8. Consilium de Thomas Basin

187VIII.

Consilium Thomæ Basin222

In nomine nostri Jhesu Christi, incipit opinio et consilium Thomæ Lexoviensis episcopi, super processu et condemnatione Johannæ, dictæ Puellæ.

Consulendo in materia condemnationis Johannæ Puellæ, condemnatæ per dominum Petrum Cauchon, tunc episcopum Belvacensem, et fratrem Johannem Magistri, assertum subinquisitorem hæreticæ pravitatis in civitate Rothomagensi, de hæresi, schismate, assertione falsa divinarum revelationum et apparitionum sanctorum angelorum et sanctarum Katharinæ et Margaretæ, et aliis pluribus criminibus, in sententia contra eam lata latius expressis sub omni correctione et reverentia atque emendatione 188sanctissimi domini nostri summi Pontificis et omnium catholicorum melius sententium et judicantium videtur quod processus coram dictis assertis judicibus habitus et sententia in ipsam lata, possint multipliciter, rationabiliter, juridice ac veridice impugnari. Ad quod particulariter et ordinate demonstrandum, præsens opusculum dividam in duas partes.

In prima parte ostendam dictos processus et sententiam contra Johannam habitos, multis juris rationibus, tam nullos et irritos, quam adnullandos et irritandos fore non quod velim dicere simul dictos processus et sententiam nullos et adnullandos eodem respectu exsistere, referendo utrumque ad jus, quia hoc simul esse non potest. Nam quod nullum est, adnullari non potest, rumpto, irrito facto testamento cap. L. Nam et si sub conditione223 ; De injusto, rumpto, irrito facto testamento cap. Ad dissolvendum224, cum similibus, sed plures rationes inducam quam quæ concludunt 189 ad nullitatem processus, quod scilicet processus et sententia sunt ipsojure nulli inducam et aliquas ad probandum quod sunt saltem adnullandi.

In secunda parte principali ostendam, Domino dante et favente, quod, etsi processus et sententia omni juris ordine et solemnitate subsisterent, ex confessionibus tamen Johannæ quæ sunt in actis causæ, non posse recte et juste judicari quod Johanna fuerit schismatica, hæretica, idolatra, blasphema, et cæteris criminibus irretita, quæ abjurare compulsa fuit et postmodum in eadem relapsa fuisse condemnata de facto.

Prima pars

Prima pars principalis dividetur in duodecim puncta sive articulos. In primo, pugnabuntur dicti processus et sententia, eo quod habiti contra personam non subditam aliqua ratione sortiendi forum. Secundo, impugnabuntur ex metu et impressione qui illati fuisse dicuntur ab Anglicis in subinquisitorem, alterum ex assertis judicibus, et alios in materia habentes consulere. Tertio, ex recusatione judicum propter legitimas suspicionum causas per Johannam proposita. Quarto, propter legitimam appellationem a gravaminibus assertorum judicum per Johannam, ut poterat, interjectam. Quinto, ex arduitate et difficultate causæ, propter quas erat ad examen Sedis apostolicæ referenda. Sexto, ex injusta assignatione carceris custodum. Septimo, ex denegatione consultorum et directorum qui fuerunt ipsi Johannæ requirenti denegati. Octavo, ex minoritate annorum Johannæ, quæ, absque curatore, non habuit legitimam personam standi in judicio. Nono, ex nimia severitate judicantium, quos miseratio ætatis ad remissiorem pœnam flectere debuisset, etiam ubi legitime constitisset eis Johannam ex animo deliquisse. Decimo, ex eo quod episcopus Belvacensis, prætendens se judicem, prohibebat a notariis referri in actis excusationes Johannæ et determinationes suarum confessionum. Undecimo ex eo quod articuli consultoribus transmissi pro consilio habendo, fuerunt mendaciter, imperfecte et calumniose formati. Duodecimo, ex dolo malo quorumdam fictorum et falsorum consiliariorum qui, fingentes se esse de obedientia domini nostri regis, dissuadebant Johannæ ne se submitteret Ecclesiæ.

Prosequendo igitur prædicta duodecim puncta conformiter ad seriem 190dubiorum elicitorum per dominum Paulum Pontanum et transmissorum pro consilio requirendo ; præsupponendo semper in facto ea quæ de facto, tanquam vera, in hujusmodi dubiis præsupponuntur dico primo processum et sententiam contra Johannam Puellam habitos coram præfatis judicibus, nullos esse, quia in non subditam personam aliqua ratione sortiendi forum et jurisdictionem et per consequens a non competendi judice seu judicibus processus habiti et sententia lata ipso jure non valent. Cum enim criminibus et gravissimis contra Johannam ageretur si præfati debuissent esse judices competentes, oportet vel quod ipsa domicilium in eorum territorio et districtu habuerit, vel quod ibi deliquerit et crimina de quibus contra eam actum est ibidem perpetraverit. Et si aliqua jura videantur innuere quod criminosi ibi puniendi et judicandi sunt ubi reperiuntur (L. I Cod. Ubi de crim. agi oportet), semper intelligunt glossa et doctores, dummodo criminosus ibidem deliquerit ubi reperitur, alioquin remittendus est ad judicem loci in quo crimen commisit vel domicilii ex processu autem habito contra Johannam non apparet quod Johanna deliquerit in territorio episcopi Belvacensi. Constat autem ex eodem quod ipsa habebat, certum domicilium in loco originis parentum quamquam se divina legatione fungi assereret ex qua legatione quis dum in legatione est neque novum domicilium eligere neque vetus et proprium domicilium transmutare censetur. Non ergo fuit episcopus Belvacensis judex competens super criminibus de quibus coram eo dicta Johanna accusabatur seu denunciabatur, etsi dicatur quod ipsa Johanna in territorio præfato multis de quibus impetebatur deliquerat ibidem scilicet arma et virilem habitum gerendo. Cædibus hominum et conflictibus se ingerendo etc. Dicendum quod supposito quod ista essent male acta, et in hoc ipsa deliquisset, cujus contrarium, Domino juvante, infra apparebit. Adhuc non sequeretur ipsam propter hoc in territorio præfato in crimen hæresis fuisse prolapsam et schismatis etc., de quibus in sententia condemnatur ; revelationes etiam et apparitiones quas habuit, non apparet ex processu ipsam in territorio Belvacensi habuisse, neque ibi signum suæ missionis Christianissimo domino nostro regi Francorum ostendisse, et sic ad minus quo ad ista crimina quæ sibi tamquam graviora impingebantur et super quibus principaliter processus et sententia fundabantur, dicti processus et sententia corruunt ex incompetentia 191fori et judicum unde saltem remitti debuisset ad judicem loci ubi accusabatur, majora et graviora crimina perpetrasse. Et per cura de hujusmodi gravioribus criminibus cognosceretur et judicaretur non per episcopum Belvacensem. Nec obstat si dicatur quod ipsa tacito consensu judicum jurisdictionem prorogavit quia ipsa expresse sæpius protestata fuit dictum Belvacensem episcopum non tisse suum judicem, sed potius capitalem hostem et inimicum, et ita in ipsum ut judicem nunquam consensit quamquam coacta fuit coram eo respondere. Consensus autem liber in prorogatione jurisdictionis exigitur. Ut in lege Si per errorem, F. De jurisdictione omnium judicum225. Non obstat etiam si forte dicatur quod ipsa Johanna erat vagabunda et ita potuit accusari, judicari et puniri ubicumque fuerit deprehensa, juxta illud Ubi te invenero, te judicabo. Et quod talis ubicumque reperiatur possit puniri licet neque ibi domicilium habeat neque in loco deliquerit, ut notatur in glossa, Codice ubi de criminibus agi oporteat, nisi cautionem reus præstare vellet de sistendo juri ubi crimen est commissum, vel in loco domicilii, et ita notat Accursius in lege Heres absens, F. De judiciis226. Nam ipsa Johanna non erat vagabunda sed in processu apparet et de loco originis et domicilio ipsius et parentum, vagabundus autem proprie dicitur qui nullum domicilium habet licet hoc sic multum difficile, F. Ad municipalem. Præterea ipsa Johanna legatione fungi se asserebat dicens se a Deo missam ad liberationem Galliæ ab Andicis, legatus autem, ut dictum est, etsi diu in legatione moretur, neque mutat, neque. amittit suum domicilium, unde etiam Romæ inventus quæ est communis omnium patria. F. Ad Municipalem, Lex Roma227. Non tamen ibi convenietur ex contractu ante legationem etiam Romæ inito quamdiu legatione fungitur, F. De judiciis, Lex Omnes autem228. Item ex delictis ante legationem commissis non convenietur Romæ durante legatione argumento legis non alias F. Legatis : a contrario sensu F. De judiciis, Sed remittetur domum. Male ergo attentarunt judices cognoscere de prætensis criminibus contra Johannam quæ dicebatur in loco originis et domicilii perpetrasse et antequam legationem cepisset, et certe satis apparet 192evidenter quod episcopus tunc Belvacensis affectione inordinata ducebatur cupiens et sitiens condemnationem ipsius Johannæ cum si occulte egisset prout debebat maxime cum ipsa in manibus hostium detineretur et suorum capitalium inimicorum et loco nullo modo sibi tuto pro justitia consequenda, debuisset potius eam remittere ad judicem loci originis et domicilii ipsius in quo etiam illa prætensa gravia et principalia crimina de quibus accusabatur commisisse dicebatur, ut ex processu apparet, concludo igitur ex incompetentia judicum et fori, processum et sententiam contra ipsam Johannam habitos corruere et nullos de jure existere.

