum1574 : Servulus et cappellanus vester, N.1575 de Venderès.

Magister Ægidius de Campis1576, licentiatus in jure civili, Cancellarius et canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit conformiter1577 ad prædictos dominos et magistros, secundum tenorem suæ schedulæ1578 propria manu signatæ, cujus tenor sequitur1579 :

Reverende in Christo pater, vosque domine vicarie reverendi domini, domini Inquisitoris hæreticæ pravitatis ; super assertionibus quibusdam extractis per easdem dominationes vestras, mihi missis super facto cujusdam mulieris ; præsuppositis submissionibus ac protestationibus in materia fidei fieri consuetis, nihil temerarie asserendo, in nulloque intendens divinæ potestati derogare, omnibus consideratis et pensatis ; attenta et considerata caritativa monitione et multiplici sommatione ac electione sibi data, hesterna die, in præsentia venerabilis cœtus prælatorum ac doctorum utriusque juris, per easdem reverendissimas paternitates vestras et dominum archidiaconum Ebroicensem, ad hoc per vos deputatum, de submittendo facta sua et dicta, in antedictis articulis et suo processu contenta, determinationi et ordinationi universalis Ecclesiæ, domini nostri Summi Pontificis, Concilii generalis aut quatuor notabilium virorum, de sua obedientia Pictaviensisve1580 ecclesiæ ; (quæ quidem sommationes et exhortationes sibi1581 factæ juste et rationabiliter factæ fuerunt, ut mihi apparet ; ac per omnia media rationabilia, prædictæ caritativæ monitiones 287et1582 exhortationes, per vos laudabiliter, ad honorem Dei, inceptæ, mihi videntur debere continuari, pro salute ipsius) : quibus antedictis attentis et responsionibus per ipsam datis, et præcipue quod prædictis exhortationibus et electioni sibi datis nullo modo obtemperare voluit ; nisi aliud mihi appareat et constet de correctione et emendatione suorum dictorum, aut alia saniori interpretatione ; videntur mihi prædictæ assertiones in fide fore suspectæ, ac bonis moribus et canonicis sanctionibus adversari ; quanquam de qualificatione discretiori et clariori dictarum assertionum, videntur mihi determinationes doctorum utriusque juris, videlicet theologiæ et decretorum, summe attendendæ. Datum anno Domini millesimo CCCC. XXXI., die tertia mensis maii, sub signo meo manuali, hic apposito.

Sic signatum1583 : Æ. de Campis.

Magister Nicolaus Caval1584, licentiatus in jure civili, canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit conformiter ad prædictos dominos et magistros, secundum tenorem schedulæ1585, propria manu ejus scriptæ, cujus tenor talis est :

Visis per me assertionibus per vos, reverendum in Christo patrem et dominum, dominum episcopum Belvacensem, et dominum vicarium domini Inquisitoris, mihi missis, sub signis notariorum publicorum ; visaque et audita opinione concordi plurimorum notabilium magistrorum in sacra pagina, in magno numero, et aliorum, vestræ reverendæ paternitati data : quia dicta eorum opinio, judicio meo, est sanctionibus canonicis consona, dictæ eorum opinioni me adjungo, sub correctionibus tamen vestris, et protestationibus in talibus fieri consuetis.

Vester humilis Nicolaus Caval, ecclesiæ Rothomagensis canonicus.

Magister Robertus Barberii1586, licentiatus in jure canonico, canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit conformiter ad prædictos dominos et magistros, secundum tenorem schedulæ1587, manu sua signatæ, cujus tenor est1588 talis1589 :

Assertionibus illius fœminæ, mihi ex parte vestræ reverendissimæ paternitatis, domine mi metuendissime domine episcope, et dominationis 288vestræ, domine vicarie domini Inquisitoris, mihi traditis, visis una cum certis qualificationibus per nonnullos dominos et magistros, sacræ theologiæ professores, factis in ipsa materia ; habita etiam deliberatione cum eorum aliquibus et nonnullis in jure canonico expertis : ad opinionem dictorum magistrorum in theologia, vobis traditam, me refero et determino pro præsenti, salvis tamen protestationibus in materia fidei fieri consuetis. Judicio enim meo modico, et salvo alio judicio meliori, assertiones prædictæ, pro bono materiæ et justificatione processus, sunt matri nostræ Universitati Parisiensi, et præcipue Facultati theologiæ ac decretorum, mittendæ, et eorum opiniones habendæ, antequam in materia concludatur.

Sic signatum : Barberii.

Magister Johannes Ad-Ensem1590, licentiatus in jure civili, canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit conformiter ad sæpedictos dominos et magistros, prout in schedula1591 signo suo manuali, propria manu scripta, continetur, ut sequitur :

In Christo patri reverendo dominoque meo metuendo1592, domino episcopo Belvacensi, in præsenti materia judici ordinario ; vobis etiam, venerabili patri, magistro1593 Johanni Magistri, vicario domini Inquisitoris, reverentiam et honorem cum omni promptitudine famulandi. Quia mihi non digno nec in minoribus sufficienti mandastis et postmodum me requisivistis, et sub pœnis juris, quatenus, infra diem jovis proximo1594 futuram (hanc dilationem unam pro omnibus mihi præfigentes, lunæ, XVI. aprilis, anno Domini millesimo CCCC. XXXI.), darem vobis in scriptis deliberando, scilicet, utrum assertiones in articulis mihi jam cum primo mandato missis, aut earum aliquæ, sint contra fidem orthodoxam, aut in ea suspectæ, contra sacram Scripturam, contra determinationem sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ, contra determinationem doctorum ab Ecclesia approbatorum, sanctiones canonicas, scandalosæ, temerariæ, injuriosæ, criminibus involutæ, contra bonos mores vel quovismodo offensivæ ; aut quid in judicio fidei venit dicendum : ego, Johannes Ad-Ensem, filius obedientiæ, licet meæ capacitatis possibilitas non tanta sapiat, ne tamen videar inobediens (quod absit), sub protestationibus per reverendos patres et dominos meos et magistros, dominos theologos1595, qui materiam melius me digesti sunt, factis et vobis per 289ipsos traditis in scriptis, credo et teneo assertiones et propositiones, missas per ipsos et traditas, bene, debite, juste ac sancte, et, sicut mihi videtur, juxta canonicas sanctiones qualificatas. Quare, ad eorum deliberationem et opinionem me referre debeo, sicut et refero et adhærere volo. Si autem cum Universitate matre nostra Parisiensi, Facultatibus theologiæ et decretorum, aut earum altera1596, deliberationem habueritis, vel contingat vos habere, ad earum vel ejus deliberationem me reducere minime tamen secludo ; sed potius earum vel ejus, ac1597 etiam sanctæ Romanæ Ecclesiæ et sacri Concilii generalis determinationi me submitto.

Sic signatum : J.1598 Alespée.

Magister Johannes Huloti de Castellione1599, archidiaconus et canonicus Ebroicensis, in sacra theologia doctor, deliberavit conformiter ad prænominatos dominos et magistros, secundum tenorem schedulæ1600, propria manu signatæ, cujus tenor sequitur :

Protestationibus in talibus fieri consuetis, dico concorditer et conformiter cum prædictis sacræ theologiæ professoribus, in nullo ab eis discrepando, quod, qualitate personæ, dictis, factis suis1601, etc. Et hæc dico sub correctione illorum ad quos pertinet deviantes reducere in viam veritatis, [sub] protestationibus et submissionibus præfatis, et sub signo meo et de manu propria, in testimonium præmissorum, juxta formam requisitionis.

Sic signata : Johannes de Castellione.

Magister Johannes de Bouesgue1602, doctor in theologia, eleemosynarius Fiscampnensis1603, deliberavit in modum qui sequitur ; et est talis1604 :

Ego, Johannes de Bouesgue, doctor1605 in theologia in Universitate Parisiensi a XXV annis citra, et eleemosynarius venerabilis monasterii Fiscampnensis ; attentis his quæ supra scripta sunt de dicta fœmina et contra dicta et facta sua ; qualitate personæ, modisque apparitionum et revelationum, etc. ; censendum, etc.1606 schismaticam1607 de unitate, auctoritate 290et potestate Ecclesiæ, et in hæresim lapsam, attenta ejus pertinacia, attentis his quæ dicit de sancto Michaele, sanctis Margareta et Katharina, de sacramento eucharistiæ, etc. ; quod omnia facit de mandato Dei, etc. Quare puniatur et fiat de ea justitia, ad honorem Dei et fidei exaltationem.

Sic signata : J. de Bouesgue.

Magister Johannes Guarin1608, decretorum doctor, canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit conformiter ad dominos et magistros, superius nominatos in instrumento publico, prout continetur in schedula1609, sua manu signata :

Reverende pater ac domine, miseratione divina Belvacensis episcope, et vos, frater Johannes Magistri, vicarie Inquisitoris, etc., noveritis me cum reverentia et honore certas propositiones, in quodam codicillo1610 contentas, per vos mihi transmissas, recepisse, easque vidisse et contenta in eisdem, ac doctores sacrorum canonum juxta eas, modico intellectu meo, studuisse super his ; postmodum cum doctoribus tam juris divini quam humani, et aliis quam plurimis in dictis juribus peritis, insimul congregatis, audiendo qualificationes reverendorum magistrorum nostrorum, in sacra theologia eximie professorum, super dictis propositionibus etassertionibus, in magno numero specialiter congregatorum, singulas singulis comparando, prout juris est, contulisse ; dictasque qualificationes, modico judicio meo, a determinatione sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ, determinatione doctorum ab Ecclesia approbatorum et sanctionibus canonicis aut alias, secundum sacrorum canonum doctrinam, non discrepare ; imo potius sacris canonibus esse consonas. Quamobrem, cum protestationibus dictorum reverendorum magistrorum nostrorum in præsenti materia factis ac etiam decretorum doctorum quorum minimus sum, in tanta et tali materia fieri consuetis : in opinione dictorum magistrorum nostrorum, sic qualificata, tanquam juridica, rationali et, modico judicio meo, sacrorum canonum doctrinæ consona, sto ; libentique animo mandatis Ecclesiæ et vestris in omnibus, posse tenus, semper parere promptissimus.

Sic signata : Vester in omnibus, Jo. Guarin1611.

291Venerabile Capitulum ecclesiæ Rothomagensis1612 deliberavit per hunc modum :

Cum vos, reverende pater, vosque venerabilis domine, domini Inquisitoris hæreticæ pravitatis vicarie, nos, Capitulum ecclesiæ Rothomagensis, in favorem fidei, requisieritis salubre dare consilium super nonnullis assertionibus extractis et elicitis ex confessatis et dictis cujusdam mulieris, vulgariter la Pucelle nuncupatæ ; utrum videlicet hujusmodi assertiones aut earum aliquæ, attentis omnibus et consideratis, sint contra fidem orthodoxam, etc., aut qualiter venirent fidei judicio censendæ, prout in proæmio schedulæ1613 dictarum assertionum latius continetur ; ac pro tunc, granditate materiæ pensata, responsum dare distulerimus, cupientes pro tutiori et firmiori dando per nos consilio, consultationem, deliberationem et determinationem præclaræ Universitatis Parisiensis, maxime Facultatum theologiæ et decretorum ejusdem præhaberi ; deinceps vero, visis et attente consideratis determinationibus quam plurium doctorum sacræ theologiæ in hac civitate exsistentium, ac quadam celebri conventione prælatorum, doctorum theologiæ et juris canonici, licentiatorum in utroque jure, videlicet, canonico et civili aut altero, aliorumque virorum scientificorum in jure divino et humano expertorum, secunda die hujus mensis maii, per vos, in eadem præsidentes, solemniter celebrata ; in qua, quamplurimis dulcibus et piis monitionibus, caritativis exhortationibus atque sommationibus eidem fœminæ tum per vos, tum etiam per venerabilem dominum, dominum archidiaconum Ebroicensem, sacræ theologiæ professorem eximium, ad hoc specialiter vestra auctoritate et ordinatione commissum, factis, ut, pro salute animæ et corporis ipsius mulieris, ad honorem et laudem Dei et fidei catholicæ reparationem, facta et dicta sua indecentia corrigere vellet et emendare, eademque dicta et facta, ut decet quemlibet catholicum, submitteret judicio et determinationi universalis Ecclesiæ, domini nostri Summi Pontificis, Concilii generalis et aliorum prælatorum Ecclesiæ ad quos spectare posset, aut etiam quatuor notabilium et scientificorum virorum ecclesiasticorum de temporali obedientia et dominio suæ partis, doctorum et aliorum prænominatorum ibidem tunc exsistentium acquiescendo consilio ; quas siquidem justas monitiones, exhortationes atque sommationes caritativas prædicta fœmina nullo modo suscipere aut eisdem acquiescere voluit, sed eas sibi zelo suæ salutis animæ et corporis instantissime 292multotiensque oblatas, damnabiliter et perniciose totiens sprevit et repulit ; prædictorum Ecclesiæ, Summi Pontificis et cujuslibet aliorum sæpedictorum penitus recusando subire determinationem et judicium ; non obstantibus expositione et declaratione suorum defectuum et errorum ac etiam discriminis damnationis perpetuæ, cui se exponebat, clarissime eidem ostensis : hinc est quod, præsuppositis submissionibus et protestationibus in tali materia fidei fieri consuetis, dicimus in favorem ejusdem fidei quæ sequuntur : videlicet, quod determinationes et qualificationes datæ per doctores theologiæ prænominatos, super dictis assertionibus, mite, juste et rationabiliter factæ fuerunt ; ipsisque adhæremus una cum eisdem, addentes quod, prædictis monitionibus, sommationibus, exhortationibus caritativis et declarationibus ac etiam responsionibus et recusationibus ipsius mulieris attentis et pensatis cum pertinacia animi sui, nobis videtur censenda fore hæretica. Acta fuerunt hæc in Capitulo nostro, anno Domini millesimo CCCC. XXXI., die IIII. mensis maii.

Sic signata : R. Guerouldi1614.

Magistri Aubertus Morelli et Johannes de Quemino1615, licentiati in jure canonico, advocati curiæ Officialis Rothomagensis, deliberaverunt1616 in hunc modum :

Sub protestationibus solitis fieri in materia fidei, nos submittentes correctioni dominorum nostrorum judicum, aliorumque doctorum in sacra pagina, cæterorumque juris peritorum, quibus decet materiam istam enucleare ; videtur nobis dicendum : Primo, videlicet quantum ad revelationes prætensas, quod, de jure scripto, licet dicta prætensa istius mulieris super præmissis articulis apud Deum sint possibilia ; verumtamen, quia dicta mulier ea non adstruit1617 per operationem miraculi vel sacræ Scripturæ testimonium, de quibus non constet evidenter, dictis et assertionibus hujusmodi dictæ mulieris non est credendum. Item, quantum ad dimissionem habitus mulieris1618, dum tamen non habuerit mandatum a Deo (quod non est credendum, tum quia sola, tum quia in re propria fecit, contra honorem et decentiam sui sexus et contra bonos mores), et ob hoc debite monita, si contemnat, fuit et est excommunicanda sive anathematizanda1619. Item dicta mulier, cessante causa rationabili et de 293consilio proprii sacerdotis, ad tempus tenetur recipere sacramentum eucharistiæ saltem semel in anno ; alias, dicta mulier venit contra determinationem et præceptum Ecclesiæ. Item dicta mulier tenetur se submittere judicio Ecclesiæ militantis ; et, super hoc competenter monita, nisi hoc fecerit, ipsa videtur venire contra articulum fidei, Unam sanctam Ecclesiam catholicam. Præmissa intelligimus, dummodo revelationes istæ a Deo non veniant. Et de istis et aliis propositionibus et assertionibus et prætensis aliis qualificandis et baptizandis, nos referimus judicio dominorum theologorum, ad quos magis spectat. Ex quibus videtur nobis quod materia ista est suspecta in fide, contra bonos mores, contra determinationes Ecclesiæ, etiam scandalosa et seditiosa, reddens suum actorem suspectum in fide, si pertinaciter defendat materiam præsentem. Et ob hoc puniendam pœna carceris perpetui, pane doloris et aqua angustiæ sustentandam1620, ut commissa defleat et flenda ulterius non committat, vel alia pœna extraordinaria, arbitrio dominorum judicum moderanda.

Sic signate1621 : A. Morelli. J. de Quemino.

Undecim advocati curiæ Rothomagensis1622, quorum aliqui sunt licentiati in canonico, alii in civili, et alii1623 in utroque jure, deliberaverunt in modum qui sequitur, prout patet in instrumento super hoc confecto ; et quorum nomina sequuntur : Guillelmus de Liveto, Petrus Carré, Guerouldus Poustelli1624, Gauffridus de Croteio1625, Ricardus de Salicibus, Burellus de Cormeliis, Johannes Dulcis, Laurentius de Busco1626, Johannes Columbelli, Radulphus Anguy1627, Johannes Tabernarii. Sequitur tenor dicti instrumenti :

In nomine Domini, amen. Noverint universi hoc præsens publicum instrumentum inspecturi quod, anno ejusdem Domini millesimo CCCC. XXXI, indictione nona, mensis aprilis die penultima, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Martini, divina providentia1628 Papæ quinti, anno decimo quarto ; in cappella seu oratorio manerii archiepiscopalis Rothomagensis congregatis et exsistentibus venerabilibus et circumspectis viris advocatis curiæ archiepiscopalis Rothomagensis in numero undecim, nominibus et cognominibus eorumdem in isto instrumento non expressis, et, ex causa jurisperitis, sub pœnis juris 294requisitis a parte reverendi in Christo patris et domini, domini Petri, Dei gratia episcopi Belvacensis, et religiosi viri, fratris Johannis Magistri, vicarii domini Inquisitoris, deliberandi super certis articulis per ipsos dominos judices eisdem advocatis transmissis, et eorum deliberationes eisdem dominis judicibus, infra diem lunæ proximam, transmittendi in scriptis, prout hæc et alia in quadam schedula1629 papyrea, signis manualibus dominorum Guillelmi Colles, alias Boisguillaume1630, ac Guillelmi Manchon, presbyterorum, notariorum publicorum, signata, videbantur contineri ; in meique, notarii publici, et testium infrascriptorum, ad hæc vocatorum specialiter et rogatorum, præsentia personaliter constitutis dictis dominis advocatis, qui parati mandatis dictorum dominorum judicum pro posse parere et obedire, et nolentes pœnas juris incurrere, sed, tanquam veri obedientiæ filii, unanimi consensu et una voluntate, nullo discrepante super hujusmodi articulis, modo et forma inferius scriptis, deliberaverunt in hunc modum :

Sub benigna reverendorum patrum et dominorum, dominorum conjudicum1631, et omnium aliorum quorum interest correctione, licet pauca aut nulla in tanta tamque ardua materia, de quibus in articulis per vestras dominationes nobis transmissis, dicere valeamus aut in scriptis tradere ; verumtamen, sub protestationibus in tali materia fieri consuetis, nobis videtur in materia esse dicendum : Et primo, quoad revelationes, de quibus in dictis articulis fit mentio, quod, licet dicta [prætensa istius] mulieris, super articulis traditis, apud Deum sint possibilia, eidem tamen mulieri non est credendum, cum dicta sua non adstruat per operationes miraculi vel testimonio sacræ Scripturæ. Item, quoad dimissionem habitus mulieris et recusationem resumptionis ejusdem habitus, videtur quod ipsa fecit primo contra honorem sexus muliebris ; item quod potest moneri reassumere habitum muliebrem, alias, contra ipsam potest procedi ad sententiam excommunicationis, nisi super hoc habuerit mandatum a Deo, quod non est præsumendum. Item, in hoc quod dicit quod prædiligit carere communione eucharistiæ Christi, tempore quo fideles communicare consueverunt, quam dimittere habitum virilem, in hoc, prout videtur, expresse facit contra sacras sanctiones, cum quilibet fidelis semel in anno teneatur recipere eucharistiæ sacramentum. Item, quia non vult se submittere judicio Ecclesiæ militantis, videtur venire contra articulum fidei Unam sanctam, etc.1632, ac juris determinationem. Et 295supradicta semper intelligimus, ut diximus et declaravimus, nisi revelationes assertæ a Deo veniant, quod non est verisimiliter credendum. Verumtamen de istis et aliis propositionibus qualificandis et determinandis, in articulis et processu contentis, referimus nos judicio dominorum theologorum almæ matris Universitatis Parisiensis, ad quorum scientiam convenientius spectat ista determinare.

De et super quibus præmissis omnibus et singulis, dicti domini advocati in prædicto numero congregati, quorum nomina et cognomina penes me, notarium publicum, retinui, petierunt a me, notario publico subscripto, sibi fieri et tradi publicum instrumentum, unum aut plura. Acta fuerunt hæc in dicta cappella, hora de mane, anno, indictione, mense, die et pontificatu prædictis ; præsentibus ad hæc discretis viris dominis1633, Petro Cochon et Simone Davi, presbyteris, notariis juratis dictæ curiæ archiepiscopalis Rothomagensis, testibus ad præmissa vocatis specialiter et rogatis.

Et ego, Guillelmus Lecras, presbyter Rothomagensis diœcesis, publicus auctoritate apostolica et imperiali curiæque archiepiscopalis Rothomagensis notarius, et in ea testium examinator deputatus, præmissis omnibus et singulis, dum sic, ut præmittitur, per dictos dominos advocatos dicerentur et fierent, loco, die et hora prædictis, præsens fui cum testibus prædictis ; eaque sic fieri et deliberari vidi et audivi et in notam recepi. Ideo huic præsenti publico instrumento, manu mea scripto, signum meum solitum apposui, me hic subscribendo, requisitus et rogatus, in testimonium veritatis præmissorum.

Sic signatum : G. Lecras.

Reverendus in Christo pater dominus Philibertus episcopus Constantiensis1634, deliberavit in hunc modum :

Reverendo in Christo patri et domino, domino, Petro, Dei gratia Belvacensi episcopo, domino meo carissimo. Reverende in Christo pater et domine, cordiali recommendatione præmissa, litteras paternitatis vestræ reverendæ, ad hanc civitatem, me absente, delatas, recepi, una cum quodam quaterno, confessionem et assertiones cujusdam fœminæ in XII articulos divisas [continente], signisque manualibus trium notariorum sigilloque regio signato. Et, prout perpendere ex iisdem1635 articulis valui, fœmina prædicta asserit angelos Michaelem et Gabrielem cum multitudine angelorum, sanctasque Katharinam et Margaretam sibi apparuisse, 296et quandoque apud arborem fatalem ; et ipsas Sanctas corporaliter tetigisse ; ipsamque confortasse, et allocutam1636 fuisse et frequenter, eisdemque Sanctis virginitatem se servaturam promisisse ; dictasque Sanctas eidem fœminæ de mandato Dei dixisse quod ad certum principem accederet, et quod ejus auxilio magnum dominium recuperaret ; etiam quod habitum viri assumeret et portaret, quem assumpsit et portat ; quod dictum principem adiit, Michaele angelorumque multitudine et dictis sanctis eam associantibus, corona pretiosissima per angelum eidem regi data ; quodque ex revelatione scit se de carceribus evasuram, et Gallicos facturos in ejus societate pulchrius factum quod unquam in tota christianitate factum fuit ; et quod, si in habitu viri esset cum Gallicis, sicut erat ante suam captionem, hoc esset unum de maximis bonis quod evenire posset toti regno Franciæ ; et ab eo arma cum exercitu reciperet ; ac etiam litteras mandatorias pluries fecit et, in quibus [cum] Jhesus aut Maria, vel signum crucis inserebatur, nolebat fieri quod quemandabatur per eam ; in aliis sub comminatione mortis præcipiebat, si quæ mandabat ; quodque se præcipitavit de turri contra prohibitionem sanctarum Katharinæ et Margaretæ, quod fuit magnum peccatum, sed tamen per confessionem dimissum ; et hoc scit ex revelatione ; se tamen præcipitavit, malens mori quam esse in manibus inimicorum et videre destructionem villæ Compendii ; et quod mallet mori et communione sacra carere, quam habitum viri dimittere ; quodque nullum peccatum mortale se commisisse credit, scitque se certam esse de salute animæ suæ ac si jam esset in regno cœlorum ; quodque de quibusdam mere contigentibus, certam habet notitiam ac si ea actu videret ; et insuper scit, ut asserit, et per revelationem dictarum Sanctarum, quod Deus diligit quosdam viatores, certos et nominatos, plus quam ipsam ; et præterea, asserit dictis angelis et sanctis Katharinæ et Margaretæ reverentiam exhibuisse, caput discooperiendo, genua flectendo et terram qua gradiebantur osculando ; quodque securam et certam se dicit quod dictæ revelationes a Deo procedunt, et hoc firmiter credit sicut credit fidem catholicam, et quod Dominus noster Jhesus1637 passus est pro salute nostra ; et quod, si Ecclesia vellet quod aliquid faceret contra præceptum sibi factum, non faceret illud pro quacumque re, imo ei esset impossibile ; et bene scit quod ea quæ in suo1638 processu continentur a Deo veniunt ; neque de his se vult referre ad determinationem Ecclesiæ militantis aut quemcumque hominem, sed ad Deum cujus præcepta, præcipue quoad materiam revelationum, faciet. 297Et hæc sunt quæ taliter qualiter, reverende pater, elicere valui ex jam dictis articulis extractis ex processu originali, juridice1639, ut existimo1640, facto ; cum reverendam vestram paternitatem tamque doctos et expertos dominos et magistros, per eamdem in hac materia accitos1641, a tramite veritatis, præsertim in hac materia, deviasse usquequaque non sit præsumendum. Et licet, post doctissimam exactissimamque hujus rei deductionem, quidquam1642 per me validum aut1643 præmeditatum in hac materia explicari [non] valeat, quod minus male sentio super his eidem paternitati vestræ reverendæ hoc1644 exigenti et mandanti coactus reserabo ; qualificatione cujuslibet assertionis omissa, ne videar Minervam velle docere. Profecto, reverende pater, fœminam hujusmodi existimo1645 habere spiritum subtilem, ad malum pronum, diabolico instinctu agitatum, Spiritusque Sancti gratia vacuum. In ipsa enim duo signa illa quæ, teste beato Gregorio, gratia Spiritus Sancti1646 personam repletam testantur, videlicet, virtutem et humilitatem, nullatenus concurrere manifestum est, si debita consideratione dicta ejusdem mulieris attendantur. Quinimo et ejus assertiones (salvo semper meliori judicio), videntur quædam contrariæ catholicæ fidei, et hæreticæ aut saltem de hæresi vehementer suspectæ ; et hæ et aliæ vanæ, superstitiosæ, scandalosæ, pacis reique publicæ turbativæ, multipliciterque et forsitan plus quam exprimi valeat offensivæ et periculosæ. Quæ quidem assertiones, oculis conniventibus, absque justitiæ remedio opportuno dissimulandæ aut prætermittendæ, nec earum, prout justitia suadet, exsecutio protelanda esse videntur ; licet nonnulli ad aliud judicium forsitan, discussionem et decisionem hujus causæ remittendas opinarentur. Quæ quidem fœmina, etiamsi revocandas assertiones revocare voluerit, sub fida tutela conservanda videretur, donec, prout opus est, de ejusdem correctione et emendatione sufficienter apparuerit. Sin autem revocare quæ sunt revocanda voluerit, videtur de ea esse faciendum ut de pertinaci contra fidem faciendum fore constat ; semper salvo judicio meliori. Et hæc sunt, reverende pater et domine, quæ, cum omni emendatione meliori in hac materia, mihi ad præsens occurrunt dicenda. Paratus1647 ad exsequenda quæque grata eidem vestræ paternitati reverendæ, quam votive et feliciter conservare dignetur Altissimus. Scriptum Constantiis, quinta die maii. Ejusdem paternitatis vestræ reverendæ suus in omnibus, Philibertus, episcopus Constantiensis.

Sic signatum : Saintigny.

298Reverendus in Christo pater, dominus episcopus Lexoviensis1648 deliberavit in hunc modum :

Reverendo in Christo patri ac domino, domino Petro, Dei et apostolicæ sedis gratia episcopo Belvacensi, ac magnæ circumspectionis et scientiæ viro magistro Johanni Magistri, domini Inquisitoris hæreticæ pravitatis vicario, Zanonus eadem gratia episcopus Lexoviensis, salutem in Domino ; et requisitionibus vestris libenti animo acquiescere. Vestras missivas litteras, reverende pater et domine, cum nonnullis confessatis assertionibus in processu cujusdam fœminæ, quam Puellam vulgus appellat, in forma articulorum in codice papyri redactis, nuper facto, ex parte vestra mihi transmissas, non minus animi puritate quam qua decuit reverentia noveritis me recepisse. Quibus visis, mature consideratis et examinatis, eosdem articulos una cum judicio seu opinione mea, in his sub signeto meo vobis remitto interclusos. Datum Lexoviis, die XIIII. mensis maii, anno Domini millesimo CCCC. XXXI.

Sic signatum : Anglici.

Quanquam, reverende pater, difficillimum sit certum stabilire judicium in materia apparitionum et revelationum contenta in articulis, mihi per paternitatem vestram sub signis authenticis certorum notariorum transmissis, cum, juxta Apostoli sententiam, animalis homo non percipit quæ spiritus Dei sunt, nec est qui sensum Domini noverit aut fuerit ejus consiliarius ; quod tamen, sicut ponit Beatus Augustinus in libro De spiritu et anima, in hujusmodi visionibus sive apparitionibus, anima sæpe fallitur et illuditur, quia ea quæ videt, aliquando vera, aliquando falsa sunt, et aliquando bonus, aliquando malus illam assumit spiritus ; nec facile discerni potest a quo spiritu assumatur ; idcirco, cuilibet simpliciter et nude asserenti se a Deo missum ad aliquod secretum et invisibile Dei judicium in sæculo manifestandum, minime est fides adhibenda, nisi per apparitionem aliquorum signorum et miraculorum, vel alicujus scripturæ speciali testimonio (hoc ponit decretalis, Cum ex injuncto, de Hæreticis) ; nullæ autem conjecturæ nec apparentiæ exteriores, nec ulla signa miræ sanctitatis vel singularis vitæ mihi constiterunt, per quæ sit præsumendum quod Deus spiritum prophetiæ in hanc mulierem infuderit, in cujus virtute tot miranda opera egerit, sicut se jactat : His igitur consideratis, ego Zanonus, episcopus Lexoviensis, præmissis protestationibus et submissionibus in similibus materiis fieri consuetis, habita prius matura consultatione et deliberatione ; dico quod, attenta vili conditione 299personæ, fatuis et aliquibus præsumptuosis assertionibus ipsius mulieris, forma etiam et modis per quos suas visiones et revelationes affirmat habuisse, et quibusdam aliis dictorum et factorum suorum circumstantiis verisimilibus pensatis : præsumendum est ipsas visiones et revelationes non ab ipso Deo per ministerium Sanctorum et Sanctarum processisse, sicut asserit ; imo alterum duorum esset præsumendum, videlicet vel quod sint dæmonum illusiones et fallaciæ, qui se in angelos lucis transfigurant, et quandoque se informant in diversarum personarum species ac similitudines ; vel quod sint aliqua fabricata mendacia humanitus adinventa, ad decipiendum rudes et ignaros. Item, prima fronte, plures ex præfatis articulis continent scandalosas et erroneas novitates, plures temerarias et præsumptuosas assertiones, jactantiis plenas et piarum aurium offensivas, irreligionem et irreverentiam erga sacramentum eucharistiæ ; et cum dicat nolle sua dicta et facta submittere determinationi et judicio Ecclesiæ militantis, in hoc potestati et auctoritati Ecclesiæ plurimum detrahit. Si igitur debite et caritative fuerit monita et exhortata ac solemniter requisita et sommata ut interpretationem suarum assertionum confessatarum submittat, sicut tenetur quilibet fidelis viator, judicio et determinationi domini nostri Papæ, Ecclesiæ universalis in Concilio generali congregatæ, vel aliorum prælatorum Ecclesiæ ad hoc potestatem habentium, et hoc facere animo pertinaci spernat et renuat : schismatica1649 est censenda et in fide vehementer suspecta. Hæc sunt quæ mihi videntur dicenda in præsenti materia, salvo meliori judicio. Teste solito signo meo manuali hic apposito, anno et die prædictis.

Sic signatum : Zanonus Lexoviensis.

Reverendi in Christo patres domini et magistri, Nicolaus de Gemeticis1650 et Guillelmus de Cormeliis abbates, decretorum doctores, deliberaverunt in modum qui sequitur, secundum schedulam1651 eorum propriis manibus signatam, cujus tenor sequitur1652 :

Super petitione seu requisitione ex parte vestri, domini nostri reverendi in Christo patris, Petri Belvacensis episcopi, et fratris1653 Johannis Magistri, vicarii domini Inquisitoris, nobis duobus humilibus abbatibus, Nicolao Gemeticensi et Guillelmo de Cormeliis, per quamdam schedulam1654 factam de dando vobis, infra diem lunæ proximam, deliberationes 300nostras in scriptis ; deliberando scilicet utrum assertiones, in certis articulis, quamdam fœminam tangentibus, nobis etiam ex parte vestri alias transmissis, annotatæ, sint contra fidem orthodoxam aut in ea suspectæ, etc., prout in dicta schedula1655 latius continetur ; licet alias, per vos requisiti, dederimus in scriptis responsionem nostram, etiam sub signetis nostris, ut totus processus concernens dictam mulierem, remitteretur matri nostri Universitati Parisiensi, cujus opinionem semper insequi desideravimus maxime, in tam arduo negotio ; qua responsione non contenti, per vos iterato requisiti, ut præfertur, primitus nos, dicta nostra submittendo determinationi sanctæ Romanæ Ecclesiæ ac Concilii generalis, reducendo factum dictæ mulieris ad quatuor : Et primo, ad submissionem Ecclesiæ militantis, dicimus quod moneatur dicta mulier caritative, etiam palam et publice, eidem exponendo pericula ; et si, monita legitime, in malitia perseveret, censetur suspecta in fide. Quoad revelationes sibi factas et etiam delationem habitus, quas dicit se habere a Deo, nobis non videtur prima facie ei insistendum vel1656 credendum, nec fides adhiberi, cum non appareat de sanctitate vitæ aut miraculis. Quoad quartum, quod non sit in peccato mortali, solus Deus novit, qui scrutatur corda hominum ; et cum hæc sint nobis ignota qui de occultis non habemus judicare, maxime cum non semper in examine dictæ fœminæ præsentes fuerimus, de qualificatione ulteriori nos referimus dominis theologis1657. Testibus signetis nostris huic præsenti schedulæ1658 appositis, die dominica XXIX. aprilis, anno Domini millesimo CCCC. XXXI.

Sic signatum1659 : N. de Gemeticis. G. abbas de Cormeliis1660.

Magister Radulphus Rousselli1661, utriusque juris doctor, Thesaurarius ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit in modum qui sequitur :

Reverende in Christo pater et domine mi metuendissime, et vos, domine et magister noster honorande, scire dignentur dominationes vestræ quod, ultra id quod vobis in scriptis jam tradidi, nescirem quid plus dicere, nisi quod ego credo quod illæ assertiones sunt falsæ, mendosæ et caute repertæ per ipsam mulierem et complices suos, pro veniendo ad fines suos, pro parte sua. Et de ampliori qualificatione earum propositionum, me refero ad dominos theologos quorum qualificationi adhærere 301intendo. Et hæc sint dicta cum protestationibus in talibus arduis fieri solitis. Actum anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo primo, ultima die aprilis.

Sic signatum1662 : Per servitorem vestrum, R.1663 Rousselli.

Magistri Petrus Minerii, Johannes Pigache et Ricardus de Groucheto1664, bachalarii in sacra theologia, deliberaverunt per hunc modum :

Præsuppositis protestationibus alias per nos expressis, quibus adhæremus ; super his quæ per reverendam paternitatem vestram et domini Inquisitoris vicarium a nobis requirebantur, scilicet, ut formaliter responderemus ad certas assertiones cujusdam mulieris, quas audivimus, an sint contra fidem orthodoxam, sacram Scripturam, aut in fide suspectæ, etc. : visum est nobis, et alias, et adhuc videtur, quod formalis responsio ad dictas assertiones, salvo meliori judicio, pendet ex certitudine discretionis originis prætensarum revelationum (quam attingere minime sufficimus), de quibus fit mentio in articulis per eamdem reverendam paternitatem vestram missis, quibus dictæ assertiones innituntur. Quia, si a malo spiritu vel dæmone processerint an1665 propria industria confictæ sint, nobis videtur quam plurimas dictarum assertionum in fide fore suspectas, injuriosas, contra bonos mores, aut aliquo aliorum modorum in schedula1666 contentorum esse infectas. Si autem prætensæ revelationes a Deo vel bono spiritu processerint, quod tamen nobis non constat, non liceret nobis in sinistram partem interpretari. Hæc sunt, reverendissime pater et domine, quæ conscientiæ nostræ dictant super his quæ a nobis requirebatis, absque ulla temeritate et cum omni correctione debita.

Sic signata1667 : P.1668 Minier, J.1669 Pigache, R. Grouchet.

Magister Radulphus Silvestris1670, in sacra theologia bachalarius, deliberavit secundum tenorem cujusdam schedulæ1671 manu sua signatæ, cujus tenor talis esse videtur :

Præsuppositis protestationibus et submissionibus debitis, alias in mea deliberatione factis, quibus adhæreo et quas pro repetitis haberi supplico, reverende in Christo pater et domine mi metuende, et vos, 302reverende domine mi, domine vicarie domini Inquisitoris ; assertionum, super quibusdam prætensis revelationibus alias transmissarum, sicut alias dixi, aliquæ prima facie, et in forma sicut jacent, apparent mihi scandalosæ ; aliquæ suspectæ in fide, aliquæ temerariæ, errorum et malorum exemplorum inductivæ ; et de ipsarum propria qualificatione, me, ut dixi, referebam, et adhuc refero, dominis et magistris meis superioribus. Pro nunc tamen, nihil asserendo nisi quod asserendum est, me et dicta mea humiliter submittendo benignæ correctioni vestræ, reverende pater et domine mi, et dominorum et1672 magistrorum meorum superiorum, cum in prima propositione dicit se vidisse corporaliter sanctum Michaelem, etc., et ita de undecima propositione, nescio utrum verum dicat ; sed timeo ne sit phantasticum et fictum mendacium. De hoc quod sanctæ Katharina et Margareta eidem præceperunt, ex mandato Dei, quod assumeret habitum viri, etc., et quod mallet mori quam habitum viri relinquere, istud temerarium mihi videtur. De hoc quod præeligeret non interesse missarum officiis, et carere communione eucharistiæ, tempore per ecclesiam ordinato, quam hujusmodi habitum virilem relinquere, scandalosum videtur et malorum exemplorum inductivum. De hoc quod militanti Ecclesiæ se et facta sua submittere distulit et recusavit, pluries monita et requisita, et, in duodecima propositione, quod de sibi revelatis non vult se referre ad determinationem Ecclesiæ militantis vel ad quemcumque hominem mundi, hoc videtur schismaticum1673, suspectum de errore, et malorum exemplorum inductivum, quia plus, firmius et certius credere tenetur dictis Ecclesiæ et ejus mandatis obedire quam apparitioni sibi factæ, forte phantasticæ et diabolicæ ; quia maligni spiritus aliquando se transformant in similitudinem angelorum bonorum. Quoad secundam propositionem, de signo quod dicit habuisse princeps ad quem mittebatur, etc., nescio ; forte fictivum est et mendacium adinventum. Quoad tertiam propositionem, quod certa est quod ille qui eam visitavit et visitat est sanctus Michael, quia se talem nominavit, etc., hoc temerarium videtur, quia non omni spiritui credendum est ; et forte illusio maligni spiritus, ut prius. De hoc quod credit ipsa vera esse et bona, æque firmiter sicut quod Christus passus est pro nobis et mortuus, hoc videtur suspectum de errore, et fidem nostram derisioni exponere, et ipsius firmitatem minuere. De quarta propositione, quod certa est de quibusdam futuris mere contingentibus quod evenient, sicut certa est1674 de his quæ actu videt ante se, istud præsumptuosum videtur, quia futura non de necessitate 303evenient ; et, dato quod hoc esset a Deo revelatum, hoc forte est per quamdam communicationem, sicut de Jona propheta qui prædixit : Adhuc XL dies, et Ninive subvertetur. De hoc quod sanctæ Katharina et Margareta sibi revelaverunt quod liberabitur, etc., forte hoc est mendacium adinventum, et jactantia quædam. De ense revelato, forte a maligno spiritu vel humano revelatum fuit, nec sibi credendum est. De quinta propositione, quod ex mandato Dei assumpsit habitum viri, etc., hoc non est verisimile, sed magis scandalosum, indecens1675 et inhonestum, maxime mulieri et puellæ, quam se esse dicit, nisi hoc faceret ad præservationem violentiæ inferendæ, propter virginitatem servandam. De sexta propositione, cum, in litteris quas scribi faciebat, apponebat signum crucis, signum erat quod illi quibus scribebat non facerent quæ1676 mandabat, quamvis signa significent ad placitum, tamen suspicari posset quod, instigante maligno spiritu, in contemptum et blasphemiam Christi crucifixi, qui est summa veritas et quem odit, hoc fiebat. De residuo ejusdem propositionis, videtur quædam superba jactantia. De septima, cum scutifero quem nunquam viderat se sociavit, etc., temerarie fecit et discrimini se exposuit ; sicut etiam per octavam propositionem, cum se de turri altissima præcipitavit, patere potest. Et cum spontanee paternam domum relinquit contra parentum voluntatem, etc., minus debitus amor et honor parentum fuit, et contra præceptum de honore parentum ; et forte quædam obstinata malitia et duritia cordis fuit. De octava, ut dictum est, cum se præcipitavit de turri, etc., fatuum et malum consilium habuit, et a maligno1677 spiritu impulsa fuisse videtur, et signum desperationis ostendit. Residuum ejusdem propositionis quædam jactantia esse potest. De nona, quod sanctæ Katharina et Margareta sibi promiserunt, etc., nescio ; sed forte temerarium fictum et superbum mendacium esse potest. Quod non putat se fecisse opera mortalis peccati, præsumptionis esse videtur, et contra factum de præcipitatione de turri. Circa decimam, cum affirmat quod Deus diligit quosdam, etc., hoc bene stat ; sed cum dicit quod sanctæ1678 Katharina et Margareta non loquuntur anglicum, etc., temeraria assertio et quædam blasphemia videtur, quia Deus omnium Dominus est et supremus provisor, tam Anglorum quam cæterorum1679 ; et ita, videtur dicere contra præceptum de dilectione proximi. De undecima, quod amplexata est et osculata corporaliter et sensibiliter sanctas Katharinam et Margaretam, etc., phantasticum et fictum mendacium, vel illusio 304dæmonum esse videtur ; et si ipsas venerata fuerit simpliciter et sine conditione, forte discrimini cujusdam idolatriæ temerarie se submisit. De duodecima propositione, dicitur sicut in prima tactum est. Verumtamen, reverende pater et domini mei, attenta sexus muliebris fragilitate, repetendæ sunt ei in gallico propositiones et assertiones prædictæ, et caritative monenda est ut se corrigat et non tantum1680 præsumat in prætensis revelationibus, quæ forte eidem a Maligno1681 vel alias dictæ sunt et fabricatæ. Et consequenter dicebam, ut conclusio et sententia super istis habenda certior sit et firmior, et nulla ex parte calumniari valeat, mihi videtur, salvo semper meliori judicio, ad regiæ majestatis honorem et vestri, ac conscientiarum plurimorum quietem et pacificationem, quod prædictæ assertiones cum suis debitis qualificationibus, signetis notariorum munitæ, ad Sanctam Sedem apostolicam transmittendæ sunt. Hæc sunt, reverende in Christo pater, et domine mi, domine vicarie Inquisitoris, quæ in hac materia dicenda veniunt, cum omnimoda correctione et supportatione, etc.

Sic signata : R. Sauvaige.

Mercurii XVIII.1682 Aprilis1683 Exhortatio caritativa facta1684 Johannæ1685.

Item consequenter1686, die mercurii, XVIII. dicti mensis aprilis, anno1687 millesimo CCCC. XXXI., nos, judices antedicti, cognoscentes jam, ex opinionibus et deliberationibus plurimorum, tam doctorum sacræ theologiæ quam in jure canonico, ac etiam licentiatorum in eodem jure et aliorum in dictis facultatibus graduatorum, magnos et graves defectus in responsionibus et assertionibus prædictæ Johannæ, quos nisi ipsa emendaret, gravibus se exponebat periculis ; 305idcirco, ipsam caritative exhortari et dulciter admonere duximus, et admoneri facere per quamplures probos et scientificos viros, tam doctores quam alios, ut ad viam veritatis et sinceram fidei nostræ professionem reduceretur. Hujus quoque gratia, locum carceris dictæ Johannæ, die supradicta, adivimus ; assistentibus nobiscum, Guillelmo Boucherii, Jacobo de Turonia, Mauricio de Quesneio1688, Nicolao Midi, Guillelmo Adelie et Gerardo Fueilleti, doctoribus ; et Guillelmo Haiton1689, bachalario in sacra theologia.

Die mercurii decima octava mensis aprilis millesimo quadringentesimo tricesimo primo1690.

Domini judices et magistri Guillelmus1691 Bouchier1692, Jacobus de Turonia, Mauricius de Quesneyo1693, Nicolaus Midi et Guillelmus Adelis1694 ac Gerardus Feullet, magistri in theologia, ac Guillelmus Hecton1695 comparuerunt in camera qua detinetur dicta Johanna prisionaria.

In quorum præsentia, nos, episcopus prædictus, ipsam Johannam, quæ tunc se infirmam esse dicebat, allocuti sumus, dicentes eidem quod prænominati doctores et magistri ad ipsam accesserant familiariter et caritative, in infirmitate sua visitantes eamdem ad ipsius consolationem et confortationem. Deinceps eidem narravimus qualiter, multis et diversis diebus, in præsentia plurimorum sapientum virorum fuerat interrogata super magnis et arduis rebus materiam fidei concernentibus ; ad quæ etiam varia et diversa responderat, quæ attendentes litterati et scientifici viri et diligenter considerantes, notaverant1696 plurima dicta et confessa1697 per eam esse periculosa in fide ; et quia ipsa1698 erat mulier illitterata et ignorans scripturas, offerebamus eidem exhibere doctos et scientificos, probos et benivolos viros, qui ipsam debite informarent. Adhortabamurque doctores et magistros ibidem præsentes quatenus, sub omni debito fidelitatis quo ad veram doctrinam fidei erant 306adstricti, eidem Johannæ, ad salutem animæ et corporis ejus, fructuosum consilium præstarent ; et si quos ipsa Johanna alios ab illis cognosceret ad hoc aptos, offerebamus alios sibi administrare1699, ad sibi præstandum consilium et instructionem de his quæ haberet agere, tenere et credere ; adjungendo quod eramus ecclesiastici viri ad hoc vocati, voluntarii et inclinati, paratique attendere ad salutem animæ et corporis procurandam, omnibus viis possibilibus, quemadmodum pro nostris propinquis et pro nobismet ipsis faceremus. Et singulis diebus contenti eramus hujuscemodi viros sibi administrare pro ejus instructione debita, et generaliter omne illud agere quod Ecclesia in talibus consuevit, quæ non claudit gremium redeunti. Finaliter eidem Johannæ diximus quod præsentem admonitionem salutiferam bene consideraret ac efficaciter insequeretur. Quod si istis contrairet, innitendo proprio sensui et capiti inexperto, eam nos relinquere oporteret ; ex quo considerare poterat quale periculum exinde sibi accideret ; quod nos totis viribus totaque affectione vitare quærebamus.

Primo dominus episcopus exposuit qualiter ipsa Johanna, per plures dies, fuerat in magna et ardua materia interrogata, et in præsentia notabilium clericorum, etc. Item, idem dominus [dixit] quod domini clerici plura per dictam Johannam dicta et facta viderunt, quibus videtur quod in pluribus fuit deffectus, etc. Item, quia nesciret cognoscere et discernere de aliquibus in suo processu contentis, an essent contra fidem nostram, sacram doctrinam et doctorum ab Ecclesia approbatorum, offerebant eidem dare bonum consilium et salubre, pro advisando ipsam. Et quod advisare vellet de accipiendo et eligendo aliquem seu aliquos de ipsis assistentibus, ad se consulendum qualiter se habere debebat ; et, nisi eligeret, mitterent domini judices de ipsis dominis doctoribus ad eam, pro ipsa consulenda et reducenda.

Item, quod etiam offerebant domini judices dare eidem Johannæ consilium, doctores in sacra theologia et jure canonico et civili.

Item, dictum fuit ei quod, nisi vellet accipere consilium, et facere per consilium Ecclesiæ, ipsa esset in maximo periculo.

Ad quæ dicta Johanna respondit1700 quod regratiabatur de his quæ sibi dicebamus pro sua salute ; dicens ulterius : Videtur mihi quod sum in magno periculo mortis, visa infirmitate quam habeo ; et si ita sit quod Deus velit facere placitum suum de me, ego requiro vos quod habeam confessionem, sacramentum eucharistiæ et quod sepeliar in sancta terra.

Respond ad ce : Il me semble, veu la maladie que j’ay, que je suis en grant péril de mort. Et se ainsi est que Dieu veuille faire son plaisir de moy, je vous requier avoir confession, et mon Saulveur aussi, et en la terre saincte.

307Tunc fuit ei dictum quod, si vellet habere sacramenta Ecclesiæ, oportebat quod confiteretur tanquam bona catholica, et etiam quod se submitteret Ecclesiæ, et quod, si perseveraret in illo proposito de non submittendo se Ecclesiæ, non poterant sibi ministrari sacramenta quæ petebat, excepto sacramento pœnitentiæ, quod semper eramus parati exhibere. Ipsa vero respondit : Ego nescirem vobis aliud quid dicere.

Ad ce luy fut dit : Se vouloiés avoir les droictures et sacremens de l’Église, il fauldroit que vous feissiez comme les bons catholiques doyvent faire et vous submeissiés à saincte Église. Respond : Je ne vous en sçaroye maintenant autre chose dire.

Item fuit ei dictum quod, quanto plus timebat de vita, pro infirmitate quam habebat, tanto plus debebat emendare vitam suam ; et non haberet jura Ecclesiæ, sicut catholica, nisi ipsa submitteret se ipsi Ecclesiæ. Respondit : Si corpus moriatur in carcere, ego exspecto me quod faciatis ipsum poni in terra sancta ; si non faciatis ipsum poni, ego me exspecto ad Deum.

Item, luy fut dit que, tant plus se crainct de sa vie pour la maladie, tant plus se devroit amender sa vie ; et ne auroit pas les droiz de l’Église comme catholique, se elle ne se submectoit à l’Église. Respond : Se le corps meurt en prison, je me actend que le faciez mectre en terre saincte ; se ne luy faictes mectre, je m’en actend à nostre Seigneur.

Item fuit sibi dictum quod alias ipsa dixerat in suo processu quod, si ipsa dixerat aut fecerat aliquid quod esset contra fidem nostram christianam ordinatam a Deo, ipsa non vellet sustinere. Respondit : Ego refero me1701 ad responsionem quam de hoc feci, et ad Dominum.

Item, luy fut [dit] que autrefois elle avoit dit en son procès que, s’elle avoit fait ou dit quelque chose qui fust contre nostre foy chrestienne, ordonnée de nostre Seigneur, qu’elle ne vouldroit point soustenir. Respond : Je m’en actend à la responce que j’en ay faicte et à nostre Seigneur.

308Item, quia dicebat se habere plures revelationes ex parte Dei, per sanctum Michaelem et sanctas Katharinam et Margaretam, interrogata fuit, si veniret aliqua bona creatura affirmans se habere revelationem ex parte Dei, tangentem factum ipsius Johannæ, an ipsa crederet illi. Respondit quod non est christianus in mundo qui veniret ad eam, et diceret se habere revelationem, quin ipsa bene sciret an ille diceret verum aut non ; et hoc sciret per sanctas Katharinam et Margaretam.

Item, luy fut faicte interrogacion, pour ce qu’elle dit avoir eu plusieurs fois révélacions de par Dieu, par sainct Michiel, sainctes Katherine et Marguerite, se il venoit aucune bonne créature qui affermast avoir eu révélacion de par Dieu, touchant le fait d’elle, s’elle le croiroit ; respond qu’il n’y a crestien eu monde qui venist devers elle, qui se deist avoir eu révélacion, qu’elle ne sceust s’il disoit vray ou non ; et le sçaroit1702 par sainctes Katherine et Marguerite.

Interrogata an ipsane imaginetur quod Deus possit revelare aliquid cuidam bonæ creaturæ, quod ipsi Johannæ sit incognitum : respondit quod bonum est scire quod sic ; sed ego non crederem inquit, viro neque mulieri, nisi ego haberem aliquod signum.

Interroguée se elle ymagine point que Dieu puisse révéler chose à une bonne créature, qui luy soit incongneue : respond : Il est bon à savoir que ouil ; mais je n’en croiroye homme ne femme, se je n’avoye aucun signe.

Interrogata an ipsa credit quod sancta1703 Scriptura sit revelata a Deo : respondit : Vos bene scitis, et bonum est scire quod sic.

Interroguée s’elle croist que la saincte Escripture soit révélée de Dieu : respond : Vous le sçavés bien ; et est bon à savoir que ouil.

Item, fuit sommata, exhortata et requisita de capiendo bonum consilium a clericis et notabilibus doctoribus, et idem consilium credere pro salute animæ suæ.

Item, fut sommée, exortée et requise de prandre le bon conseil des clercs et notables docteurs, et le croire pour le salut de son âme.

309Iterum interrogata an dicta sua et facta vellet submittere Ecclesiæ militanti : respondit finaliter : Quidquid debeat mihi contingere, ego non faciam vel dicam aliud quam ante dixerim in processu.

Ultima responsio fuit quia, interrogata an se et facta sua submitteret sanctæ matri Ecclesiæ, videlicet : Quelque chose qui m’en doive advenir, je n’en feray ou dire autre chose, car j’en ay dit devant au procès.

Et istis sic per nos actis, venerabiles doctores jam prænominati, ibidem assistentes, exhortati fuerunt eam ad hoc potissime ut se et facta sua militanti Ecclesiæ submittere vellet, allegantes eidem multas auctoritates sacræ Scripturæ et exempla, et easdem exponentes. Et signanter unus ipsorum doctorum, suam exhortationem faciendo, adduxit illud Matthæi, XVIIIo : Si peccaverit in te frater tuus, etc. ; et sequitur, si Ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus, etc. Quæ verbis gallicis dictæ Johannæ exposuit, dicendo eidem finaliter quod, nisi vellet se submittere Ecclesiæ et ei obedire, oporteret quod relinqueretur sicut una Sarracena.

Et his sic actis per venerabiles doctores ibi adstantes, videlicet, magistros Guillelmum1704 Le Bouchier1705, Mauricium de Quesneio1706, Jacobum de Turonia, et Guillelmum1707 Adelis, ac Gerardum Feullet, exhortata fuit potissime ut se et facta sua submittere vellet nostræ matri Ecclesiæ, et hoc, multis auctoritatibus sacræ Scripturæ et exemplis eidem Johannæ per dictos dominos doctores dictis et expositis. Et inter alias exhortationes, magister Nicolaus Midi, suam exhortationem faciendo, adducit illud Matthæi XVIIIo Si peccaverit in le frater tuus, etc. et sequitur, Si Ecclesiam non audierit, si ! tibi sien ! ethnicus et publicanus, etc. etc. Et hoc verbis gallicis dictas Johannæ exposait et in fine dicendo eidem quod, nisi vellet se submittere Ecclesix et ei obedire, oporteret quod relinqueretur sicut una sarracena etc.

Ad quod dicta Johanna respondit quod erat bona christiana et bene baptizata, et sicut bona christiana moreretur.

Ad quod dicta Johanna respondit quod erat bona christiana et bene baptizata et morcretur1708 sicut bona christiana.

310Interrogata, ex quo requirit quod Ecclesia ministret sibi sacramentum eucharistiæ, utrum vellet se submittere militanti Ecclesiæ, et promitteretur sibi ministrare prædictum sacramentum : respondit quod de illa submissione non respondebit aliud [quam fecerit] ; et quod ipsa diligit Deum, servit sibi et est bona christiana ; et vellet adjuvare et sustinere Ecclesiam ex toto posse suo.

Interroguée, puisqu’elle requiert que l’Église luy baille son Créateur, s’elle se vouldroit submectre à l’Église, et on luy promectroit bailler ; respond que de celle submission, elle n’en respondra autre chose qu’elle a fait ; et qu’elle ayme Dieu, le sert, et est bonne chrestienne, et vouldroit aidier et soustenir saincte Église de tout son povoir.

Interrogata anne ipsa vellet quod ordinaretur una pulchra et notabilis processio, pro reducendo eam in bonum statum, si ipsa non sit : respondit quod bene vult quod Ecclesia et catholici orent pro ea.

Interroguée s’elle vouldroit point que on ordonnast une belle et notable procession pour la réduire en bon estat, s’elle n’y est1709 : respond qu’elle veult très bien que l’Église et les catholiques prient pour elle.

Mercurii II.1710 Maii. Admonitio publica facta Puellæ1711.

Item, die mercurii, secunda mensis maii, anno Domini millesimo CCCC. tricesimo primo, nobis judicibus antedictis præsidentibus in camera castri Rothomagensis, prope majorem aulam ejusdem castri ; assistentibus ibidem et ex ordinatione nostra illuc convocatis reverendis patribus, dominis et magistris : Nicolao de Gemeticis, Guillelmo de Cormeliis, abbatibus, decretorum doctoribus ; — Abbate Sancti Audoeni ; Priore Sancti Laudi ; necnon Petro, priore de Longavilla ; Johanne de Nibat, Jacobo Guesdon, Johanne Fouchier, Mauricio de Quesneyo, Johanne Fabri, Guillelmo Boucherii, Petro Houdenc1712, Johanne de Castellione, Erardo Emengart1713, Ricardo Prati, Johanne Carpentarii, Petro Mauricii, doctoribus ; — 311Nicolao Coppequesne1714, Guillelmo Haiton1715, Thoma de Courcellis, Ricardo de Groucheto1716, Petro Minerii, Radulpho Silvestris, Johanne Pigache, Johanne Maugerii et Johanne Eude1717, bachalariis in sacra theologia ; — Radulpho Rousselli, thesaurario ecclesiæ Rothomagensis, in utroque ; Johanne Garini1718, in canonico jure, doctoribus ; — Roberto Barberii, Dionysio Gastinel1719, Johanne Dulcis, in utroque ; Nicolao de Venderès, archidiacono de Augo ; Johanne Pinchon, archidiacono Josiaci ; Johanne Brulloti, cantore ecclesiæ Rothomagensis ; Ricardo de Sauls1720, Laurentio de Busco1721, Auberto Morelli, Johanne de Quemino, Johanne Columbelli, Radulpho Anguy1722, Johanne Tabernarii, Guerouldo1723 Postelli, in canonico ; Andrea Marguerie, archidiacono Parvi-Caleti ; Johanne Ad-Ensem, Ægidio de Campis, cancellario ; Nicolao Caval, canonicis ecclesiæ Rothomagensis ; — Guillelmo1724 de Liveto, Petro Carré, Gauffrido de Croteyo, Burello de Cormeliis, in civili jure licentiatis ; — Guillelmo1725 de Gardinis, Johanne Tiphaine, doctoribus ; Guillelmo1726 de Camera, licentiato in medicina ; — fratre Ysambardo de Petra, Guillelmo Legrant ; Johanne de Rosayo, curato de Ducler ; fratre Johanne de Bastis, Eustachio1727 Cateleu1728, Reginaldo Juvenis, Johanne Mahommet1729, Guillelmo le Cauchois, Johanne le Tonnellier et Laurentio1730 Ducis, presbyteris ;

Nos, episcopus prædictus, allocuti sumus dominos et magistros supradictos, in hunc modum :

Postquam ista mulier ad plenum interrogata fuerat, et ad articulos, sibi judicialiter ex parte promotoris propositos, responderat ; confessiones ejus in certam formam assertionum compendiose redactas transmisimus doctoribus et peritis, tam in sacra theologia, quam in jure canonico et civili, ut eorum consultationem super his haberemus. Et jamdudum, ex plurimorum sententia et opinionibus, satis 312cognovimus quod ista mulier in multis defectuosa esse videbatur, quanquam res non sit adhuc apud nos ultimate determinata ; et antequam ad hujusmodi ultimatam determinationem negotii procederemus, visum est multis probis et conscientiosis viris atque etiam scientificis plurimum expedire ut omnibus modis laboraremus ipsam instruere super his in quibus deficere videbatur, atque toto posse nostro eamdem reducere ad viam et agnitionem veritatis. Quod utique peragere totis desideriis optavimus et optamus. Id quoque omnes quærere debemus, et præcipue qui in Ecclesia et administratione divinorum conversamur, ut caritative sibi monstremus quid1731, in dictis aut factis ejus, a fide, veritate et religione dissonat, et caritative moneamus ut suæ salutis memor esse velit. Quam ob causam, primo ipsam reducere tentavimus per plures notabiles doctores in theologia, quos ad eam transmisimus diversis vicibus et diversis diebus, nunc istos, nunc alios ; qui pro viribus ad istam rem operam dederunt cum omni mansuetudine, et coactione qualicumque cessante. Sed, prævalente astutia Diaboli, nondum in hoc aliquid proficere potuerunt. Ubi autem privatam hujusmodi admonitionem nullum afferre fructum conspeximus, visum est opportunum ut, vobis omnibus solemniter congregatis, ista mulier dulciter et caritative admoneretur super ejus reductione præfata ; quia forsan præsentia vestra et exhortatio a plurimis facta ipsam facilius ad humilitatem et obedientiam inducet, ut non acquiescat nimium suæ sententiæ ; sed credat consilio proborum et sapientum qui sciunt jura divina et humana, ne gravibus se periculis exponat, quibus et anima et corpus ejus periclitari possent. Et ad hanc admonitionem1732 faciendam, deputavimus unum doctissimum, antiquum magistrum in theologia, in talibus singulariter expertum, videlicet magistrum Johannem de Castellione, archidiaconum Ebroicensem, qui, si placet, ad præsens hoc onus accipiet de aperiendo eidem mulieri aliqua puncta certa in quibus deficere videtur, prout ex consiliis et deliberationibus peritorum recollegimus, et eam inducendo 313ut ab hujusmodi defectibus et criminibus recedere velit atque viam veritatis agnoscere. Ideo nunc ista mulier coram vobis hic adducetur, et, ut præmissum est, admonebitur ; et si aliquis quidquam boni facere aut dicere possit, pro ejus faciliori reductione et salutifera instructione, ad salutem animæ et corporis ejus, rogamus ut nobis illud aperire aut in medium afferre non recuset.

* Ipsa vero adveniente et adducta illa die coram nobis, judicibus præfatis1733, nos, episcopus prædictus1734, vice nostra et alterius conjudicis, monuimus eamdem Johannam ut acquiesceret consilio et monitionibus sibi faciendis per dominum archidiaconum præfatum, sacræ theologiæ professorem, qui sibi diceret multa bona pro salute animæ et corporis, et sibi acquiesceret. Quod si non faceret, exponeret se discrimini corporis et animæ, multa, juxta tenorem schedulæ1735 inferius insertæ, dictæ Johannæ exponendo.

* Ipsa vero adveniente et adducta illa die coram dominis judicibus, præfatus dominus episcopus monuit eam ut acquiesceret consilio et monitionibus sibi faciendis per magistrum Johannem de Chasteillon, doctorem sacræ theologiæ, qui diceret sibi multa bona pro salute animæ et corporis, et sibi acquiesceret ; quod si non faceret, exponente se discrimini corporis et animæ, multa juxta tenorem schedulæ præinsertæ sibi exponendo ; et deinde rogantem (sic) ipsi domini judices præfatum magistrum Johannem de Chasteillon quod in facto dictarum monitionum caritative procederet. Qui magister Johannes de Chasteillon eam monuit, ut continetur in schedula, sic intitulata : Sequuntur aliqua pro memoria dicendorum dum Johanna monebitur, etc.

Et deinde nos, judices præfati, rogavimus eumdem dominum archidiaconum quod in facto dictarum monitionum caritative procederet1736. Qui dominus archidiaconus, parendo mandatis nostris, eamdem Johannam incipiendo docere et instruere, primo, eidem Johannæ 314exposuit quod omnes Christi fideles tenebantur et erant obligati ad fidem christianam et articulos fidei tenendum et credendum ; eamque monuit et requisivit, per modum monitionis generalis, ut se et facta sua et dicta vellet corrigere et emendare, juxta deliberationem venerabilium doctorum et magistrorum, tam in jure divino quam canonico et civili peritorum.

Et antequam inciperet, dixit quod primitus fideles1737 erant obligati ad fidem christianam et articulos fidei tenendum et credendum.

Et fuit sibi expositum, secundum formam præcedentis monitionis generalis.

Ad quam monitionem generalem, ipsa Johanna respondit : Lizez vostre livre, scilicet schedulam1738 quam tenebat dictus dominus archidiaconus, et puis je vous respondray. Je me actens1739 à Dieu, mon créateur de tout ; je l’ayme de tout mon cuer.

Et requisita si velit corrigere et se emendare juxta deliberationem peritorum, respond : Luisez vostre livre, c’est assavoir la cédule que tenoit ledit monseigneur l’arcediacre, et puis je vous respondray. Je me actend à Dieu, mon créateur, de tout ; je l’aime de tout mon cueur.

Et deinde interrogata si ad dictam monitionem generalem volebat amplius respondere : respondit : Je me actens1740 à mon juge : c’est le Roy du ciel et de la terre.

Et interroguée s’elle veult plus respondre à celle monicion générale : respond : Je m’en actend à mon juge : c’est le Roy du ciel et de la terre1741.

Postea vero dictus dominus archidiaconus, procedendo ad monitiones particulares eidem Johannæ faciendas, juxta tenorem schedulæ1742 sequentis, sic exorsus est :

I. In primis recitavit qualiter alias dixit quod, si reperiretur in dictis et factis ejus aliquid perversum et hoc sibi per clericos ostenderetur, ipsa vellet emendare. In quo bene et laudabiliter dicebat, nam quilibet christianus debet hanc humilitatem habere, ut semper se paratum reddat obedire sapientioribus et magis credere judicio bonorum et sapientum virorum quam propriæ sententiæ. Deinceps autem, dicta et facta ejus multis diebus per doctores et clericos examinata 315diligenter fuerunt. In quibus reperiuntur multi et magni defectus ; quos tamen si humiliter emendare voluerit, velut bonam et devotam christianam decet, ecclesiastici viri misericorditer et caritative secum agere parati sunt pro ejus salute. Si vero, per superbiam et arrogantiam, velit persistere in opinione propria, credens se plus intelligere in his quæ sunt fidei, quam doctores et litterati viri, gravibus se exponeret periculis.

II. Item, sibi exposuit qualiter de revelationibus et apparitionibus quas dixit se habere, ipsa non vult se submittere Ecclesiæ militanti nec homini viventi, sed ad solum Deum vult dicta sua et facta referre. Declaravitque sibi, circa hoc, quid est Ecclesia militans, et quam auctoritatem habet a Deo, et in quibus auctoritas illa residet ; et qualiter quilibet christianus tenetur credere esse unam sanctam Ecclesiam catholicam, quæ semper regitur a Spiritu Sancto et nunquam errat aut deficit ; cui etiam unusquisque catholicus tenetur obedire tanquam filius matri, et omnia dicta et facta sua determinationi illius submittere ; nec aliquis, quascumque apparitiones vel revelationes habeat, debet se propterea subtrahere judicio Ecclesiæ, cum etiam apostoli submiserint scripta sua Ecclesiæ ; et tota1743 Scriptura, quæ a Deo revelata est nobis traditur credenda per matrem Ecclesiam, quæ est regula infallibilis cui nos oportet per omnia conformari, absque schismate1744 aut divisione qualicumque, veluti in plerisque locis docet apostolus Paulus, etc. Etiam revelatio facta a Deo semper inducit ad obedientiam et humilitatem tenendam in ordine ad superiores et ad Ecclesiam, et nunquam ad contrarium ; nec vult Dominus quod quis præsumat se dicere ipsi soli Domino subditum, aut dicta sua et facta ad ipsum solum referre ; imo tradidit viris ecclesiasticis et commisit auctoritatem et potestatem cognoscendi et dijudicandi de factis fidelium, sive bonis, sive malis ; quos qui spernit, Deum spernit, et qui ipsos audit, Deum audit. Finaliter admonuit eam quod credat ipsam Ecclesiam catholicam non posse errare aut aliquem injuste judicare, quia qui hoc non credit errat contra 316illum articulum fidei, Unam sanctam, etc., qui tunc ad longum fuit ei expositus ; et si quis in hoc pertinaciter manserit, hæreticus censetur. Admonita fuit etiam consequenter quod submittat omnia dicta et facta sua, quæcumque sint, pure et simpliciter, judicio sanctæ matris Ecclesiæ et ejus determinationi, quia qui hoc non facit schismaticus1745 est, et se male sentire ostendit de sanctitate ipsius Ecclesiæ et infallibili ejus directione per Spiritum Sanctum ; adjungendo graves pœnas quas jura canonica taliter deviantibus decernunt infligendas.

III. Item, eidem declaratum fuit qualiter jam longo tempore perseveraverit portare, contra honestatem sui sexus, habitum virilem, in modum hominum armatorum, et assidue portat sine quacumque necessitate ; quod est scandalosum, contrarium bonis et honestis moribus ; habendo etiam capillos tonsos in rotundum ; et hæc sunt etiam contra præceptum Dei, positum Deuteron. XXIIo : Non induetur mulier, etc. ; contra præceptum Apostoli, dicentis quod mulier debet velare caput suum ; contra prohibitiones Ecclesiæ, in sacris Conciliis generalibus factas ; contra doctrinam Sanctorum et doctorum, tam sacræ theologiæ quam juris canonici ; quodque sunt res mali exempli apud cæteras mulieres, etc. Et præcipue in hoc graviter deficiebat dicta Johanna quod, pro curiositate portandi illum deformem habitum, præeligebat non suscipere sacramentum eucharistiæ in tempore ordinato per Ecclesiam, quam hujusmodi habitum relinquere et alterum accipere, in quo decenter et reverenter ipsum sacramentum recipere posset ; contemnendo in hoc præceptum Ecclesiæ, propter talem curiositatem, licet tamen super hoc fuerit pluries monita, et maxime circa festa Paschalia, cum diceret se velle audire missam et suscipere sacramentum eucharistiæ, et hoc plurimum desiderare ; et tunc dictum fuit eidem quod acciperet vestem muliebrem, quod facere recusaverat et recusabat : in quibus, ostendebat se graviter peccare. Quare admonebat eam ab his supersedere, et ut prædictam vestem virilem relinquere vellet.

317IV. Item, quod dicta Johanna, non contenta portare istum habitum cum circumstantiis prædictis, imo etiam volebat sustinere quod bene faciebat et non peccabat. Dicere autem quod aliquis bene faciat veniendo contra doctrinas Sanctorum, præcepta Dei et Apostolorum, contemnendo etiam præceptum Ecclesiæ, propter curiositatem unius indecentis et inhonesti habitus, est error in fide ; et qui vellet hoc pertinaciter defendere in hæresim laberetur. Ulterius etiam ista peccata volebat attribuere Deo et Sanctis ; in quo blasphemat Deum et Sanctas, attribuendo eis quod ipsis non convenit ; nam Deus et Sanctæ volunt quod servetur omnis honestas, quod peccata, curiositates et alia evitentur ; nec volunt quod præcepta Ecclesiæ propter talia contemnantur. Ideo admonebat eam quod desisteret dicere tales blasphemias, nec præsumeret talia attribuere Deo et Sanctis, et, tanquam licita, defendere.

V. Item, quod quamplures solemnes et notabiles clerici consideraverunt et diligenter viderunt ea quæ de revelationibus et apparitionibus dicta Johanna protulerat, et, attentis evidentibus mendaciis quæ de corona delata ad Karolum et adventu angelorum ad ipsum confinxerat, quæ tum1746 per illos [qui] in illis partibus deinceps fuerunt, tum per alios, satis agnoscuntur esse mendosa et conficta ; consideratis etiam illis quæ dicebat de osculis et amplexibus sanctarum Katharinæ et Margaretæ, et quod eas dicebat quotidie1747 etiam multotiens, venire ad eam sine speciali effectu, sine apparentia, propter quam tam frequenter ipsas advenire deceret, quod nusquam Sancti et Sanctæ in talibus apparitionibus miraculosis facere consueverunt ; quodque dicebat se nihil scire de membris et circumstantiis earum, præterquam de capitibus, quod nullo modo concordat tam frequenti visioni ; attentis etiam multis quæ dicebat sibi præcepta esse de portando habitum, de faciendo istas responsiones quales in judicio fecit, quæ non conveniunt præceptis Dei et Sanctarum, nec ab eis præcipi credenda sunt ; una cum cæteris multis quæ doctores et periti in hac materia bene consideraverunt : vident 318et agnoscunt hujusmodi revelationes et apparitiones non fuisse sibi datas a Deo, quemadmodum jactabat se1748. Et fuit sibi ostensum quantum periculum est aliquem de se tantum præsumere quod reputet se idoneum ad tales apparitiones et revelationes habendas, quod propterea mentiatur de his quæ pertinent ad Deum, false prophetizando et divinando quod a Deo non habet, sed ex fictione cordis sui adinvenit ; unde potest sequi seductio populorum, suscitatio novarum sectarum et multa alia nefanda in subversionem Ecclesiæ et populi catholici. Qualiter etiam grave est periculum scrutari curiose quæ supra se sunt, et novis rebus velle credere, præter consilium Ecclesiæ et prælatorum, aut etiam novas et insolitas res adinvenire ; nam dæmones talibus curiositatibus solent se immiscere, vel occultis instinctibus, vel manifestis apparitionibus transfigurantes se in angelos lucis, et, sub specie pietatis aut alicujus boni, trahentes ad pacta pestifera et in errorem mittentes, Deo hoc permittente propter præsumptionem hominum qui talibus curiositatibus se ipsos implicare audent. Ideo admonebat eam quod tales vanitates, talia mendacia dicere desineret et ad viam rediret veritatis.

VI. Item quod, ex ista radice revelationum sic confictarum, in multa alia crimina proruperat, utputa quod, usurpando sibi illud quod Dei proprium est, præsumat1749 dicere futura contingentia et asserere, ac etiam occulta præsentia, sicut ensem sub terra absconditum ; atque etiam jactaverat se quod certitudinaliter sciebat de quibusdam personis quod sunt dilectæ a Deo ; et de se ipsa, quod sciebat se esse consecutam remissionem peccati quod perpetraverat se præcipitando a turri de Beaurevoir : quæ sunt divinatoria, præsumptuosa et temeraria ; quodque etiam dicebat se adorasse res insolitas sibi apparentes, cum tamen nullam sufficientem certitudinem se habere referat, propter quam deberet credere illas esse bonos spiritus ; neque super hoc habuerat consilium curati proprii aut alterius ecclesiastici viri, jactando se de re, in hoc, cui periculum 319idolatriæ imminet, ac temerarie credens quod adeo leviter credi non deberet, esto etiam quod res aliquæ sibi hoc modo apparerent (quod tamen fictum esse videtur). Audebat etiam præterea dicere quod credebat res sibi apparentes esse sanctas Katharinam et Margaretam et angelos, æque firmiter sicut credebat fidem christianam ; in quo temerarie credebat, et videbatur sentire quod non sit major aut potior ratio credendi fidem christianam et ejus articulos qui per Ecclesiam nobis traduntur, quam aliquas res novo et insolito modo apparentes ; de quibus nulla determinatio, nulla consultatio Ecclesiæ habetur, imo magis a Christo, Sanctis et Ecclesia præceptum est ne talibus apparitionibus levis credulitas adhibeatur. Et fuit sibi dictum quod bene se advisaret.