Item cum episcopus Belvacensis elegerit procedere cum prætenso subinquisitore hæreticæ pravitatis conjunctim et de asserti inquisitoris subdelegantis delegatus est non ordinarius, ut in Codice per hoc De hæreticis, lib. VI, et de potestate vel commissione non appareat ex actis videtur processus, similiter ex defectu fundamenti deficere (argumento, Cap. Cum injure, De officio delegati229.)

Item si de metu et impressione illatis per Anglicos in subinquisitorem et alios habentes consulere legitime constat pro ut in facto proponitur. Dico quod sententia in Johannam lata a judice sic nictum passo aut ipso jure nulla est aut adnullanda. Et quod probabiliter possit dici nulla sententia lata per metum dico cadentem inconstantem virum. Sic ostenditur. Nam metus ipse inficit et nulla reddit ea quæ debent regulari et perfici a consensu libero. Hinc est quod matrimonium vel sponsalia per talem metum contracta sunt ipso jure nulla, quia matrimonia libera esse debent (Cod. De nuptiis) ; neque similiter dotis promissio debet fieri consensu libero. Unde si per metum dos promittatur, ipso jure non nascitur obligatio, (F. Quod metus causa, Si mulier § Si dos230.) Sed sic est quod sententia judicantis et consilium consulere debentis debent procedere ex voto et animo libero, juxta illud Marci Catonis in sua oratione quam recitat Sallustius in Catilinaria. Animus in consulendo liber, igitur metus illatus judici et consultoribus qui quasi sunt vice assessorum ipso jure reddit sententiam nullam. Confirmatur quia, si sententia, lata pretio interveniente, nulla est, a fortiori videtur idem dicendum de sententia lata per metum. Nam timor, qui est passio irascibilis in particulari, multo vehementior est passio, et magis perturbativa 193animi, et plus detrahens de voluntario, quam cupiditas, quæ est passio concupiscibilis, secundum philosophum III Ethicorum. Si igitur pretium seu venalitas quæ procedunt ex cupiditate judicantis reddunt sententiam nullam, a fortiori idem erit dicendum de metu et impressione facta judicanti. Hinc est quod canon dicit quod injustum judicium et diffinitio injusta regio metu vel jussu a judicibus ordinata non valeat (XXV. Quæst. 1). Et beatus Gregorius dicit quod quatuor modis humanum judicium pervertitur scilicet timore, dum metu potestatis alicujus veritatem loqui pertimescimus, item pretio, odio et amore (XI. Quæst. 3). Quatuor modis, ubi tamen glossa innuit, quod sententia, lata per metum, non sit ipso jure nulla, sed elidi potest per exceptionem. Quod tamen prius dixi probabilius credo et verius, ad quod etiam facit quia electio facta per metum aut impressionem est nulla ipso jure. Quia vota eligentium libera esse debent, et plura alia similia adduci possent, quæ causa brevitatis prætermitto. Concluditur igitur secundum ea quæ in facto proponuntur sententiam latam in Johannam a judicibus per maximum metum Anglicorum illatum ipsis atque etiam consultoribus esse ipso jure nullam vel saltim adnullandam propter hoc et retractandam.

Item, si in facto, ut proponitur, ipsa Johanna recusavit episcopum tunc Belvacensem ut incompetentem ac suspectum et capitalem inimicum, dico processum et sententiam postea habitos contra ipsam Johannam nullos esse ipso jure aut saltim iniquos et retractandos, cassandos et adnullandos et, quamquam doctores juris sint varii in hoc dubio, videlicet unum processus et sententia habiti per judicem post recusationem contra eum propositam sint nulli ipso jure, etiam si non appelletur, ita quod sola propositio legitimæ suspicionis et recusationis suspendat, et liget jurisdictionem judicis recusati quemadmodum facit legitima appellatio quibusdam dicentibus, ut innocentio in Codice cum speciali de appellationibus et generaliter quod processus post propositionem suspicionis habitus per judicem recusatum, non ut nullus, nisi appelletur, aliis aliter sentientibus.

Tamen, omissis recitationibus opinionum et argumentationibus, quæ in utramque partem adduci possent, credo cum opinione communi, processum, post solam propositionem recusationis, habitum coram judice recusato esse nullum ipso jure. Hanc opinionem 194tenent Io. monachi, Ostiensis. Archi. et Io. Andr. in Canone legitima De appellationibus231. Super verbo ex tunc, imo plus dicit Io., in quæst. V, quia quo ad suspendendum jurisdictionem judicis sufficit sola protestatio suspicionis, et quicquid post illam protestationem fiet erit nullum, sicut si post legitimum appellationem esset factum. Et hoc evidenter probatur multis auctoritatibus et exemplis in dicto canone Quia suspecti232. Et istam opinionem breviter duobus argumentis confirmo : primo, quia appellatio, relatio et recusatio parificantur quo ad suspendendum officium et potestatem judicis (Lex Apertissimi De Appellationibus et dicto titulo) hæc tria semper junguntur. Sed constat de legitima appellatione quod suspendit judicis potestatem et officium (L. I, De appellationibus Non solum233 et pene in toto titulo De appellationibus) ; imo dicit lex quod appellatio extinguit pronunciatum (F. ad Turpillianum L. I, in fine)234. Simili ter et relatio suspendit judicis officium, ita quod quicquid postea facit nullum est, Cod. De relationibus. Ergo similiter hoc idem operabitur justa et legitima recusatio. Secundo, idem probatur, nam si duo sint delegati cum clausula quod si non omnes etc., recusatione contra unum proposita de causa suspicionis cognoscet alter non recusatus. (De officio delegati Si contra unum235.) Igitur purificata est clausula illa quod si non omnes etc. alter vestrum etc. ex sola propositione recusationis et sic verum est de recusato quod cognoscere non potest, sola ergo propositio recusationis facit recusatum impotentem et per consequens processus postea per eum habitus est ipso jure nullus. Ad quod facit etiam C. Cum super abbatia et quæ ibi notantur De officio delegati ; et si dicatur quod inimicitia) propter quas recusabat Johanna episcopum non erant capitales et sic non erat causa legitima suspicionis. Dicendum quod imo certe erant capitales, nam Anglici et qui eis favebant, ut præfatus episcopus, numquam habuerunt capitaliorem inimicitiam quam ad ipsam Johannam, ut satis notorie constat.

Præterea dico quod licet ad repellendum testem requirantur capitales inimicitiæ aut saltem graves, tamen ad repellendum judicem 195sufficiunt inimicitiæ etiam non capitales sed qualescumque facilius enim repellitur judex a judicando quam quis a testificando. Concludo igitur, secundum ea quæ in facto proponuntur, propter recusationem propositam per Johannam, propter capitales inimicitias et odium hostile quod habebant Anglici et eis faventes ad Johannam ut ipse episcopus processum postea habitum contra eam et sententiam latam non valuisse de jure, sed nullos existere aut saltem tamquam iniquos et injustos fore retractandos.

Item dico quod si, ut in facto proponitur, Johanna recusens judicium episcopi Belvacensi et sibi assistentium veluti suorum inimicorum et merito sibi suspectorum, atque judicio domini nostri Papæ et Concilii generalis se submisit et ad eos duci petiit et sic protectioni Papæ et Concilii se submisit, quod processus et sententia habiti postmodum contra eam fuerunt et sunt ipso jure nulli. Probatur ista conclusio quia ex quo aliquis protectioni superioris et Papæ maxime se submittit, licet vel ex simplicitate, vel alia legitima causa verbum appellationis non exprimat, tamen pro legitime appellante censetur et processus contra eum postea habitus est nullus, De appellatione Ad audientiam, et hoc indubitanter verum est quando tam præcesserat verum gravamen a quo verisimiliter timere quis potuit amplius a judice gravari. Sic autem in proposito fuit, nam cum merito episcopus præfatus esset ipsi Johannæ valde suspectus, et omnes etiam qui sibi in judicio assistebant, postquam continuebat procedere contra eam quæ jam fuerat protestata eum non esse judicem sed inimicum capitalem, et sic eum legitime recusaverat. Certe ipsam gravabat et injuste opprimebat petendo igitur se duci ad tribunal summi Pontifici vel ad Concilium generale quod tunc celebrabatur et eorum judicio vel protectioni se submittendo, quamquam omitteret verbum appellationis ex sua simplicitate, quia erat simplex et juvenis puella juris penitus ignara, per hæc tamen legitime appellasse censenda est, ut dicto Cap. Ad. audientiam236. Pro quo facit quia etiam facto apellatur sine verbis ; Cap. Dilecti filii237, sicut et facto sine verbis aliquid ratum habetur. (L. Scævola F. Ratam rem haberi238). Intentio enim potius attendenda 196est quam verba (L. Conditio F. De adimendis legatis239). Nam non res sermoni sed sermo rei subjectus est, F. De verborum significatione, pro hoc facit quia Paulus appellavit a Festo præside dicens ad tribunal Cæsaris Sto ; Actuum XXV. Licet etiam postmodum appellationis verbum expresserit, dicendo aperte Cæsarem appello ut in eodem capite habetur sed quamquam per priora verba sufficienter appellasset dicendo ad tribunal Cæsaris : Sto ibi me judicari oportet, tamen urgente ipsum necessitate tamquam legis peritus iterum expressius appellavit. Hæc autem Puella, ut dixi, simplex erat minor annis et juris ignara non obstat si dicatur quod hodie in appellatione ante diffinitivam oportet in scriptis exprimere causam probabilem gravaminis talem quæ si probata foret deberet, legitima reputari, et non valet appellatio a gravamine vel interlocutoria nisi fiat in scriptis. Sed omnia ista jura intelligenda sunt in quibus possibile est hanc solemnitatem servari, lex enim vel canon non obligat ad impossibile, (L. Impossibilium F. De re judicata). Huic autem Puellæ quæ, ut dictum est, erat simplex et ignorans penitus justitiam impossibile erat ita appellare et certe nullus fuisset ausus absque periculo sui capitis propter metum Anglorum appellationem sibi dictare aut conficere, faciebat igitur quicquid poterat et propter violentiam judicum aut saltem Anglorum qui judicibus imperabant imo et eis gravia minabantur, ut dictum est, sibi aliter appellare non licebat, ergo habenda est et censenda pro legitime appellante (L. Cum quidam F. De appellationibus240, L. I, Code De relationibus) ad hoc etiam facit quia in omnibus causis pro facto id habendum est in quo alium perhorrescit quominus fiat, (L. In omnibus causis, F. De regulis juris241, ad quod multa possent induci similia) unde patet quod etiam prædictis non obstantibus, nam, ut dictum est, solemnitatem apellationis a jure introductam observare erat ipsi Johannæ impossibile et patet per canones quod licitum est cuilibet oppresso Sedem apostolicam appellare. Sed posset aliquis dicere postquam Johanna petiit duci ad Sedem apostolicam et ipsius tribunali et judicio se submisit ipsa processit super eisdem et ad plures interrogationes judicibus respondit, unde appellationi si quam forte interposuisse videbatur renunciasse censetur. 197Sed hoc nihil obstat quia quod ipsa postea sub judicibus responderit aut steterit juri hoc fuit non ex ipsius consensu aut voluntate, sed per violentiam ipsorum judicum qui etiam, si examini Sedis apostolicæ remittere eam voluissent, pro ut ipsa requirebat, certe hoc facere minime ausi fuissent propter metum Anglorum qui nihil, aliud quam necem ipsius Johannæ qualiter cumque sive jure, sive injuria desiderabant. Responsio autem facta sub judice viribus imperii sui cogente aliquem respondere non approbat jurisdictionem neque prorogat, ut lege II post principium ibi, aut si cum restitisset F. De judiciis, quæ superius etiam exstitit allegata. ipsa etiam perseveravit semper petens quod ad Papam duceretur et apud ipsum judicaretur, unde bene apparet quod quicquid fecit sub judicibus invita et coacta fecit, non obstat prædictis si objiciatur quod hæreticis interdictum est omne appellationis et proclamationis remedium de hæreticis, Cap. Ut inquisitionis negotium, De hæretica242. Nam illud intelligitur de iis quos tales scilicet hæreticos jam esse constaret, ut ex verbis illius textus et constitutione tam Frederici imperatoris quam Innocentii apparet, de quibus ibi. mentio habetur. Item illud locum habet in appellatione a diffinitiva non autem in appellatione a gravimine ante diffinitivam quod nulli oppresso inique a jure denegatur, nam nulla defensio legitima est reo aufferenda, et sic non obstat quia nec de Johanna constabat adhuc quod esset hæretica, nec diffinitive erat condemnata dum ut poterat provocabat, ut supra dictum est, sed ab oppressione et injusto processu judicum appellabat, quod si jure licebat, proprie enim oppressus dicitur inique a judice gravatus ante diffinitivam, secundum Archidiaconum dicto Cap. Ut inquisitionis, allegato.

Dico etiam consequenter quod, attenta gravitate causæ, videlicet de istis revelationibus secretis et occultis, quæ nobis incognitæ sunt et de quibus valde difficile est judicare, cum etiam Apostolus sedens ad Corinthios XII, de raptu suo loquens, dicat se nescire si in corpore vel extra corpus hujusmodi fuerit raptus quia causa hujusmodi revelationum tamquam de causis majoribus debuit ad sedem apostolicam referri et per ipsam judicari, nam canones dicunt quod causa si ardua est debet ad Sedem apostolicam adduci, XVI, Quæst. I Frater noster de Bap. Maio. Quotiens enim fidei ratio ventilatur 198omnes episcopi debent causam ad Sedem beati Petri, id est ad sui nominis et honoris auctorem et successorem referre. Cum igitur causa, quæ contra Johannam agebatur de revelationibus sanctis et nobis valde occultis concerneret rationem fidei et velut causa fidei haberetur et tractaretur tamquam ardua debuit ad Sedem apostolicam referi et præsertim cum ipsa Johanna simplicissima puella quantum sibi possibile erat repetitis vicibus Sedem apostolicam aut, Concilium generale appellaret et ad ipsam Sedem cum instantia duci peteret et apud eam judicari, ut supra dictum est, et quamquam de ista fide et causa fidei episcopus et capitulum vacante episcopali sede possint judicare. Ubi quæstio non est ambigua sed per Ecclesiam patenter decisa et determinata, Cap. Ad abolendam, De hæreticis243. Tamen, ubi quæstio ambigua emergit, de qua non invenitur expressa determinatio Ecclesiæ non est determinanda nisi per Sedem apostolicam, qualis videbatur esse quæstio de istis revelationibus Johannæ quæ multum occultæ erant.