Dum vero præfatus archidiaconus ipsi Johannæ præmissa exposuisset verbis gallicis, juxta tenorem prædicti memorialis, ipsa respondit ea quæ sequuntur1750 :

* Et primo, ad ea quæ sibi dicta fuerant in primo et secundo articulis ipsius memorialis, respondit : Ego tantum nunc1751 de his respondeo quantum ad alias respondi.

* Item luy fut dit : Autrefois vous avez dit que vos fais feussent veus et visitez contre, comme il est contenu en la cédule précédante. Respond que autant en respond elle maintenant.

Et cum sibi declaratum esset quid est Ecclesia militans, et admoneretur de tenendo et credendo illum articulum Unam sanctam, etc., et quod Ecclesiæ militanti se submitteret, juxta tenorem secundi articuli prædicti memorialis : respondit : Ego bene credo Ecclesiam exsistentem hic inferius ; sed de meis factis et dictis, sicut alias ego dixi, ego me exspecto et refero ad Dominum Deum. Item 320dicit : Ego bene credo quod Ecclesia militans non potest errare, nec deficere ; sed, quantum ad dicta et facta mea, ego pono ipsa1752 et refero ex toto ad Deum, qui fecit mihi facere quidquid ego feci. Item dicit quod submittit se Deo, suo creatori, qui sibi fecit hæc facere ; et se refert ad ipsum et ad propriam personam suam.

Item luy fut déclairé que c’est que l’Église militante, etc. Et admonestée de croire et tenir l’article Unam sanctam Ecclesiam, etc., et à l’Église militante se submeictre : respond : Je croy bien l’Église de cy bas ; mais de mes fais et dis, ainsi que autrefois j’ay dit, je me actend [et] rapporte à Dieu. Item dit : Je croy bien que l’Église militant ne peust errer ou faillir ; mais, quant à mes diz et mes fais, je les meicts et raporte du tout à Dieu, qui me a fait faire ce que je ay fait. Item dit qu’elle se submect à Dieu, son créateur, qui luy a fait faire ; et s’en raporte à luy, à sa personne propre.

Interrogata an velit dicere quod non habet judicem in terris, et an dominus noster Papa sitne judex ejus : respondit : Ego non dicam vobis de hoc aliud. Ego habeo bonum magistrum, videlicet Deum, ad quem ego exspecto me de toto, et non ad alium.

Item, interroguée s’elle veult dire qu’elle n’ait point de juge en terre, et se nostre saint père le Pape est point son juge : respond : Je ne vous en diray autre chose. J’ai bon maistre, c’est assavoir nostre Seigneur, à qui je me actend du tout, et non à autre.

Item, cum ei diceretur quod, si non vellet credere Ecclesiæ et etiam credere illum articulum Unam sanctam Ecclesiam catholicam, ipsa esset hæretica hoc sustinendo, et per alios judices puniretur pœna ignis : respondit1753 : Ego non dicam vobis de hoc aliud. Et si ego viderem ignem, ego dicerem totum illud quod dico vobis, et non facerem de hoc aliud.

Item luy fut dit que, s’elle ne vouloit croire l’Église et l’article Ecclesiam sanctam catholicam, qu’elle seroit hérétique de le soustenir, et seroit pugnie d’estre arse par la sentence d’autres juges : respond : Je ne vous en diray autre chose ; et se je veoye le feu, si diroye-je tout ce que je vous dy, et n’en feroye autre chose.

Interrogata utrum, si1754 sacrum Concilium generale ut dominus noster Papa, Cardinales et cæteri de Ecclesia essent hic, ipsa velletne 321se referre et submittere eidem sacro Concilio : respondit : Vos de hoc non extrahetis aliud a me.

Interroguée se le Conseil général, comme nostre Saint Père, les cardinaulx, etc. estoient cy, s’elle s’i vouldroit rapporter et submeictre : respond : Vous n’en tirerés autre chose.

Interrogata si se vellet submittere domino nostro Papæ : respondit : Ducatis me ad ipsum, et ego respondebo ei. Nec aliter voluit respondere.

Interroguée s’elle se veult submeictre à nostre saint père le Pape : respond : Menés m’y, et je luy respondray. Et autrement n’en a voulu respondre.

Item, circa ea quæ sibi dicebantur de habitu, etc., juxta tertium et quartum articulos memorialis antedicti : respondit quod, de illo1755 habitu, ipsa bene voluerat assumere unam tunicam longam et capucium mulieris, pro eundo ad ecclesiam et recipiendo sacramentum eucharistiæ, sicut alias respondit, proviso quod, statim post, ipsa illum habitum deponeret et resumeret illum quem nunc gerit. Et quantum ad alia quæ sibi fuerunt circa hoc1756 exposita, de portando istum habitum sine necessitate, specialiter dum est in carcere, etc. : respondit : Quando ego fecero illud propter quod ego sum missa ex parte Dei, ego accipiam habitum muliebrem.

Item, de l’abit, etc. : respond, de icelluy habit, qu’elle vouloit bien prendre longue robe et chaperon de femme, pour aler à l’église et recepvoir son Saulveur, ainsi que autresfois elle a respondu, pourveu que, tantoust après ce, elle le meist jus, et reprinst cestuy que elle porte.

Item, du seurplus qui luy fut exposé de avoir prins abit d’omme, et sans néccessité, et en espécial qu’elle est en prison, etc. : respond : Quant je auray fait ce pourquoy je suis envoyée de par Dieu, je prendray habit de femme.

Interrogata an credat se bene facere, capiendo habitum virilem : respondit : Ego me exspecto ad Deum.

Interroguée s’elle croist qu’elle face bien de prendre habit d’omme : respond : Je m’en actend à nostre Seigneur.

322Item, dum admoneretur et sibi exponerentur ea quæ continentur in quarto articulo prædicti memorialis : respondit quod non blasphemabat Deum nec Sanctas.

Item, à l’exortacion1757 que on luy faisoit, c’est assavoir que, en ce qu’elle disoit que elle faisoit bien, et qu’elle ne peichoit point en portant ledit habit, avec les circonstances touchant le fait de prandre et porter ledit abit, et en ce qu’elle disoit que Dieu et les Saincts luy faisoient faire, elle les blaphémoit, comme plus à plain est contenu en ladicte cédule, elle erroit et faisoit mal : respond qu’elle ne blaphème point Dieu ne ses Saincts.

Iterum1758 admonita quod desisteret a portando habitum virilem et a credendo quod bene faciat in portando ipsum, quodque reciperet habitum muliebrem : respondit quod de hoc non faciet aliud.

Item, admonnestée de se désister de porter l’abit et de croire qu’elle face bien de le porter, et de reprandre abit de femme : respond qu’elle n’en fera autre chose.

Item, interrogata an, quotiens sanctæ Katharina et Margareta veniunt ad eam, ipsa se consignet signo crucis : respondit quod aliquando facit signum crucis, et aliquando non.

Interroguée se, toutesfois que sainctes Katherine et Marguerite viennent, s’elle se saigne : respond que aucunesfois elle fait signe de la croix ; à l’autrefois, non.

Item, circa ea quæ sibi dicebantur de revelationibus, etc., juxta tenorem quinti articuli memorialis antedicti : respondit quod de hoc se refert suo judici, scilicet Deo. Et dixit quod revelationes suæ sunt a Deo, sine alio medio.

Item de revelationibus : respond que de ce, elle s’en raporte à son juge, c’est assavoir Dieu ; et dit que ses révélacions sont de Dieu, sans autre moyen.

Interrogata an, de signo tradito regi suo, ipsa velit se referre archiepiscopo Remensi, domino de Bousac1759, Karolo de Borbonio, 323domino de Tremollia et Stephano dicto La Hyre1760, quibus aut aliquibus ipsorum dixit monstrasse illam coronam de qua fit superius mentio, et quod erant præsentes quando angelus detulit prædictam coronam ad illum quem dicit regem suum, quam tradidit archiepiscopo prædicto ; vel an se velit referre aliis de parte sua, qui scribant sub sigillis1761 suis quid sit de isto : respondit : Tradatis mihi1762 nuntium, et ego scribam eis de toto isto processu. Et aliter noluit1763 credere aut se referre ipsis.

Interroguée se du signe baillé à son roy, s’elle se veult rapporter à l’arcevesque de Rains, au sire1764 de Boussac, Charles de Bourbon, La Tremoulle et La Hire, ausquieulz ou aucun d’eulz elle autresfois a dit avoir monstre ceste couronne, et qu’ilz estoient présens, quant l’angle apporta ladite couronne,… et la bailla audit arcevesque ; ou s’elle se veult rapporter aux autres de son party, lesquieulz escripsent soubz leurs seaulz qu’il en est : respond : Baillez ung messagier, et je leur escripray de tout ce procès. Et autrement ne s’i est voulu croire ne rapporter à eulx.

Item circa ea quæ sibi dicebantur de præsumptione divinandi futura contingentia, etc., juxta sextum articulum prædicti memorialis, respondit : Ego me refero de hoc ad judicem meum, videlicet Deum, et ad hoc quod alias de hoc respondi, quod est scriptum in libro.

Item de temeritate credentiæ et de futuris contingentibus, etc. : respond : Je m’en rapporte à mon juge, c’est assavoir Dieu, et ad ce que autresfois j’ay respondu, qui est eu livre.

Item, interrogata utrum, si ad eam mittantur tres aut quatuor clericorum de sua parte qui veniant hic sub salvo conductu, ipsa volet se referre illis de suis apparitionibus et his quæ continentur in isto processu : respondit quod fiat quod ipsi veniant ; postea ipsa respondebit. Et aliter non voluit se referre ad eos vel submittere de isto processu.

Item, interroguée se on luy envoye deulx ou trois ou quatre des chevaliers de son party, qui viennent par sauf conduit1765 cy, s’elle s’en veult raporter à eulx de ses apparicions et choses contenues en cest procès : respond que on les face venir, et puis elle respondra. Et autrement ne s’i est voulu raporter ne submeictre de cest procès.

324Interrogata utrum velit se referre vel submittere ecclesiæ Pictavensi, ubi ipsa fuit examinata : respondit : Creditis vos me capere per hunc modum et me per hoc trahere1766 ad vos ?

Interroguée se à l’église de Poictiers, où elle a esté examinée, elle se veult raporter et submeictre : respond : Me cuidez-vous prandre par ceste manière, et par cela atirer à vous ?

Item, in conclusione, ex abundanti1767 et de novo fuit eadem Johanna generaliter monita de submittendo se Ecclesiæ sub pœna essendi dimissa ab Ecclesia ; quod si Ecclesia ipsam dimitteret, ipsa esset in magno periculo corporis et animæ, et posset se ipsam ponere in periculo incurrendi pœnas ignis æterni, quantum ad animam, et temporalis, quoad corpus, per sententiam aliorum judicum. Ad quod respondit : Vos non jam facietis illud quod dicitis contra me, quin male vobis contingat in corpore et anima.

Item, en conclusion, d’abondant et de nouvel, fut amonnestée générallement de se submeictre à l’Église, et sur paine d’estre laissée par l’Église ; et se l’Église la laissoit, elle seroit en grand péril du corps et de l’âme, et se pourroit bien meictre en péril de encourir paines du feu éternel, quant à l’âme, et du feu temporel, quant au corps, et par la sentence de autres juges. Respond : Vous ne ferés jà ce que vous dictes contre moy, que il ne vous en prengne mal et au corps et à l’âme.

Interrogata quod diceret unam causam propter quam1768 non se refert Ecclesiæ : ad hoc noluit1769 facere aliam responsionem1770.

Interroguée qu’elle die une cause pourquoy elle ne se raporte à l’Église : à quoy elle ne voult faire autre responce.

Post hæc, plures doctores et viri periti diversorum statuum et diversarum facultatum monuerunt et induxerunt eam caritative, atque exhortati sunt ut submitteret se Ecclesiæ universali militanti, domino nostro Papæ et sacro Concilio generali, exponendo eidem pericula quibus se exponebat, quantum ad animam et corpus, 325nisi se et facta sua submitteret Ecclesiæ militanti. Respondit ut prius.

Et postea plures doctores diversorum statuum et diversarum facultatum monuerunt et induxerunt eam caritative, atque exhortati sunt ut submitteret se Ecclesiæ, etc. Respondit ut prius.

Et finaliter, nos, episcopus prædictus, eidem Johannæ diximus quod bene adverteret et se advisaret super præmissis monitionibus, consiliis et exhortationibus caritativis, et aliter cogitaret. Ad quod dicta Johanna respondit quærens : Infra quod tempus me advisabo ? Et nos ei diximus quod tunc in præsenti se advisaret et responderet quod vellet. Cumque nihil ulterius responderet, ab illo loco discessimus, et eadem Johanna ad locum sui carceris reducta est.

Et finaliter dominus episcopus dixit eidem Johannæ quod bene adverteret et advisaret super præmissis monitionibus, consiliis et exhortationibus caritativis et cogitaret aliter. Ad quod ipsa Johanna dixit : Infra quod tempus me advisabo ? Domino episcopo respondente quod tunc se advisaret et responderet quod ipsa vellet1771

Mercurii IX. Maii1772.

* Item, eodem anno, die mercurii, nona mensis maii prædicti, coram nobis, judicibus prædictis, in grossa turri castri Rothomagensis exsistentibus, fuit adducta dicta Johanna, præsentibus : reverendo patre domino abbate Sancti Cornelii de Compendio ; magistris, Johanne de Castellione, Guillelmo Erardi, sacræ theologiæ doctoribus ; Andrea Marguerie et Nicolao de Venderès, archidiaconis in ecclesia Rothomagensi ; Guillelmo1773 Heton1774, bachalario in sacra theologia ; Auberto Morelli, licentiato in jure canonico ; Nicolao 326Loiselleur1775, canonico ecclesiæ Rothomagensis, et domino Johanne Massieu.

* Die mercurii, post Vocem jucunditatis, undecima mensis maii, in grossa turri castri Rothomagensis, fuit adducta dicta Johanna in præsentia dominorum judicum, necnon magistrorum Johannis de Chasteillon, Guillelmi1776 Erardi, domini abbatis sancti Cornillii, magistrorum Guillelmi Hecton, Andreæ Marguerie, Nicolai de Venderez, Auberti Morelli, Nicolai Loyseleur, domini Johannis Massieu, decani Christianitatis.

Requisita fuit ac monita1777 eadem Johanna ut de multis et diversis punctis in suo processu contentis responderet veritatem, quæ ipsa alias negaverat, et in quibus mendose responderat, cum de hoc certæ informationes, probationes et vehementes præsumptiones haberentur ; fueruntque sibi lecta et exposita plurima de punctis prædictis, et eidem dictum1778 fuit quod, nisi fateretur veritatem super his, poneretur in tormentis, quæ sibi tunc in eadem turri parata ostendebantur. Ubi etiam præsentes aderant officiarii qui, jussu nostro, parati erant ipsam in hujusmodi tormentis ponere, pro reductione ipsius ad viam et agnitionem veritatis1779, ut per hæc salus animæ et corporis ejus procurari possent, quæ ipsa per adinventiones mendosas gravibus exponebat periculis.

Ad quæ respondit ipsa Johanna in hunc modum : Veraciter, si vos deberetis1780 mihi facere distrahi membra, et facere animam recedere a corpore, ego tamen non dicam vobis aliud ; et si aliquid de hoc vobis dicerem, postea semper ego dicerem quod per vim mihi fecissetis dicere. Item dixit quod, in novissimo festo Sanctæ Crucis, habuit confortationem a sancto Gabriele ; et credit quod fuerit sanctus Gabriel ; et hoc scivit per voces suas quod ipse erat sanctus 327Gabriel. Item, dicit quod ipsa petivit consilium a vocibus suis utrum ipsa se submitteret Ecclesiæ propter hoc quod gentes ecclesiasticæ fortiter urgebant eam de se submittendo Ecclesiæ ; et illæ voces dixerunt sibi quod, si velit quod Deus adjuvet eam, ipsa se exspectet ad eum de omnibus factis suis. Item, dicit quod bene scit quod Deus1781 semper fuit magister omnium factorum ipsius, et quod Diabolus nunquam habuerat potestatem super facta sua. Item, dicit quod petivit a vocibus suis an ipsa esset combusta, et quod eædem1782 voces sibi responderunt quod ipsa se exspectet ad Dominum, et ipse juvabit eam.

Post requisitiones et monitiones eidem factas per judices et adstantes, respondit : Vraiement, se vous me deviez faire détraire les membres et faire partir l’âme hors du corps, si ne vous diray-je autre chose ; et se aucune chose vous en disoye-je après, si diroye-je tousjours que vous le me auriés fait dire par force.

Item dixit que, à la Sainte-Croix, oult le confort de saint Gabriel ; Et croiez que ce fust sainct Gabriel ; et l’a sceu par les voix que c’estoit saint Gabriel.

Item dit qu’elle [a] demandé conseil à ses voix s’elle se submectroit à l’Église, pour ce que les gens d’église la pressoient fort de se submectre à l’Église, et ilz luy ont dit que, s’elle veult que nostre Seigneur luy aide, qu’elle s’actende à luy de tous ses fais.

Item, dit qu’elle sçait bien que nostre Seigneur a esté tousjours maistre de ses fais, et que l’Ennemy n’avoit oncques eu puissance sur ses fais.

Item, dit que elle a demandé à ses voix s’elle sera arse, et que les dictes voix luy ont respondu que elle se actende à nostre Sire, et il luy aidera.

Item, interrogata, de signo coronæ quam dicit fuisse traditam archiepiscopo Remensi, utrum ipsa velit se referre eidem archiepiscopo : respondit : Faciatis eum venire, et postea de hoc vobis respondebo ; nec ipse auderet dicere contrarium ejus quod inde vobis dixi.

Item, du signe de la couronne qu’elle dit avoir esté baillé à l’arcevesque de Rains, interroguée s’elle s’en veult rapporter à luy : respond : Faictes le y venir, et que je l’oe parler, et puis je vous respondray ; ne il ne oseroit dire le contraire de ce que je vous en ay dit1783.

Visa autem obduratione animi sui et modis responsionum suarum, nos, judices antedicti, timentes ne sibi parum proficere possent cruciatus tormentorum, ab eisdem protunc inferendis supersedere duximus, donec super hoc plenius consilium haberemus.

328Sabbati XII. Maii1784.

* Item, die sabbati, XII. dicti mensis maii, immediate sequenti, in domo habitationis nostræ, Rothomagi, episcopi prædicti ; præsidentibus nobis, judicibus antedictis, et assistentibus venerandis dominis et magistris : Radulpho Rousselli, thesaurario ; Nicolao de Venderès et Andrea Marguerie, archidiaconis et canonicis ecclesiæ Rothomagensis ; — Guillelmo Erardi, magistro in sacra theologia ; — Roberto Barberii, Dionysio Gastinelli, Johanne Dulcis et Auberto Morelli, in canonico jure licentiatis ; — Thoma de Courcellis, Nicolao Coppequesne1785, bachalariis in sacra theologia ; — Nicolao Loiselleur1786 et fratre Ysambardo de Petra. Nos, episcopus prædictus, recitavimus ea quæ, die mercurii novissime præterita, fuerant 329peracta ; quærentes ab eisdem assistentibus consilium quid superesset agendum, et signanter an expediret prædictam Johannam ponere in tormentis. Auditis autem opinionibus singulorum et consideratis illis quæ, in die mercurii antedicta, per ipsam Johannam responsa fuerant, attentis etiam ejus dispositione, voluntate et circumstantiis, in ea re : conclusimus quod non opus erat nec expediebat ipsam in tormentis antedictis ponere, et quod ulterius ad alia deinceps procederemus.

* Die sabbati, duodecima maii, in domo dicti domini Belvacensis, hora vesperum, congregatis coram eodem, ac etiam coram domino vicario Inquisitoris, dominis et magistris : Radulpho Rousselli, thesaurario ; Nicolao de Venderez, archidiacono ; Andrea Marguerie, Guillelmo Erart, in theologia [doctore], Roberto Barberii, Dionysio Gastinel, Auberto Morelli, Thoma de Courcellis, Nicolao Couppequesne, Johanne Dulcis, Ysembardo de Petra et Nicolao Loyseleur.

Expositis his1787 quæ fuerunt facta, dicta die mercurii, etc., quærendo quid ulterius erat agendum, an expediens erat eamdem Johannam ponere in torturis, etc.

Primo dictus magister Radulphus Rousselli dixit quod sibi videtur quod [non], ne processus ita bene factus, prout fuerit, valeat calumniari.

Magister Nicolaus de Venderez dixit quod sibi videtur quod non est expediens quod ponatur in torturis pro nunc.

Magister Andreas Marguerie dixit quod non expedit pro nunc.

Magister Guillelmus Erart dixit quod frustra poneretur in torturis, cum habeatur materia satis ampla, et sine torturis.

Magister Robertus Barberii, ut supra. Et iterato moneatur caritative una vice pro omnibus, etc., ut se submictat Ecclesiæ ; et si non, in nomine Domini procedatur ulterius, etc.

Magister Dionysius Gastinel dixit quod non expedit eam ponere in torturis.

Magister Aubertus Morelli dixit quod sibi videtur quod expedit eam ponere in torturis, ad sciendum veritatem [de] mendaciis ejus.

Magister Thomas de Courcellis dixit quod sibi videtur bonum esse eam ponere. Dixit etiam quod venit interroganda utrum se submittere velit judicio Ecclesiæ.

Magister Nicolaus Couppequesne dixit quod non expedit eam ponere in torturis ; sed iterum moneatur caritative de se submittendo determinationi Ecclesiæ.

Magister Johannes Dulcis, ut supra.

Frater Ysembardus de Petra, ut supra ; sed moneatur ultimate de se submictendo Ecclesiæ militanti.

Magister Nicolaus Loyseleur dixit quod sibi videtur quod, pro medicina animæ suæ, bonum esset eam poni in torturis ; tamen se refert opinionibus prædictorum.

Magister Guillelmus1788 Hecton1789 supervenit, qui fuit opinionis quod non est ponenda in torturis.

Magister Johannes Magistri, vicarius, dixit quod est iterum interroganda utrum credat se debere submittere Ecclesiæ militanti1790.

Sabbati XIX.1791 Maii.

* Item, sabbati immediate sequenti, XIX. die dicti mensis maii, coram nobis, judicibus antedictis, in cappella domus archiepiscopalis 330Rothomagensis exsistentibus et pro tribunali sedentibus, comparuerunt venerabiles viri, domini, patres et magistri : Ægidius Fiscampnensis, Guillelmus de Mortuomari, in theologia ; Nicolaus de Gemeticis, Guillelmus de Cormeliis, in jure canonico, doctores, abbates ; — necnon Abbas de Pratellis et prior Sancti Laudi, Prior de Longavilla, Johannes de Nibat, Jacobus1792 Guesdon, Johannes Foucherii, Mauricius de Quesneyo, Johannes Fabri, Guillelmus Boucherii, Petrus Houdenc1793, Johannes de Castellione, Erardus Emengart1794, Johannes Beaupère, Petrus Mauricii, Nicolaus Midi, doctores ; — Guillelmus Haiton1795, Nicolaus Coppequesne1796, Thomas de Courcellis, Ricardus de Groucheto1797, Petrus Minerii, Radulphus Silvestris, Johannes Pigache, bachalarii in sacra theologia ; — Radulphus Rousselli, in utroque ; Johannes Guerini, Pasquerius de Vallibus, in canonico jure doctores ; — Robertus Barberii, Dionysius Gastinel, in canonico ; Andreas Marguerie, in civili ; Nicolaus de Venderès, Johannes Pinchon, in canonico ; Johannes Ad-Ensem, Ægidius de Campis, Nicolaus Caval, in civili ; Johannes Brulloti, in canonico jure, licentiati ; Nicolaus Loiselleur1798, canonici ecclesiæ Rothomagensis ; — Johannes Dulcis, Guillelmus de Liveto, Petrus Carrel, Gauffridus de Croteyo, Ricardus de Sauls1799, Burellus de 331Cormeliis, Aubertus Morelli, Johannes de Quemino, Laurentius de Busco1800, Johannes Columbelli, Radulphus Anguy1801, Guerouldus Postelli, aliqui in canonico, alii in civili jure licentiati.

* Anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo primo, die sabbati, decima nona mensis maii, congregatis in cappella manerii archiepiscopalis, coram dominis episcopo Belvacensi et vicario domini Inquisitoris, dominis et magistris : Radulpho Rousselli, Nicolao de Venderez, Abbate Fiscampnensi, Andrea Marguerie, Johanne Pinchon, Johanne de Chasteillon, Erardo Emengart, Guillelmo1802 le Bouchier1803, Priore de Longavilla, Johanne Beaupère, Nicolao Midi, Mauricio de Quesneio1804, Petro de Hodeng, Johanne Fabri, Abbate de Mortuomari, Priore Sancti Laudi, Petro Mauricii, Jacobo Guesdon, Johanne Fouchier, Abbate de Cormeilliis, Thoma de Courcellis, Nicolao Couppequesne, Radulpho Silvestris, Johanne Pigache, Ricardo de Groucheto, Nicolao Loyseleur, Pasquerio De Vaulx, Dionysio Gastinel, Johanne Maugier, Johanne Secart1805, Johanne Ad-Ensem, Gaufrido de Crotay, Guillelmo1806 de Camera, Johanne de Quemino, Martino Lavenu, Ysembardo de Petra, Guillelmo de Liveto, Johanne Dulcis et Johanne Columbelli, Ricardo de Salicibus1807 et Laurentio de Busco1808, Petro le Minier, Petro Carré, Radulpho Anguy1809.

In quorum præsentia, nos, episcopus sæpedictus, exposuimus qualiter dudum receperamus deliberationes et opiniones notabilium doctorum et magistrorum, in multitudine copiosa, super assertionibus datis et confessatis per prænominatam1810 Johannam ; quibus quidem deliberationibus habitis, ulterius ad conclusionem causæ procedere poteramus, quoniam merito sufficere videbantur. Verum ut honorem et reverentiam matri nostræ Universitati studii Parisiensis deferremus, amplioremque et clariorem materiæ elucidationem haberemus, pro majori serenatione conscientiarum et omnium ædificatione, assertiones memoratas præfatæ matri Universitati et præcipue Facultatibus theologiæ et decretorum transmittere duximus, deliberationes doctorum et magistrorum ejusdem Universitatis et potissime dictarum duarum Facultatum requirendo. Quæ quidem Universitas, et signanter ipsæ duæ Facultates, zelo fidei non mediocriter accensæ, diligenter, mature et solemniter suas super singulis deliberationes dederunt, et eas nobis sub instrumento publico transmiserunt. Quas quidem deliberationes, in ipso instrumento contentas, de verbo ad verbum tunc perlegi palam et intelligibiliter fecimus, audientibus cunctis prænominatis doctoribus et magistris. Deinceps 332vero hujuscemodi deliberationibus Universitatis et Facultatum prædictarum auditis, prædicti suas deliberationes dixerunt et explicaverunt conformiter ad dictas Facultates et Universitatem, ultra ea quæ super his alias deliberaverunt, tam super qualificationibus assertionum antedictarum, quam super modo procedendi quem ulterius tenere debebamus. Quarum deliberationum ac1811 etiam litterarum dictæ Universitatis tenores hic scribi fecimus.

Primo dominus episcopus recitavit deductionem processus ad longum.

Et deinde de mandato dominorum judicum fuit lectum instrumentum deliberationis Universitatis Parisiensis.

Post cujus lecturam, fuit etiam lecta schedula1812 deliberationum magistrorum et doctorum plurimorum, Rothomagi datarum, et cum hoc deliberationes aliorum magistrorum.

Et his1813 sic actis, petiit dominus Belvacensis qualiter erat ulterius procedendum1814.

Et primo sequitur tenor litterarum dictæ Universitatis, domino nostro regi transmissarum1815 :

A très excellent, très hault et très puissant prince le roy de France et d’Angleterre, nostre très redoubté et souverain seigneur. Très excellent prince, nostre très redoubté et souverain seigneur et père, vostre roialle excellence sur toutes choses doit estre songneusement1816 appliquée à conserver l’onneur, révérence et gloire de la divine majesté et de sa saincte foy catholique, entièrement, en faisant extirper erreurs, faulses doctrines, et toutes autres offenses contraires. En ce continuant, vostre hautesce1817 en tous ses affaires trouvera par effect, aide, secours et prospérité, par grâce haultaine avec grant acroissement de vostre hault renom. Aiant à ce considéracion, vostre très noble magnificence, la mercy souveraine, a moult bon euvre commencié touchant nostre sainte foy : c’est assavoir, le procès judiciaire contre celle femme que on nomme la Pucelle, et ses escandes, faultes et offenses aussi1818, comme manifestes en tout ce royaume, dont nous avons escript par plusieurs fois la forme1819 et manière. Duquel procès nous avons sceu et aussi le contenu et demené d’icellui, par les lettres à nous baillées, et la relacion faite, de par vostre excellence en nostre assemblée solennelle, par noz suppostz1820, très honorez et1821 révérens maistres, Jehan Beaupère, Jaque de Touraine et Nicole Midi, maistres en théologie ; et lesquels aussi nous ont donné et relaté 333response sur les autres poins dont ilz estoient chargiez. Et en vérité, oye1822 icelle relacion et bien considérée, il nous a semblé, ou1823 fait d’icelle femme avoir esté tenue grande gravité, sainte et juste manière de procéder, et dont chacun doit estre bien content. Et de toutes ces choses nous rendons grâces très humblement à icelle majesté souveraine premièrement, et en après à vostre très haulte noblesse1824, de humbles et loiales affeccions ; et finablement à tous ceulx qui, pour la révérence divine, ont mis leur peine, labeur et diligence en ceste matière, au bien d’icelle nostre saincte foy. Mais au surplus, nostre très redoubté et souverain seigneur, selon ce que par vos dictes lettres et iceulx maistres révérens, vous a pieu nous mander, enjoindre et requérir, nous, après plusieurs convocacions, grandes et meures délibéracions entre nous eues et tenues sur ce1825 par pluseurs fois, renvoions pardevers vostre excellence nos advis, conclusions et délibéracions sur les poins, assercions et articles qui baillez et exposez nous ont esté ; et sommes tousjours prestz nous emploier entièrement en telles matières touchans directement nostre dicte foy, comme aussi nostre profession le veult expressément, et de tous temps l’avons monstré de tous noz pouvoirs1826. Et, se aucune chose restoit sur ce à dire ou exposer de par nous, yceulx1827 honnourez et révérens maistres, qui de présent retournent pardevers vostre noble haultesse1828, et lesquelz1829 ont esté présens à noz dictes délibéracions, porront1830 plus amplement déclarer1831, exposer et dire, selon icelle nostre intencion, tout ce qu’il appartendra ; auquelx1832 il plaira vostre magnificence adjouster foy, en ce que dit est, pour ceste fois de par nous, et iceulx avoir singulièrement recommandez ; car véritablement ilz ont fait ès choses dessusdites très grandes diligences, par sainctes et entières affeccions, sans espargner leurs painnes1833, personnes et facultez, et sans avoir regart1834 aux grans et éminens périlz qui sont ès chemins notoirement ; et aussi par le moyen de leurs grans sapiences ordenées et discrètes prudences, ceste matière a esté et sera, se Dieu plaist, conduitte jusques en fin sagement, sainctement et raisonnablement. Toutesvoies finablement nous supplions humblement à vostre excellente haultesse1835 que très diligemment ceste matière soit par justice menée à fin briefment1836 ; car, en vérité, la longueur et dilacion est très périlleuse, et si est très nécessaire sur ce notable et grande réparacion, à ce que le peuple qui par icelle femme a esté moult 334scandalizé, soit réduit à bonne et sainte1837 doctrine et crédulité. Tout à l’exaltation et intégrité de nostre dicte foy et à la loange1838 d’icelle éternelle divinité, qui vostre excellence vueille maintenir par sa grâce en prospérité jusques en gloire pardurable ! Escript à Paris en nostre congrégacion solennellement célébrée à Saint-Bernard1839 le XIIIIe jour du mois de may, l’an mil CCCC. et XXXI. Vostre très humble fille, l’Université de Paris. — Hébert.

Item sequitur tenor litterarum dictæ Universitatis Parisiensis nobis, episcopo prædicto, transmissarum1840 :

Reverendo in Christo patri et domino, domino episcopo Belvacensi. Pastoralis vigilantiæ laborem sedulum, reverende pater et domine, singularissimæ caritatis fervor immensus incitare probatur, ubi stabili constantissimaque solertia ad fidei sacræ tutamen non desistit operari solidissima rectitudo, pia affectione publicæ salutis. Probatum siquidem exstitit sincerissimi vestri fervoris virile celeberrimumque certamen, quo tandem, vigente validissima probitate, ad vestræ justitiæ manus mulier illa quæ Puella vociferatur, propitiante gratia Christi, deducta est ; per cujus latissime dispersum virus ovile christianissimum totius fere occidentalis orbis infectum manifestatur ; cui obsistere palam non defuit, veri pastoris operas exercere curans, vestræ reverentiæ sollicitudo pervigilis. Adversus autem perfidæ illius mulieris graves offensas processus inceptos formamque et deductionem eorum, cum nonnullis assertionibus, propositionibus seu articulis atque domini nostri regis vestræ etiam reverendæ paternitatis litteris, credentiis et requestis, nobis palam eleganterque exposuerunt famosissimi sacræ theologiæ doctores et alumni nostri, magistri Johannes Pulchripatris, Jacobus Turonensis1841 et Nicolaus Midi. Post eorum vero susceptos ad plenum sermones, maximas reverendæ vestræ dominationi gratiarum largitiones disposuimus exhibere, quæ celeberrimi hujus operis ad divini nominis exaltationem, fidei orthodoxæ integritatem et gloriam, et totius populi fidelis saluberrimam ædificationem, nescit quomodolibet pigritare ; formam insuper processuum celebrem sacrisque conformem juribus attendentes, maximis disertissimisque prudentiis emanatam comprobavimus. Omnes etiam, quas litterarum seu propriæ vocis oraculo præfati doctores porrexerunt, requestas, 335ob ejusdem domini nostri regis contemplationem reverendæque vestræ dominationis favorem vetustum, gratissime concessimus, sinceris zelantes affectibus reverendæ vestræ paternitati in singulis pro viribus complacere. Verum super materia principali plurimas consultationes1842 deliberationesque gravissimas habere curavimus, ubi, materia agitata pluries liberaque veritate discussa, per nos tandem unanimi consensu conclusas, in scriptis redigi voluimus deliberationes et determinationes nostras, quas præfati doctores et alumni, apud ejusdem domini nostri serenitatem vestræque reverentiæ præsentiam remeantes, fideliter exhibebunt. Cætera etiam pro parte nostra exponere curabunt, quæ continget latius explicare, veluti ad plenum tenore suo manifestabunt litteræ quas nunc dirigimus eidem domino nostro regi, quarum copia præsentibus interclusa est. Ipsos tamen doctores egregios qui, personis, periculis aut laboribus non parcentes, in hac fidei materia elaborare non desistunt, vestra suscipiat reverentia specialiter recommissos. Ad hujus nihilominus incepti operis celeberrimi indefessam paternæ solertiæ curam perseveranti opera intendentes, quousque, secundum exigentiam rationis, per offensarum condignam reparationem divina majestate placata, fidei orthodoxæ veritas illibata persistat, et cesset iniqua scandalosaque ædificatio populorum, ut tandem princeps pastorum, cum apparuerit, reverendæ vestræ pastorali sollicitudini immarcescibilem gloriæ coronam retribuere dignetur. Scriptum Parisius, in nostra congregatione generali, apud Sanctum Bernardum solemniter celebrata, die XIIII mensis maii, anno Domini millesimo CCCC. XXXI. Vestri Rector et Universitas studii Parisiensis.

Sic signatum : Hébert.