Item dico, ex eo quod ipsa Johanna in privato carcere laicorum et sub custodia suorum hostium capitalium detinebatur, qui eam adeo in[hu]maniter tractabant, quod desiderabat potius mori quam diutus vivere in illo squallore carceris attento etiam quod sæpius, ut in facto ponitur, requisivit mitti in carcerem ecclesiasticum et gratiosum, processus et sententia contra eam habiti vel sunt nulli vel saltem injusti et annulandi, et certe cum propter hoc et alia plura gravamina sæpe petierit ad Sedem apostolicam duci et per eam judicari, quod, ut supra ostensum est habebat vim legitimas appellationis ab illatis jam veris gravaminibus, processus et sententia postea habiti fuerunt ipso jure nulli, ut supra satis exstitit allegatum. Probatur autem manifeste fuisse gravata in assignatione et modo dicti carceris et custodiæ cui commissa fuit nam primo, secundum humanitatem legum humanarum, quæ in hac parte per sacros canones non inveniuntur inimitatæ, mulieres, neque pro causa civili neque pro criminali, mitti debent in carcerem neque tradi custodiendæ viris, ne castitati injurientur. Sed si gravissimum crimen sit de quo mulier accusatur, debet tradi sub custodia in monasterio vel asceterio aut honestis mulieribus. Multum igitur gravabatur et magna injuria fiebat ipsi Johannæ, puellæ XIX annorum, 199quod custodiæ Anglorum hominum armorum et militarium suorum capitalium hostium committebatur, et certe ad minus debuit mitti in publicum carcerem reorum criminum capitalium, et non in carcerem castri Rothomagensis, ubi non est ordinarius carcer reorum capitalium criminum, sed potius carcer privatus captivorum hostium. Sed quid prohibebat judices ecclesiasticos, qui de facto ex causa ipsius Johannæ cognoscebant, precario rogare carceres ecclesiaticos domini Rothomagensis aut forsan alicujus monasteriorum civitatis, ubi potuisset fideli custodiæ honestarum mulierum committi ? Certe credi potest quod ipsi judices non fuissent ausi hoc aperire propter metum Anglorum, a quibus si judices ipsam Johannam petiissent, ut eam in ecclesiasticum carcerem deposuissent, verisimile est quod Anglici cum magno furore negavissent veriti ne ad ipsam forte quovis modo liberandum, illud ab eis fuisset requisitum. Carcer igitur fuit injustus et non legitimus potissime cum de crimine maxime ecclesiastico, videlicet de hæresi, ipsa accusaretur. Præterea custodes, qui erant viri militares hostes ipsius capitales, et qui eam durissime et in[hu]manissime tractabant, nec permisissent quicquam ad vitæ subsidium ab aliquo pie erogatum sibi tradi et ministrari, non erant tales quales exigit Concilium Viennensem in Clem. I De hæreticis244. In hoc ergo injuste a judicibus gravabatur qui eam tali custodiæ commiserunt cum etiam, ut ex processu summario patet, a nonnullis Anglicis fuit ejus pudicitia in dicto carcere attentata qui tamen ejus necem omnino procurabant. Præterea ex alio apparet evidens nullitas aut saltem injustitia processus et sententia contra ipsam Johannam, in tali duro et inhumano carcere, detenta habitorum. Nam lex civilis dicit quod confessiones eorum per quæstiones extortæ non sunt habendæ pro exploratis facinoribus, (L. I, F. de quæstionibus245), sed oportet crimina approbari etiam aliis argumentis nisi confitens perseveraret diu extra quæstiones in sua confessione. Sed lex dicit alibi, quod, quæstionis verbo, non solum intelligere debemus tormenta adhibita corpori, sed etiam alium dolorem, ut si quis inclusus intolerabili fame aut siti urgeretur, donec crimen objectum confiteretur ; item etiam dicit lex quæstionis verbo, illam intelligi quam malam mansionem appellamus puta veterrimum 200et sordidum carcerem, (L. Item apud Labeonem, § quæstionem F. De senatusconsulto silaniano246.)

Cum igitur, ut ex processu apparet, ipsa Johanna annorum tenera dumtaxat XIX, carcere et vinculis ferreis ita premetur quod mori potius desideraret et per consequens quævis crimina morte digna confiteri quam diutius talis carceris inedia confici et torqueri apparet confessiones si quas contra se emisit tali dolore et inedia confecta non fuisse sufficientes et validas tamquam in quæstione et per quæstiones extortas et a volente potius ultro mori quam diutius in tali inedia languere ad condemnationis sententiam maxime tam atrocem in eam proferendam, nam ultro mori appetens ut pœnam quæstionis effugiat non est audiendus, ut dicto § Si quis ultro. Fuerunt igitur tales confessiones ipsius Johannæ et sententia propterea sequuta nullæ et invalidæ de jure aut saltem injustæ et inefficaces et merito revocandæ ; ad quod etiam confirmandum benefacit sæpius de injuste carcere et ferreis vinculis conquesta est et protestata sibi quod contigit minime contigisse si in carcere ecclesiastico et humano custodita fuisset fideliter et ad prædicta etiam benefacit humanitas legis civilis, quæ dixit quod reus capitalis criminis exhibitus non debet pati manicas ferreas et inhærentes ossibus, sed prolixiores catenas, si etiam qualitas criminis catenarum acerbitatem postulaverit, ut et cruciatio desit, et permaneat reus sub fida custodia (L. I, De custodia reorum247). Unde patet quod inhumaniter cum ipsa Johanna agebatur, quæ et tali carcere servabatur et talibus vinculis ferreis premebatur, quod mori potius quam ibi diutius languere desiderabat et ita apparet ex his saltem injustitia evidens processus et sententiæ prædictorum.

Dico consequenter quod si ipsa Johanna, ut in facto proponitur, petiit consultorem et directorem sibi dari, qui sibi ad defensionem suæ causas assisteret et consuleret, et hoc fuit sibi denegatum et prohibitum ne quis ipsam alloqueretur, illatæ etiam minæ et terrores aliquibus qui ipsam volebant dirigere et instruere, tam per episcopum Belvacensem quam per Anglicos, quod ex hoc ipsa fuit gravata contra jus et æquitatem et ex hujusmodi gravamine cum cæteris de quibus supra potuit justificari provocatio et appellatio quam, ut sibi possibile erat, interponebat, ut dictum est, a judicibus 201petendo se ad summum pontificem duci et apud ipsius Sedem causam suam discuti et judicari et per consequens processus et sententia postea contra eam habiti velut attemptati post et contra appellationem hujusmodi legitimam fuerunt et sunt ipso jure nulli, ut sæpius exstitit supra allegatum ; sed etsi non possent aliqua juris ratione dici propterea processus et sententia nulli, saltem apparent es hoc injusti et iniqui. Prætor enim ait : Non habenti, advocatum dabo. (L. Ait prætor, F. De postulando248). Quod certe, si, in majoribus obtinet qui sunt maturæ ætatis et in annis plenæ discretionis, quibus etiam humanitas legis vult per judices æqualem fieri distributionem advocatorum, si forte altera partium vellet præripere, adversario suo copiam consilii et omnes nobiliores advocatos curiæ pro sua parte habere, (L. Providendum, C. De postulando249) multo fortius debuit hæc humanitas non negari huic simplici puellæ manenti in rure, annorum dumtaxat XIX. Talibus enim etiam non petentibus dicit lex a judicibus dari debere advocatos, F. de officio proconsulis et legati. L. Necquicquam § Advocatos250. Quod etiam tunc maxime verum est quando quis, propter potentiam vel metum adversarii, non reperit advocatum qui esset ausus præstare sibi consilium vel patrocinium, sicuti erat in casu præsenti. Nullus certe nisi jussus, fuisset ausus consilium dare ipsi Johannæ propter melum Anglorum qui principaliter procurabant ejus condemnationem, unde maxime ad officium judicum pertinebat ad hanc humanitatem attendere. Ut etiam non petenti darent consiliarium et directorem ut expresse habetur dictis legibus Nec quicquam § Advocatos, et lege prima § Ait prætor, F. De postulando. Negando igitur expresse hanc humanitatem sibi petenti imo et si qui ad consulendum sibi se ultro nec offerebant minas eis inferendo et eos deterrendo gravabant notorie et manifeste ipsam. Confirmatur quia, ut ex processu et attestationibus extra processum apparet, interrogantes ipsam Johannam vexabant et involvebant quantum poterant difficilibus quæstionibus et ambiguis, non tantum facti sed etiam juris, quibus secundum eos vix magnus doctor scivisset respondere. Et hoc ut ipsam in sermone caperent merito igitur sibi requirenti ministrari consilium non potuit hæc humanitas denegari ; ad hoc facit quod 202lex dicit quod quæstioni de crimine adesse debent reus rea ut et patroni eorum (L. Si postulaverit § Quæstioni, F. ad legem Juliam de adulteriis251), et lex etiam dicit quod militant causarum patroni qui gloriose vocis confisi munimine laborantium vitam spem et posteros deffendunt, per hoc quod dicit vitam bene apparet tunc maxime exigi patrocinium advocatorum ubi accusatus adducitur in discrimen vitæ. Confirmatur quia si in causis pecuniarum judex petenti et in casibus etiam non petenti advocatum dare debet, ut legibus supra allegatis, multo fortius in criminalibus reo accusato hiue humanitas præstari debet, cum in eis in quibus de majore periculo agitur, cautius agendum sit (L. Addictos De episcopali audientia252). Hinc est quod in criminalibus leges permittunt a quolibet appellari pro reo condemnato etiam invicto interrogationes autem, quam plures fiebant Johannæ puellæ simplici nedum facti sed etiam juris et de ipsis apicibus religionis catholicæ ut in sermone capi posset, unde manifeste apparet injustitia processus et sententiæ quod sibi etiam requirendi copiam advocati et fidelis consiliarii denegata est. Ad prædicta etiam induco L. II C. De exhibendis253, ubi dicit textus quod accusatus de crimine, postquam ad judicem venerit, adhibita advocatione debebit explorare quæsitum etc., sed contra præmissa posset aliquis instare quia jure cavetur quod in negotio inquisitionis hæretica pravitatis potest procedi simpliciter et de plano et absque advocatorum ac judiciorum strepitu, et figura. Nihil igitur in processu. Johannæ obesse potest cum ageretur negotium inquisitionis hæreticæ pravitatis si non fuerint sibi dati advocati. Ad hoc facile responderi potest quod ibi non prohibentur adesse advocati seu consultores et directores rei cum reo accusato, non sit deneganda omnis legitima defensio, imo, ut supra probatum est, tunc maxime adesse debent cum agitur de periculo vitæ, sed prohibetur tantummodo ibi strepitus advocatorum et judiciorum qui in tali negotio inquisitionis arcere potest, ita notant dominicus de Sancto-Germiniano et moderni in C. fi. Et ita non obstat.

Præterea dico de jure alia ratione processum et sententiam latam contra Johannam, ætatis XIX annorum dumtaxat habitos ipso jure corruere et non valere, nam jure notissimo cautum est quod 203processus et sententia contra minores XXV annis indefensos non valent ipso jure, nec provocare opus est, (L. Acta F. De re judicata254), sed processus et sententia habiti contra Johannam fuerunt facti et habiti contra minorem XXV annis indefensam, nec curatoris, neque advocati, neque consultoris aut directoris suffragio, sed penitus indefensam nisi a se sola, igitur hujusmodi processus et sententia fuerunt et sunt ipso jure nulli. Nam si quis dicat leges allegatas intelligi de minore curatorem habente, contra quem indefensum a curatore sententia nulla est, sed secus si minor curatorem habeat quia tunc videtur quod ipso jure sententia teneat, licet contra eam restitutio non possit (L. Si curatorem habens, De in integrum restitutione minorum XXV annis255), quia non est verum quod sic dictæ leges intelligantur. Primo licet contractus factus per minorem puberem non habentem curatorem ipso jure non sit nullus, ut dicta lege Si curatorem habens, tamen aliud est in judicio et sententia quæ contra minorem indefensum lata ipso jure nulla est, habeat curatorem vel non habeat, ut dictis legibus constat. Et si quis dicere velit prædicta jura locum habere, tantum in causis civilibus non in criminalibus evidenter refellitur per Legem Clarum, De auctoritate præstanda256, quæ expresse statuit in criminalibus causis et agentibus et pulsatis minoribus XXV annis omnino eis adesse debere tutores et curatores melius enim est cum suasione perfectissima et certa facere minores et litem inferre, ut ex sua imperitia et juvenili calore aliquid dicant vel taceant quod si fuisset prolatum veI non expressum prodesse eis poterat et a deteriore eos calculo eripere. Ad hæc faciunt notata XV q. in C. certis de causis unde consulit lex ei qui vult experiri in judicio contra minorem non habentem curatorem quod ipse admoneat minorem contra quem vult agere quod petat sibi curatorem quod si petere non velit ipsemet debet a judice requirere quod det ei curatorem in litem qui eum, etiam invito adolescenti, dabit in hoc casu, (L. I, Qui petant tutores, vel curatores257). Non obstat si quis dicat prædicta regulariter locum habere tam de jure civili quam de jure canonico, cum non inveniantur leges in hoc per canones immutatæ (L. Cum ex injuncto 204De novi operis nunciatione). Sed in materia, de qua contra Johannam agebatur seu inquirebatur, aliter est dicendum, nam in beneficialibus et aliis spiritualibus causis, major XXIV annis censetur major annis et legitima persona ad agendum et defendendum in judicio absque alicujus curatoris vel patris auctoritate aut consensu. Cum igitur contra Johannam inquireretur seu ageretur de negotio et causa fidei, quæ spiritualis est et maxime ad forum ecclesiasticum pertinens, non fuit necessaria alicujus curatoris auctoritas vel assistentia ad eam defendendum et consulendum. Hoc enim non obstat nam certe cum ibi loquatur de beneficialibus et spiritualibus causis per hoc patet textum illum intelligi debere non de criminalibus sed de civilibus tantum sive sint ecclesiasticæ et spirituales, sive etiam sæculares, ut aliquæ defendentes ex ipsis causæ enim apellatione proprie non intelliguntur accusationes criminales, et quod ille textus non intelligatur in criminalibus expresse ibi tenet Archid. per dictam legem Clarum, De auctoritate prædicta unde et in casibus in quibus leges permittunt pupillos et minores accusare de crimine quæ habentur, De accusationibus, tamen dicit expresse lex, exigi assistentiam tutoris aut curatoris (L. Propter violatam C. Ad Legem Juliam de adulteris258.) Cum igitur leges in hac materia criminali non inveniantur per jus canonicum immutatæ eis standum erit, ut dictum est argumento (L. Præcipimus, in fine, De appellationibus259).