Item sequitur deliberatio Universitatis studii Parisiensis1843 :

In nomine Domini, amen. Hujus præsentis publici instrumenti tenore cunctis pateat evidenter et sit notum quod, anno ejusdem Domini millesimo quadringentesimo tricesimo primo, indictione nona, mensis vero aprilis die XXIX.1844, sede apostolica1845, ut asseritur, pastore carente1846 ; alma Universitate studii Parisiensis apud Sanctum Bernardum super duobus articulis solemniter convocata et congregata ; quorum quidem articulorum primus et principalis erat ad audiendum litteras et quædam proponenda pro parte christianissimi principis domini nostri regis ac sui consilii, et dominorum judicum, in facto processus cujusdam mulieris, 336nomine Johannæ, vulgariter dictæ la Pucelle, in materia fidei, et super eisdem deliberandis ; et secundus articulus erat communis, super supplicationibus et injuriis ; quibus articulis sic per venerandæ circumspectionis virum, magistrum Petrum de Gouda1847, magistrum in artibus, ejusdem Universitatis Rectorem, et in ipsa congregatione præsidentem, expositis ; apertisque et lectis litteris prædictis, et exposita credentia in eisdem litteris contenta, per organum alterius ambassiatorum domini nostri regis, sui consilii et judicum prædictorum ad eamdem Universitatem destinatorum, ac lectis duodecim articulis hic inferius annotatis : Item, dominus Rector aperuit, proposuit et declaravit quod materia in articulis, de quibus supra fit mentio, contenta, erat magna et ardua, fidem orthodoxam, religionem christianam, sacras sanctiones concernens ; cujus determinatio et articulorum hujusmodi qualificatio præcipue spectabat et pertinebat ad venerandas theologiæ, scilicet, et decretorum Facultates, secundum suas professiones ; subjungendo quod dicta Universitas hujusmodi materiæ determinationem et articulorum, de quibus supra fit mentio, qualificationem deliberaret et concluderet, prædictis Facultatibus committendo ; quarum Facultatum determinatio et qualificatio, ad eamdem Universitatem per easdem, aut earum nominibus, referretur. Quibus sic expositis, idem dominus Rector omnia et singula, tunc in dicta congregatione exposita, in omnium et singulorum magistrorum et doctorum ibidem exsistentium deliberationibus posuit, et deinceps singulæ Facultates et Nationes, ad partem, in locis1848 ubi in arduissimis causis et negotiis deliberandis hactenus congregari consueverunt, ad deliberandum tam super præmissis quam aliis, abierunt et recesserunt ; facientes singuli in eisdem locis sessionem solitam. Post quarum quidem Facultatum et Nationum maturam deliberationem, singulis deliberationibus earumdem, ut moris est, in communi publicatis et repetitis ; tandem sæpe dicta Universitas, per organum prælibati domini Rectoris, ex concordi singularum Facultatum et Nationum deliberatione, conclusit quod prædictæ materiæ determinationem cum articulorum, de quibus supra, qualificatione, dictis theologiæ et decretorum Facultatibus committebat faciendas et eidem Universitati referendas.

Item, anno et indictione prædictis, mensis maii die decima quarta sede apostolica, ut fertur1849, pastore carente, præfata alma Universitate studii Parisiensis apud Sanctum Bernadum prædictum solemniter super duobus articulis congregata, quorum primus et principalis erat ad audiendum 337deliberationes venerendarum Facultatum, theologiæ scilicet et decretorum, prædictarum, in materia fidei, alias, videlicet die vicesima nona mensis aprilis novissimi præteriti, eisdem a prædicta Universitate commissa ; cujus quidem articuli materia per organum dicti domini Rectoris luculenter et seriose exposita, idem dominus requisivit dictas Facultates, in eadem congregatione præsentes, quatinus suas determinationes in materia prædicta, et articulorum qualificationes in conspectu dictæ Universitatis publice aperirent et referrent. Quibus, sic ut præmittitur, requisitis, veneranda Facultas theologiæ, per organum venerabilis et1850 circumspecti viri, magistri Johannis de Trecis, ejusdem Facultatis decani tunc vices gerentis, respondit quod frequenter et vicibus iteratis quælibet prædictarum theologiæ et decretorum Facultatum, tam in se tota, quam in deputatis per eamdem, fuerat congregata super materia prædicta, pro determinatione habenda in eadem et qualificatione articulorum, de quibus supra, facienda ; et tandem quælibet earumdem, post maturam diuturnamque deliberationem, determinaverat1851 per modum doctrinæ super præmissis, modo et forma contentis de verbo ad verbum in quodam quaterno papyreo1852, quem præfatus magister Johannes in suis manibus tenebat, ac publice in conspectu ipsius Universitatis legendum exhibuit, altaque et intelligibili voce, cum articulis de quibus supra qualificatis, legi fecit. Quorum articulorum, determinationum et qualificationum, in prædicto quaterno papyreo1853 contentorum, tenores de verbo ad verbum sequuntur1854 et sunt tales :

Sequuntur articuli de dictis et factis Johannæ, vulgariter nuncupatæ la Pucelle1855.

Et primo, quædam fœmina dicit et affirmat quod, dum esset ætatis annorum tredecim vel eocirca, etc.1856.

338Sequuntur deliberata et conclusa per sacram Facultatem theologiæ1857, in Universitate Parisiensi, in qualificationibus articulorum de dictis et factis Johannæ, vulgariter dictæ la Pucelle, compositorum et superius descriptorum, quas qualificationes, et per eamdem Facultatem deliberata et conclusa, omniaque et singula hanc materiam concernentia submittit dicta Facultas omnimodæ determinationi domini nostri Summi Pontificis ac sacrosancti generalis Concilii.

[I]

Et primo, quoad primum articulum, dicit ipsa Facultas per modum doctrinæ, pensatis fine, modo et materia revelationum, qualitate personæ ac loco cum aliis circumstantiis, quod vel sunt ficta mendacia, seductoria et perniciosa, vel prædictæ apparitiones et revelationes sunt superstitiosæ, a malignis spiritibus et diabolicis, Belial, Satan1858 et Behemmoth, procedentes.

[II]

Item, quoad secundum articulum, quod illud quod continet non videtur verum, imo potius est mendacium præsumptuosum, seductorium, perniciosum et fictum, ac angelicæ dignitatis derogativum.

[III]

Item, quoad tertium articulum, quod non sunt sufficientia signa in eo contenta, et dicta fœmina leviter credit ac temere asserit. Insuper, in comparatione quam facit, male credit et errat in fide.

[IV]

Item, quoad quartum articulum, quod in eo continetur superstitio, divinatoria et præsumptuosa assertio cum inani jactantia.

[V]

Item, quoad quintum articulum, quod dicta fœmina est blasphema1859 in Deum et contemptrix Dei in suis sacramentis, legis divinæ et1860 sacræ doctrinæ ad sanctionum ecclesiasticarum prævaricatrix, male sapiens et errans in fide, et se jactans inaniter, et habenda est suspecta de idolatria et exsecratione sui ac vestium suarum demonibus1861, ritum gentilium imitando.

339[VI]

Item, quoad sextum articulum, quod dicta fœmina est proditrix, dolosa, crudelis et sitibunda effusionis sanguinis humani, seditiosa et ad tyrannidem provocans ; blasphematrix1862 Dei in mandatis et revelationibus suis.

[VII]

Item, quoad septimum, quod dicta fœmina est impia in parentes, prævaricatrix præcepti de honoratione parentum, scandalosa, blasphema1863 in Deum ; et errat in fide, ac temerariam et præsumptuosam promissionem fecit.

[VIII]

Item quod, in octavo articulo, continetur pusillanimitas vergens in desesperationem, interpretative in sui ipsius homicidium ; præsumptuosa et temeraria assertio de remissione culpæ prætensa ; et quod dicta fœmina male sentit de libertate humani arbitrii.

[IX]

Item quod, in nono articulo, continetur præsumptuosa ac temeraria assertio, ac mendacium perniciosum ; et contradicit sibi in præcedenti articulo, ac male sapit in fide.

[X]

Item quod, in decimo articulo, continetur præsumptuosa assertio ac temeraria, divinatio superstitiosa, blasphemia1864 in sanctas Katharinam et Margaretam, et transgressio præcepti de dilectione proximi.

[XI]

Item, quoad undecimum articulum, quod dicta fœmina, supposito quod revelationes et apparitiones de quibus se jactat habuerit cum determinatis circa primum articulum, est idolatra, invocatrix dæmonum, et errat in fide, temere asserit et illicitum emisit juramentum.

[XII]

Item, quoad duodecimum articulum, quod dicta fœmina est schismatica1865, male sentiens de unitate et auctoritate Ecclesiæ, apostatrix ; et huc usque pertinaciter errat1866 in fide.

340Sequitur deliberatio et determinatio, per modum doctrinæ, venerandæ Facultatis decretorum in Universitate Parisiensi, super duodecim articulis1867 dicta et facta Johannæ, vulgariter dictæ la Pucelle, concernentibus, supra annotatis et descriptis ; quas deliberationem et determinationem submittit dicta Facultas ordinationi et determinationi Summi Pontificis Sanctæ Sedis apostolicæ ac sacrosancti generalis Concilii.

Si dicta fœmina, compos sui, affirmaverit pertinaciter propositiones in duodecim articulis suprascriptis declaratas, et facta contenta in eisdem opere adimpleverit, visitatis diligenter propositionibus supradictis, videtur Facultati decretorum, per modum consilii vel doctrinæ, caritative loquendo :

[I]

Primo, quod dicta fœmina est schismatica1868, cum schisma1869 sit illicita divisio, per inobedientiam, ab unitate Ecclesiæ facta, et ipsa se separat ab obedientia Ecclesiæ militantis, prout dicit, etc.

[II]

Item, quod ipsa fœmina est erronea in fide ; contradicit articulo fidei, contento in symbolo minori, Unam sanctam Ecclesiam catholicam ; et, ut ait beatus Hieronymus, contradicens huic articulo se non solum imperitum, malivolum et non catholicum, sed hæreticum comprobabit.

[III]

Item, et quod ipsa fœmina est etiam apostatrix, tum quia comam, quam sibi Deus dedit ad velamen, malo proposito sibi amputari fecit, tum etiam quia, eodem proposito, relicto habitu muliebri, virorum habitum imitata est.

[IV]

Item, et quod ipsa fœmina est mendosa ac divinatrix, cum dicit se missam a Deo, et loqui angelis ac Sanctis, et non ostendit per operationem miraculi vel scripturæ testimonio speciali ; unde, cum Dominus vellet mittere Moisem in Ægyptum ad filios Israel, ut crederent ei quod 341mitteretur ab ipso, dedit eis signum ut converteret virgam in colubrum, et colubrum in virgam. Iterum, ut reformaret Johannes quoque Baptista, speciale suæ missionis testimonium protulit1870 ex Scriptura, dicens : Ego vox clamantis in deserto ; dirigite viam Domini, sicut ait Isaias propheta.

[V]

Item, et quod ipsa fœmina, præsumptione juris et de jure, errat in fide, tum primo cum ipsa sit anathema auctoritate canonis, remansitque in eodem statu per magna tempora ; tum secundo, quia dicit se malle non recipere corpus Christi, et non confiteri, tempore statuto per Ecclesiam, quam, dimisso habitu virili, reassumere habitum mulierum1871. Est etiam vehementissime1872 suspecta de hæresi, et super articulis fidei diligenter examinanda.

[VI]

Item, ipsa1873 fœmina etiam errat in hoc quod dicit se esse ita certam, quod ducetur in paradisum, sicut si jam ipsa esset in gloria Beatorum ; cum, in ista peregrinatione, an viator laude vel ærumna dignus sit, ignoratur, sed a solo Judice supremo cognoscitur. Quare, si prædicta fœmina, caritative exhortata et debite monita a judice competenti, ad fidei catholicæ unitatem sponte recurrere et errorem suum ad arbitrium dicti judicis publice abjurare, et satisfactionem congruam noluerit exhibere, sæcularis judicis arbitrio est relinquenda, debitam receptura pro qualitate facinoris ultionem.

Post quorum articulorum, determinationum et qualificationum lecturam, prædictus 342dominus Rector publice et alta voce petiit a prædictis venerandis Facultatibus theologiæ et decretorum, si prædictæ deliberationes, determinationes et qualificationes, sic ut præmittitur lectæ, in prædicto quaterno contentæ, essent sic deliberatæ et conclusæ per prædictas Facultates. Quo audito, dictæ Facultates seorsum responderunt, videlicet, Facultas1874 theologiæ per organum prædicti magistri Johannis de Trecis, et Facultas decretorum per organum venerabilis viri magistri Gueroldi1875 Boisselli, ejusdem decretorum Facultatis decani, quod prædictæ determinationes et qualificationes erant qualificationes et determinationes datæ et conclusæ per prædictas Facultates. Quibus sic dictis, prædictus dominus Rector aperuit et declaravit qualiter prædicta Universitas prædictam materiam, determinationes et qualificationes articulorum, de quibus supra, faciendas prædictis theologiæ et decretorum Facultatibus, alias ut dictum est, commiserat ; et quod ipsa Universitas prædictas determinationes et qualificationes, sic ut præmittitur, per prædictas1876 theologiæ et decretorum Facultates factas, ratas et gratas haberet et suas reputaret. Quibus hoc in effectu et substantia similibus ita dictis, sæpedictus1877 dominus Rector omnia et singula in dicta congregatione exposita, dicta et narrata in omnium et singulorum magistrorum et doctorum ibidem exsistentium deliberationibus posuit. Et deinceps, singulæ Facultates et Nationes ad partem, in locis ubi in arduissimis causis et negotiis deliberandis hactenus congregari consueverunt, ad deliberandum tam super præmissis quam pluribus aliis arduis negotiis, ipsam Universitatem tangentibus, abierunt et recesserunt, facientes singuli in eisdem locis sessionem solitam. Post quarum quidem Facultatum et Nationum maturam diuturnamque deliberationem, singulis deliberationibus earumdem, ut moris est, in communi publicatis et repetitis, tandem præfata Universitas, per organum dicti domini Rectoris, ex concordi singularum Facultatum et Nationum deliberatione, conclusit quod prædictas determinationes et qualificationes, per dictas theologiæ et decretorum Facultates, sic ut præmittitur, factas, ratas et gratas habebat, ac etiam suas reputabat. De et super quibus præmissis omnibus et singulis, venerandarum circumspectionum viri, magistri Johannes Pulchripatris, Jacobus de Turonia1878 et Nicolaus Midi, sacræ theologiæ professores, petierunt et eorum quilibet petiit sibi fieri atque tradi publicum instrumentum seu publica instrumenta, unum vel plura, per nos notarios publicos infra scriptos.

Acta fuerunt hæc Parisius, ubi supra, sub anno, indictione, diebus et mensibus prædictis, præsentibus ibidem venerabilibus ac circumspectis viris, dominis et magistris, videlicet, dum præmissa, dicta die XXIX. mensis aprilis, fierent : Petro de Dierreyo, sacræ theologiæ professore ; Gueroldo1879 Boisselli, decretorum doctore ; Henrico Tybout, in artibus et medicina magistro ; Johanne Barrey, Gerolfo de Holle et Ricardo Abessore, in artibus magistris ; Johanne Vacheret, principali bedello1880 venerandæ Facultatis theologiæ, et Boemundo de Lutrea, principali bedello1881 venerabilis Nationis Gallicanæ ; et dum alia, prædicta die decima quarta mensis maii, dicerentur et fierent : Johanne Soquet, Johanne Gravestain, in sacra pagina 343professoribus ; prædicto Guerouldo1882 Boisselli ; Simone de Mara, in artibus et medicina magistro ; Andrea Pelé, Guillelmo Oscohart1883, Jacobo Nutritoris, Johanne Trophardi et Martino Béreth, [magistris] in artibus ; cum aliorum doctorum et magistrorum singularum Facultatum multitudine copiosa, nec non prædictis Johanne Vacheret et Bœmundo de Lutrea, bedellis, testibus ad præmissa vocatis specialiter et rogatis.

Sic signatum :

Et ego Johannes Bourrilieti1884, dictus Francisci, presbyter, magister in artibus et licentiatus in decretis ac bachalarius in theologia, publicusque apostolica et imperiali auctoritatibus1885 notarius, præmissis omnibus et singulis, dum sic, ut præmittitur, in dictis congregationibus Universitatis dicerentur, exponerentur, in ejus deliberatione ponerentur et per eamdem deliberarentur et concluderentur, una cum venerabili viro magistro, Michaele Heberti1886, clerico Rothomagensis diœcesis, magistro in artibus, publico apostolica et imperiali auctoritatibus1887 ac almæ Universitatis Parisiensis prædictæ notario et scriba1888, et1889 testibus suprascriptis1890, præsens interfui ; eaque sic fieri vidi et audivi. Et ideo huic præsenti publico instrumento exinde confecto, manu alterius fideliter scripto, signum meum apposui consuetum, hic me propria manu subscribendo, in fidem et testimonium veritatis requisitus et rogatus. J. Bourrilieti1891.

Et ego1892, Michael Hebertus1893, clericus1894 Rothomagensis diœcesis, magister1895 in artibus, publicus1896 apostolica et imperiali auctoritatibus ac almæ Universitatis studii Parisiensis1897 notarius1898 et scriba, qui præmissis omnibus et singulis, dum sic, ut præmittitur, in dicta Universitate dicerentur, exponerentur et in ejus deliberatione ponerentur et per eamdem deliberarentur et concluderentur, una cum venerabili viro magistro Johanne Bourrilieti1899, dicto Francisci, notario publico, et testibus suprascriptis, præsens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo exinde confecto, huic præsenti publico instrumento, manu mea propria scripto, signum meum apposui consuetum, hic me subscribendo, in fidem et testimonium veritatis præmissorum requisitus et rogatus. Hébert.

344Deliberationes doctorum et magistrorum Rothomagi tunc exsistentium, qui deliberaverunt secundum Universitatem Parisiensem1900.

* Deinde magister Radulphus Rousselli, thesaurarius et canonicus ecclesiæ Rothomagensis, utriusque juris doctor, tunc ibidem exsistens, deliberavit quod causa notabiliter et solemniter ventilata est, et quod restabat concludi et definiri in causa, in præsentia partium ; et nisi dicta Johanna redeat ad viam veritatis et salutis, censenda est hæretica. Et stat cum deliberatione Universitatis studii Parisiensis.

* Et primo Magister Radulphus Rousselli deliberavit quod causa notabiliter ventilata [est] et restabat concludi et definiri1901 in causa in præsentia partium, et stat cum Universitate Parisiensi.

Magister Nicolaus de Venderès, licentiatus in jure canonico, archidiaconus de Augo et canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit prout magister Radulphus Rousselli, hoc addito quod potest concludi et sententia dari in una eademque die, et relinqui1902 justitiæ sæculari.

Magister Nicolaus de Venderez dicit ut supra ; sed potest concludi et sententia dari in una die. Item dicit quod censenda est hæretica, nisi redeat ; et similiter Radulphus Rousselli.

Reverendus in Christo pater, dominus Ægidius, abbas Sanctæ Trinitatis Fiscampnensis, doctor in sacra theologia, deliberavit quod, certa die, debet promotor interrogari an velit aliud dicere, et tunc dicta Johanna poterit1903 moneri ; et, hoc facto, nisi velit se revocare et redire ad viam veritatis, censenda erit hæretica, et sententia ferri, et relinqui justitiæ sæculari.

Dominus Fiscampnensis dicit quod, dicta die, debet promotor interrogari an velit aliud dicere, et tunc poterit moneri ; et nisi velit revocare, etc., poterit concludi et sententia ferri, et, nisi vellet redire ad Ecclesiam et obedire, tunc poterit reliqui justitiæ sæculari. Item dicit dominus Fiscampnensis quod censenda est hæretica.

345Magister Johannes de Castellione, doctor in sacra theologia, archidiaconus Ebroicensis, deliberavit quod illi qui non plane deliberaverunt tenentur deliberare secundum deliberationem Universitatis Parisiensis. Et quantum est in se, ipse stat cum deliberatione Universitatis prædictæ. Et de aliis, ut dominus Fiscampnensis.

Magister Johannes de Chasteillon dicit quod illi qui non plene deliberaverunt1904 se retulerunt ad deliberationem Universitatis Parisiensis. Item, de aliis, ut dominus Fiscampnensis.

Reverendus in Christo pater, dominus Guillelmus, abbas de Cormeliis, decretorum doctor, deliberavit prout Universitas studii Parisiensis.

Dominus de Cormeilliis est et stat cum deliberatione Universitatis Parisiensis.

Magister Andreas Marguerie, licentiatus in legibus, et bacchalarius in decretis1905 archidiaconus Parvi-Caleti et canonicus ecclesiæ Rothomagensis, attentis monitionibus eidem Johannæ factis, stat cum deliberatione Universitatis Parisiensis. Et quoad processum, dicit quod simul et semel potest fieri conclusio1906, et dari sententia.

Magister Andreas Marguerie, visis monitionibus et requisitis eidem jadis, est sibi cum dominis de Universitate. Item, quoad processum, simul et semel potest fieri conclusio et sententia.

Magister Erardus Emengart1907, doctor in sacra theologia, deliberavit quod iterum dicta Johanna moneatur, et, hoc facto, nisi redierit ad viam veritatis, stat cum deliberatione Facultatis theologiæ Universitatis studii Parisiensis.

Magister Erardus Emengard stat cum dominis Facultatis theologiæ Universitatis Parisiensis et addit quod iterum moneatur.

Magister Guillelmus Boucherii, doctor in sacra theologia, stat in deliberatione alias per ipsum data, cum aliis doctoribus1908, magistris1909 et bachalariis, IX. aprilis, addendo quod iterum caritative dicta 346Johanna moneatur, et sibi declaretur deliberatio Universitatis Parisiensis ; et, hoc facto, si noluerit obedire, procedendum est ulterius. Et stat cum deliberatione dictæ1910 Universitatis studii1911 Parisiensis.

Magister Guillelmus le Bouchier1912 stat cum aliis per eum alias deliberatis, et cum hoc addit quod iterum moneatur et declare[n]tur sibi deliberata per Universitatem Parisicensem et1913, si noluerit obedire, procedendum est ulterius ; et stat cum Universitate.

Dominus Petrus1914, prior de Longavilla-Giffardi1915, sacræ theologiæ doctor, deliberavit prout magister Guillelmus Boucherii.

Prior de Longavilla, ut præcedens.

Magister Johannes Pinchon, licentiatus in jure canonico, archidiaconus Josiaci et canonicus ecclesiæ Parisiensis, stat in deliberatione magistri Guillelmi1916 Boucherii.

Magister Johannes Pinchon, ut præcedens.

Magister Pasquerius de Vallibus, decretorum doctor, ecclesiarum Parisiensis et Rothomagensis canonicus, deliberavit prout Universitas studii1917 Parisiensis.

Magister Pasquerius de Vaulx stat cum opinione Universitatis Parisiensis.

Magister Johannes Pulchripatris, sacræ theologiæ doctor, ecclesiarum Rothomagensis et Bisuntinensis canonicus, deliberavit ut Universitas studii Parisiensis ; et de modo ulterius procedendi, se refert ad nos, judices.

Magister Johannes Beaupère se refert ad deliberationem Universitatis Parisiensis ; et, de modo procedendi ulterius, se refert ad dominos judices.

Magister Dionysius Gastinel, in utroque jure licentiatus, canonicus1918 Rothomagensis, dixit quod, ipsa Johanna monita, nisi obedierit, stat cum deliberatione dictæ Universitatis studii Parisiensis.

Magister Dionysius1919 Gastinel stat cum Universitate Parisiensi et dicit quod debet moneri.

Magister Nicolaus Midi, doctor in sacra theologia, canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit quod, eodem die, potest concludi 347et ferri sententia ; et de aliis, se refert ad ea1920 alias per ipsum deliberata1921, cum aliis doctoribus et bachalariis, IX. die aprilis, ultimo præteriti.

Magister Nicolaus Midi dicit quod eadem die potest concludi et ferri sententia ; et de aliis se refert ad ea per ipsum alias deliberata.

Magister Mauricius de Quesneyo, sacræ theologiæ doctor, deliberavit quod iterum monenda est dicta Johanna caritative ; et, nisi obedierit, stat cum deliberatione Facultatis theologiæ Universitatis studii Parisiensis.

Magister Mauricius de Quesneyo1922 dicit quod prias monenda est, et caritative ; et se refert [ad] opinionem theologorum Universitatis Parisiensis.

Magister Petrus Houdenc1923 sacræ theologiæ doctor, deliberavit quod, pro1924 salute animæ et corporis1925 Johannæ, debet moneri caritative1926, antequam domini judices veniant ad conclusionem ; et dictis monitionibus factis, nisi redierit ad Ecclesiam, videtur pertinax et hæretica ; et de conclusione facienda se refert ad nos, judices.

Magister Petrus de Hodeng dicit quod, pro salute animæ suæ, debet moneri antequam domini judices veniant ad conclusionem ; et, monitionibus præcedentibus, nisi velit redire ad Ecclesiam, videtur pertinax et hæretica ; et, de conclusione facienda, se refert ad dominos judices.

Magister Johannes Fabri, sacræ theologiæ doctor, stat in alia deliberatione sua alias per ipsum data, cum aliis doctoribus et magistris1927, IX. die aprilis, et cum deliberatione Facultatis theologiæ Universitatis1928 Parisiensis ; addendo quod dicta Johanna adhuc monenda est caritative, et dies sibi assignanda.

Magister Johannes Fabri stat in alia deliberatione sua et cum deliberatione Facultatis theologiæ. Item, quod adhuc est monenda et dies sibi assignanda.

Religiosus vir frater Martinus Lavenu stat cum deliberatione prædicti magistri Johannis Fabri1929.

Frater Martinus Lavenu et frater Thomas Amouret ; Domini advocati curiæ dixerunt quod monita prius de redeundo ad Ecclesiam, nisi velii obedire, procedendum est ulterius juxta deliberationem Facultatis decreterorum, cum qua deliberatione stant.

348Venerabiles et discreti viri, advocati curiæ archiepiscopalis Rothomagensis1930, quorum aliqui sunt licentiati in utroque, alii in canonico, et alii in jure civili, videlicet, magistri Guillelmus1931 de Liveto, Petrus Carré, Guerouldus Postelli, Gauffridus de Croteyo, Ricardus de Salicibus, Burellus de Cormeliis, Johannes Dulcis, Aubertus Morelli, Johannes de Quemino, Laurentius de Busco1932, Johannes Columbelli1933, Radulphus Anguy1934 et Johannes Tabernarii, deliberaverunt quod, dicta Johanna prius monita de redeundo ad viam veritatis et salutis et se submittendo Ecclesiæ, nisi voluerit obedire, procedendum est ulterius juxta deliberationem Facultatis decretorum Universitatis studii Parisiensis, cum qua deliberatione stant tredecim prædicti advocati.

Reverendus in Christo pater, religiosus vir, dominus abbas Guillelmus monasterii de Mortuo-Mari, sacræ theologiæ professor, deliberavit quod dicta Johanna iterum moneatur caritative, et, nisi voluerit obedire, ulterius procedatur ; et stat cum deliberatione Facultatis theologiæ Universitatis studii Parisiensis.

Religiosus vir, magister Jacobus Guesdon, sacræ theologiæ professor, deliberavit conformiter ad dominum abbatem de Mortuo-Mari1935.

Religiosus vir, magister Johannes Fouchier, sacræ theologiæ doctor, deliberavit conformiter ad1936 dominum abbatem de Mortuo-Mari1937.

Dominus abbas de Mortuomari, magister Jacobus Guesdon, magister Johannes Fouchier stant cum deliberatione Facultatis theologiæ, et, nisi velit obedire, ulterius procedatur.

349Magister Johannes Maugier, licentiatus in jure canonico, canonicus ecclesiæ Rothomagensis, deliberavit quod dicta Johanna adhuc monenda est caritative, et, nisi voluerit1938 obedire, quod ulterius procedatur.

Magister Johannes Maugier ; adhuc moneatur et postea procedatur.

Magister Nicolaus Coppequesne1939, canonicus ecclesiæ Rothomagensis, bachalarius in theologia, deliberavit conformiter ad Universitatem Parisiensem1940.

Magister Nicolaus Couppequesne stat cum deliberatione Universitatis Parisiensis.

Magister Radulphus Silvestris, bachalarius in sacra theologia, stat in prima deliberatione1941 sua, alias per ipsum data, secundum tenorem cujusdam schedulæ1942 manu sua signatæ1943 ; addendo quod dicta Johanna iterum debet moneri ad partem et etiam publice, coram populo ; et, si noluerit redire ad viam veritatis et salutis1944, de modo ulterius procedendi se refert ad nos, judices.

Magister Radulphus Silvestris stat in deliberatione alias per eum dicta, et debet moneri caritative, ad partem ( ?)1945 et etiam in publico, coram populo, et de aliis se refert ad dominos judices.

Magister Petrus Minerii1946, in sacra theologia bachalarius, deliberavit conformiter, prout magister1947 Radulphus Silvestris prædictus.

Magister Petrus Minier1948, ut præcedens.

Magister Johannes Pigache, bachalarius in sacra theologia, deliberavit conformiter ad deliberationem Universitatis1949 studii Parisiensis.

Magister Johannes Pigache stat cum deliberatione Universitatis Parisiensis.

Magister Ricardus de Groucheto1950, in sacra theologia bachalarius, 350deliberavit quod dicta Johanna adhuc monenda est caritative ; et, ipsa monita, nisi obediat Ecclesiæ, censenda est hæretica.

Magister Ricardus de Groucheto, ipsa præmonita, reputat eam hæreticam, nisi velit redire [ad] ea præmonita.

Religiosus vir, frater Ysambardus de Petra stat in sua deliberatione, alias per ipsum data cum aliis, IX. aprilis ; addendo quod dicta Johanna1951 adhuc caritative monenda est, et quod, si noluerit obedire Ecclesiæ post monitionem, de modo ulterius procedendi se refert ad nos, judices.

Frater Ysembardus de Petra stat cum deliberatione alias per eum [data] ; et iterum moneatur ; et de aliis se refert ad dominos judices.

Magister Petrus Mauricii, canonicus ecclesiæ Rothomagensis, sacræ theologiæ doctor, stat in deliberatione alias per ipsum data cum aliis doctoribus, IX. die aprilis1952 ; addito quod, una die, iterum caritative ipsa Johanna moneatur et declaretur ei pœna quam patietur, si noluerit obedire et se submittere Ecclesiæ ; in quo casu, quod1953 scilicet remanebit inobediens, procedendum est ulterius.

Magister Petrus Mauricii se refert ad ea per eum alias deliberata, et in uno die moneatur et declaretur eidem pœna ; et deinde, si noluerit obedire, procedatur ulterius.

Magister Thomas de Courcellis, in sacra theologia bachalarius, ecclesiarum Laudunensis et Morinensis canonicus, stat cum illis per eum alias deliberatis1954 cum aliis, IX. die1955 aprilis. In aliis deliberavit prout magister Petrus Mauricii prædictus, addendo quod, si ipsa Johanna noluerit obedire Ecclesiæ post monitionem, censenda est hæretica.

Magister Thomas de Courcellis stat in alias per eum deliberatis et addit quod, nisi, caritative monita, velit redire, reputat eam hæreticam, et de aliis ut præcedens.

Magister Nicolaus Aucupis, ecclesiarum Carnotensis et Rothomagensis canonicus, magister in artibus, deliberavit conformiter, prout magister Thomas de Courcellis, immediate nominatus.

Magister Nicolaus Loyseleur, ut præcedens.

351Magister Johannes Ad-Ensem, licentiatus in legibus, Rothomagensis ecclesiæ canonicus, deliberavit quod dicta Johanna una die caritative monenda est ; quod si remanserit inobediens, concludatur in causa et feratur sententia.

Magister Johannes Ad-Ensem ; in una, die, prius monita, concludatur et feratur sententia.

Religiosus vir, magister Bertrandus de Quercu, decretorum doctor, decanus de Lehuno in Sanguineterso, ordinis Cluniacensis, deliberavit conformiter, prout Facultas decretorum Universitatis studii Parisiensis.

Magister Guillelmus Erardi, doctor in sacra theologia, sacrista et canonicus ecclesiæ Lingonensis, deliberavit conformiter, prout venerabile Capitulum ecclesiæ Rothomagensis1956 et Universitas studii Parisiensis.

De quibus omnibus tandem nos, judices sæpedicti, eisdem reverendis patribus, dominis et magistris regratiati sumus, concludentes quod Johannam1957 antedictam adhuc caritative moneremus quatenus reverti vellet ad viam veritatis et salutis animæ et corporis, et ulterius, juxta ipsorum bonam deliberationem et sana consilia, ad alia quæ agenda restabant procederemus, concludendo in causa, et diem pro jure reddendo assignando.

His deliberationibus domini judices regratiati fuerunt assistentes, et concluserunt quod moneretur et deinde procederetur juxta eorumdem assistentium deliberationes1958.

Mercurii XXIII. Mai1959.

Item, die mercurii immediate sequenti, XXIII. dicti mensis maii, nobis judicibus antedictis pro tribunali sedentibus, et ipsa Johanna coram nobis adducta in quadam camera castri Rothomagensis, prope locum carceris ejusdem Johannæ ; præsentibus reverendis patribus, dominis episcopis 352Morinensi et Noviomensi, — necnon dominis et magistris, Johanne de Castellione, archidiacono Ebroicensi ; Johanne Pulchripatris, Nicolao Midi, Guillelmo Erardi, Petro Mauricii, doctoribus in sacra theologia ; — Andrea Marguerie, in legibus ; Nicolao de Venderès, in decretis, licentiatis, archidiaconis et canonicis in ecclesia Rothomagensi.

Fecimus, coram sæpedicta Johanna, exponi certa puncta in quibus, juxta deliberationem Facultatum theologiæ et decretorum Universitatis studii Parisiensis, dicta Johanna erraverat et defecerat ; atque sibi [declarari] defectus, crimina et errores qui in singulis punctis, juxta eamdem deliberationem, continebantur ; ipsam admonendo et admoneri faciendo ut a prædictis defectibus et erroribus recedere, se ipsam corrigere et emendare, atque correctioni et determinationi sanctæ matris Ecclesiæ se submittere vellet ; prout hæc omnia in schedula1960 subscripta latius continentur, tunc eidem Johannæ verbis gallicis exposita1961 per magistrum Petrum Mauricii1962, canonicum ecclesiæ Rothomagensis, eximium doctorem in sacra theologia.

Cujus quidem schedulæ1963 tenor sequitur :

I

Primo, tu, Johanna, dixisti quod, ab ætate XIII annorum vel circiter, tu habuisti revelationes et apparitiones angelorum et sanctarum Katharinæ et Margaretæ, quos frequenter oculis tuis corporalibus vidisti ; et locuti sunt tecum ac sæpe loquuntur, dixerunt que tibi multa, plenius declarata in tuo processu.

Quantum vero ad istud punctum, clerici de Universitate Parisiensi et alii consideraverunt modos illarum revelationum et apparitionum finem, materiam rerum revelatarum, qualitatem personæ tuæ ; et, omnibus consideratis quæ consideranda erant, dixerunt 353quod ista sunt mendose conficta, seductoria et perniciosa, vel quod hujusmodi revelationes et apparitiones sunt superstitiosæ, procedentes a malignis spiritibus et diabolicis.

II

Item, tu dixisti quod rex tuus habuit signum, per quod cognovit te esse1964 missam a Deo, videlicet, quia sanctus Michael, associatus multitudine angelorum, quorum quidam habebant alas, alii coronas, cum quibus erant sanctæ Katharina et Margareta, venit ad te in villa de Chasteau-Chinon ; et hi omnes tecum incesserunt per gradus castri in cameram regis tui, coram quo angelus se inclinavit, qui deferebat coronam. Et una vice, dixisti quod, quando ipse rex tuus habuit illud signum, erat solus ; alia vice, dixisti quod ipsa corona, quam signum appellas, fuit tradita archiepiscopo Remensi, qui tradidit eam tuo regi prædicto, præsentibus multis principibus et dominis quos nominasti.

Et quantum ad istud, præfati clerici dicunt quod hoc non est verisimile, sed est mendacium præsumptuosum, seductorium, perniciosum, negotium confictum et derogativum dignitati angelicæ.

III

Item, tu dixisti quod cognoscis angelos et Sanctas, per bonum consilium, confortationem et doctrinam quæ tibi dederunt, et per hoc quod se nominaverunt tibi, et quod Sanctæ te salutaverunt ; credis etiam quod sit sanctus Michael, qui tibi apparuit, et quod facta eorum et dicta sunt bona, æque firmiter sicut credis fidem Christi.

Quantum ad istud, clerici dicunt quod illa non sunt sufficientia signa ad cognoscendum angelos et Sanctas prædictos, quodque leviter credidisti et temere asseruisti ; et ulterius, quantum ad comparationem quam facis de credendo æque firmiter, etc., tu erras in fide.

354IV

Item, tu dixisti quod es certa de quibusdam futuris contingentibus et quod scivisti res absconditas ; cognovisti etiam homines, quos nunquam antea videras, et hoc per voces sanctarum Katharinæ et Margaretæ.

Et quantum1965 ad istud, clerici dicunt quod in hoc est superstitio, divinatio, præsumptuosa assertio et inanis jactantia.

V

Item, dixisti quod, de præcepto Dei et ejus bene placito, tu portasti et continue portas habitum virilem ; et quia habebas præceptum Dei de portando hunc habitum, tu1966 cepisti brevem tunicam, gipponem, caligas ligatas cum multis aguilletis ; portas etiam capillos tonsos in rotundum supra summitatem aurium, non dimittendo aliquid super te, quod sexum fœmineum approbet aut demonstret, excepto eo quod tibi natura contulit ; et sæpe recepisti in hoc habitu sacramentum eucharistiæ ; et, quanquam pluries admonita fueris de dimittendo, nihilominus noluisti facere, dicens quod malles mori quam dimittere hunc habitum, ad minus nisi hoc esset de præcepto Dei ; et quod, si tu esses adhuc in isto habitu, cum aliis de parte tua, esset unum de magnis bonis Franciæ. Dicis etiam quod, pro nulla re, faceres juramentum de non portando hunc habitum et arma ; et in omnibus his, dicis te bene fecisse et de mandato Dei.

Quantum ad istud punctum, clerici dicunt quod tu blasphemas Deum et contemnis ipsum in sacramentis suis ; transgrederis legem divinam, sacram Scripturam et canonicas sanctiones ; male sentis et erras in fide ; te jactas inaniter et es suspecta de idolatria et exsecratione tui ipsius ac tuarum vestium, ritum gentilium imitando.