Dico ulterius quod licet in delictis quæ ex animo et certa scientia committuntur, minoribus XXV annis non subveniatur beneficio ætatis quo ad tollendum in totum pœnam, ut in lege Si ex causa § nunc videndum, F. De minoribus XXV annis260. Tamen bene subvenitur in hoc quod miseratio ætatis judicem ad moderationem et remissionem pœnæ adducat, (L. Auxilium § In delictis, F. De minoribus XXV annis261). Etiam si sint delicta atrociora ut ibi. Sic et alias propter senectutem remissior pœna interrogatur, (L. I De termina moto262). Unde cum Johanna esset minor annis, et materia, in qua accusabatur, esset materia multum occulta et dubia in qua si quid deliquit non ex animo et certo proposito sed potius probabili errore 205ducta et culpa potius et imperitia quam dolo deliquit aut puniri omnino non debuit sed ei ignosci, ut vult dicta lex prima si adversus delictum quando minor non ex animo sed extra deliquit, ut per solam culpam sive negligentiam aut imperitiam. Aut certe miseratio ætatis judices ad remissionem pœnam adducere debuisset, ut dicta lex Auxilium § in delictis, et ita apparet judices nimiam severitatem in sua sententia servasse. Esto etiam quod ipsa Johanna ex animo et certa scientia relapsa fuit secundum quod de facto fuit judicata pro relapsa probatur ex hoc quod relapsus dicitur in materia inquisitionis hæreticæ pravitatis qui in hæresim obturatam relabitur, de qua ante abjurationem fuerat confessus, in jure vel legitime convictus aut saltem contra eum magna et vehemens exhorta suspicio. Oportet igitur quod ille qui judicandus est relapsus per ante hæresim abjuraverit, quod quis facere non censetur nisi intelligat illud quod abjurat. Quid enim non intelligit quod agit, nihil agere censendus est neque aliquid coram eo agi censetur. Sed Johanna, ut ex processu apparet, non intellexit, ante suam abjurationem, cedulam, secundum quam judices fecerunt eam abjurare, igitur nihil abjurasse censenda est, et per consequens nec relapsa esse. Quod autem ipsa non intellexisset hujusmodi scedulam abjurationis patet ex eo quia, ut ex processu apparet, cum judices convocassent consilium, postquam ipsa Johanna virilem habitum reassumpserat, omnes fuerunt in sententia Abbatis Fiscampnensis, videlicet quod scedula abjurationis, quam Johannam asserebat, se non intellexisse, iterum ei legeretur et exponeretur, ac deinde, post ejus plenam expositionem, si in sua pertinacia perduraret dimitteretur tamquam relapsa brachio sæculari. Ex quo apparet quod ipsi satis assentiebant ipsi Johannæ asserenti dictam cedulam per antea non intellexisse. Ipsi tamen, quamvis in dicta opinione abbatis Fiscampnensis fere omnes resedissent, nihil inde fecerunt, cum dicatur ex processu de hoc non apparere sed statim propere injuste et nequiter dimiserunt eam judices tamquam relapsam brachio sæculari, absque hoc quod hujusmodi scedulam ei exposuissent et declarassent quod eam unquam intellexisset. Apparet igitur ex hoc evidens et manifesta iniquitas sententiæ, cum constaret eis ipsam non ex animo, non dolo malo, non ex certa scientia quia ignorabat quid in scedula abjurationis continebatur deliquisse. Et tamen, etiam in quemcumque majorem annis, plene defensum, de quo eis 206ad plenum constitisset quod ex animo et certa scientia in tale crimen relapsus fuisset, non petuissent severiorem sententiam dicere.

Præterea si ut in facto proponitur, episcopus Belvacensis assertus judex prohibebat scribi per notarium excusationes Johannæ et ejus submissiones apostolicæ Sedi, dico quod totus processus est reputandus invalidus, inefficax et de falsitate vehementer suspectus. Jure enim cavetur quod per notarium publicum, aut duos viros idoneos fideliter debeant universa acta judicii conscribi, et judex, qui hoc observare neglexerit, debet puniri. Et pro processu ejus non præsumetur nisi quatenus legitimis constiterit documentis. Sed si ita est, ut in facto proponitur, non solum judex erat negligens observare dictam constitutionem, sed etiam ejus observantiam, quod multo deterius est expresse inhibebat prohibens a tabellione aduci excusationes ipsius Johannæ ad suas confessiones. Ergo merito talis processus tamquam suspectus et imperfectus atque omnino inutilis est habendus. Ad hoc facit C. Cum dilecti et quæ ibi notantur. Ubi post confessionem de crimine admittuntur, etiam ex intervallo excusationes rei accusati et confessi et verificationes ipsarum, multo magis non debent refutari nec prohiberi referri in actis causæ excusationes annexæ confessioni, imo ipsa confessio cum excusatione recipienda est quasi pro uno dicto modificato. Sed, sive pro uno, sive pro pluribus dictis recipiatur confessio, juncta et annexa si excusatione nullo modo debent excusationes referri prohibere inactis, imo certe ipse judex prætensus, qui hoc prohibebat, faciebat litem suam et tenebatur pœnam judicis qui litem suam facit dolo malo in causa criminali, et pœna canonica generali quæ habetur in cap. Cum æterni De sententia et re judicata263, et etiam pœna spirituali quæ infligitur judici qui ob gratiam, odium vel favorem, contra justitiam opprimit et gravat aliquem sub pretextu negotii inquisitionis hæreticæ pravitatis, de qua in Clement. 1 § finali De hæreticis.

Item dico quod quia elicientes articulos consultoribus transmissos, ut apparet ex processu et exceptis de eodem per dominum Paulum Pontanum et alios, non veridice sed mendaciter, imperfecte et calumniose illos formarunt, quod ex hoc processus et sententia corruunt et invalidi efficiuntur. Probatur quia lex dicit quod in relatione 207et consultatione debet contineri plena causæ instructio (L. I C. De relationibus), et omnem omnino causam debet relationis sive consultationis series continere, quæ leges licet loquantur in relatione et consultatione porrecta principi cujus est et ambigua jurium decidero et leges interpretari. Tamen eadem ratio habet locum in consultatione facta alicui inferiori puta jurisperito qui non potest respondere nisi secundum ea quæ in facto proponuntur, ut Scævola solet respondere, ideo dicit imperator consulenti ipsum ut responsum accipere possit viseri pacti exemplum (L. Ut responsum De transactionibus264 ; Lege finali C. De precibus imperat offerendis). Cum igitur imperfecte mendaciter et calumniose articuli per dictum Belvacensem episcopum assertum judicem vel sibi assistentes eliciti et extracti de processu et confessionibus Johannæ omittendo si quid aliquoties expresserat ad sui excusationem, limitationem seu determinationem suarum confessionum et si quis eam onerare poterat hoc nude et crude exprimendo fuerunt sic consultoribus transmissi qui aliter consilium dare non volebant nisi secundum ea quæ de facto sibi transmittebant vel proponebantur. Apparet sententiam fundatam super consiliis ejusmodi consultorum iniquam ad minus existere. Imo certe potest etiam dici ipso jure nulla quasi errorem facti continens habita relatione ad acta causæ et processum. Ad hoc facit lex Si prætor § Marcellus F. De judiciis265, ubi si quis scienter per falsam allegationem reportet sententiam. Etiam non obstante sententia citra quamcumque appellationem aut in integrum restitutionem, querela rei condemnati est admittenda et causa iterum tractanda. Sic autem fuit in proposito, nam, vel ipse promotor inquisitionis hæreticæ pravitatis, qui promovebat negotium et prosequebatur, vel dictus prætensus judex qui secundum ea quæ prædicta sunt, litem suam faciebat vel uterque seu quivis alius accusationem Johannæ prosequeretur per talem falsitatem, sententiam contra Johannam obtinuit. Nam si veraciter et plenarie fuissent extracti articuli dictis consultoribus transmissi inter quos erant multi solemnes viri et doctissimi, non est veri simile aliquo modo quod judicassent de ipsa Johanna prout secundum prædictos falsos articulos et imperfectos eisdem transmissos fuerunt opinati. Merito igitur comperta veritate rei debet sententia contra Johannam lata, 208ex falsa et imperfecta consultatione, revocari et nulla vel saltem iniqua et injusta decerni.