355VI

Item, tu dixisti quod sæpe in tuis litteris posuisti ista nomina, Jhesus Maria, et signum crucis, designando quod illi ad quos scribebas non facerent contenta in litteris. In aliis autem litteris te jactasti quod faceres occidi omnes illos qui non obedirent, et quod ad ictus videretur quis haberet melius jus a Deo cœli ; et sæpe dixisti te nihil fecisse, nisi per revelationem et præceptum Domini.

Quantum ad istud, clerici dicunt quod tu es proditrix, dolosa, crudelis, desiderans crudeliter effusionem sanguinis humani, seditiosa, provocans ad tyrannidem, blasphemans Deum in suis mandatis et revelationibus.

VII

Item, dicis quod, per revelationes quas habuisti in ætate XVII annorum, tu recessisti a domo parentum tuorum contra ipsorum voluntatem, propter quod pæne fuerunt dementes ; et ivisti ad Robertum de Baudricuria, qui, ad tuam requestam, tibi tradidit habitum virilem et unum ensem cum certis gentibus, pro conducendo te ad regem tuum ; et, quando venisti penes eum, sibi dixisti quod veniebas pro expugnando adversarios ejus ; et eidem promisisti quod poneres eum in magno dominio, et quod haberet victoriam de suis adversariis, et quod Deus mittebat te ad hoc. Dicis etiam quod ista bene fecisti, obediendo Deo, et per revelationem.

Quantum ad istud, clerici dicunt quod tu fuisti impia in parentes, transgrediens præceptum Dei de honorando parentes, scandalosa, blasphema in Deum, errans in fide, et fecisti promissionem præsumptuosam ac temerariam.

VIII

Item, dixisti quod tu sponte1967 saltasti a turri de Beaurevoir, mallens mori quam tradi in manu1968 Anglicorum et vivere post destructionem 356Compendii ; et quamvis sanctæ Katharina et Margareta prohiberent quod non saltares, tamen non potuisti te continere ; et quamvis etiam esset magnum peccatum offendere illas Sanctas, tamen tu scivisti per voces quod Deus remiserat tibi, postquam inde confessa fuisti.

Quantum ad istud punctum, clerici dicunt quod in hoc fuit pusillanimitas vergens in desperationem, interpretative, in tui ipsius homicidium ; etiam in hoc dixisti temerariam assertionem et præsumptuosam de remissione, quam prætendis habere de peccato ; ac male sentis de libertate humani arbitrii.

IX

Item, tu dixisti quod sanctæ Katharina et Margareta promiserunt te conducere in paradisum, dummodo serves virginitatem quam eis vovisti et promisisti ; et de hoc es ita certa ac si jam esses in gloria Beatorum ; nec credis fecisse opera peccati mortalis, et videtur tibi quod, si esses in peccato mortali, Sanctæ non visitarent te quotidie1969, sicut faciunt.

Quantum ad istud, clerici dicunt quod in hoc dixisti præsumptuosam et temerariam assertionem, mendacium perniciosum ; et contradicit illi quod prius dixisti ; et ulterius, quod male1970 sentis in fide christiana.

X

Item, dixisti te bene scire quod Deus diligit aliquas certas personas viventes plus quam te, et quod hoc scivisti per revelationem sanctarum Katharinæ et Margaretæ ; etiam quod istæ Sanctæ loquuntur gallicum1971, non anglicum, cum non sint de parte ipsorum ; et postquam scivisti voces illas esse pro rege tuo, non dilexisti Burgundos.

Quantum ad istud, clerici dicunt quod in hoc est temeraria et præsumptuosa assertio, superstitiosa divinatio, blasphemia1972 contra 357sanctas Katharinam et Margaretam, et transgressio præcepti de dilectione proximi.

XI

Item, dixisti quod illis, quos sanctum Michaelem, sanctas Katharinam et Margaretam appellas, exhibuisti plures reverentias, genua flectendo, removendo capucium, osculando terram super quam gradiebantur, vovendo eis virginitatem ; quod etiam ipsas Sanctas es osculata et amplexata, ac eas invocasti ; etiam credidisti præceptis eorum a principio quo venerunt ad te, absque hoc quod peteres consilium a curato vel altero ecclesiastico viro ; et nihilominus credis illas voces venire ex parte Dei, æque firmiter sicut credis fidem christianam, et quod dominus noster Jhesus Christus passus est. Ulterius tu dixisti quod si aliquis malus spiritus tibi1973 appareret in figura sancti Michaelis, bene scires cognoscere et discernere. Tu etiam dixisti quod, ad requestam tuam, jurasti quod non diceres signum datum regi tuo, et finaliter addidisti, nisi hoc esset de mandato1974 Dei.

Quantum ad istud, clerici dicunt quod, supposito quod habueris revelationes et apparitiones de quibus te jactasti, modis quibus dixisti, tu es idolatra, dæmonum invocatrix, errans in fide, temere asserens, et fecisti juramentum illicitum.

XII

Item, tu dixisti quod, si Ecclesia vellet quod faceres contrarium præcepti quod dicis te habere a Deo, tu non faceres pro quocumque ; et quod bene scis contenta in tuo processu venire de præcepto Dei, et quod esset tibi impossibile facere contrarium ; nec de istis vis te referre judicio Ecclesiæ quæ est in terris, nec alicujus hominis viventis, nisi soli Deo. Et dicis ulterius quod non facis ista responsa ex capite tuo, sed de præcepto Dei, quamvis articulus fidei qui est Unam sanctam Ecclesiam catholicam, etc., fuerit tibi pluries declaratus, et quod quilibet christianus debet submittere omnia dicta 358et facta sua Ecclesiæ militanti, præcipue in facto revelationum et talium rerum.

Quantum ad istud, clerici dicunt quod es schismatica1975, male sentiens de unitate et auctoritate Ecclesiæ, apostata et hucusque1976 pertinaciter errans in fide.

Postquam vero per hunc modum assertiones prædictæ ipsi Johannæ, cum qualificationibus per præfatam Universitatem Parisiensem datis, narratæ et declaratæ fuerunt, tandem monita est per dictum doctorem1977 etiam verbis gallicis, ut plurimum adverteret circa dicta et facta sua et præsertim circa ultimum articulum ; dicebaturque sibi per hunc modum :

Johanna, arnica carissima, nunc tempus est, circa finem vestri processus, bene pensare quæ dicta sunt ; quoniam, licet per dominum Belvacensem et dominum vicarium Inquisitoris, ac alios doctores, ex parte eorum rransmissos, publice et ad partem nunc per quatuor [vices] et sic deinceps, propter honorem et reverentiam Dei, fidem et legem Christi Jhesu1978, serenationem conscientiarum, sedationem scandali orti, ad salutem animæ vestræ et corporis, diligentissime admonita fueritis ; simulque declarata vobis fuerint damna mm animas quam corporis, quæ estis incursura, nisi vos et dicta vestra correxeritis et emendaveritis, vos et facta vestra Ecclesiæ subjiciendo, judiciumque ipsius acceptando ; cui rei hucusque noluistis attendere. Et quanquam ex factis erga vos, jam plurimi potuissent contentari, tamen domini judices prædicti, zelantes salutem vestram tam animæ quam corporis, dicta vestra ad Universitatem Parisiensem, quæ est lux omnium scientiarum et exstirpatrix errorum, transmiserunt, ut per illam examinarentur ; receptisque deliberationibus suis, ipsi domini judices ordinaverunt, ad finem prædictum, vos iterato moneri, vos advertendo de erroribus, scandalis et aliis defectibus per vos commissis ; 359rogantes, hortantes et monentes vos per viscera Domini nostri Jhesu Christi, qui tam credulem mortem pro redemptione humani generis pati voluit, dicta vestra corrigatis et judicio Ecclesias subjiciatis, sicut quilibet fidelis tenetur et obligatur ; nec permittatis vos separari a Domino Jhesu Christo, qui vos creavit ut essetis suas gloriie particeps ; nec velitis eligere viam seternœ damnationis cum inimicis Dei, qui omni die inquietare homines moliuntur, se interdum transfigurando in speciem Christi, Angeli et Sanctarum, dicendo et asserendo se taies esse, ut satis late1979 in vitis Patrum et Scripturis continetur. Propterea, si res quascumque vobis taliter apparuerint, nolite credere ; imo prorsus credulitatem aut imaginationem de talibus rébus habitam repellatis, acquiescendo dictis et opinionibus Universitatis1980 Parisiensis et aliorurn doctorum, qui legem Dei et sacram Scripturam noverunt, quibus videtur quod talibus apparitionibus non est credendum, nec cuiquam apparitioni insolitas aut novitati prohibitæ, nisi per sacram Scripturam aut signum sufficiens et miraculum, quorum neutrum habuistis ; sed leviter talibus credidistis, non convertendo vos ad Deum per orationem devotam, ut vos certam de talibus redderet, nec recurristis ad aliquem pr.elatum aut alium virum ecclesiasticum doctum, qui vos informare posset ; quod tamen facere debuistis, attento statu vestro et simplicitate vestra ; scientiœ. Et capiatis exemplum : si rex vester sua auctoritate vobis aliquod fortalicium custodiendum commisisset, inhibendo ne quemcumque venientem reciperetis ; esto quod diceret se venire auctoritate regis, nisi litteras aut aliud signum certum vobis afferret, non deberetis sibi credere nec eum recipere. Sic cum Dominus noster Jhesus Christus, ascendens in cœlum, regimen Ecclesias suæ Beato Petro apostolo et suis successoribus commiserit, prohibuit ne a caatero aliquos venientes in suo nomine acceptaret, nisi aliter quam eorum dictis constaret sufficienter. Nec pro certo illis quos dicitis sic venisse debuistis fidem adhibere ; nec nos vobis fidem debemus dare, cum Dominus1981 oppositum præcipiat.

360Primo, Johanna, advertere debetis quod, si in dominio regis vestri, dum eratis, surrexisset miles aut alius quicumque de dominio suo et obedientia natus, dicens : Regi non obediam, nec ei aut ejus officiariis me submittam, nonne ipsum dixissetis condemnandum ? Quid ergo de vobis dicetis, quas fuistis progenita in fide Christi, per sacramentum baptismi, filia Ecclesias effecta et sponsa Christi, si non obediatis officiariis Christi, videlicet, praslatis Ecclesias ? Quale judicium de vobis dabitis ? Hasc-dicere, rogo, desistatis, si Deum, creatorem vestrum, sponsum pretiosum diligatis et salutem vestram ; et obediatis Ecclesias, ipsius subeundo judicium. Sciatis quod, nisi sic feceritis et perseveraveritis in hoc errore, anima vestra asterno damnabitur supplicio, perpetuo crucianda, et de corpore plurimum dubito ne in perditionem veniat. Neque vos retineat pudor humanus et verecundia inutilis qua forte detinemini, cum jam in magnis honoribus fueritis, “quos amittere existimatis, sic ut loquor agendo. Prasponendus est enim1982 honor Dei et salus vestra tam corporis quam animas ; quas omnia pereunt, nisi quod dico feceritis, quoniam tali modo dividitis vos ab Ecclesia et fide quam spopondistis1983 in sacro baptismate, et truncatis auctoritatem Dei ab Ecclesia, quas tamen ipsius auctoritate et spiritu ducitur, regitur et gubernatur. Dixit etiam praslatis Ecclesias : Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit ; dum ergo non vultis subjici Ecclesias, facto receditis ; et nolendo vos subjicere eidem, non subjicitis vos Deo, et erratis in illum articulum, Unam sanctam Ecclesiam, quas qualis sit et cujus auctoritatis, alias vobis in præcedentibus monitionibus sufficienter est declaratum.

Vos ergo, his attends, ex parte dominorum meorum, domini Belvacensis et domini vicarii Inquisitoris, judicum vestrorum, moneo, rogo et hortor ut, per illam pietatem quam geritis erga passionem Creatoris vestri et dilectionem quam habetis ad salutem animas vestrse et corporis, omnia prædicta corrigatis et emendetis, et vos reducatis ad viam veritatis, obediendo Ecclesias, subeundo 361judicium et determinationem ejus, quoad prædicta. Et sic agendo, salvabitis animam vestram, redimetis, ut æstimo, corpus a morte ; si vero hoc non feceritis, sed1984 perseveraveritis, sciatis animam vestram obrui damnatione, et de destructione corporis dubito. A quibus vos præservari dignetur Jhesus Christus.

* Postquam vero ipsa Johanna in hunc modum admonita exstitit et hujusmodi exhortationes audivit, consequenter ad ista respondit sub hac forma : Quantum est de dictis et factis meis, quæ ego dixi in processu, ego ad hæc1985 me refero1986, et volo ea sustinere1987.

* Anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo primo, die mercurii vicesima tertja mensis maii, coram dominis judicibus, assistcutibits reverendis patribus, dominis Morinensi1988 et Noviommsi1989 episcopis, necnon dominis et magistris Johanne de Chasteillon, Jobaune Beaupère, Nicolao Midi, Petro Mauricii, Andrea Marguerie et Nicolao de Venderez, Guillelmo1990 Erardi.

Item, interrogata utrum credatne quod ipsa teneatur submittere dicta et facta sua Ecclesiæ militanti vel alteri quam Deo : respondit : Ego volo manutenere illum modum, quantum ad hoc, quem ego semper dixi et tenui in processu. Item dixit1991 quod, si ipsa esset in judicio et videret ignem accensum, ligna parata et tortorem aut illum qui deberet immittere ignem, paratum ad hoc faciendum, 362et ipsa esset infra ignem : non tamen diceret aliud, et sustineret illud quod dixit in processu, usque ad mortem.

Ad primum et alios articulos, qualijicatioiies per magistrum Petrum Mauricii eidem Johannae solemniter expositas, et monitiones et requisitiones cantativas eidem Johannae factas : respond : Quant à mes fais et mes diz que j’ay diz eu procès, je m’y raporte et les veul soustenir.

Item, interroguée s’elle cuide et croist qu’elle ne soit point tenue submeictre ses diz et fais à l’Église militant ou à autres que à Dieu : respond : La manière que j’ai tousjours dicte et tenue eu procès, je la vueil maintenir quant ad ce.

Item, dit que, s’elle estoit en jugement, et véoit le feu alumé et les bourrées alumer, et le bourreau prest de bouter le feu, et elle estoit dedans le feu, si n’en dyroit-elle autre chose et soustendroit ce qu’elle a dit eu procès jusques à la mort1992.

Deinceps nos, judices antedicti, petivimus a promotore1993 in hac causa et ab eadem Johanna an vellent amplius aliquid dicere1994. Qui dixerunt quod amplius nihil dicturi erant. Et tunc adeoncludendum in causa processimus, secundum formam cujusdam schedulæ1995, quam nos, episcopus prædictus, in manibus nostris tenebamus, cujus tenor sequitur :

Et incontinenti, quia promotor et ipsa noluerunt aliquid dicere, conclusum fuit in causa, ut continetur in schcdula1996 cujus tenor talis est : Et nos tanquam in bac parte, etc.1997.

Et nos, tanquam in hac parte judices compétentes, prout etiam, si et in quantum opus est, nos esse compétentes decernimus et declaramus, renuntiato per vos, seu pro renuntiato habito, in ipsa causa concludimus ; conclusoque per nos, crastinum diem vobis assignamus ad audiendum per nos jus reddi sive nostram sententiam ferri in hujusmodi causa, et ad faciendum et procedendum ulterius, prout fuerit juris et rationis. Prassentibus ad hæc : fratre Ysambardo de Petra, domino Matthæo le Bateur, presbyteris, et Ludovico Orsel1998 clerico Rothomagensis, Londoniensis et Noviomensis diœcesium1999, testibus ad haec vocatis.

Jovis XXIV. mensis Maii. Et prima sententia2000.

Item, eodem anno, jovis, post festum Pentecostes, vicesima quarta die mensis maii, nos, judices antedicti, de mane accessimus 363ad locum publicum, in cœmiterio abbatiæ Sancti Audoeni Rothomagensis, ipsa Johanna ibidem exsistente coram nobis, in scafaldo seu ambone. Ubi in primis solemnem prædicationem per magistrum Guillelmum Erardi, virum egregium, sacræ theologiæ doctorem2001, ad salutarem admonitionem ipsius Johannæ et totius populi, cujus illuc aderat copiosa multitudo, pronuntiari fecimus ; assistentibus nobis : reverendissimo in Christo patre2002 Henrico, permissione divina tituli Sancti Eusebii2003 sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ presbytero, Cardinali Angliæ vulgariter nuncupato, — reverendisque in Christo patribus, dominis Episcopis Morinensi, Noviomensi, Norvicensi ; — dominis Abbatibus Sanctæ Trinitatis Fiscampnensis, Sancti Audoeni Rothomagensis, Gemeticensi, de Becco2004-Helluini, de Cormeliis, Sancti Michaelis-in-periculo-maris, de Mortuo-Mari, de Pratellis ; — Prioribus de Longavilla-Giffardi2005 et Sancti Laudi Rothomagensis ; — magistris Johanne de Castellione, Johanne Pulchripatris, Nicolao Midi, Mauricio de Quesneio, Guillelmo Boucherii, Johanne Fabri, Petro de Houdenc2006, Petro Mauricii, Johanne Foucherii, doctoribus ; — Guillelmo Haiton2007, Nicolao Coppequesne2008, Thoma de Courcellis, Radulpho Silvestris, Ricardo de Groucheto2009, Petro Minerii, Johanne Pigache, bachalariis2010 in sacra theologia ; — Radulpho Rousselli, in utroque, Johanne Garini2011, in canonico jure 364doctoribus ; — Nicolao de Venderès, Johanne Pinchon, Johanne Dulcis, Roberto Barberii, in canonico ; Andrea Marguerie, Johanne Ad-Ensem, in civili ; Auberto Morelli, Johanne Columbelli, Johanne de Quemino, in canonico jure licentiatis ; — et quam pluribus2012 aliis.

Anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimo primo, die jovis post Pentecosten2013 Domini, vicesima quarta mensis maii, in publica ac solemni congregatione facta in cœmiterio2013b Sancti Audoeni Rothomagensis ; coram dominis episcopo Belvacensi et vicario domini Inquisitoris, assistentibus reverendissimo in Christo patre et domino Henrico2014, cardinali Angliæ, reverendis in Christo patribus et donnais, dominis Morinensi, Noviomensi2015 et Norvicensi2016 episcopis, cum dominis et magistris Johanne Beaupère, Nicolao Midi, Nicolao de Venderez, Andrea Marguerie, Dionysio2017 Gastinel, Johanne de Chasteillon, dominis abbatibus sancti Audoeni, Fiscampnensi, Sancti Michaelis-in-periculo-marino, Mauricio de Quesneyo2018, Johanne Pinchon, Johanne Ad-Ensem.

Incepitque doctor præfatus prædicationem suam2019 sumens verbum Dei pro themate, Johannis XVo scriptum : Palmes non potest fructum a semetipso facere, nisi manserit in vite. Et deinceps solemniter dixit2020 qualiter omnes2021 catholici in vera vite sanctæ matris Ecclesiæ, quam Christi dextera plantavit, debent permanere ; ostendendo præfatam Johannam per multos errores et gravia crimina ab unitate ejusdem sanctæ matris Ecclesiæ separatam fuisse, populumque christianum multipliciter scandalizasse ; admonendo et exhortando ipsam et universum populum salutaribus doctrinis.

Palmes2022 non potest fructum a semetipso facere nisi manserit in vite Johannis XVto originaliter scribuntur, etc.2023.

Qua quidem prædicatione finita, præfatus doctor eamdem Johannam hujuscemodi verbis allocutus est : Ecce dominos meos judices, qui repetitis vicibus vos sommaverunt et requisiverunt quod velletis submittere omnia dicta et facta vestra sanctæ matri Ecclesiæ, vobis aperiendo et remonstrando quod in dictis et factis vestris erant multa quæ, sicut videbatur clericis, erant male dicta et erronea.

Post prædicationem, dominus prædicator dixit eidem Johannæ : Veecy Messeigneurs les juges, qui plusieurs fois vous ont sommée et requise que voulsissiez submectre tous vous fais et dis à nostre mère Saincte Église, et que, en ses diz et fais, estoient plusieurs choses, lesquels, comme il sembloit aux clercs, n’estoient bonnes à dire ou soustenir.

Ad quod dicta2024 Johanna respondit : Ego respondebo2025 vobis2026. Quantum est de submissione Ecclesiæ, ego respondi eis de isto 365puncto. De omnibus operibus quæ ego dixi et feci, ipsa transmittantur ad Romam, penes dominum nostrum Summum Pontificem, ad quem et ad Deum primo ego me refero. Et quantum ad dicta et facta quæ ego feci, ego illa feci ex parte Dei. Item, dixit quod de factis et dictis suis non onerat aliquam personam, nec suum regem, nec alium ; et si sit quicumque defectus, est in ipsa et non in altero.

A quoy elle respond : Je vous respondray. Et à la submission de l’Église, dist : Je leur ay dit en ce point de toutes les œuvres que j’ay faictes, et les diz, soient envoyées à Romme devers nostre saint père le Pape, auquel et à Dieu premier je me rapporte. Et quant aux dis et fais que j’ay fais, je les ay fais de par Dieu.

Item, dit que de ses fais et dis elle ne charge quelque personne, ne son roy, ne autre ; et s’il y a quelque faulte, c’est à elle et non à autre.

Interrogata utrum velit revocare omnia dicta et facta sua, quæ sunt reprobata per clericos : respondit : Ego refero me Deo2027 et domino nostro Papæ.

Interroguée se les fais et dis qu’elle a fais, qui sont reprouvez, s’elle les veult révoquer : respond : Je m’en raporte à Dieu et à nostre saint père le Pape.

Et fuit sibi dictum quod hoc non sufficiebat, et quod non poterat fieri quod iretur quæsitum dominum nostrum Papam ita remote ; etiam quod Ordinarii erant judices, quilibet in sua diœcesi, et ideo erat necesse quod ipsa se referret sanctæ matri Ecclesiæ, et quod teneret illud quod clerici et viri talia cognoscentes dicebant et quod determinaverant de suis dictis et factis. Et de hoc fuit monita per nos usque ad trinam monitionem.

Et pour ce que il luy fut dit que il ne suffisoit pas, et que on ne povoit pas pour… aler quérir nostre saint Père si loing ; aussi que les Ordinaires estoient juges chacun en leur diocèse ; et pour ce estoit besoing qu’elle se rapportast à nostre mère saincte Église, et qu’elle tenist ce que les clercs et gens en ce se congnoissans en disoient et avoient déterminé de ses diz et fais ; et de ce fut amonnestée jusques à la tierce monicion.

366Deinceps, cum dicta mulier aliud dicere non vellet, nos, episcopus prædictus, incepimus proferre sententiam nostram definitivam2028. Quam cum pro magna parte legissemus, eadem Johanna incepit loqui, et dixit quod volebat tenere totum illud quod Ecclesia ordinaret2029, et quod nos judices vellemus dicere et sententiare, dicens quod ex toto nostræ ordinationi obediret. Dixitque pluries quod postquam viri ecclesiastici dicebant quod apparitiones et revelationes, quas dicebat se habuisse, non erant sustinendæ nec credendæ, ipsa non vellet eas sustinere, sed ex toto se referebat sanctæ matri Ecclesiæ et nobis judicibus.

Et après ce, comme la sentence fut encommancée à l(u)ire, elle dist qu’elle vouloit tenir tout ce que les juges et l’Église vouldroient dire et sentencier, et obéir du tout à l’ordonnance et voulenté d’eulx. Et alors, en la présence des dessusdits et grant multitude de gens qui là estoient, elle révoqua et fist son abjuracion en la manière qui en suit…

Et dist plusieurs fois que, puisque les gens d’église disoient que ses apparicions et révélacions n’estoient point à soustenir ne à croire, elle ne les vouloit soustenir ; mais du tout s’en rapportoit aux juges et à nostre mère saincte Église.

Tunc quoque, præsentibus prænominatis, et in conspectu copiosæ multitudinis cleri et populi, fecit et protulit revocationem et abjurationem, secundum formam cujusdam schedulæ2030 sibi tunc lectæ, verbis gallicis confectæ, quam ipsamet etiam pronuntiavit, atque ipsam schedulam2031 propria manu signavit sub forma quæ sequitur :

Et postea fuit sententia lata per dominos judices, ut continetur in ea2032.

Abjuratio Johannæ2033

Toute personne qui a erré et mespris en la foy chrestienne, et depuis, par la grâce de Dieu, est retournée en lumière de vérité et à l’union de 367nostre mère saincte Église, se doit moult bien garder que l’ennemi d’enfer ne le reboute et face2034 recheoir en erreur et en damnacion. Pour ceste cause, je Jehanne, communement appellée la Pucelle, misérable pécherresse2035, après ce que j’ay cogneu2036 les2037 las de erreur ouquel je estoie tenue, et que, par la grâce de Dieu, sui retournée à nostre mère saincte Église, affin que on voye que non pas fainctement, mais de bon cuer2038 et de bonne volonté2039 sui retournée à icelle, je confesse que j’ay très griefment péchié, en faignant2040 mençongeusement avoir eu révélacions et apparicions de par Dieu, par les anges2041 et saincte Katherine et saincte Marguerite, en séduisant les autres, en créant folement et légièrement, en faisant supersticieuses divinacions, en blaphemant Dieu, ses Sains et ses Sainctes ; en trespassant la loy divine, la saincte Escripture, les droiz canons ; en portant habit dissolu difforme et deshonneste contre la décence de nature, et cheveux2042 rongnez2043 en ront en guise de homme2044, contre toute honnesteté du sexe de femme ; en portant aussi armeures par grant présumpcion ; en2045 désirant crueusement effusion de sang2046 humain ; en disant que toutes ces choses j’ay fait par le commandement2047 de Dieu, des angelz2048 et des Sainctes dessusdictes, et que en ces choses j’ay bien fait et n’ay point mespris ; en mesprisant Dieu et ses sacremens ; en faisant sédicions et ydolatrant, par aourer2049 mauvais esperis2050, et en invocant iceulx. Confesse aussi que j’ay esté scismatique et par pluseurs manières ay erré en la foy. Lesquelz2051 crimes et erreurs, de bon cuer2052 et sans ficcion, je, de la grâce de nostre Seigneur, retournée à voye de vérité, par la saincte doctrine et par le bon conseil de vous et des docteurs et maistres que m’avez envoyez, abjure de ceste regnie, et de tout y renonce2053 et m’en dépars2054. Et sur toutes ces choses devant dictes, me soubzmetz à la correccion, disposicion, amendement et totale déterminacion2055 de nostre mère saincte Église et de vostre bonne justice. Aussi je voue2057, jure2057 et prometz2058 à monseigneur saint Pierre, prince des apostres, à nostre saint père le Pape de Romme, son vicaire, et à ses successeurs, et à vous, mes seigneurs2059, révérend père en Dieu, monseigneur l’évesque de Beauvais2060, et religieuse personne frère Jehan Le Maistre, vicaire de monseigneur l’Inquisiteur de la foy, comme 368à mes juges, que jamais2061 par quelque2062 enhortement ou autre manière, ne retourneray aux erreurs devant diz, desquelz2063 il a pleu à nostre Seigneur moy délivrer et oster2064 ; mais à tousjours2065 demourray en l’union de nostre mère saincte Église, et en l’obéissance de nostre saint père le pape de Romme. Et cecy je diz, afferme et jure par Dieu le Tout-Puissant, et par ces sains Evangiles2066. Et en signe de ce, j’ay signé ceste cédule de mon signe.

Ainsi signée : Jehanne ✠.

Item sequitur tenor dictæ abjurationis verbis latinis confectæ.

Quotiens humanæ mentis oculus2067 ex caliginosis errorum tenebris ad limpidam lucem veritatis, Dei aspirante clementia, regreditur, diligenti providentia elaborandum est ne rursum auctor erroris irruat, et reversos ad sanctæ matris Ecclesiæ unitatem iterum ad pristinam impietatem depellat. Idcirco, ego, Johanna, vulgariter dicta Puella, misera peccatrix, comperto erroris laqueo quo implicita2068 detinebar, ad unitatem sanctæ matris Ecclesiæ, divina gratia ducente, reversa, ne, non pura mente et vero corde, sed simulate ad eamdem unitatem rediisse videar, confiteor me gravissime deliquisse, apparitiones et revelationes a Deo per angelos et sanctas Katharinam et Margaretam mendose confingendo, alios seducendo, leviter et temere credendo, superstitiose divinando, blasphemando Deum, Sanctos et Sanctas, prævaricando legem divinam, sacram Scripturam et canonicas sanctiones, portando habitum dissolutum, deformem et inhonestum contra decentiam naturæ, ac etiam capillos tonsos in rotundum, more hominum, contra omnem honestatem sexus muliebris ; portando etiam arma per magnam præsumptionem ; desiderans crudeliter effusionem sanguinis humani ; dicendo quod omnia ista feci per præceptum Dei, Angelorum et Sanctarum prædictarum, et quod in istis bene feci nec in aliquo defeci ; contemnendo Deum in suis sacramentis, seditiones agendo, idolatrando et dæmones invocando, crimen schismatis incurrendo, et in fide multipliciter errando. Quæ omnia crimina corde vero, pura mente et fide non ficta, ad 369viam veritatis per sanam doctrinam et consilium doctorum ac2069 magistrorum ad me ex vestra ordinatione destinatorum, favente gratia Salvatoris, reducta, abjuro, detestor et abnego, ab eisque recedo. Atque de et super omnibus prædictis me dispositioni, correctioni, emendationi ac omnimodæ determinationi sanctæ matris Ecclesiæ et judicaturæ vestræ submitto ; voveoque, juro, spondeo atque promitto Beato Petro, apostolorum principi, atque sanctissimo domino nostro Papæ moderno, ejus vicario, successoribusque suis, et vobis, dominis meis, reverendo in Christo patri, domino Petro, episcopo Belvacensi, et religioso viro, fratri Johanni Magistri, domini Inquisitoris hæreticæ pravitatis vicario, tanquam meis judicibus : me nunquam, quorumlibet suasionibus vel quocumque alio modo, in hæc, a quibus, Redemptoris nostri gratia liberante, erepta sum, reversuram ; sed semper me in unitate catholicæ Ecclesiæ et communione Romani Pontificis permansuram. Et hæc dico atque juro per Deum omnipotentem et hæc sancta Dei Evangelia.

Tandem vero sua revocatione et abjuratione, ut præfertur, per nos judices recepta, nos, episcopus præfatus2070, protulimus sententiam nostram definitivam in hunc modum :

Sententia post abjurationem2071.

In nomine Domini, amen. Universos Ecclesiæ pastores, qui fidelem dominici gregis curam gerere exoptant, summa ope niti decet ut, quanto errorum perfidiosus sator pluribus dolis virulentisque fraudibus ovile Christi satagit inficere, tanto majori vigilantia et instantiori sollicitudine perniciosis ejus conatibus obsistere laborent, præsertim instantibus periculosis temporibus quibus plerosque pseudo-prophetas, introducentes sectas perditionis et erroris, venturos in mundum apostolica sententia prædixit ; qui variis et peregrinis 370doctrinis fideles Christi abducere possent, nisi sancta mater Ecclesia, sanæ doctrinæ et sanctionum canonicarum præsidiis, eorum adinventiones erroneas diligentiori opera depellere studeret. Cum itaque coram nobis, Petro, miseratione divina Belvacensi episcopo, et fratre Johanne Magistri, vicario in hac civitate et diœcesi præclari doctoris magistri Johannis Graverent, Inquisitoris hæreticæ pravitatis in regno Franciæ, et per eumdem ad causam præsentem specialiter deputato, judicibus competentibus in hac parte, tu, Johanna, vulgariter dicta la Pucelle, super quamplurimis perniciosis criminibus delata fueris et in judicium fidei evocata ; hinc est quod, visis et diligenter inspectis serie tui processus et omnibus in eodem agitatis præcipue responsionibus, confessionibus et assertionibus per te datis, attentaque percelebri deliberatione magistrorum Facultatum theologiæ et decretorum in Universitate Parisiensi, imo etiam et ipsius totius Universitatis aliorumque insuper prælatorum, doctorum et peritorum, tam in sacra pagina quam in juribus canonico et civili, in hac urbe Rothomagensi exsistentium et alibi, in multitudine copiosa, super qualificationibus et determinationibus tuarum assertionum, dictorum et factorum ; habitisque consilio et matura deliberatione cum practicis fidei christianæ zelatoribus ; consideratis etiam et attentis per nos circa hæc merito attendendis et considerandis, ac quæ nos et quemlibet recte judicantem monere potuerunt et debuerunt : Nos, Christum et honorem fidei orthodoxæ præ oculis habentes, ut de vultu Domini judicium nostrum prodeat, dicimus et decernimus2072 te gravissime deliquisse revelationes et apparitiones divinas mendose confingendo, alios seducendo, leviter et temere credendo, superstitiose divinando, 371blasphemando Deum et Sanctas, prævaricando legem, sacram Scripturam et canonicas sanctiones, contemnendo Deum in suis sacramentis, seditiones moliendo, apostatando, crimen schismatis2073 incurrendo, et in fide catholica multipliciter errando. Verum quia, sæpius caritative monita et diutius exspectata, tandem, Deo opitulante, ad gremium sanctæ matris Ecclesiæ rediens, prout credimus, corde contrito et fide non ficta tuos errores ore aperto revocasti, ipsis erroribus in publica prædicatione propulsatis, et, per tuum proprium organum, cum omni hæresi, vivæ vocis oraculo abjurasti ; secundum formam ecclesiasticis sanctionibus congruentem, ab excommunicationis vinculis quibus tenebaris adstricta te absolvimus per præsentes, si tamen ad Ecclesiam vero corde et fide non ficta redieris, injunctaque tibi et injungenda per nos servaveris. Quoniam vero in Deum et sanctam Ecclesiam, ut præfertur, temere deliquisti, ad peragendum salutarem pœnitentiam, in perpetuum carcerem, cum pane doloris et aqua tristitiæ, ut ibi commissa defleas et deflenda postea non committas, gratia et moderatione nostris semper2074 salvis, sententialiter2075 et definitive2076 condemnamus.

Eadem die post meridiem2077.

Item, eadem die jovis, post meridiem, nos, frater Johannes Magistri vicarius antedictus, assistentibus nobis dominis et magistris, Nicolao Midi, Nicolao Loiselleur2078, Thoma de Courcellis et fratre 372Ysambardo de Petra, cum quibusdam aliis ; accessimus ad locum carceris in quo protunc dicta Johanna aderat, sibique per nos et per assistentes fuit expositum qualiter Deus sibi illo die magnam misericordiam2079 fecerat, ac etiam viri ecclesiastici magnam misericordiam secum egerant, recipiendo ipsam ad gratiam et misericordiam sanctæ matris Ecclesiæ ; propter quæ2080 oportebat ipsam Johannam humiliter parere et obedire sententiæ et ordinationi2081 judicum et virorum ecclesiasticorum, suosque errores et suas adinventiones pristinas ex toto relinquere et nullatenus ad illos redire : exponendo ei quod, casu quo reverteretur ad talia, de cætero amplius Ecclesia ipsam non reciperet, sed ex toto relinqueret. Præterea eidem dictum fuit quod vestes viriles dimitteret et muliebres acciperet, prout eidem per Ecclesiam fuerat ordinatum.

Quæ quidem Johanna respondit quod libenter ipsas vestes2082 muliebres acciperet et per cuncta viris ecclesiasticis pareret et obediret. Ipsasque vestes muliebres sibi oblatas, illico depositis vestibus virilibus, induit, atque insuper capillos, quos in rotundum tonsos per prius habebat, abradi et deponi voluit et permisit.

Item, illa die, post prandium, dominus vicarius Inquisitoris et magistri Nicolaus Midi, ac Thomas de Courcellis, Nicolaus Loyseleur et plures alii viri ecclesiastici ad eam accesserunt, sibique exposuerunt qualiter Dominus noster et viri ecclesiastici gratiam magnam eidem Johannæ illa die fecerant, recipiendo ipsam ad gratiam et misericordiam sanctæ matris Ecclesiæ ; et propterea oportebat ipsam Johannam humiliter parere et obedire sententiæ et ordinationi dominorum judicum et virorum ecclesiasticorum atque vestes muliebres resumere, prout fuerat ab eisdem dominis judicibus ordinatum et vestes viriles dimitteret quæquidem2083 vestes muliebres eidem Johannæ oblatæ2084 fuerunt ; quas2085 videns, dicta Johanna dixit quod libenter et benigniter ipsas2086 vestes muliebres acciperet et in omnibus dominis judicibus et viris ecclesiasticis pareret et obediret prout et ipsas2087 vestes muliebres incontinenti accepit et vestes viriles dimisit et insuper capillos tondi voluit et permisit2088.

Notes

  1. [778]

    En marge de ABC : (C ajoute mensis devant Martii).

  2. [779]

    A : immediate sequenti est reporté après post Ramos Palmarum ; C omet immediate.

  3. [780]

    A : dies XXVI.

  4. [781]

    C : baccalarius.

  5. [782]

    C. Loiseleur.

  6. [783]

    C : dictam.

  7. [784]

    En marge de ABC (C ajoute mensis devant Martii).

  8. [785]

    C : Emengard.

  9. [786]

    B : Canal ?

  10. [787]

    C : Haitton.

  11. [788]

    C : baccalario.

  12. [789]

    A : Browster ?

  13. [790]

    C : Hancton.

  14. [791]

    A ajoute dominus.

  15. [792]

    Q omet a nobis.

  16. [793]

    A ajoute in hunc modum.

  17. [794]

    U, fol. 26 v°.

  18. [795]

    Voyez la suite ci-après, p. 161.

  19. [796]

    A C en marge : Requesta promotoris.

  20. [797]

    C : deputatus.

  21. [798]

    La délibération suivante, reproduite en petits caractères, ne se trouve que dans le manuscrit de D’Urfé, fol. 27 r°.

  22. [799]

    Ms. : debet.