Dico ulterius quod si, ut in facto proponitur, per submissas fictasque personas fingentes se esse de parte et obedientia ipsius Johannæ et se velle fideliter eamdem dirigere et sibi consulere, fuit sibi persuasum quod non submitteret se Ecclesiæ, quodque eliam calumniose fuerunt sibi subtractæ vestes muliebres et porrectæ vel suppositæ in ipsarum locum viriles, ut eas reassumeret, prout dicitur constare ex processu et testibus extra processum examinatis, quod ex hoc dolo et prævaricatione falsi et ficti consilii sententia contra ipsam Johannam lata corruit et est ipso jure nulla vel saltem ope restitutionis adnullanda et retractanda. Jure enim notissimo cautum est quod, si constet patronum causæ prævaricatum et per hoc clientulum contrariam sententiam reportasse, quod de principali causa denuo quæretur De advocatis diversorum Judiciorum, L. I266, criminosi advocatus vel procurator fuerit, interveniente pretio per adversarium dato, corruptus sive in privata, sive in publica causa, sive fiscali adversarius litem et actionem perdit (De pœna judicis qui male judicavit L. I267). Cum igitur hujusmodi personæ submissæ et fictæ fingentes se præstare velle consilium et patrocinium Johannæ cum tamen ex diversa parte consisterent et sic, veri prævaricatores existerent, sibi in perniciem suam persuaserunt quod se judicio Ecclesiæ non se submitteret, unde secutum fuisse constat quod in discrimen sententiæ adversæ et vitæ inciderit, quamvis veraciter ipsa Johanna judicio summi pontificis et per ipsum causam suam judicari peteret, sequitur quod sententia lata contra ipsam ex tali dolo et prævaricatione ficti consilii nulla fuit, et quamquam inter juris doctores sit controversia an ipso jure sententia sit lata ex patroni sive advocati vel procuratoris prævaricatione sit nulla vel ope restitutionis in integrum retractanda quod scilicet secundum placuit Petro de Bella pertica, in lege I, De advocatis divers. judic. Tamen probabiliorem existimo opinionem Ia. de Ra. videlicet quod, si advocatus vel procurator meus dolo adversarii mei pecunia vel precibus corruptus est, et per hoc contrariam sententiam reportavi, quod constito de tali corruptione et dolo absque aliqua restitutione in integrum, ex integro causam agam et est prior sententia nulla. Si 209autem, absque dolo, adversarii mei advocatus meus vel procurator prævaricatus est, et per hoc contrariam sententiam reportavi, opus esset mihi restitutione in integrum ad retractandam sententiam, et ita intelligunt dictam legem minor autem § I. Sed et priore casu quando adversarius meus corrupit patronum aut procuratorem meum, constito de hoc, antequam sententia fuerit lata, possum statim petere pro me ferri sententiam condemnatoriam, si sim actor, vel absolutoriam si sim defensor, perdit enim adversarius hoc casu actionem et causam, ut dicta lege I, Co. De pœna judic. qui male judicav. Hujusmodi autem submissæ fictæque personæ, quas fingebant se præstare velle consilium et patrocinium Johannæ, non est dubium quin ad hoc faciendum essent dolo vel prætensi judicis vel promotoris inquisitionis, vel Anglorum qui erant partes principales contra Johannam procurantes totis viribus condemnationem et ejus mortem, vel omnium aut plurium simul inductæ et verisimiliter pretio aut saltem precibus vel præceptis. Sed certe et si nec judex neque partes adversæ ipsius Johanna ; fuissent participes hujusmodi doli, adhuc eo non obstante propter talium falsorum consiliorum prævaricationem et fraudem retractanda esset dicta sententia per restitutionem in integrum, ut dictum est in minoribus XXV annis ex beneficio speciali in majore ex clausula generali Si qua mihi causa juxta videbitur, F. Ex quibus causis majores268. Cum igitur casu venit sententia contra Johannam lata ex tali prævaricatione et dolo retractanda et adnullanda maxime ubi sufficienter constaret de dolo qui in facto supponitur, videlicet da suppositione vestium virilium et substractione calumniosa et fraudulenta vestium muliebrium quas ipsa assumpserat.

Secunda pars

Juxta pollicitationem in exordio præsentis consultationis factam examinatis punctis, ex quibus processus et sententia contra Johannam habiti ob deffectum ordinis judiciarii vel ipso jure corruunt et validitate deficiunt, vel saltim tamquam iniqui et injusti veniunt de jure retractandi et annullandi, restat videndum et discutiendum de dictis et factis ipsius Johannæ per eam confessatis, prout ex actis 210causæ apparere potest, scilicet utrum talia sint propter quæ rea criminum quæ abjurare compulsa fuit juste condemnari debuisset si in processu ordo omnis judiciarius rite observatus fuisset. Et dividitur hæc secunda pars principalis in septem puncta seu articulos.

Primo disseretur de revelationibus et apparitionibus quas Johanna asseruit se habere, utrum fuerit hujusmodi apparitionum et revelationum mendosa confictrix, aut eas habuerit a malignis vel bonis spiritibus.

Secundo utrum, ex reverentia quam Johanna spiritibus qui sibi apparebant exhibuit et virginitatis voto quod eis novit, potuerit judicari idolatra.

Tertio disseretur de eo quod dixit se ita certam quod iret in Paradisum, sicut si jam esset in gloria beatorum.

Quarto de eo quod se ita certam esse dicebat quod ille qui sibi apparebat erat sanctus Michael et quod hoc ita firmiter credebat, sicut credebat Dominum nostrum Jesum Christum passum et mortuum pro redemptione nostra, et aliorum certitudine quæ sibi dicebat fuisse revelata.

Quinto agetur de virilis habitus et armorum delatione et prescissione comæ, seu capillorum.

Sexto de dimissione parentum.

Septimo utrum pro eo quod recusaverit se submittere Ecclesia ; super dictis et factis per eam confessatis potuerit juste judicari lapsa in schisma hæresim idolatriam et cætera crimina in scedula abjurationis contenta, super quibus juste et canonice postmodum potuerit fundari judicium de relapsu.