  23. [800]

    Ms. : et.

  24. [801]

    Ms. : asparet (sic).

  25. [802]

    Le reste n’est pas absolument conforme à la rédaction définitive et en diffère sur quelques points indiqués dans les notes suivantes.

  26. [803]

    U : cum dicta Johanna.

  27. [804]

    U : semper fecerant.

  28. [805]

    U : salutis, si aliquis in illa fuerit defectus.

  29. [806]

    U : neque.

  30. [807]

    U : quoad sibi consulendo.

  31. [808]

    U : ideo dictus dominus Belvacensis et vicarius Inquisitoris obtulerunt dictæ Johannas quod eligeret.

  32. [809]

    U : de ibi assistentibus.

  33. [810]

    U : tradentur dictæ Johannæ per dictos judices aliqui.

  34. [811]

    U : dictæ.

  35. [812]

    U : haberet respondere in propria personna sua veritatem.

  36. [813]

    A : vobis regratior.

  37. [814]

    Ms. en marge : Chrestienne responce de Jehanne la Pucele.

  38. [815]

    U, fol. 27 v°.

  39. [816]

    En marge de ABC (C ajoute mensis devant Martii).

  40. [817]

    C : Emengard.

  41. [818]

    C : in canonico jure licentiatus.

  42. [819]

    C. Haitton.

  43. [820]

    A : Coppequesne ; C : Couppequesne.

  44. [821]

    C : bacalarii.

  45. [822]

    A : Dionisius.

  46. [823]

    C : Tiphaine.

  47. [824]

    B. Haton ; C : Hantton ; Q : de Hanton.

  48. [825]

    C en marge : Libellus datas per promotorem cum responsionibus Johannæ ad articulos.

  49. [826]

    C ajoute in hunc modum.

  50. [827]

    B : reverendo.

  51. [828]

    C : fratre.

  52. [829]

    A : scismatica.

  53. [830]

    A : abhominabilis.

  54. [831]

    C : methis.

  55. [832]

    U. fol. 27 v°.

  56. [833]

    AC : præbuit.

  57. [834]

    A omet hunc.

  58. [835]

    Ms. ajoute povoir ; U, fol. 27 v°.

  59. [836]

    A : prima (sic).

  60. [837]

    A omet an.

  61. [838]

    A : boulovart ; C : bosclevert.

  62. [839]

    A : bouslvert ; C : bosclevert.

  63. [840]

    A : bouleverlum ; C : bosclevertum.

  64. [841]

    C : ripparia.

  65. [842]

    A C : fuit.

  66. [843]

    C : ripparia.

  67. [844]

    A : boulovertum ; C : bosclevertum.

  68. [845]

    A : bouleverti ; C : boscleverti.

  69. [846]

    Q omet ce mot.

  70. [847]

    A : tertium.

  71. [848]

    U. fol. 27 v°.

  72. [849]

    Q : Ysabella.

  73. [850]

    A C : Montesclere.

  74. [851]

    C : Andello.

  75. [852]

    A : fées.

  76. [853]

    A : quartum.

  77. [854]

    A C : respondet.

  78. [855]

    A : fées.

  79. [856]

    A : didiscit.

  80. [857]

    U. fol. 27 v°.

  81. [858]

    A : fées.

  82. [859]

    A C : coreizare.

  83. [860]

    A : quintum.

  84. [861]

    A ajoute dicta Johanna.

  85. [862]

    B et Q omettent villam.

  86. [863]

    A : fées.

  87. [864]

    B C et Q : quidem.

  88. [865]

    A C : fuerunt.

  89. [866]

    A : eas ibi.

  90. [867]

    A : dixerunt sibi.

  91. [868]

    Q : aliquid.

  92. [869]

    A : eadem.

  93. [870]

    A C : coreizando.

  94. [871]

    A B C : circuibat.

  95. [872]

    Q omet serta.

  96. [873]

    A C : sequenti.

  97. [874]

    A : sextum.

  98. [875]

    U, fol. 27, v°.

  99. [876]

    C : moy.

  100. [877]

    A : Boullemont.

  101. [878]

    A ajoute dominas.

  102. [879]

    A C : coreizaverit.

  103. [880]

    A C : coreizavisse.

  104. [881]

    A C : coreizavit.

  105. [882]

    En marge : De memore A carcoso ; B : quercoso ; C : querquoso.

  106. [883]

    La forme mendragora est constante en A.

  107. [884]

    A : septimum.

  108. [885]

    A ajoute dicta Johanna.

  109. [886]

    U, fol. 27. v°.

  110. [887]

    A : corrilus ; B : coralus ( ?) ; C : corilus.

  111. [888]

    Q ajoute venire après facit. [NDÉ]

  112. [889]

    Q : Lothoringia.

  113. [890]

    A : octavum.

  114. [891]

    A : Johanna respondet.

  115. [892]

    A : circa.

  116. [893]

    U. fol. 27, v°.

  117. [894]

    Q : causa.

  118. [895]

    A : nonum.

  119. [896]

    C omet alias.

  120. [897]

    U. fol. 27, v°.

  121. [897b]

    Q : continue.

  122. [898]

    C : ex parte Dei sibi.

  123. [899]

    A C : Katharinam et Margaretam.

  124. [900]

    A : dictum.

  125. [901]

    A : decimum.

  126. [902]

    A ajoute dicta Johanna.

  127. [903]

    U, fol. 27, v°.

  128. [904]

    A B C : meredici.

  129. [905]

    Q et les autres mss. omettent ce mot.

  130. [906]

    A : die præcedente.

  131. [907]

    Q : magnam.

  132. [908]

    B : Dicit.

  133. [909]

    Q omet voces.

  134. [910]

    B : Dicit.

  135. [911]

    A : videbatur ei vox digna.

  136. [912]

    B C et Q : Dicit.

  137. [913]

    B C omettent se.

  138. [914]

    B C et Q : Dicit.

  139. [915]

    A : apparuerat.

  140. [916]

    A : ei.

  141. [917]

    A : ebdomata.

  142. [918]

    B : dicit.

  143. [919]

    B : idem.

  144. [920]

    C : Vaucouleur.

  145. [921]

    Q omet erat.

  146. [922]

    A : tridecim annorum.

  147. [923]

    B : Dicit.

  148. [924]

    A C ajoutent dicta.

  149. [925]

    A B C : sit ; Q omet ce mot.

  150. [926]

    AC : se referebant de hoc.

  151. [927]

    A : sibi.

  152. [928]

    C en marge : Voces probibuerunt ei ne diceret aliquid de ejus recessu curato aut confessori.

  153. [929]

    A : dicentem.

  154. [930]

    C : Vaucouleur.

  155. [931]

    Q : omnibus.

  156. [932]

    A : ouverra.

  157. [933]

    A : undecim (sic).

  158. [934]

    Ms. ab.

  159. [935]

    U, fol. 27 v°.

  160. [936]

    A B : vocaverant.

  161. [937]

    A : aptius.

  162. [938]

    A B C : abhominatione.

  163. [939]

    A B C : brachis.

  164. [940]

    Q ajoute et.

  165. [941]

    Q : hominis.

  166. [942]

    A : decimum (sic).

  167. [943]

    Q : respondit.

  168. [944]

    A omet dicta Johanna.

  169. [945]

    Q omet [ad].

  170. [946]

    A : alias super hoc.

  171. [947]

    Q : responsis.

  172. [948]

    U, fol. 27, v°.

  173. [949]

    C : Vaucouleur.

  174. [950]

    A : deducere guerram.

  175. [951]

    A : circa.

  176. [952]

    C : Vaucolour.

  177. [953]

    B : audiret.

  178. [954]

    Q : dominum.

  179. [955]

    C omet sibi mittendam.

  180. [956]

    C omet ei.

  181. [957]

    A : sanitate sua.

  182. [958]

    C : Vaucouleur.

  183. [959]

    C : associato.

  184. [960]

    A : matrice.

  185. [961]

    A : suum consilium.

  186. [962]

    A ajoute ipsa.

  187. [963]

    A : esse (sic).

  188. [964]

    C : Fierboys.

  189. [965]

    C : acciperet.

  190. [966]

    C : Vaucoleur.

  191. [967]

    A C : præceperat. De Roberto. respondit ut supra.

  192. [968]

    B et 2 : respondit.

  193. [969]

    A : ac.

  194. [970]

    B C : abhominabilia.

  195. [971]

    BC : sciscis.

  196. [972]

    Q : hujus.

  197. [973]

    C omet et capillos.

  198. [974]

    C omet in genere humano.

  199. [975]

    A : decimum tertium.

  200. [976]

    A : dicta Johanna respondet.

  201. [977]

    B C : per.

  202. [978]

    A ajoute hoc.

  203. [979]

    Q omet martii.

  204. [980]

    A : alias vobis de hoc.

  205. [981]

    Ms. en marge : une main.

  206. [982]

    U, fol. 28. Il se présente ici une assez notable différence entre la minute du greffier et la rédaction définitive. Deux réponses de la Pucelle sont supprimées dans cette dernière ; deux autres y sont rangées sous l’article XIV. (Voyez ligne 8 de cette page : Et ipsa die, interrogata…) Pas plus que Quicherat, je ne m’explique l’omission. Quant à la transposition, elle doit vraisemblablement être attribuée à une erreur du copiste qui a exécuté le manuscrit de D’Urfé.

  207. [983]

    A : decimum quartum.

  208. [984]

    U, fol. 28, r°.

  209. [985]

    A omet die.

  210. [986]

    C : accipiam.

  211. [987]

    A C ajoutent quod.

  212. [988]

    A C ajoutent ipsa.

  213. [989]

    C : camiseam.

  214. [990]

    C : camisea.

  215. [991]

    Q omet sed.

  216. [992]

    A : decimum quintum.

  217. [993]

    A : respondet.

  218. [994]

    Ms. en marge : une main.

  219. [995]

    Ms. en marge : une main.

  220. [996]

    U, fol. 28, r°.

  221. [997]

    Q omet vos.

  222. [998]

    C : hoppelandam.

  223. [999]

    ABC : Attrabati.

  224. [1000]

    A : decimum sextum.

  225. [1001]

    B C : Attrabati.

  226. [1002]

    U, fol. 28, r°.

  227. [1003]

    C : Vaucouleur.

  228. [1004]

    A C : suas voces.

  229. [1005]

    A B C : Attrabati.

  230. [1006]

    Q : aliorum.

  231. [1007]

    A : decimum septimum.

  232. [1008]

    A omet articulum.

  233. [1009]

    A ajoute dicta.

  234. [1010]

    A : responderet.

  235. [1011]

    Ms. en marge : Vray.

  236. [1012]

    U, fol. 28, r°.

  237. [1013]

    C : Vaucouleur.

  238. [1014]

    C omet se.

  239. [1015]

    A C : sic a Deo erat.

  240. [1016]

    A : decimum octavum.

  241. [1017]

    A : ambassatores.

  242. [1018]

    U, fol. 28, r°.

  243. [1019]

    C : Gergeau.

  244. [1020]

    C : Fierboys.

  245. [1021]

    A : decimum nonum.

  246. [1022]

    B : respondit.

  247. [1023]

    U, fol. 28, r°.

  248. [1024]

    La forme pennoncellus est constante en A C.

  249. [1025]

    A : vicesimum.

  250. [1026]

    U, fol. 28, r°.

  251. [1027]

    B C : respondet.

  252. [1028]

    Q omet ce membre de phrase.

  253. [1029]

    C : Dompremy.

  254. [1030]

    A B : faciebat (sic).

  255. [1031]

    B C : faciebat (sic).

  256. [1032]

    C : erant.

  257. [1033]

    B C ajoutent quod.

  258. [1034]

    B C : sine ; Q : sive.

  259. [1035]

    A : vicesimum primum.

  260. [1036]

    A ajoute dicta Johanna.

  261. [1037]

    Ms. en marge : Vray.

  262. [1038]

    U, fol. 28, r°et v°. La rédaction latine reporte cette réponse à l’article suivant. (Article XXII, voyez page 199 : Ad hunc articulum, qui est tenor litterarum prædictarum…)

  263. [1039]

    B C ajoutent mensis.

  264. [1040]

    A C ajoutent verba.

  265. [1041]

    A : corpus pro corpore.

  266. [1042]

    A C : Pole.

  267. [1043]

    C : lieutenant.

  268. [1044]

    Q : Bedfort.

  269. [1045]

    A : mettez ; C : mectrez.

  270. [1046]

    A C : de par Dieu en vostre pais.

  271. [1047]

    A : suis.

  272. [1048]

    A omet je.

  273. [1049]

    C. obaïr.

  274. [1050]

    A : suis.

  275. [1051]

    A : envoyée.

  276. [1052]

    A : se ilz.

  277. [1053]

    C : obaïr.

  278. [1054]

    A B C et Q : en vostre.

  279. [1055]

    A : car.

  280. [1056]

    B et Q omettent de.

  281. [1057]

    A C ajoutent de.

  282. [1058]

    C omet entrera.

  283. [1059]

    A : compaignie.

  284. [1060]

    C : voullez.

  285. [1061]

    A : fust.

  286. [1062]

    A : sariés ; C : sairiez.

  287. [1063]

    A ajoute le.

  288. [1064]

    A : François.

  289. [1065]

    A : qui.

  290. [1066]

    B : samedi.

  291. [1067]

    A : vicesimum secundum.

  292. [1068]

    A : dicta Johanna respondit.

  293. [1069]

    A : vicesimum tertium.

  294. [1070]

    A ajoute Johanna.

  295. [1071]

    U, fol. 28, v°.

  296. [1072]

    A : vicesimum quartum.

  297. [1073]

    A : respondet.

  298. [1074]

    A omet Johanna.

  299. [1075]

    U, fol. 28, v°.

  300. [1076]

    Q omet et hæc nomina.

  301. [1077]

    Q omet hoc ibi.

  302. [1078]

    A C : abhominabile.

  303. [1079]

    A : vicesimum quintum.

  304. [1080]

    A omet Johanna.

  305. [1081]

    U, fol. 28, v°.

  306. [1082]

    A : sequitur inferius.

  307. [1083]

    A : vicesimum sextum.

  308. [1084]

    A omet mensis.

  309. [1085]

    A : respondet.

  310. [1086]

    U, fol. 28, v°.

  311. [1087]

    Q : quid.

  312. [1088]

    B : dudium (sic).

  313. [1089]

    A B et Q : eo.

  314. [1090]

    AC : rippariam.

  315. [1091]

    A B C et Q : quid erat.

  316. [1092]

    A : chère.

  317. [1093]

    A : y.

  318. [1094]

    A B C : XIIe ; Q : VIIe.

  319. [1095]

    A : on.

  320. [1096]

    C : soit.

  321. [1097]

    A : dist.

  322. [1098]

    A : cosentement.

  323. [1099]

    A : de.

  324. [1100]

    A : cellui.

  325. [1101]

    A : de.

  326. [1102]

    A. Pannicole.

  327. [1103]

    A : vueille.

  328. [1104]

    A : déclarer : C : déclairier.

  329. [1105]

    A : cy.

  330. [1106]

    A : celluy.

  331. [1107]

    C : et.

  332. [1108]

    A B et Q : puplique.

  333. [1109]

    A : Pucecelle.

  334. [1110]

    A : aviez.

  335. [1111]

    A C : decha.

  336. [1112]

    A : ouquel.

  337. [1113]

    C : devreriés.

  338. [1114]

    A : empeschée.

  339. [1115]

    A : mais.

  340. [1116]

    A : saurez.

  341. [1117]

    A : messaige.

  342. [1118]

    A : scavoir.

  343. [1119]

    A : auray.

  344. [1120]

    C : arez.

  345. [1121]

    U, fol. 28, v°.

  346. [1122]

    U, fol. 28, v°. Les réponses suivantes se rapportent à un incident qu’on n’a pas consigné dans la rédaction latine, mais qui est annoncé à la page 186 par la promesse que fait l’accusée de répondre le lendemain sur l’article XIV.

  347. [1123]

    A : tricesimum primum.

  348. [1124]

    A ajoute Johanna.

  349. [1125]

    U, fol. 28, v°.

  350. [1126]

    Q : XXIII.

  351. [1127]

    Q omet jovis.

  352. [1128]

    AC : scriptum.

  353. [1129]

    Q : aliquid.

  354. [1130]

    A B C et Q : posset dubitare mori.

  355. [1131]

    Q : pervenerunt.

  356. [1132]

    A : tricesimum secundum.

  357. [1133]

    B ajoute Johanna.

  358. [1134]

    A : respondet.

  359. [1135]

    A ajoute ego.

  360. [1136]

    Q : bene.

  361. [1137]

    A : respondet.

  362. [1138]

    U, fol. 28, v°.

  363. [1139]

    C omet quod.

  364. [1140]

    A : tricesimum tertium.

  365. [1141]

    A : ea.

  366. [1142]

    A : respondet.

  367. [1143]

    A ajoute non.

  368. [1144]

    U, fol. 28, v°.

  369. [1145]

    B et Q : viretonnos.

  370. [1146]

    A B : bastildiæ.

  371. [1147]

    B et Q : viretonno.

  372. [1148]

    B et Q : viretonno.

  373. [1149]

    ABC : Franciam.

  374. [1150]

    C : habuerunt.

  375. [1151]

    A : icy.

  376. [1152]

    A : cotidie ; C : quothidie.

  377. [1153]

    Q omet hoc.

  378. [1154]

    A : tricesimum quartum.

  379. [1155]

    A ajoute dicta Johanna.

  380. [1156]

    U, fol. 28, v°.

  381. [1157]

    A : respondet.

  382. [1158]

    A : respondit.

  383. [1159]

    B C : dicit.

  384. [1160]

    A : pulcre.

  385. [1161]

    A : cognovit.

  386. [1162]

    A omet quod esset bonus angelus aut malus : respondet quod cognosceret bene.

  387. [1163]

    A : respondit.

  388. [1164]

    A : tricesimum quintum.

  389. [1165]

    Q : son. La correction de Quicherat pour l’aise de son corps paraît d’abord nécessaire. En y réfléchissant, on verra qu’il s’agit du malheur commun des deux prisonniers.

  390. [1166]

    U, fol. 28, v°.

  391. [1167]

    C : ipsa.

  392. [1168]

    Q omet illud.

  393. [1169]

    A C : habeat.

  394. [1170]

    A : tricesimum sextum.

  395. [1171]

    A ajoute prædicta Johanna.

  396. [1172]

    U, fol. 29, r°.

  397. [1173]

    A : a.

  398. [1174]

    B : turre.

  399. [1175]

    A C omettent quod.

  400. [1176]

    B C : intintata.

  401. [1177]

    A C : aliter.

  402. [1178]

    A : tricesimum septimum.

  403. [1179]

    U, fol. 29, r°.

  404. [1180]

    A : turre.

  405. [1181]

    A : prædictarum.

  406. [1182]

    B C : viderant.

  407. [1183]

    A : sicut.

  408. [1184]

    A ajoute ipsa.

  409. [1185]

    A : tricesimum octavum.

  410. [1186]

    A : respondet Johanna.

  411. [1187]

    U, fol. 29, r°.

  412. [1188]

    C : agere.

  413. [1189]

    AB et Q omettent die.

  414. [1190]

    C : unum.

  415. [1191]

    C : valance.

  416. [1192]

    A : armez.

  417. [1193]

    A : tricesimum nonum.

  418. [1194]

    A ajoute dicta Johanna.

  419. [1195]

    U, fol. 29 r°.

  420. [1196]

    AC ajoutent tunc. — À partir de cet article, le résumé présente des variantes assez nombreuses.

  421. [1197]

    BC : turre.

  422. [1198]

    A : erat malefactum.

  423. [1199]

    C : et.

  424. [1200]

    A : quaaragesimum.

  425. [1201]

    A ajoute dicta Johanna.

  426. [1202]

    Q : respondit.

  427. [1203]

    U, fol. 29, r°.

  428. [1204]

    A : quadragesimum primum.

  429. [1205]

    A : respondit dicta Johanna.

  430. [1206]

    U, fol, 29. r°.

  431. [1207]

    B C. manus.

  432. [1208]

    B C. manus.

  433. [1209]

    Sic. En français sans faille, c’est-à-dire sans faute. (Sine defectu oportet.).

  434. [1210]

    A : eum.

  435. [1211]

    A : quadragesimum secundum.

  436. [1212]

    A ajoute Johanna.

  437. [1213]

    A : quod alias de hoc dixit.

  438. [1214]

    U, fol. 29, r°.

  439. [1215]

    A : quadragesimum tertium.

  440. [1216]

    A : ipsi.

  441. [1217]

    A ajoute dicta Johanna.

  442. [1218]

    U, fol. 29, r°.

  443. [1219]

    A : loquitur.

  444. [1220]

    B C : atque.

  445. [1221]

    A : quadragesimum quartum.

  446. [1222]

    A C : respondet ; A ajoute prædicta Johanna.

  447. [1223]

    U, fol. 29, r°.

  448. [1224]

    A : illud.

  449. [1225]

    A B C et Q : credat aut possit.

  450. [1226]

    A : quadragesimum quintum.

  451. [1227]

    A ajoute dicta Johanna.

  452. [1228]

    U, fol. 29, r°.

  453. [1229]

    C : in.

  454. [1230]

    A : morir.

  455. [1231]

    C : léaulx.

  456. [1232]

    A : quadragesimum sextum.

  457. [1233]

    A ajoute prædicta Johanna.

  458. [1234]

    U, fol. 29, r°.

  459. [1235]

    B : turre.

  460. [1236]

    A : quadragesimum septimum.

  461. [1237]

    A ajoute dicta Johanna.

  462. [1238]

    U, fol. 29, r°.

  463. [1239]

    Q : Sanctos.

  464. [1240]

    B : cui.

  465. [1241]

    A : quadragesimum octavum.

  466. [1242]

    A ajoute Johanna.

  467. [1243]

    U, fol. 29, r°.

  468. [1244]

    A : vidit eos oculis suis.

  469. [1245]

    B C : respondet.

  470. [1246]

    A B omettent die.

  471. [1247]

    A omet quam.

  472. [1248]

    AC : amplectendo.

  473. [1249]

    AC : maligni.

  474. [1250]

    A : quadragesimum nonum.

  475. [1251]

    A B : respondit.

  476. [1252]

    U, fol. 29, r°.

  477. [1253]

    Q omet est.

  478. [1254]

    A B et Q omettent die.

  479. [1255]

    A : quinquagesimum.

  480. [1256]

    A ajoute prædicta Johanna.

  481. [1257]

    A C : comme.

  482. [1258]

    A C : comme.

  483. [1259]

    A : laissier.

  484. [1260]

    B omet ea die.

  485. [1261]

    U, en marge : Oraison chrestienne de la Pucelle.

  486. [1262]

    A C : respondet.

  487. [1263]

    B C : bene ego ; Q omet ego.

  488. [1264]

    U. fol. 29, r° et v°.

  489. [1265]

    A : ea.

  490. [1266]

    A C ajoutent ipsa.

  491. [1267]

    A B et Q : est.

  492. [1268]

    A : cotidie ; C : quothidie.

  493. [1269]

    A C : postea.

  494. [1270]

    A C : in castro vocem.

  495. [1271]

    A B : ambulaverit.

  496. [1272]

    A C : dicit.

  497. [1273]

    B et Q : ejus.

  498. [1274]

    A : Ad quinquagesimum primum.

  499. [1275]

    A : fuit.

  500. [1276]

    U, fol. 29, v°. 3.

  501. [1277]

    A B C : tricentum.

  502. [1278]

    C : torciæ.

  503. [1279]

    B C : fuerant.

  504. [1280]

    A : parjurio ; C : perjurio.

  505. [1281]

    C omet quod.

  506. [1282]

    A omet quod.

  507. [1283]

    A C : existentes.

  508. [1284]

    A B C : tricentum.

  509. [1285]

    C : viderunt.

  510. [1286]

    A mot rayé.

  511. [1287]

    A : quod poneretur ipsa Johanna

  512. [1288]

    B : Estis.

  513. [1289]

    A B C : parjurium.

  514. [1290]

    C : eadem.

  515. [1291]

    C ajoute de.

  516. [1292]

    A B : habet.

  517. [1293]

    A : ambulat.

  518. [1294]

    A : illam.

  519. [1295]

    C : habuerant.

  520. [1296]

    A : quinquagesimum secundum.

  521. [1297]

    U, fol. 29, v°.

  522. [1298]

    A B C : Attrabati.

  523. [1299]

    B : qualiter.

  524. [1300]

    A : quinquagesimum tertium.

  525. [1301]

    A ajoute sæpedicta Johanna.

  526. [1302]

    U, fol. 29, v°.

  527. [1303]

    C : vel.

  528. [1304]

    A : quinquagesimum quartum.

  529. [1305]

    A ajoute dicta Johanna.

  530. [1306]

    U en marge : candeur de la Pucelle.

  531. [1307]

    U, fol. 29, v°.

  532. [1308]

    A : quinquagesimum quintum.

  533. [1309]

    B C : respondit ; A : respondet dicta Johanna.

  534. [1310]

    U, fol. 29, v°.

  535. [1311]

    A C : respondet.

  536. [1312]

    C : supra.

  537. [1313]

    A : quinquagesimum sextum.

  538. [1314]

    A : respondit dicta Johanna ; C omet dicta Johanna.

  539. [1315]

    tenet se.

  540. [1316]

    U, fol. 29, v°.

  541. [1317]

    C : Gergueau.

  542. [1318]

    A : dicta.

  543. [1319]

    C : Katharinæ.

  544. [1320]

    A : que.

  545. [1321]

    A ajoute et.

  546. [1322]

    A ajoute suo regi.

  547. [1323]

    A ajoute dicti.

  548. [1324]

    A C ajoutent hoc.

  549. [1325]

    A : eadem confessa fuit dicta Johanna petiisse

  550. [1326]

    A B C : cubiret.

  551. [1327]

    C : imo.

  552. [1328]

    A B C et Q : præmissa.

  553. [1329]

    A : dicit.

  554. [1330]

    C : præmissa.

  555. [1331]

    A ajoute publicata.

  556. [1332]

    A : quinquagesimum septimum.

  557. [1333]

    A : respondit.

  558. [1334]

    C : sim plus.

  559. [1335]

    C omet libenter.

  560. [1336]

    U, fol. 29, v°.

  561. [1337]

    A : escharmuchiam ; B : escharmuscham ; C : escarmuchiam.

  562. [1338]

    C : habuit.

  563. [1339]

    A : ea.

  564. [1340]

    A : dicit fecisse.

  565. [1341]

    A B C : erectum.

  566. [1342]

    A : quinquagesimum octavum.

  567. [1343]

    A ajoute dicta Johanna.

  568. [1344]

    U, fol. 29, v°.

  569. [1345]

    A : boucassino ; C : bouccassino.

  570. [1346]

    C : vexillo seu estandart.

  571. [1347]

    C : ipso.

  572. [1348]

    B omet in illo estendart ; Q répète deux fois ce membre de phrase.

  573. [1349]

    A C omettent quod.

  574. [1350]

    Q : quare.

  575. [1351]

    C omet vel.

  576. [1352]

    A C : eodem.

  577. [1353]

    A : Item, sabbati XVII martii, interrogata.

  578. [1354]

    A C ajoutent se.

  579. [1355]

    C omet et.

  580. [1356]

    A : quinquagesimum nonum.

  581. [1357]

    A ajoute Johanna.

  582. [1358]

    U. fol. 29. v°.

  583. [1359]

    B : hernesium ; C : herneisium.

  584. [1360]

    A : obtulit dicta arma.

  585. [1361]

    A : sexagesimum.

  586. [1362]

    A ajoute prædicta Johanna.

  587. [1363]

    A : respondit.

  588. [1364]

    U, fol. 20, v°.

  589. [1365]

    A omet prædictus.

  590. [1366]

    A omet et ; C omet et absolute.

  591. [1367]

    C : absque.

  592. [1368]

    A : ulterius dixit.

  593. [1369]

    A C : parjura.

  594. [1370]

    A C : ammonita.

  595. [1371]

    C : respondit.

  596. [1372]

    A : ammonita.

  597. [1373]

    C : respondit.

  598. [1374]

    A omet Item.

  599. [1375]

    C ajoute ex abundanti.

  600. [1376]

    A : Requisita adhuc de jurando et ammonita exhabundanti de dicendo veritatem.

  601. [1377]

    A C omettent ipsa.

  602. [1378]

    A : respondet.

  603. [1379]

    A : an.

  604. [1380]

    C : respondet.

  605. [1381]

    B en marge : Superbe responsum.

  606. [1382]

    A C : dicta.

  607. [1383]

    A : habetis.

  608. [1384]

    Q : avez.

  609. [1385]

    A : encores.

  610. [1386]

    A ajoute Belvacensem.

  611. [1387]

    C ajoute Belvacensem.

  612. [1388]

    Lisez contenti.

  613. [1389]

    A C : illis.

  614. [1390]

    A : habebit.

  615. [1391]

    A : dicet.

  616. [1392]

    A : cothidie ; C : quothidie.

  617. [1393]

    C omet illarum.

  618. [1394]

    A : dicit ipsa adhuc.

  619. [1395]

    A : Encores.

  620. [1396]

    C ajoute ego.

  621. [1397]

    A : hoc.

  622. [1398]

    A : respondit.

  623. [1399]

    A : non jam illud vos extraheretis.

  624. [1400]

    A : petetur.

  625. [1401]

    C omet bene.

  626. [1402]

    A C : parjurio.

  627. [1403]

    Ibid., idem.

  628. [1404]

    A : respondet.

  629. [1405]

    A : sexagesimum primum.

  630. [1406]

    A : respondit Johanna.

  631. [1407]

    A : facit.

  632. [1408]

    A : referet se.

  633. [1409]

    C : proximi.

  634. [1410]

    U, fol. 29, v°.

  635. [1411]

    A C : esse.

  636. [1412]

    A : interim.

  637. [1413]

    A C omettent et.

  638. [1414]

    Voyez ci-après, p. 267.

  639. [1415]

    A : petetur ei.

  640. [1416]

    A : dixit.

  641. [1417]

    A C omettent in.

  642. [1418]

    Voyez ci-après, le procès-verbal de la séance du 18 avril.

  643. [1419]

    A C : et.

  644. [1420]

    A C : ac.

  645. [1421]

    A : sexagesimum secundum.

  646. [1422]

    A ajoute dicta Johanna.

  647. [1423]

    A : responderet.

  648. [1424]

    U, fol. 29 V°.

  649. [1425]

    A : sexagesimum tertium.

  650. [1426]

    A ajoute Johanna.

  651. [1427]

    U, fol. 29 V°.

  652. [1428]

    B C : Lathiniacum.

  653. [1429]

    B : Lathiniaco.

  654. [1430]

    A : cothidie ; C : quothidie.

  655. [1431]

    ABC : turre.

  656. [1432]

    A : sexagesimum quartum.

  657. [1433]

    A ajoute Johanna.

  658. [1434]

    U, fol. 30, r°.

  659. [1435]

    A : humanitus.

  660. [1436]

    A : sexagesimum quintum.

  661. [1437]

    U, fol. 30, r°.

  662. [1438]

    A : divino.

  663. [1439]

    B C : devientia.

  664. [1440]

    A C ajoutent Et devant in.

  665. [1441]

    A : Sexagesimum sextum.

  666. [1442]

    C omet dicta Johanna.

  667. [1443]

    A : respondit dicta Johanna.

  668. [1444]

    U, fol. 30, r°.

  669. [1445]

    C omet hunc.

  670. [1446]

    A : Ad sexagesimum septimum articulum sæpedicta Johanna negat.

  671. [1447]

    U, fol. 30, r°.

  672. [1448]

    B : propulsatam.

  673. [1449]

    A : Ad sexagesimum octavum articulum respondit dicta Johanna quod articulus

  674. [1450]

    U, fol. 30, r°.

  675. [1451]

    A : sexagesimum nonum.

  676. [1452]

    A C : de.

  677. [1453]

    U, fol. 30, r°.

  678. [1454]

    A C ajoutent et.

  679. [1455]

    A : Ad septuagesimum articulum negat ipsa Johanna.

  680. [1456]

    U, fol. 30, r°.

  681. [1457]

    En marge de A B C (C omet mensis et ajoute in vigilia Paschas).

  682. [1458]

    C : Pulcripatris.

  683. [1459]

    C : Haitton.

  684. [1460]

    A : Guillermo.

  685. [1461]

    C omet non.

  686. [1462]

    U, fol. 30, r°.

  687. [1463]

    A C : suæ revelationes.

  688. [1464]

    A C omettent in.

  689. [1465]

    A B C : in Attrabato.

  690. [1466]

    A : aut.

  691. [1467]

    En marge de A B C.

  692. [1468]

    En marge de AC ; B en marge : Jovis sequenti.

  693. [1469]

    A : scedulam ; C : sedulam.

  694. [1470]

    A omet peritis.

  695. [1471]

    C en marge : Hic mittuntur schedulæ doctoribus cum assertionibus.

  696. [1472]

    C omet Scriptum die jovis, quinta aprilis post Pascha.

  697. [1473]

    A B C en marge : Tenor assertionum prædictarum.

  698. [1474]

    À la minute française, lorsqu’elle fut produite, était joint un feuillet de corrections aux douze articles résumant la doctrine de Jeanne. Ces corrections étaient de la main de Manchon et ne furent pas toutes effectuées. On en trouvera le texte dans le Procès de Réhabilitation. Bien qu’il s’agisse plutôt d’omissions volontaires que de variantes ; on a cru devoir les reproduire ici en notes.

  699. [1475]

    B en marge : Assertiones.

  700. [1476]

    B : sancta.

  701. [1477]

    Super primo articulo, in illo puncto : Auxilio et laboribus mediantibus, debet poni cum Dei auxilio.

  702. [1478]

    Super eodem : Se malle mori quam habitum relinquere, etc. debet addi : nisi habitait de mandato Dei.

  703. [1479]

    Super eodem non videtut bene positum Faventes.

  704. [1480]

    Super eodem non videtur bene positum Noctu, etc..

  705. [1481]

    A : eis.

  706. [1482]

    Super eodem non videtur bene positum Quod sanctæ Katharina et Margareta in contentionibus. etc…, sed debet poni : Se scire per revelationem sanctarum Katharinæ et Margaretæ quod adversarii dicti principis expellentur et quod Deus dabit victoriam dicto principi et suis, et contra adversarios suos.

  707. [1483]

    Super secundo, ubi ponitur de angelis quod longo itinere gradiebantur, etc., sufficit dicere quod angeli comitabantur, etc. Et in margine ponebatur ; Debent multa addi de longo itinere, de gradibus, ostiis, etc. Item secundus articulus dividatur in duos articules.

  708. [1484]

    A C : dictus.

  709. [1485]

    A C ajoutent Christus.

  710. [1486]

    Item, super tertio, notetur illud in quo habetur in sua societate et propterea videantur litteræ scriptæ regi.

  711. [1487]

    Super quarto, quoad habitum ad usum viri, scilicet tunicam, debet poni : Et cum hoc dixit quod, postquam de mandato Dei habebat portare habitum viri, oportebat ipsam portare tunicam brevem, capucium, etc..

  712. [1488]

    C : brochas.

  713. [1489]

    A C : nihil supra.

  714. [1490]

    A C : discretionem.

  715. [1491]

    B omet mori.

  716. [1492]

    Super eodem habitum virilem dimittere, etc. addatur et aliud quod dixit quod hoc non dimitteret, nisi esset de mandato Dei.

  717. [1493]

    C : faciet.

  718. [1494]

    Super quinto ante Et tunc nolebat, etc. debet addi : Et aliquotiens apponebat , et tantum erat signum quod illi de parte sua quibus scribebat non facerent seu adimplereiit ea quæ scribebat.

  719. [1495]

    Traduction latine d’un passage de la lettre de Jeanne aux Anglais.

  720. [1496]

    Super sexto, ubi dicitur : Fuerunt parentes pæne dementes, etc. corrigatur et ponatur quod de recessu ejus male contenti fuerant.

  721. [1497]

    C : Johanna.

  722. [1497b]

    Q omet et affirmat. [NDÉ]

  723. [1498]

    C ajoute suam.

  724. [1499]

    A : cotidie ; C : quothidie.

  725. [1500]

    C : quosdem.

  726. [1501]

    C omet et nominatos.

  727. [1502]

    Super nono, ubi habetur : Non dilexit, debet poni : Et postquam per revelationem scierit quod voces erant, etc. Et radietur ultima pars articuli, videlicet : Et hæc omnia, etc.

  728. [1503]

    C : aut.

  729. [1504]

    C : dixit.

  730. [1505]

    Super decimo, in fine debet addi : Ei in fine dixi nisi ubi essei eidem ex parte Dei revelatum.

  731. [1506]

    A C omettent de.

  732. [1507]

    C : dixit.

  733. [1508]

    C : dixit.

  734. [1509]

    Super undecimo, ubi ponitur Denotando, etc. debet poni Denotaudo quod ipsa est subjecta Ecclesiæ militanti, Domino nostro primitus servito, et proviso quod Ecelesia militans non præcipiat sibi aliquid in contrarium suarum revelationum factarum et fiendarum.

  735. [1510]

    A omet sacra.

  736. [1511]

    Q : præsenti.

  737. [1512]

    A B en marge : Deliberatio XVI doctorum et VI bachalariorum in sacra theologia ; C en marge : XVI doctores et VI bachalarii in sacra theologia.

  738. [1513]

    B omet providentia.

  739. [1514]

    B C en marge : Jovis XII aprilis.

  740. [1515]

    C : Emengard.

  741. [1516]

    A : Bouchier.

  742. [1517]

    A : Houdenc ; C : Hodenc.

  743. [1518]

    C : Fueilleti.

  744. [1519]

    C : Haitton.

  745. [1520]

    A B C. Q : Radulphus.

  746. [1521]

    B : Coppequesne ; C : Couppequesne.

  747. [1522]

    C : Loiseleur.

  748. [1523]

    A : sedulæ ; B : cedulæ ; C : sedulæ.

  749. [1524]

    A : scedulam ; B : cedulam ; C : sedulam.

  750. [1525]

    Q : omnibus.

  751. [1526]

    C : quasdem.

  752. [1527]

    A et Q : errare.

  753. [1528]

    A B C : supranominatis.

  754. [1529]

    A : Dionisius.

  755. [1530]

    A en marge : Dionisius Gastinelli ; B C en marge : Dionisius Gastinel.

  756. [1531]

    A omet fieri.

  757. [1532]

    A C ajoutent et.

  758. [1533]

    A C : scismatica.

  759. [1534]

    A C : scismaticum.

  760. [1535]

    A : turbativum.

  761. [1536]

    A B C et Q : deprehensionem.

  762. [1537]

    Sur grattage en B.

  763. [1538]

    A B C en marge : Johannes Basseti.

  764. [1539]

    C omet mores.

  765. [1540]

    A : signate.

  766. [1541]

    A : J.

  767. [1542]

    A B C en marge : Dominus Fiscampnensis.

  768. [1543]

    A B : scedula ; C : sedula.

  769. [1544]

    A ajoute de verbo ad verbum.

  770. [1545]

    Q : summaliter.

  771. [1546]

    Sur grattage en B.

  772. [1547]

    A : signate.

  773. [1548]

    A B C en marge : Jacobus Guesdon.

  774. [1549]

    A B : scedulæ ; C : sedulæ.

  775. [1550]

    C omet tenor.

  776. [1551]

    C ajoute de verbo ad verbum.

  777. [1552]

    A B C : haberi.

  778. [1553]

    A : signate.

  779. [1554]

    A B C en marge : Johannes Maugier.

  780. [1555]

    C ajoute ecclesiæ.

  781. [1556]

    A B : scedula ; C : sedula.

  782. [1557]

    A C : talis est.

  783. [1558]

    A B : scedulam ; C : sedulam.

  784. [1559]

    A : responsura.

  785. [1560]

    A B C : amplectanda.

  786. [1561]

    A : Johannes.

  787. [1562]

    A en marge : Jo. Bruillot ; B C en marge : Johannes Brulloti.

  788. [1563]

    A B : scedula ; C : sedula.

  789. [1564]

    C omet ac.

  790. [1565]

    C : sub.

  791. [1566]

    A C : talis est.

  792. [1567]

    A : Signate.

  793. [1568]

    C : Brulloti.

  794. [1569]

    C ajoute ecclesiæ.

  795. [1570]

    A B C an marge : Nicolaus de Venderès.

  796. [1571]

    A B : scedula ; C : sedula.

  797. [1572]

    C : et.

  798. [1573]

    A B : amplectendum ; C : amplectandum.

  799. [1574]

    A : Signate.

  800. [1575]

    C : Nicolaus.

  801. [1576]

    A B C en marge : Ægidius de Campis.

  802. [1577]

    C omet conformiter.

  803. [1578]

    A B C : scedulæ.

  804. [1579]

    A C : talis est.

  805. [1580]

    B C : Pictavensisve.

  806. [1581]

    C : si.

  807. [1582]

    B C omettent et.

  808. [1583]

    A : Signate.

  809. [1584]

    A B en marge : Nicolaus Caval

  810. [1585]

    A B : scedulæ ; C : sedulæ.

  811. [1586]

    A B C en marge : Robertus Barberii.

  812. [1587]

    B : scedulæ ; C : sedulæ.

  813. [1588]

    C omet est.

  814. [1589]

    C ajoute esse perhibetur.

  815. [1590]

    A en marge : Johannes De (sic)-Ensem ; B C en marge : Johannes Ad-Ensem.

  816. [1591]

    A B : scedula ; C : sedula.

  817. [1592]

    A B : metuendissimo.

  818. [1593]

    C : fratri.

  819. [1594]

    A B : proximam.

  820. [1595]

    Q : theologiæ.

  821. [1596]

    A B C : alteri.

  822. [1597]

    C : aut.

  823. [1598]

    C : Johannes.

  824. [1599]

    A : Johannes de Castellione ; B en marge : Jo. de Castellion ; C en marge : Johannes de Castellione.

  825. [1600]

    A B : scedulæ ; C : sedulæ.

  826. [1601]

    Le reste comme dans la délibération des seize consulteurs. Voyez plus haut page 280.

  827. [1602]

    Q : Bonesgue.

  828. [1603]

    A B C en marge : Elemosynarius Fiscampnensis.

  829. [1604]

    A : et sub hac forma ; C omet et est talis.

  830. [1605]

    B : magister.

  831. [1606]

    Voyez page 280.

  832. [1607]

    A B C : scismaticam.

  833. [1608]

    A : Guarini ; C : Guerini ; B en marge : Johannes Guarin ; C en marge : Johannes Guerini.

  834. [1609]

    A B C : scedula.

  835. [1610]

    ABC : codicello.

  836. [1611]

    A B et Q : J. Garin.

  837. [1612]

    A B C en marge : Capitulum Rothomagense.

  838. [1613]

    A B : scedulæ ; C : sedulæ.

  839. [1614]

    Q : Guerould

  840. [1615]

    A B C en marge : Aubertus Morelli et Johannes de Quemino.

  841. [1616]

    Q : deliberaverant.

  842. [1617]

    A B C : astruit.

  843. [1618]

    C : muliebris.

  844. [1619]

    Q : anathemanda.

  845. [1620]

    A : sustentandi.

  846. [1621]

    Q : Signatum.

  847. [1622]

    A B C en marge : XI advocati curiæ Rothomagensis.

  848. [1623]

    A omet et.

  849. [1624]

    C : Postelli.

  850. [1625]

    A C : Croteyo.

  851. [1626]

    B et Q : Busto.

  852. [1627]

    Q. Auguy.

  853. [1628]

    C : clementia.

  854. [1629]

    A B : scedula ; sedula.

  855. [1630]

    A C : Boscguillaume.

  856. [1631]

    C : judicum.

  857. [1632]

    A C omettent etc.

  858. [1633]

    C : domino.

  859. [1634]

    A B C en marge : Dominus episcopus Constantiensis.

  860. [1635]

    C : hiis.

  861. [1636]

    A : alloquutam.

  862. [1637]

    A ajoute Christus.

  863. [1638]

    Q : hoc.

  864. [1639]

    A C : jurisdice.

  865. [1640]

    C :estimo.

  866. [1641]

    A C : ascitos.

  867. [1642]

    A B C : quidquid.

  868. [1643]

    A B : non.

  869. [1644]

    Q omet hoc.

  870. [1645]

    A C : extimo.

  871. [1646]

    A : Sancti Spiritus.

  872. [1647]

    A ajoute sum.

  873. [1648]

    A B C en marge : Dominus episcopus Lexoviensis.

  874. [1649]

    A B C : scismatica.

  875. [1650]

    A B en marge : Domini abbates de Gemeticis et de Cormeliis ; C en marge : Abbates de Gemeticis et de Cormeliis.

  876. [1651]

    A C : sedulam ; B : scedulam.

  877. [1652]

    A : talis est.

  878. [1653]

    C : fratri.

  879. [1654]

    A B C : scedulam.

  880. [1655]

    A B C : scedula.

  881. [1656]

    C : nec.

  882. [1657]

    Q : theologiæ.

  883. [1658]

    A : scedulæ ; B : cedulæ ; C : sedulæ.

  884. [1659]

    A : Signate.

  885. [1660]

    A : G. abbé de Cormelles.

  886. [1661]

    A B C en marge : Radulphus Rousselli.

  887. [1662]

    C : signata.

  888. [1663]

    C : Radulphus.

  889. [1664]

    A B C en marge : Petrus Minerii, Ricardus de Groucheto (C : Grouceto), Johannes Pigache.

  890. [1665]

    A C : aut.

  891. [1666]

    A B : scedula ; C : sedula.

  892. [1667]

    Q : signatum.

  893. [1668]

    C : Petrus.

  894. [1669]

    C : Jo.

  895. [1670]

    A B C en marge : Radulphus Silvestris.

  896. [1671]

    A B : scedulæ ; C : sedulæ.

  897. [1672]

    C omet et.

  898. [1673]

    A B C : scimaticum.

  899. [1674]

    Q omet est.

  900. [1675]

    A : incedens (sic).

  901. [1676]

    A : quod.

  902. [1677]

    Q : malo.

  903. [1678]

    B et Q : sancta.

  904. [1679]

    C omet quant cæterorum.

  905. [1680]

    A C : tante ( ?).

  906. [1681]

    A C ajoutent spiritu.

  907. [1682]

    C ajoute mensis.

  908. [1683]

    En marge de A B C.

  909. [1684]

    C ajoute ipsi.

  910. [1685]

    B omet en marge : exhortatio caritativa etc.

  911. [1686]

    B omet consequenter.

  912. [1687]

    A C ajoutent prædicto.

  913. [1688]

    A C : Quesneyo.

  914. [1689]

    C : Haitton.

  915. [1690]

    U. fol. 30, r° et v°.

  916. [1691]

    Ms. : Guillermus.

  917. [1692]

    Ms. : Boucher.

  918. [1693]

    Ms. : Quercu ; ce nom est répété en marge De Quercu, par l’annotateur.

  919. [1694]

    Ms. : Adolis.

  920. [1695]

    Ms. : Hector.

  921. [1696]

    A B : notaverunt.

  922. [1697]

    A C : confessata.

  923. [1698]

    Q omet ipsa.

  924. [1699]

    C : ministrare.

  925. [1700]

    C en marge : Responsio Johannæ.

  926. [1701]

    A : me refero.

  927. [1702]

    Ms. sçavoit.

  928. [1703]

    C : sacra.

  929. [1704]

    Ms. : Guillermum.

  930. [1705]

    Ms. : Boucher.

  931. [1706]

    Ms. : Quercu.

  932. [1707]

    Ms. : Guillermum.

  933. [1708]

    Ms. : moraretur.

  934. [1709]

    Ms. en marge : La cantelle de Messieurs de Sarbonne.

  935. [1710]

    En marge de A B C.

  936. [1711]

    B C omettent Admonitio publica etc.

  937. [1712]

    C : Hodenc.

  938. [1713]

    C : Emengard.

  939. [1714]

    C : Coppequesne.

  940. [1715]

    C : Haitton.

  941. [1716]

    C : Grouceto.

  942. [1717]

    A B : Heude.

  943. [1718]

    C : Gerini.

  944. [1719]

    C : Gastinelli.

  945. [1720]

    A C : des Saulx.

  946. [1721]

    C et Q : Busto.

  947. [1722]

    Q : Auguy.

  948. [1723]

    Q : Gerouldo.

  949. [1724]

    A C : Guillermo.

  950. [1725]

    A C : Guillermo.

  951. [1726]

    C : Guillermo.

  952. [1727]

    C : Eustacio ; Q : Eustochio.

  953. [1728]

    A : Catheleu.

  954. [1729]

    A : Mahommer.

  955. [1730]

    C : Johanne.

  956. [1731]

    Q : quod.

  957. [1732]

    A : ammonitionem ; C : monitionem.

  958. [1733]

    A : prædictus (sic).

  959. [1734]

    A : præfatus.

  960. [1735]

    A B : scedulæ ; C : sedulæ.

  961. [1736]

    A C en marge : Monitio et exhortatio caritativa facta Johanna per magistrum Johannem de Castellione (C : de Chasteillon) ; B en marge : Exhortatio facta Johannæ per Johannem de Castellione.

  962. [1737]

    Le ms. ajoute et. (U, fol. 26 r°).

  963. [1738]

    A B : scedulam ; C : sedulam.

  964. [1739]

    A B : attens ; C : m’atens.

  965. [1740]

    A B C : attens.

  966. [1741]

    U, fol. 26, r°.

  967. [1742]

    A B : scedulæ ; C : sedulæ.

  968. [1743]

    A : toto (sic).

  969. [1744]

    A : scismate.

  970. [1745]

    A C : scismaticus.

  971. [1746]

    C : tunc.

  972. [1747]

    A : cothidie ; C : quothidie.

  973. [1748]

    Q omet se.

  974. [1749]

    A : præsumerat.

  975. [1750]

    ABC en marge : Responsio Johannæ (B C ajoutent ad prædicta).

  976. [1751]

    C omet nunc.

  977. [1752]

    A B C et Q : ipsam.

  978. [1753]

    B en marge : Superba responsio.

  979. [1754]

    C omet si.

  980. [1755]

    A omet illo.

  981. [1756]

    C : hæc.

  982. [1757]

    C. Item.

  983. [1758]

    A : Baussoc.

  984. [1759]

    Ms. : extortacion.

  985. [1760]

    A C : Hire.

  986. [1761]

    C : signis.

  987. [1762]

    A C omettent mihi ; B : michi.

  988. [1763]

    C : non voluit.

  989. [1764]

    Ms. : ainsné.

  990. [1765]

    Ms. : condit.

  991. [1766]

    Q : tradere.

  992. [1767]

    C : habundanti.

  993. [1768]

    A omet quam.

  994. [1769]

    Sur grattage en B.

  995. [1770]

    Sur grattage en B.

  996. [1771]

    U, fol. 26, r° et v°.

  997. [1772]

    En marge de A B C.

  998. [1773]

    C : Guillermo.

  999. [1774]

    C : Haicton.

  1000. [1775]

    C : Loiseleur.

  1001. [1776]

    Ms. : Guillermi.

  1002. [1777]

    C : ammonita.

  1003. [1778]

    B et Q omettent fuit.

  1004. [1779]

    A B C en marge : De tormentis.

  1005. [1780]

    Q : deliberetis.

  1006. [1781]

    Q omet Deus.

  1007. [1782]

    C : eædam (sic).

  1008. [1783]

    U, fol. 31, r°.

  1009. [1784]

    En marge de ABC ; C ajoute mensis.

  1010. [1785]

    C : Couppequesne.

  1011. [1786]

    C : Loiseleur.

  1012. [1787]

    Ms. : Ea.

  1013. [1788]

    Ms. : Guillermus.

  1014. [1789]

    Ms. Hector.

  1015. [1790]

    U, fol. 31. r° et v°.

  1016. [1791]

    En marge de A B C.

  1017. [1792]

    C ajoute de.

  1018. [1793]

    C : Hodenc.

  1019. [1794]

    C : Emengard.

  1020. [1795]

    C : Haitton.

  1021. [1796]

    C : Couppequesne.

  1022. [1797]

    C : Grouceto.

  1023. [1798]

    C : Loiseleur.

  1024. [1799]

    A C : Saulx.

  1025. [1800]

    Q : Busto.

  1026. [1801]

    Q : Auguy.

  1027. [1802]

    Ms. : Guillermo.

  1028. [1803]

    Ms. : Boucher.

  1029. [1804]

    Ms. : Quercu.

  1030. [1805]

    Ms. et Q : Fecart.

  1031. [1806]

    Ms. : Guillermo.

  1032. [1807]

    C. : Salacibus.

  1033. [1808]

    Ms. et Q : Busto.

  1034. [1809]

    Ms. et Q : Auguy. Ms. en marge : Determinatio et deliberatio Universitatis Pharisiensis (sic).

  1035. [1810]

    C : præfatam.

  1036. [1811]

    Q : et.

  1037. [1812]

    Ms. : cedula.

  1038. [1813]

    Q : hiis.

  1039. [1814]

    U, fol. 31, v°.

  1040. [1815]

    A B C en marge : Tenor litterarum Universitatis Parisiensis domino nostro regi (A C ajoutent transmissarum).

  1041. [1816]

    C : songnieusement.

  1042. [1817]

    A C : haultesce.

  1043. [1818]

    A : ainsi.

  1044. [1819]

    C : fourme.

  1045. [1820]

    A : suppoz.

  1046. [1821]

    Q ajoute très.

  1047. [1822]

    C : ouye.

  1048. [1823]

    C : au.

  1049. [1824]

    A : noblesce.

  1050. [1825]

    C omet sur ce.

  1051. [1826]

    C : pouairs.

  1052. [1827]

    A C : iceulx.

  1053. [1828]

    C : haultesce.

  1054. [1829]

    C : l’esquiex.

  1055. [1830]

    C : pourront.

  1056. [1831]

    C : déclairer.

  1057. [1832]

    A : ausquelz ; C : auquelz.

  1058. [1833]

    C : paines.

  1059. [1834]

    C : regard.

  1060. [1835]

    A C : haultesce.

  1061. [1836]

    Q : briefvement.

  1062. [1837]

    C : saintte.

  1063. [1838]

    A C : loenge.

  1064. [1839]

    C : Benard.

  1065. [1840]

    A B C en marge : Tenor litterarum Universitatis Parisiensis nobis, episcopo prædicto, transmissarum.

  1066. [1841]

    A B C et Q : Textoris, sur grattage en B ; C de Turonia.

  1067. [1842]

    A omet consultationes.

  1068. [1843]

    A B en marge : Deliberatio Universitatis studii Parisiensis.

  1069. [1844]

    Q : XIX.

  1070. [1845]

    C : archiepiscopali.

  1071. [1846]

    Q : vacante.

  1072. [1847]

    A B C et Q : Gonda.

  1073. [1848]

    Q : loco.

  1074. [1849]

    C : præfertur.

  1075. [1850]

    A C : ac.

  1076. [1851]

    A B C : determinaverunt.

  1077. [1852]

    A C : papireo.

  1078. [1853]

    A : papireo.

  1079. [1854]

    B C : secuntur.

  1080. [1855]

    C en marge : Articuli de dictis et factis Johannæ.

  1081. [1856]

    Voyez plus haut, p. 270 et 55.

  1082. [1857]

    A B C en marge : Deliberatio facultatif theologiæ.

  1083. [1858]

    A C : Sathan.

  1084. [1859]

    A B C : blaphema.

  1085. [1860]

    A C : ac.

  1086. [1861]

    A B C ; Q omet : demonibus.

  1087. [1862]

    A B C : blaphematrix.

  1088. [1863]

    A B C : blaphema.

  1089. [1864]

    A B C : blaphema.

  1090. [1865]

    A C : scismatica.

  1091. [1866]

    C : errans.

  1092. [1867]

    A B C en marge : Deliberatio Facultatis decretorum.

  1093. [1868]

    A C : scismatica.

  1094. [1869]

    A C : scisma.

  1095. [1870]

    Q : prætulit.

  1096. [1871]

    C : muliebrem.

  1097. [1872]

    C : vehementer.

  1098. [1873]

    A : Etiam ipsa.

  1099. [1874]

    B : Facultates.

  1100. [1875]

    C : Guerouldi.

  1101. [1876]

    C : dictas.

  1102. [1877]

    A : dictus.

  1103. [1878]

    A B et Q : Textoris.

  1104. [1879]

    A C : Guerouldo.

  1105. [1880]

    C : bidello.

  1106. [1881]

    C omet venerandæ Facullatis theologiæ, et Bœmundo de Lutrea principali bidello.

  1107. [1882]

    A : Guerouldi.

  1108. [1883]

    C : Oscocart.

  1109. [1884]

    Q : Bourillieti.

  1110. [1885]

    A : auctoritate.

  1111. [1886]

    C omet magistro, Michaele Heberti.

  1112. [1887]

    A B C : auctoritate.

  1113. [1888]

    A B C : scribæ.

  1114. [1889]

    A omet et.

  1115. [1890]

    A B C : infrascriptis.

  1116. [1891]

    Q : Bourrillieti.

  1117. [1892]

    A B C : me.

  1118. [1893]

    A B C : Michaele Heberti.

  1119. [1894]

    A B C : clerico.

  1120. [1895]

    A B C : magistro.

  1121. [1896]

    A B C : publico.

  1122. [1897]

    A B ajoutent publico.

  1123. [1898]

    A B C : notario.

  1124. [1899]

    Q : Bourrillieti.

  1125. [1900]

    A omet cette rubrique marginale ; B l’arrête à exsistentium ; C : ad universitatem.

  1126. [1901]

    Ms. : diffirini.

  1127. [1902]

    C : reliqui.

  1128. [1903]

    C : potest.

  1129. [1904]

    Ms. ajoute et.

  1130. [1905]

    C omet et bachalarius in decretis.

  1131. [1906]

    C omet conclusio.

  1132. [1907]

    B C : Emengard.

  1133. [1908]

    A ajoute et.

  1134. [1909]

    B omet magistris.

  1135. [1910]

    C omet dictæ.

  1136. [1911]

    A B omettent studii.

  1137. [1912]

    Ms. : Guillermus Bouchier.

  1138. [1913]

    Ms. ajoute non.

  1139. [1914]

    C omet Petrus.

  1140. [1915]

    A C : Guiffardi ; B omet Giffardi.

  1141. [1916]

    A : Petri (sic).

  1142. [1917]

    C omet studii.

  1143. [1918]

    C ajoute ecclesiæ.

  1144. [1919]

    Ms. : Dyonisius.

  1145. [1920]

    C ajoute quæ.

  1146. [1921]

    C : deliberavit.

  1147. [1922]

    Ms. : Quercu.

  1148. [1923]

    A : de Houdenc ; C : Hodenc.

  1149. [1924]

    Sur grattage en A et B.

  1150. [1925]

    C ajoute ipsius.

  1151. [1926]

    Sur grattage en A et B.

  1152. [1927]

    A omet et magistris.

  1153. [1928]

    A ajoute studii.

  1154. [1929]

    A ajoute ici : Religiosus vir frater Thomas Amouret deliberavit conformiter prout supradictus magister Johannis (sic) Fabri.

  1155. [1930]

    A : in curia archiepiscopali Rothomagensi.

  1156. [1931]

    C : Guillermus.

  1157. [1932]

    A B C et Q : Busto.

  1158. [1933]

    C : Johannes Columbelli vient, dans l’énumération, avant Johannes de Quemino.

  1159. [1934]

    A B C et Q : Auguy.

  1160. [1935]

    A : deliberavit prout dominus abbas de Mortuo-Mari.

  1161. [1936]

    A ajoute dictum.

  1162. [1937]

    B omet ici tout le paragraphe : Religiosus vir, magister Johannes Fouchier… et le reporte p. 351 après celui concernant la délibération de Bertrandus de Quercu.

  1163. [1938]

    A C : si noluerit.

  1164. [1939]

    C : Couppequesne.

  1165. [1940]

    A : deliberavit prout Universitas studii Parisiensis.

  1166. [1941]

    A : stat cum deliberatione.

  1167. [1942]

    B C : scedulæ.

  1168. [1943]

    A : secundum scedulam manu sua signatam.

  1169. [1944]

    A omet et salutis.

  1170. [1945]

    Ms. : adperte ; peut-être faut-il lire aperte.

  1171. [1946]

    C : Minier.

  1172. [1947]

    A omet magister.

  1173. [1948]

    Ms. : Munier.

  1174. [1949]

    C : conformiter ad Universitatem.

  1175. [1950]

    C : Grouceto.

  1176. [1951]

    C : mulier.

  1177. [1952]

    A ajoute hoc devant addito.

  1178. [1953]

    C : quo.

  1179. [1954]

    A : stat in aliis alias per ipsum deliberatis.

  1180. [1955]

    A C omettent die.

  1181. [1956]

    C omet Rothomagensis.

  1182. [1957]

    C : Johanna (sic).

  1183. [1958]

    U, fol. 31 v°-32 r°. Tout ceci omis Q.

  1184. [1959]

    En marge de A B C ; C ajoute mensis devant maii.

  1185. [1960]

    A B : scedula ; C : sedula.

  1186. [1961]

    A B C : expositæ.

  1187. [1962]

    B en marge : Defectus Johannæ : C en marge : Magister Petrus Mauricii exponit Johannæ suos defectus.

  1188. [1963]

    A B : scedule ; C : sedule.

  1189. [1964]

    Q omet esse.

  1190. [1965]

    C ajoute est.

  1191. [1966]

    Q omet tu.

  1192. [1967]

    C : spontanee.

  1193. [1968]

    C : mantis.

  1194. [1969]

    A : cothidie ; C : quothidie.

  1195. [1970]

    C : males (sic).

  1196. [1971]

    C ajoute et.

  1197. [1972]

    A C : blasphema.

  1198. [1973]

    A C omettent tibi.

  1199. [1974]

    A C : præcepto.

  1200. [1975]

    A : scismatica.

  1201. [1976]

    C : husque hunc (sic).

  1202. [1977]

    A en marge : Monitio caritativa facta Johannæ per dictum doctorem ; B en marge : Monitio caritativa facta Johannæ post hæc per dictum doctorem ; C en marge : Monitio caritativa facta Johannæ.

  1203. [1978]

    C : Jhesu Christi.

  1204. [1979]

    C : latis (sic).

  1205. [1980]

    C ajoute studii.

  1206. [1981]

    C : Deus.

  1207. [1982]

    Q omet enim.

  1208. [1983]

    A C : spopondidistis (sic).

  1209. [1984]

    C : et.

  1210. [1985]

    Q : hoc.

  1211. [1986]

    C : ego me ad hæc refero.

  1212. [1987]

    B C en marge : Responsio Johannæ superba.

  1213. [1988]

    Ms. : Moriniensi.

  1214. [1989]

    Ms. : Noviniensi.

  1215. [1990]

    Ms. : Guillermo.

  1216. [1991]

    A C : dicit.

  1217. [1992]

    En marge du Ms. : La grande vertu et constance de la Pucelle.

  1218. [1993]

    C : ad promotorem.

  1219. [1994]

    A B C en marge : concluditur in causa.

  1220. [1995]

    A B C : scedulæ.

  1221. [1996]

    Ms. : cedula.

  1222. [1997]

    U, fol. 32, r°.

  1223. [1998]

    A C : Oursel.

  1224. [1999]

    A B C : diocesum.

  1225. [2000]

    En marge de A B C.

  1226. [2001]

    C : professorem.

  1227. [2002]

    A : domino.

  1228. [2003]

    C : Euseubii.

  1229. [2004]

    A C : Beccho.

  1230. [2005]

    C : Guiffardi.

  1231. [2006]

    C : Hodenc.

  1232. [2007]

    C : Haitton.

  1233. [2008]

    C : Couppequesne.

  1234. [2009]

    C : Grouceto.

  1235. [2010]

    C : bacalariis.

  1236. [2011]

    C : Guerini.

  1237. [2012]

    A C : plurimis.

  1238. [2013]

    Ms. : Pentecostes (sic).

  1239. [2014]

    Ms. : Hugoni (sic).

  1240. [2015]

    Ms. : Novionensi.

  1241. [2016]

    Ms. : Norwicensi.

  1242. [2017]

    Ms. : Dyonisio.

  1243. [2018]

    Ms. : Quercu.

  1244. [2019]

    A B C en marge : Initium prædicationis.

  1245. [2020]

    A B C : duxit (sic).

  1246. [2021]

    A ajoute veri.

  1247. [2022]

    Ms. : Palmos.

  1248. [2023]

    U, fol. 32, r° et v°.

  1249. [2024]

    A C : ipsa.

  1250. [2025]

    C : respondeo.

  1251. [2026]

    B C en marge : Responsio Johannæ coram populo.

  1252. [2027]

    Refero me Deo sur grattage en B.

  1253. [2028]

    A en marge : Sententia de qua hic fit mentio est in fine hujus processus ; B en marge : Dicta sententia est scripta in fine hujus libri ; C en marge : Ista sententia est scripta in fine ejus processus. Voyez ci-après, à la date du 30 mai.

  1254. [2029]

    A en marge : Johanna dicit se velle obedire Ecclesiæ ; B C en marge : Ante finem sententiæ, Johanna, timens ignem, dixit se velle obedire Ecclesiæ.

  1255. [2030]

    A B : scedulæ ; C : sedulæ.

  1256. [2031]

    A B : scedulam ; C : sedulam.

  1257. [2032]

    6. U, fol. 32, v°.

  1258. [2033]

    B omet en tête : Abjuratio Johannæ ; B C en marge : Abjuratio facta per Johannam.

  1259. [2034]

    C : facche.

  1260. [2035]

    C : pécheresse.

  1261. [2036]

    C : congneu.

  1262. [2037]

    A C : le.

  1263. [2038]

    C : cueur.

  1264. [2039]

    A B : voulenté ; C : volenté.

  1265. [2040]

    C : faignant.

  1266. [2041]

    C : angles.

  1267. [2042]

    C : cheveulx.

  1268. [2043]

    C : roingniez.

  1269. [2044]

    C : d’omme.

  1270. [2045]

    A : et.

  1271. [2046]

    C : sanc.

  1272. [2047]

    C : commendement.

  1273. [2048]

    A C : angles.

  1274. [2049]

    C : adourer.

  1275. [2050]

    C : esperilz.

  1276. [2051]

    C : Lequelz.

  1277. [2052]

    C : cueur.

  1278. [2053]

    C : rennonce.

  1279. [2054]

    C : dépar.

  1280. [2055]

    C : soubzmectz.

  1281. [2056]

    Q interprète vous.

  1282. [2057]

    A C : jure, voue.

  1283. [2058]

    C : promectz.

  1284. [2059]

    C : seignieurs.

  1285. [2060]

    C : Beuvays.

  1286. [2061]

    C : jamès.

  1287. [2062]

    C : quelconque.

  1288. [2063]

    C : desquiex.

  1289. [2064]

    C : oster et délivrer.

  1290. [2065]

    C : tourjours.

  1291. [2066]

    C : Euvangiles.

  1292. [2067]

    B : oculis (sic).

  1293. [2068]

    C : implicata.

  1294. [2069]

    Q : et.

  1295. [2070]

    C : prædictus.

  1296. [2071]

    En marge en A B C.

  1297. [2072]

    Q : decrevimus.

  1298. [2073]

    A : scismatis.

  1299. [2074]

    Q omet semper.

  1300. [2075]

    Q : finaliter.

  1301. [2076]

    B C : diffinitive.

  1302. [2077]

    En marge de A B C (B ajoute jovis).

  1303. [2078]

    C : Loiseleur.

  1304. [2079]

    AC : gratiam.

  1305. [2080]

    A : et propterea.

  1306. [2081]

    A ajoute dominorum.

  1307. [2082]

    C omet vestes.

  1308. [2083]

    Ms. : quiquidem.

  1309. [2084]

    Ms. : oblati.

  1310. [2085]

    Ms. : quos.

  1311. [2086]

    Ms. : ipsos.

  1312. [2087]

    Ms. : ipsos.

  1313. [2088]

    U, fol. 32, v°.

page served in 0.608s (5,5) /

778. En marge de ABC : (C ajoute mensis devant Martii).

779. A : immediate sequenti est reporté après post Ramos...

780. A : dies XXVI.

781. C : baccalarius.

782. C. Loiseleur.

783. C : dictam.

784. En marge de ABC (C ajoute mensis devant Martii).

785. C : Emengard.

786. B : Canal ?

787. C : Haitton.

788. C : baccalario.

789. A : Browster ?

790. C : Hancton.

791. A ajoute dominus.

792. Q omet a nobis.

793. A ajoute in hunc modum.

794. U, fol. 26 v°.

795. Voyez la suite ci-après, p. 161.

796. A C en marge : Requesta promotoris.

797. C : deputatus.

798. La délibération suivante, reproduite en petits caractères, ne se...

799. Ms. : debet.

800. Ms. : et.

801. Ms. : asparet (sic).

802. Le reste n’est pas absolument conforme à la rédaction définitive et en...

803. U : cum dicta Johanna.

804. U : semper fecerant.

805. U : salutis, si aliquis in illa fuerit defectus.

806. U : neque.

807. U : quoad sibi consulendo.

808. U : ideo dictus dominus Belvacensis et vicarius Inquisitoris...

809. U : de ibi assistentibus.

810. U : tradentur dictæ Johannæ per dictos judices aliqui.

811. U : dictæ.

812. U : haberet respondere in propria personna sua veritatem.

813. A : vobis regratior.

814. Ms. en marge : Chrestienne responce de Jehanne la Pucele.

815. U, fol. 27 v°.

816. En marge de ABC (C ajoute mensis devant Martii).

817. C : Emengard.

818. C : in canonico jure licentiatus.

819. C. Haitton.

820. A : Coppequesne ; C : Couppequesne.

821. C : bacalarii.

822. A : Dionisius.

823. C : Tiphaine.

824. B. Haton ; C : Hantton ; Q : de...

825. C en marge : Libellus datas per promotorem cum responsionibus...

826. C ajoute in hunc modum.

827. B : reverendo.

828. C : fratre.

829. A : scismatica.

830. A : abhominabilis.

831. C : methis.

832. U. fol. 27 v°.

833. AC : præbuit.

834. A omet hunc.

835. Ms. ajoute povoir ; U, fol. 27 v°.

836. A : prima (sic).

837. A omet an.

838. A : boulovart ; C : bosclevert.

839. A : bouslvert ; C : bosclevert.

840. A : bouleverlum ; C : bosclevertum.

841. C : ripparia.

842. A C : fuit.

843. C : ripparia.

844. A : boulovertum ; C : bosclevertum.

845. A : bouleverti ; C : boscleverti.

846. Q omet ce mot.

847. A : tertium.

848. U. fol. 27 v°.

849. Q : Ysabella.

850. A C : Montesclere.

851. C : Andello.

852. A : fées.

853. A : quartum.

854. A C : respondet.

855. A : fées.

856. A : didiscit.

857. U. fol. 27 v°.

858. A : fées.

859. A C : coreizare.

860. A : quintum.

861. A ajoute dicta Johanna.

862. B et Q omettent villam.

863. A : fées.

864. B C et Q : quidem.

865. A C : fuerunt.

866. A : eas ibi.

867. A : dixerunt sibi.

868. Q : aliquid.

869. A : eadem.

870. A C : coreizando.

871. A B C : circuibat.

872. Q omet serta.

873. A C : sequenti.

874. A : sextum.

875. U, fol. 27, v°.

876. C : moy.

877. A : Boullemont.

878. A ajoute dominas.

879. A C : coreizaverit.

880. A C : coreizavisse.

881. A C : coreizavit.

882. En marge : De memore A carcoso ; B :...

883. La forme mendragora est constante en A.

884. A : septimum.

885. A ajoute dicta Johanna.

886. U, fol. 27. v°.

887. A : corrilus ; B : coralus...

888. Q ajoute venire après facit. [NDÉ]

889. Q : Lothoringia.

890. A : octavum.

891. A : Johanna respondet.

892. A : circa.

893. U. fol. 27, v°.

894. Q : causa.

895. A : nonum.

896. C omet alias.

897. U. fol. 27, v°.

NaN. Q : continue.

898. C : ex parte Dei sibi.

899. A C : Katharinam et Margaretam.

900. A : dictum.

901. A : decimum.

902. A ajoute dicta Johanna.

903. U, fol. 27, v°.

904. A B C : meredici.

905. Q et les autres mss. omettent ce mot.

906. A : die præcedente.

907. Q : magnam.

908. B : Dicit.

909. Q omet voces.

910. B : Dicit.

911. A : videbatur ei vox digna.

912. B C et Q : Dicit.

913. B C omettent se.

914. B C et Q : Dicit.

915. A : apparuerat.

916. A : ei.

917. A : ebdomata.

918. B : dicit.

919. B : idem.

920. C : Vaucouleur.

921. Q omet erat.

922. A : tridecim annorum.

923. B : Dicit.

924. A C ajoutent dicta.

925. A B C : sit ; Q omet ce mot.

926. AC : se referebant de hoc.

927. A : sibi.

928. C en marge : Voces probibuerunt ei ne diceret aliquid de ejus...

929. A : dicentem.

930. C : Vaucouleur.

931. Q : omnibus.

932. A : ouverra.

933. A : undecim (sic).

934. Ms. ab.

935. U, fol. 27 v°.

936. A B : vocaverant.

937. A : aptius.

938. A B C : abhominatione.

939. A B C : brachis.

940. Q ajoute et.

941. Q : hominis.

942. A : decimum (sic).

943. Q : respondit.

944. A omet dicta Johanna.

945. Q omet [ad].

946. A : alias super hoc.

947. Q : responsis.

948. U, fol. 27, v°.

949. C : Vaucouleur.

950. A : deducere guerram.

951. A : circa.

952. C : Vaucolour.

953. B : audiret.

954. Q : dominum.

955. C omet sibi mittendam.

956. C omet ei.

957. A : sanitate sua.

958. C : Vaucouleur.

959. C : associato.

960. A : matrice.

961. A : suum consilium.

962. A ajoute ipsa.

963. A : esse (sic).

964. C : Fierboys.

965. C : acciperet.

966. C : Vaucoleur.

967. A C : præceperat. De Roberto. respondit ut supra.

968. B et 2 : respondit.

969. A : ac.

970. B C : abhominabilia.

971. BC : sciscis.

972. Q : hujus.

973. C omet et capillos.

974. C omet in genere humano.

975. A : decimum tertium.

976. A : dicta Johanna respondet.

977. B C : per.

978. A ajoute hoc.

979. Q omet martii.

980. A : alias vobis de hoc.

981. Ms. en marge : une main.

982. U, fol. 28. Il se présente ici une assez notable différence entre la...

983. A : decimum quartum.

984. U, fol. 28, r°.

985. A omet die.

986. C : accipiam.

987. A C ajoutent quod.

988. A C ajoutent ipsa.

989. C : camiseam.

990. C : camisea.

991. Q omet sed.

992. A : decimum quintum.

993. A : respondet.

994. Ms. en marge : une main.

995. Ms. en marge : une main.

996. U, fol. 28, r°.

997. Q omet vos.

998. C : hoppelandam.

999. ABC : Attrabati.

1000. A : decimum sextum.

1001. B C : Attrabati.

1002. U, fol. 28, r°.

1003. C : Vaucouleur.

1004. A C : suas voces.

1005. A B C : Attrabati.

1006. Q : aliorum.

1007. A : decimum septimum.

1008. A omet articulum.

1009. A ajoute dicta.

1010. A : responderet.

1011. Ms. en marge : Vray.

1012. U, fol. 28, r°.

1013. C : Vaucouleur.

1014. C omet se.

1015. A C : sic a Deo erat.

1016. A : decimum octavum.

1017. A : ambassatores.

1018. U, fol. 28, r°.

1019. C : Gergeau.

1020. C : Fierboys.

1021. A : decimum nonum.

1022. B : respondit.

1023. U, fol. 28, r°.

1024. La forme pennoncellus est constante en A C.

1025. A : vicesimum.

1026. U, fol. 28, r°.

1027. B C : respondet.

1028. Q omet ce membre de phrase.

1029. C : Dompremy.

1030. A B : faciebat (sic).

1031. B C : faciebat (sic).

1032. C : erant.

1033. B C ajoutent quod.

1034. B C : sine ; Q : sive.

1035. A : vicesimum primum.

1036. A ajoute dicta Johanna.

1037. Ms. en marge : Vray.

1038. U, fol. 28, r°et v°. La rédaction latine reporte cette réponse à...

1039. B C ajoutent mensis.

1040. A C ajoutent verba.

1041. A : corpus pro corpore.

1042. A C : Pole.

1043. C : lieutenant.

1044. Q : Bedfort.

1045. A : mettez ; C : mectrez.

1046. A C : de par Dieu en vostre pais.

1047. A : suis.

1048. A omet je.

1049. C. obaïr.

1050. A : suis.

1051. A : envoyée.

1052. A : se ilz.

1053. C : obaïr.

1054. A B C et Q : en vostre.

1055. A : car.

1056. B et Q omettent de.

1057. A C ajoutent de.

1058. C omet entrera.

1059. A : compaignie.

1060. C : voullez.

1061. A : fust.

1062. A : sariés ; C : sairiez.

1063. A ajoute le.

1064. A : François.

1065. A : qui.

1066. B : samedi.

1067. A : vicesimum secundum.

1068. A : dicta Johanna respondit.

1069. A : vicesimum tertium.

1070. A ajoute Johanna.

1071. U, fol. 28, v°.

1072. A : vicesimum quartum.

1073. A : respondet.

1074. A omet Johanna.

1075. U, fol. 28, v°.

1076. Q omet et hæc nomina.

1077. Q omet hoc ibi.

1078. A C : abhominabile.

1079. A : vicesimum quintum.

1080. A omet Johanna.

1081. U, fol. 28, v°.

1082. A : sequitur inferius.

1083. A : vicesimum sextum.

1084. A omet mensis.

1085. A : respondet.

1086. U, fol. 28, v°.

1087. Q : quid.

1088. B : dudium (sic).

1089. A B et Q : eo.

1090. AC : rippariam.

1091. A B C et Q : quid erat.

1092. A : chère.

1093. A : y.

1094. A B C : XIIe ; Q : VIIe.

1095. A : on.

1096. C : soit.

1097. A : dist.

1098. A : cosentement.

1099. A : de.

1100. A : cellui.

1101. A : de.

1102. A. Pannicole.

1103. A : vueille.

1104. A : déclarer : C : déclairier.

NaN. A : vueille.

1105. A : cy.

1106. A : celluy.

1107. C : et.

1108. A B et Q : puplique.

1109. A : Pucecelle.

1110. A : aviez.

1111. A C : decha.

1112. A : ouquel.

1113. C : devreriés.

1114. A : empeschée.

1115. A : mais.

1116. A : saurez.

1117. A : messaige.

1118. A : scavoir.

1119. A : auray.

1120. C : arez.

1121. U, fol. 28, v°.

1122. U, fol. 28, v°. Les réponses suivantes se rapportent à un incident...

1123. A : tricesimum primum.

1124. A ajoute Johanna.

1125. U, fol. 28, v°.

1126. Q : XXIII.

1127. Q omet jovis.

1128. AC : scriptum.

1129. Q : aliquid.

1130. A B C et Q : posset dubitare mori.

1131. Q : pervenerunt.

1132. A : tricesimum secundum.

1133. B ajoute Johanna.

1134. A : respondet.

1135. A ajoute ego.

1136. Q : bene.

1137. A : respondet.

1138. U, fol. 28, v°.

1139. C omet quod.

1140. A : tricesimum tertium.

1141. A : ea.

1142. A : respondet.

1143. A ajoute non.

1144. U, fol. 28, v°.

1145. B et Q : viretonnos.

1146. A B : bastildiæ.

1147. B et Q : viretonno.

1148. B et Q : viretonno.

1149. ABC : Franciam.

1150. C : habuerunt.

1151. A : icy.

1152. A : cotidie ; C : quothidie.

1153. Q omet hoc.

1154. A : tricesimum quartum.

1155. A ajoute dicta Johanna.

1156. U, fol. 28, v°.

1157. A : respondet.

1158. A : respondit.

1159. B C : dicit.

1160. A : pulcre.

1161. A : cognovit.

1162. A omet quod esset bonus angelus aut malus : respondet quod...

1163. A : respondit.

1164. A : tricesimum quintum.

1165. Q : son. La correction de Quicherat pour l’aise de son...

1166. U, fol. 28, v°.

1167. C : ipsa.

1168. Q omet illud.

1169. A C : habeat.

1170. A : tricesimum sextum.

1171. A ajoute prædicta Johanna.

1172. U, fol. 29, r°.

1173. A : a.

1174. B : turre.

1175. A C omettent quod.

1176. B C : intintata.

1177. A C : aliter.

1178. A : tricesimum septimum.

1179. U, fol. 29, r°.

1180. A : turre.

1181. A : prædictarum.

1182. B C : viderant.

1183. A : sicut.

1184. A ajoute ipsa.

1185. A : tricesimum octavum.

1186. A : respondet Johanna.

1187. U, fol. 29, r°.

1188. C : agere.

1189. AB et Q omettent die.

1190. C : unum.

1191. C : valance.

1192. A : armez.

1193. A : tricesimum nonum.

1194. A ajoute dicta Johanna.

1195. U, fol. 29 r°.

1196. AC ajoutent tunc. — À partir de cet article, le résumé présente...

1197. BC : turre.

1198. A : erat malefactum.

1199. C : et.

1200. A : quaaragesimum.

1201. A ajoute dicta Johanna.

1202. Q : respondit.

1203. U, fol. 29, r°.

1204. A : quadragesimum primum.

1205. A : respondit dicta Johanna.

1206. U, fol, 29. r°.

1207. B C. manus.

1208. B C. manus.

1209. Sic. En français sans faille, c’est-à-dire sans...

1210. A : eum.

1211. A : quadragesimum secundum.

1212. A ajoute Johanna.

1213. A : quod alias de hoc dixit.

1214. U, fol. 29, r°.

1215. A : quadragesimum tertium.

1216. A : ipsi.

1217. A ajoute dicta Johanna.

1218. U, fol. 29, r°.

1219. A : loquitur.

1220. B C : atque.

1221. A : quadragesimum quartum.

1222. A C : respondet ; A ajoute prædicta Johanna.

1223. U, fol. 29, r°.

1224. A : illud.

1225. A B C et Q : credat aut possit.

1226. A : quadragesimum quintum.

1227. A ajoute dicta Johanna.

1228. U, fol. 29, r°.

1229. C : in.

1230. A : morir.

1231. C : léaulx.

1232. A : quadragesimum sextum.

1233. A ajoute prædicta Johanna.

1234. U, fol. 29, r°.

1235. B : turre.

1236. A : quadragesimum septimum.

1237. A ajoute dicta Johanna.

1238. U, fol. 29, r°.

1239. Q : Sanctos.

1240. B : cui.

1241. A : quadragesimum octavum.

1242. A ajoute Johanna.

1243. U, fol. 29, r°.

1244. A : vidit eos oculis suis.

1245. B C : respondet.

1246. A B omettent die.

1247. A omet quam.

1248. AC : amplectendo.

1249. AC : maligni.

1250. A : quadragesimum nonum.

1251. A B : respondit.

1252. U, fol. 29, r°.

1253. Q omet est.

1254. A B et Q omettent die.

1255. A : quinquagesimum.

1256. A ajoute prædicta Johanna.

1257. A C : comme.

1258. A C : comme.

1259. A : laissier.

1260. B omet ea die.

1261. U, en marge : Oraison chrestienne de la Pucelle.

1262. A C : respondet.

1263. B C : bene ego ; Q omet ego.

1264. U. fol. 29, r° et v°.

1265. A : ea.

1266. A C ajoutent ipsa.

1267. A B et Q : est.

1268. A : cotidie ; C : quothidie.

1269. A C : postea.

1270. A C : in castro vocem.

1271. A B : ambulaverit.

1272. A C : dicit.

1273. B et Q : ejus.

1274. A : Ad quinquagesimum primum.

1275. A : fuit.

1276. U, fol. 29, v°. 3.

1277. A B C : tricentum.

1278. C : torciæ.

1279. B C : fuerant.

1280. A : parjurio ; C : perjurio.

1281. C omet quod.

1282. A omet quod.

1283. A C : existentes.

1284. A B C : tricentum.

1285. C : viderunt.

1286. A mot rayé.

1287. A : quod poneretur ipsa Johanna

1288. B : Estis.

1289. A B C : parjurium.

1290. C : eadem.

1291. C ajoute de.

1292. A B : habet.

1293. A : ambulat.

1294. A : illam.

1295. C : habuerant.

1296. A : quinquagesimum secundum.

1297. U, fol. 29, v°.

1298. A B C : Attrabati.

1299. B : qualiter.

1300. A : quinquagesimum tertium.

1301. A ajoute sæpedicta Johanna.

1302. U, fol. 29, v°.

1303. C : vel.

1304. A : quinquagesimum quartum.

1305. A ajoute dicta Johanna.

1306. U en marge : candeur de la Pucelle.

1307. U, fol. 29, v°.

1308. A : quinquagesimum quintum.

1309. B C : respondit ; A : respondet dicta...

1310. U, fol. 29, v°.

1311. A C : respondet.

1312. C : supra.

1313. A : quinquagesimum sextum.

1314. A : respondit dicta Johanna ; C omet dicta...

1315. tenet se.

1316. U, fol. 29, v°.

1317. C : Gergueau.

1318. A : dicta.

1319. C : Katharinæ.

1320. A : que.

1321. A ajoute et.

1322. A ajoute suo regi.

1323. A ajoute dicti.

1324. A C ajoutent hoc.

1325. A : eadem confessa fuit dicta Johanna petiisse

1326. A B C : cubiret.

1327. C : imo.

1328. A B C et Q : præmissa.

1329. A : dicit.

1330. C : præmissa.

1331. A ajoute publicata.

1332. A : quinquagesimum septimum.

1333. A : respondit.

1334. C : sim plus.

1335. C omet libenter.

1336. U, fol. 29, v°.

1337. A : escharmuchiam ; B :...

1338. C : habuit.

1339. A : ea.

1340. A : dicit fecisse.

1341. A B C : erectum.

1342. A : quinquagesimum octavum.

1343. A ajoute dicta Johanna.

1344. U, fol. 29, v°.

1345. A : boucassino ; C : bouccassino.

1346. C : vexillo seu estandart.

1347. C : ipso.

1348. B omet in illo estendart ; Q répète deux fois ce membre de...

1349. A C omettent quod.

1350. Q : quare.

1351. C omet vel.

1352. A C : eodem.

1353. A : Item, sabbati XVII martii, interrogata.

1354. A C ajoutent se.

1355. C omet et.

1356. A : quinquagesimum nonum.

1357. A ajoute Johanna.

1358. U. fol. 29. v°.

1359. B : hernesium ; C : herneisium.

1360. A : obtulit dicta arma.

1361. A : sexagesimum.

1362. A ajoute prædicta Johanna.

1363. A : respondit.

1364. U, fol. 20, v°.

1365. A omet prædictus.

1366. A omet et ; C omet et absolute.

1367. C : absque.

1368. A : ulterius dixit.

1369. A C : parjura.

1370. A C : ammonita.

1371. C : respondit.

1372. A : ammonita.

1373. C : respondit.

1374. A omet Item.

1375. C ajoute ex abundanti.

1376. A : Requisita adhuc de jurando et ammonita exhabundanti de...

1377. A C omettent ipsa.

1378. A : respondet.

1379. A : an.

1380. C : respondet.

1381. B en marge : Superbe responsum.

1382. A C : dicta.

1383. A : habetis.

1384. Q : avez.

1385. A : encores.

1386. A ajoute Belvacensem.

1387. C ajoute Belvacensem.

1388. Lisez contenti.

1389. A C : illis.

1390. A : habebit.

1391. A : dicet.

1392. A : cothidie ; C : quothidie.

1393. C omet illarum.

1394. A : dicit ipsa adhuc.

1395. A : Encores.

1396. C ajoute ego.

1397. A : hoc.

1398. A : respondit.

1399. A : non jam illud vos extraheretis.

1400. A : petetur.

1401. C omet bene.

1402. A C : parjurio.

1403. Ibid., idem.

1404. A : respondet.

1405. A : sexagesimum primum.

1406. A : respondit Johanna.

1407. A : facit.

1408. A : referet se.

1409. C : proximi.

1410. U, fol. 29, v°.

1411. A C : esse.

1412. A : interim.

1413. A C omettent et.

1414. Voyez ci-après, p. 267.

1415. A : petetur ei.

1416. A : dixit.

1417. A C omettent in.

1418. Voyez ci-après, le procès-verbal de la séance du 18 avril.

1419. A C : et.

1420. A C : ac.

1421. A : sexagesimum secundum.

1423. A : responderet.

NaN. A : responderet.

1424. U, fol. 29 V°.

1425. A : sexagesimum tertium.

1426. A ajoute Johanna.

1427. U, fol. 29 V°.

1428. B C : Lathiniacum.

1429. B : Lathiniaco.

1430. A : cothidie ; C : quothidie.

1431. ABC : turre.

1432. A : sexagesimum quartum.

1433. A ajoute Johanna.

1434. U, fol. 30, r°.

1435. A : humanitus.

1436. A : sexagesimum quintum.

1437. U, fol. 30, r°.

1438. A : divino.

1439. B C : devientia.

1440. A C ajoutent Et devant in.

1441. A : Sexagesimum sextum.

1442. C omet dicta Johanna.

1443. A : respondit dicta Johanna.

1444. U, fol. 30, r°.

1445. C omet hunc.

1446. A : Ad sexagesimum septimum articulum sæpedicta Johanna...

1447. U, fol. 30, r°.

1448. B : propulsatam.

1449. A : Ad sexagesimum octavum articulum respondit dicta Johanna...

1450. U, fol. 30, r°.

1451. A : sexagesimum nonum.

1452. A C : de.

1453. U, fol. 30, r°.

1454. A C ajoutent et.

1455. A : Ad septuagesimum articulum negat ipsa Johanna.

1456. U, fol. 30, r°.

1457. En marge de A B C (C omet mensis et ajoute in vigilia...

1458. C : Pulcripatris.

1459. C : Haitton.

1460. A : Guillermo.

1461. C omet non.

1462. U, fol. 30, r°.

1463. A C : suæ revelationes.

1464. A C omettent in.

1465. A B C : in Attrabato.

1466. A : aut.

1467. En marge de A B C.

1468. En marge de AC ; B en marge : Jovis sequenti.

1469. A : scedulam ; C : sedulam.

1470. A omet peritis.

1471. C en marge : Hic mittuntur schedulæ doctoribus cum...

1472. C omet Scriptum die jovis, quinta aprilis post Pascha.

1473. A B C en marge : Tenor assertionum prædictarum.

1474. À la minute française, lorsqu’elle fut produite, était joint un...

1475. B en marge : Assertiones.

1476. B : sancta.

1477. Super primo articulo, in illo puncto : Auxilio et laboribus...

1478. Super eodem : Se malle mori quam habitum relinquere, etc....

1479. Super eodem non videtut bene positum Faventes.

1480. Super eodem non videtur bene positum Noctu, etc..

1481. A : eis.

1482. Super eodem non videtur bene positum Quod sanctæ Katharina et...

1483. Super secundo, ubi ponitur de angelis quod longo itinere...

1484. A C : dictus.

1485. A C ajoutent Christus.

1486. Item, super tertio, notetur illud in quo habetur in sua societate...

1487. Super quarto, quoad habitum ad usum viri, scilicet tunicam, debet...

1488. C : brochas.

1489. A C : nihil supra.

1490. A C : discretionem.

1491. B omet mori.

1492. Super eodem habitum virilem dimittere, etc. addatur et aliud quod...

1493. C : faciet.

1494. Super quinto ante Et tunc nolebat, etc. debet addi : Et...

1495. Traduction latine d’un passage de la lettre de Jeanne aux Anglais.

1496. Super sexto, ubi dicitur : Fuerunt parentes pæne dementes,...

1497. C : Johanna.

NaN. Q omet et affirmat. [NDÉ]

1498. C ajoute suam.

1499. A : cotidie ; C : quothidie.

1500. C : quosdem.

1501. C omet et nominatos.

1502. Super nono, ubi habetur : Non dilexit, debet poni : Et...

1503. C : aut.

1504. C : dixit.

1505. Super decimo, in fine debet addi : Ei in fine dixi nisi ubi essei...

1506. A C omettent de.

1507. C : dixit.

1508. C : dixit.

1509. Super undecimo, ubi ponitur Denotando, etc. debet poni Denotaudo...

1510. A omet sacra.

1511. Q : præsenti.

1512. A B en marge : Deliberatio XVI doctorum et VI bachalariorum in...

1513. B omet providentia.

1514. B C en marge : Jovis XII aprilis.

1515. C : Emengard.

1516. A : Bouchier.

1517. A : Houdenc ; C : Hodenc.

1518. C : Fueilleti.

1519. C : Haitton.

1520. A B C. Q : Radulphus.

1521. B : Coppequesne ; C : Couppequesne.

1522. C : Loiseleur.

1523. A : sedulæ ; B : cedulæ ; C :...

1524. A : scedulam ; B : cedulam ;...

1525. Q : omnibus.

1526. C : quasdem.

1527. A et Q : errare.

1528. A B C : supranominatis.

1529. A : Dionisius.

1530. A en marge : Dionisius Gastinelli ; B C en...

1531. A omet fieri.

1532. A C ajoutent et.

1533. A C : scismatica.

1534. A C : scismaticum.

1535. A : turbativum.

1536. A B C et Q : deprehensionem.

1537. Sur grattage en B.

1538. A B C en marge : Johannes Basseti.

1539. C omet mores.

1540. A : signate.

1541. A : J.

1542. A B C en marge : Dominus Fiscampnensis.

1543. A B : scedula ; C : sedula.

1544. A ajoute de verbo ad verbum.

1545. Q : summaliter.

1546. Sur grattage en B.

1547. A : signate.

1548. A B C en marge : Jacobus Guesdon.

1549. A B : scedulæ ; C : sedulæ.

1550. C omet tenor.

1551. C ajoute de verbo ad verbum.

1552. A B C : haberi.

1553. A : signate.

1554. A B C en marge : Johannes Maugier.

1555. C ajoute ecclesiæ.

1556. A B : scedula ; C : sedula.

1557. A C : talis est.

1558. A B : scedulam ; C : sedulam.

1559. A : responsura.

1560. A B C : amplectanda.

1561. A : Johannes.

1562. A en marge : Jo. Bruillot ; B C en marge :...

1563. A B : scedula ; C : sedula.

1564. C omet ac.

1565. C : sub.

1566. A C : talis est.

1567. A : Signate.

1568. C : Brulloti.

1569. C ajoute ecclesiæ.

1570. A B C an marge : Nicolaus de Venderès.

1571. A B : scedula ; C : sedula.

1572. C : et.

1573. A B : amplectendum ; C : amplectandum.

1574. A : Signate.

1575. C : Nicolaus.

1576. A B C en marge : Ægidius de Campis.

1577. C omet conformiter.

1578. A B C : scedulæ.

1579. A C : talis est.

1580. B C : Pictavensisve.

1581. C : si.

1582. B C omettent et.

1583. A : Signate.

1584. A B en marge : Nicolaus Caval

1585. A B : scedulæ ; C : sedulæ.

1586. A B C en marge : Robertus Barberii.

1587. B : scedulæ ; C : sedulæ.

1588. C omet est.

1589. C ajoute esse perhibetur.

1590. A en marge : Johannes De (sic)-Ensem ; B C en...

1591. A B : scedula ; C : sedula.

1592. A B : metuendissimo.

1593. C : fratri.

1594. A B : proximam.

1595. Q : theologiæ.

1596. A B C : alteri.

1597. C : aut.

1598. C : Johannes.

1599. A : Johannes de Castellione ; B en marge :...

1600. A B : scedulæ ; C : sedulæ.

1601. Le reste comme dans la délibération des seize consulteurs. Voyez plus...

1602. Q : Bonesgue.

1603. A B C en marge : Elemosynarius Fiscampnensis.

1604. A : et sub hac forma ; C omet et est talis.

1605. B : magister.

1606. Voyez page 280.

1607. A B C : scismaticam.

1608. A : Guarini ; C : Guerini ; B en...

1609. A B C : scedula.

1610. ABC : codicello.

1611. A B et Q : J. Garin.

1612. A B C en marge : Capitulum Rothomagense.

1613. A B : scedulæ ; C : sedulæ.

1614. Q : Guerould

1615. A B C en marge : Aubertus Morelli et Johannes de Quemino.

1616. Q : deliberaverant.

1617. A B C : astruit.

1618. C : muliebris.

1619. Q : anathemanda.

1620. A : sustentandi.

1621. Q : Signatum.

1622. A B C en marge : XI advocati curiæ Rothomagensis.

1623. A omet et.

1624. C : Postelli.

1625. A C : Croteyo.

1626. B et Q : Busto.

1627. Q. Auguy.

1628. C : clementia.

1629. A B : scedula ; sedula.

1630. A C : Boscguillaume.

1631. C : judicum.

1632. A C omettent etc.

1633. C : domino.

1634. A B C en marge : Dominus episcopus Constantiensis.

1635. C : hiis.

1636. A : alloquutam.

1637. A ajoute Christus.

1638. Q : hoc.

1639. A C : jurisdice.

1640. C :estimo.

1641. A C : ascitos.

1642. A B C : quidquid.

1643. A B : non.

1644. Q omet hoc.

1645. A C : extimo.

1646. A : Sancti Spiritus.

1647. A ajoute sum.

1648. A B C en marge : Dominus episcopus Lexoviensis.

1649. A B C : scismatica.

1650. A B en marge : Domini abbates de Gemeticis et de...

1651. A C : sedulam ; B : scedulam.

1652. A : talis est.

1653. C : fratri.

1654. A B C : scedulam.

1655. A B C : scedula.

1656. C : nec.

1657. Q : theologiæ.

1658. A : scedulæ ; B : cedulæ ; C :...

1659. A : Signate.

1660. A : G. abbé de Cormelles.

1661. A B C en marge : Radulphus Rousselli.

1662. C : signata.

1663. C : Radulphus.

1664. A B C en marge : Petrus Minerii, Ricardus de Groucheto...

1665. A C : aut.

1666. A B : scedula ; C : sedula.

1667. Q : signatum.

1668. C : Petrus.

1669. C : Jo.

1670. A B C en marge : Radulphus Silvestris.

1671. A B : scedulæ ; C : sedulæ.

1672. C omet et.

1673. A B C : scimaticum.

1674. Q omet est.

1675. A : incedens (sic).

1676. A : quod.

1677. Q : malo.

1678. B et Q : sancta.

1679. C omet quant cæterorum.

1680. A C : tante ( ?).

1681. A C ajoutent spiritu.

1682. C ajoute mensis.

1683. En marge de A B C.

1684. C ajoute ipsi.

1685. B omet en marge : exhortatio caritativa etc.

1686. B omet consequenter.

1687. A C ajoutent prædicto.

1688. A C : Quesneyo.

1689. C : Haitton.

1690. U. fol. 30, r° et v°.

1691. Ms. : Guillermus.

1692. Ms. : Boucher.

1693. Ms. : Quercu ; ce nom est répété en marge De...

1694. Ms. : Adolis.

1695. Ms. : Hector.

1696. A B : notaverunt.

1697. A C : confessata.

1698. Q omet ipsa.

1699. C : ministrare.

1700. C en marge : Responsio Johannæ.

1701. A : me refero.

1702. Ms. sçavoit.

1703. C : sacra.

1704. Ms. : Guillermum.

1705. Ms. : Boucher.

1706. Ms. : Quercu.

1707. Ms. : Guillermum.

1708. Ms. : moraretur.

1709. Ms. en marge : La cantelle de Messieurs de Sarbonne.

1710. En marge de A B C.

1711. B C omettent Admonitio publica etc.

1712. C : Hodenc.

1713. C : Emengard.

1714. C : Coppequesne.

1715. C : Haitton.

1716. C : Grouceto.

1717. A B : Heude.

1718. C : Gerini.

1719. C : Gastinelli.

1720. A C : des Saulx.

1721. C et Q : Busto.

1722. Q : Auguy.

1723. Q : Gerouldo.

1724. A C : Guillermo.

1725. A C : Guillermo.

1726. C : Guillermo.

1727. C : Eustacio ; Q : Eustochio.

1728. A : Catheleu.

1729. A : Mahommer.

1730. C : Johanne.

1731. Q : quod.

1732. A : ammonitionem ; C : monitionem.

1733. A : prædictus (sic).

1734. A : præfatus.

1735. A B : scedulæ ; C : sedulæ.

1736. A C en marge : Monitio et exhortatio caritativa facta Johanna...

1737. Le ms. ajoute et. (U, fol. 26 r°).

1738. A B : scedulam ; C : sedulam.

1739. A B : attens ; C : m’atens.

1740. A B C : attens.

1741. U, fol. 26, r°.

1742. A B : scedulæ ; C : sedulæ.

1743. A : toto (sic).

1744. A : scismate.

1745. A C : scismaticus.

1746. C : tunc.

1747. A : cothidie ; C : quothidie.

1748. Q omet se.

1749. A : præsumerat.

1750. ABC en marge : Responsio Johannæ (B C ajoutent ad...

1751. C omet nunc.

1752. A B C et Q : ipsam.

1753. B en marge : Superba responsio.

1754. C omet si.

1755. A omet illo.

1756. C : hæc.

1757. C. Item.

1758. A : Baussoc.

1759. Ms. : extortacion.

1760. A C : Hire.

1761. C : signis.

1762. A C omettent mihi ; B : michi.

1763. C : non voluit.

1764. Ms. : ainsné.

1765. Ms. : condit.

1766. Q : tradere.

1767. C : habundanti.

1768. A omet quam.

1769. Sur grattage en B.

1770. Sur grattage en B.

1771. U, fol. 26, r° et v°.

1772. En marge de A B C.

1773. C : Guillermo.

1774. C : Haicton.

1775. C : Loiseleur.

1776. Ms. : Guillermi.

1777. C : ammonita.

1778. B et Q omettent fuit.

1779. A B C en marge : De tormentis.

1780. Q : deliberetis.

1781. Q omet Deus.

1782. C : eædam (sic).

1783. U, fol. 31, r°.

1784. En marge de ABC ; C ajoute mensis.

1785. C : Couppequesne.

1786. C : Loiseleur.

1787. Ms. : Ea.

1788. Ms. : Guillermus.

1789. Ms. Hector.

1790. U, fol. 31. r° et v°.

1791. En marge de A B C.

1792. C ajoute de.

1793. C : Hodenc.

1794. C : Emengard.

1795. C : Haitton.

1796. C : Couppequesne.

1797. C : Grouceto.

1798. C : Loiseleur.

1799. A C : Saulx.

1800. Q : Busto.

1801. Q : Auguy.

1802. Ms. : Guillermo.

1803. Ms. : Boucher.

1804. Ms. : Quercu.

1805. Ms. et Q : Fecart.

1806. Ms. : Guillermo.

1807. C. : Salacibus.

1808. Ms. et Q : Busto.

1809. Ms. et Q : Auguy. Ms. en marge : Determinatio et...

1810. C : præfatam.

1811. Q : et.

1812. Ms. : cedula.

1813. Q : hiis.

1814. U, fol. 31, v°.

1815. A B C en marge : Tenor litterarum Universitatis Parisiensis...

1816. C : songnieusement.

1817. A C : haultesce.

1818. A : ainsi.

1819. C : fourme.

1820. A : suppoz.

1821. Q ajoute très.

1822. C : ouye.

1823. C : au.

1824. A : noblesce.

1825. C omet sur ce.

1826. C : pouairs.

1827. A C : iceulx.

1828. C : haultesce.

1829. C : l’esquiex.

1830. C : pourront.

1831. C : déclairer.

1832. A : ausquelz ; C : auquelz.

1833. C : paines.

1834. C : regard.

1835. A C : haultesce.

1836. Q : briefvement.

1837. C : saintte.

1838. A C : loenge.

1839. C : Benard.

1840. A B C en marge : Tenor litterarum Universitatis Parisiensis...

1841. A B C et Q : Textoris, sur grattage en B ; C de...

1842. A omet consultationes.

1843. A B en marge : Deliberatio Universitatis studii...

1844. Q : XIX.

1845. C : archiepiscopali.

1846. Q : vacante.

1847. A B C et Q : Gonda.

1848. Q : loco.

1849. C : præfertur.

1850. A C : ac.

1851. A B C : determinaverunt.

1852. A C : papireo.

1853. A : papireo.

1854. B C : secuntur.

1855. C en marge : Articuli de dictis et factis Johannæ.

1856. Voyez plus haut, p. 270 et 55.

1857. A B C en marge : Deliberatio facultatif theologiæ.

1858. A C : Sathan.

1859. A B C : blaphema.

1860. A C : ac.

1861. A B C ; Q omet : demonibus.

1862. A B C : blaphematrix.

1863. A B C : blaphema.

1864. A B C : blaphema.

1865. A C : scismatica.

1866. C : errans.

1867. A B C en marge : Deliberatio Facultatis decretorum.

1868. A C : scismatica.

1869. A C : scisma.

1870. Q : prætulit.

1871. C : muliebrem.

1872. C : vehementer.

1873. A : Etiam ipsa.

1874. B : Facultates.

1875. C : Guerouldi.

1876. C : dictas.

1877. A : dictus.

1878. A B et Q : Textoris.

1879. A C : Guerouldo.

1880. C : bidello.

1881. C omet venerandæ Facullatis theologiæ, et Bœmundo de Lutrea...

1882. A : Guerouldi.

1883. C : Oscocart.

1884. Q : Bourillieti.

1885. A : auctoritate.

1886. C omet magistro, Michaele Heberti.

1887. A B C : auctoritate.

1888. A B C : scribæ.

1889. A omet et.

1890. A B C : infrascriptis.

1891. Q : Bourrillieti.

1892. A B C : me.

1893. A B C : Michaele Heberti.

1894. A B C : clerico.

1895. A B C : magistro.

1896. A B C : publico.

1897. A B ajoutent publico.

1898. A B C : notario.

1899. Q : Bourrillieti.

1900. A omet cette rubrique marginale ; B l’arrête à...

1901. Ms. : diffirini.

1902. C : reliqui.

1903. C : potest.

1904. Ms. ajoute et.

1905. C omet et bachalarius in decretis.

1906. C omet conclusio.

1907. B C : Emengard.

1908. A ajoute et.

1909. B omet magistris.

1910. C omet dictæ.

1911. A B omettent studii.

1912. Ms. : Guillermus Bouchier.

1913. Ms. ajoute non.

1914. C omet Petrus.

1915. A C : Guiffardi ; B omet Giffardi.

1916. A : Petri (sic).

1917. C omet studii.

1918. C ajoute ecclesiæ.

1919. Ms. : Dyonisius.

1920. C ajoute quæ.

1921. C : deliberavit.

1922. Ms. : Quercu.

1923. A : de Houdenc ; C : Hodenc.

1924. Sur grattage en A et B.

1925. C ajoute ipsius.

1926. Sur grattage en A et B.

1927. A omet et magistris.

1928. A ajoute studii.

1929. A ajoute ici : Religiosus vir frater Thomas Amouret...

1930. A : in curia archiepiscopali Rothomagensi.

1931. C : Guillermus.

1932. A B C et Q : Busto.

1933. C : Johannes Columbelli vient, dans l’énumération, avant...

1934. A B C et Q : Auguy.

1935. A : deliberavit prout dominus abbas de Mortuo-Mari.

1936. A ajoute dictum.

1937. B omet ici tout le paragraphe : Religiosus vir, magister...

1938. A C : si noluerit.

1939. C : Couppequesne.

1940. A : deliberavit prout Universitas studii Parisiensis.

1941. A : stat cum deliberatione.

1942. B C : scedulæ.

1943. A : secundum scedulam manu sua signatam.

1944. A omet et salutis.

1945. Ms. : adperte ; peut-être faut-il lire aperte.

1946. C : Minier.

1947. A omet magister.

1948. Ms. : Munier.

1949. C : conformiter ad Universitatem.

1950. C : Grouceto.

1951. C : mulier.

1952. A ajoute hoc devant addito.

1953. C : quo.

1954. A : stat in aliis alias per ipsum deliberatis.

1955. A C omettent die.

1956. C omet Rothomagensis.

1957. C : Johanna (sic).

1958. U, fol. 31 v°-32 r°. Tout ceci omis Q.

1959. En marge de A B C ; C ajoute mensis devant maii.

1960. A B : scedula ; C : sedula.

1961. A B C : expositæ.

1962. B en marge : Defectus Johannæ : C en marge :...

1963. A B : scedule ; C : sedule.

1964. Q omet esse.

1965. C ajoute est.

1966. Q omet tu.

1967. C : spontanee.

1968. C : mantis.

1969. A : cothidie ; C : quothidie.

1970. C : males (sic).

1971. C ajoute et.

1972. A C : blasphema.

1973. A C omettent tibi.

1974. A C : præcepto.

1975. A : scismatica.

1976. C : husque hunc (sic).

1977. A en marge : Monitio caritativa facta Johannæ per dictum...

1978. C : Jhesu Christi.

1979. C : latis (sic).

1980. C ajoute studii.

1981. C : Deus.

1982. Q omet enim.

1983. A C : spopondidistis (sic).

1984. C : et.

1985. Q : hoc.

1986. C : ego me ad hæc refero.

1987. B C en marge : Responsio Johannæ superba.

1988. Ms. : Moriniensi.

1989. Ms. : Noviniensi.

1990. Ms. : Guillermo.

1991. A C : dicit.

1992. En marge du Ms. : La grande vertu et constance de la...

1993. C : ad promotorem.

1994. A B C en marge : concluditur in causa.

1995. A B C : scedulæ.

1996. Ms. : cedula.

1997. U, fol. 32, r°.

1998. A C : Oursel.

1999. A B C : diocesum.

2000. En marge de A B C.

2001. C : professorem.

2002. A : domino.

2003. C : Euseubii.

2004. A C : Beccho.

2005. C : Guiffardi.

2006. C : Hodenc.

2007. C : Haitton.

2008. C : Couppequesne.

2009. C : Grouceto.

2010. C : bacalariis.

2011. C : Guerini.

2012. A C : plurimis.

2013. Ms. : Pentecostes (sic).

2014. Ms. : Hugoni (sic).

2015. Ms. : Novionensi.

2016. Ms. : Norwicensi.

2017. Ms. : Dyonisio.

2018. Ms. : Quercu.

2019. A B C en marge : Initium prædicationis.

2020. A B C : duxit (sic).

2021. A ajoute veri.

2022. Ms. : Palmos.

2023. U, fol. 32, r° et v°.

2024. A C : ipsa.

2025. C : respondeo.

2026. B C en marge : Responsio Johannæ coram populo.

2027. Refero me Deo sur grattage en B.

2028. A en marge : Sententia de qua hic fit mentio est in fine hujus...

2029. A en marge : Johanna dicit se velle obedire...

2030. A B : scedulæ ; C : sedulæ.

2031. A B : scedulam ; C : sedulam.

2032. 6. U, fol. 32, v°.

2033. B omet en tête : Abjuratio Johannæ ; B C en...

2034. C : facche.

2035. C : pécheresse.

2036. C : congneu.

2037. A C : le.

2038. C : cueur.

2039. A B : voulenté ; C : volenté.

2040. C : faignant.

2041. C : angles.

2042. C : cheveulx.

2043. C : roingniez.

2044. C : d’omme.

2045. A : et.

2046. C : sanc.

2047. C : commendement.

2048. A C : angles.

2049. C : adourer.

2050. C : esperilz.

2051. C : Lequelz.

2052. C : cueur.

2053. C : rennonce.

2054. C : dépar.

2055. C : soubzmectz.

2056. Q interprète vous.

2057. A C : jure, voue.

2058. C : promectz.

2059. C : seignieurs.

2060. C : Beuvays.

2061. C : jamès.

2062. C : quelconque.

2063. C : desquiex.

2064. C : oster et délivrer.

2065. C : tourjours.

2066. C : Euvangiles.

2067. B : oculis (sic).

2068. C : implicata.

2069. Q : et.

2070. C : prædictus.

2071. En marge en A B C.

2072. Q : decrevimus.

2073. A : scismatis.

2074. Q omet semper.

2075. Q : finaliter.

2076. B C : diffinitive.

2077. En marge de A B C (B ajoute jovis).

2078. C : Loiseleur.

2079. AC : gratiam.

2080. A : et propterea.

2081. A ajoute dominorum.

2082. C omet vestes.

2083. Ms. : quiquidem.

2084. Ms. : oblati.

2085. Ms. : quos.

2086. Ms. : ipsos.

2087. Ms. : ipsos.

2088. U, fol. 32, v°.