Primo igitur et præcipue de revelationibus ipsi Johannæ ut asseruit factis disserendum est et videndum utrum ex processu et actis habitis de confessionibus ipsius Johannæ. Supposito quod in processu hujusmodi fuisset omnis juris ordo observatus, possit recte judicari quod ipsa Johanna fuerit mendosa confictrix apparitionum sanctorum angelorum et sanctarum Katherinæ et Margaretæ et revelationum futurorum eventuum quas dicit se ab his et per eos habuisse, aut superstitiosa divinatrix. Salvo meliori judicio existimo posse probabiliter deffendi ex confessionibus Johannæ, non probari sufficienter quod fuerit mendosa, confictrix revelationum et apparitionum quas asseruit se habuisse aut quod a spiritu mendacii sive 211a dæmone habuit hujusmodi apparitiones aut revelationes. In hoc autem puncto maximum dubium facit, propter illud quod dicit Chrisostomus super illud Matthæi, quod illi qui prophetizant, seu prænunciant futura in spiritu diaboli discernuntur et dignoscuntur ab eis qui prophetant in spiritu Dei, quoniam primi etsi quandoque vera prædicant, tamen interdum etiam falsa enunciant, unde divinatores appellantur ; illi autem qui prophetizant in spiritu Dei, semper vera dicunt et numquam falsa. Unde Deuteronomii XVIII in fine dicitur : Si tacita cogitatione responderis quomodo possim intelligere verbum quod non est locutus Dominus, hoc habebis signum quod propheta ille prædixit, ut non evenit hoc Dominus non est locutus. Sed ita videtur in istis revelationibus, quas Johanna affirmavit se habuisse a Deo per ministerium angelorum et sanctarum Katherinæ et Margaretæ ; nam, in carcere ab Anglicis detenta, dixit se revelationes per voces sanctarum Katherinæ et Margaretæ habuisse quod liberaretur a carceribus, quod ridiculum esset et ludibrium si intelligeretur de liberatione quæ secuta est, illato sibi summo supplicio per cremationem. Dicebat etiam sibi per easdem voces revelatum fuisse quod, post ejus liberationem Gallici fecerent pulchrius factum, in sua societate, quod umquam fuerat factum pro tota Christianitate. Hoc autem non constat evenisse, neque sequuta osse, unde ex hoc videtur magna conjectura debere accipi quod spiritus illi, a quibus per voces revelationes illas asseruit se habuisse, non fuerint a Deo, sed maligni spiritibus et Dæmonis pessimi. Dicitur enim de Diabolo Joannis VIII, quod cum loquitur mendacium ex propriis loquitur, quia mendax est et pater ejus, scilicet mendacii. Aut igitur revelationes illæ, quas habuit, fuerunt ab Dæmone aut ab humano ingenio confictæ et licet aliqua futura dixerit sibi fuisse revelata quæ contigerunt, puta de levatione obsidionis positæ per Anglicos ad civitatem Aurelianensem, de expulsione Anglicorum a Francia, restitutione regis in regnum, quæ hodie videmus manifeste evenisse. Tamen hoc non est sufficiens argumentum quod prophetavit in spiritu Dei, aut quod revelationes habuit a Deo. Nam, ut dicit beatus Thomas II, quæst. II, CLXXII : Prophetæ dæmonum aliquando vera prædicant, concessum est enim Diabolo, ut Chrisostomus ait super Mathæum, aliquando vera dicere, ut mendacium suum rara veritate commendet, unde ex quo in hujusmodi revelationibus in quibus mittebatur invenitur mendacium admixtum, 212et auctoribus hujusmodi revelantibus ut asserebat enunciatum et prophetizatum relinquitur quod non fuerit prophetizans a spiritu Dei, sed potius a spiritu maligno qui sibi illudebat aut quod ipsa fuerit mendosa confictrix hujusmodi apparitionum et revelationum facit bene IX dis. Si ad sacras. Præterea, qui dicit se a Deo invisibiliter missum, debet approbare suam missionem vel evidentia alicujus miraculi, sicut fecit Moyses qui virgam mutavit in colubrum et iterum colubrum in virgam, ut habetur Exodi VII vel testimonio sacræ Scripturæ, sicut fecit Johannes-Baptista. Ego inquit vox clamantis in deserto, parate viam Domino, sicut ait Ysaias propheta, Joann. I et Math. III. Sed ista Johanna dicens per revelationes quas habuerat se missam a Deo cœli non ab homine, non ostendit aliquod signum validum suas missionis. Nam signum quod dicit se dedisse domino nostro regi per quod determinatum eum fuisse dicit ad credendum et de suis revelationibus et ad eam recipiendum pro bellis agendis, non videtur fuisse verum, sed aliquid confictum, non habens iri se aliquam verisimilitudinem, videlicet quod sanctus Michael ad regem accessit associatus angelorum multitudine quorum quidam habebant coronas et alii habebant alas, cum quibus erant sanctæ Katherina et Margareta, qui angelus et Johanna supra terram per viam gradus et cameram simul longo itinere gradiebantur. Aliis angelis et prædictis sanctis concomitantibus, et quidam angelus coronam pretiosissimam de auro purissimo regi tradidit et se coram eodem inclinavit quod neque verum neque verisimile videtur. Igitur præsumi potest quicquid dixit sibi fuisse revelatum humano ingenio fuisse confictum aut a maligno spiritu ad ipsam et alios decipiendos fuisse suggestum. Hæc sunt quæ in materia fidei istarum revelationum Johannæ magnum dubium afferre videntur. Propter quæ existimo non esse leviter aut temere de hujusmodi revelationibus aliquid veluti certum et indubitatum affirmandum, verumtamen, sicuti non est omnino certum si hujusmodi revelationes a Deo processerunt per bonum angelum aut a Dæmone, vel humano confictæ fuerunt et excogitatæ ingenio, ita arbitror temerarium esse et fuisse hujusmodi revelationes veluti a Dæmone fictas, vel confictas ab homine, judicare et decernere, et ad abjurandum eas tamquam tales ipsam Johannam præcise compulisse saltem sub periculo vitæ suæ. Grave est enim quod in re incerta detur certa scientia, unde quantum ex conjectura verisimili accipi potest, sic enim in 213materia ista latente et occulta arbitror esse loquendum. Credo potius existimandum esse quod Johanna habuerit apparitiones bonorum spirituum quam malorum et quod revelationes, quas habuit, ex quibus, de quibusdam futuris contingentibus ipsa prophetavit, habuerit etiam a Deo, ministerio hujusmodi bonorum spirituum sibi apparentium, quam a Dæmone aut spiritu mendacii seu quod humana fuerint ingenio excogitatæ.

Primo quod voces fuerint excogitatæ humano ingenio ex quatuor, satis convinci potest :

Primo ex simplicitate ipsius puellæ, quæ in rure fuerat enutrita in domo paupere et inter parentes qui silam, agelli sui culturam, et animalia ad. usum vitæ et agriculturæ necessaria pascere noverant. Unde non est verisimile quod ipsi talia confixissent, maxime cum absque eorum scitu ab eis ad bella gerenda dicesserit de quo maxime doluerunt, ut ex processu apparet, sed nec est verisimile quod ab alio calido et sagace homine fuerit in hoc edocta. Nam cum tunc annos maturæ ætatis et plenæ discretionis non attigisset sed esset dumtaxat annorum XIII, quando primo, ut asseruit, habuit hujusmodi apparitiones, quando vero accessit ad dominum nostrum regem esset tantum modo annorum septemdecim aut circiter, non est verisimile quod ipsa in tali ætate quæ de post fœtantes accepta erat, attenta sexus imbecillitate et fragilitate, ita instructa esse potuisset, quod scivisset tam arduum opus conducere et peragere prout ipsa conduxit et peregit.

Secundo ad id conjectura sumi potest ex fortunis et conditione rerum quæ tunc temporis inter Gallicos et Anglicos et utriusque partium militiam in Francia se habebant. Nam tunc ita prosperitas et secundæ res, animos Anglorum extulerant, qui in pluribus prœliis et conflictibus exercitus Gallorum terruerant et aliquando etiam sæpe fuderant, e contra vero coarctatæ erant et depressæ res Gallorum ex adversis sinistrisve bellorum eventibus ut plenisque mortalibus, Anglorum partes tunc longe superiores viderentur et pene omnium opinione existimaretur Anglicos totam Galliam, cujus tunc magnam partem acquisierant in suam ditionem redacturos nisi divina Providentia potius sua miseratione quam armorum virtute regioni consuluisset obsistendo ne in hostium potestatem et imperium devolveretur unde tunc in tanta rerum prosperitate qua tunc Anglici agebant ex adverso vero ita disjectis et pene desperatis rebus 214Gallorum. Quis humana conjectura tunc prænuntiare potuisset quod opera istius Puellæ, obsidio posita tam potenter ad civitatem Aurelianensem per Anglicos levaretur, quod Anglici, qui jam tam alte radices in Francia miserant, ex tota Francia pellerentur, et dominus noster rex restitueretur in regnum Certe nullus verisimiliter humana conjectura hoc existimare potuisset quod tam brevi tempore illud effici potuisset sicut et tunc et nunc videmus effectum.

Tertio conjectura ex constantia et perseverentia ipsius Johannæ in rebus per eam gestis accipi potest. Nam si ex humano figmento et adinventione ipsius dicta et facta processissent, non est veri simile quod ipsa tam diu et tam constanter in rebus bellicis et aliis per eam gestis perseverasset. Unde ille venerabilis legis peritus Gamaliel, in actibus apostolorum, cap. V, consultus de eo quod apostoli tanta signa in nomine Domini nostri Jhesu Christi faciebant, respondit Sinite illos quoniam si est ex hominibus consilium hoc aut opus dissolvetur ut probat per exempla de Theoda et Juda Galilæo quorum congregationes statim extinctæ fuerunt. Si autem, inquit, ex Deo est non poteritis dissolvere ne fortem et Deo repugnare videamini. Unde visum est quod figmentum illius mulierculæ quæ fingebat se esse Johannam Puellam et quod ipsa non fuerat cremata Rothomagi, sed alia quædam mulier loco ejus supposita, quia figmentum et humana adinventio erat, non duravit sed statim detectum fuit.

Quarta conjectura sumi potest ex virginitate ipsius Johannæ quæ licet inter tot Gallorum exercitus continuo versaretur in castris et alibi, tamen fertur vulgo ab omnibus virgo mansisse, quod verisimile non esset si illud quod agebat humano dumtaxat consilio et non divino specialiter adjuta auxilio præsumpsisset. Maxime attentis dissolutione et corruptione morum, quæ tunc in armatis Gallorum erant, unde Sapiens sapientiæ VIII, dicit : Et ut scivi quoniam aliter non possum esse continens nisi Deus det, et hoc ipsum esset sapientia scire cujus esset hoc donum. Adii Dominum et deprecatus sum illum ex his, itaque verisimile arbitror dicta et facta ipsius Johannæ non fuisse humanas adinventiones et figmenta.

Quod autem apparitiones et revelationes.quas se habuisse assent, non fuerint dæmonibus et malignis spiritibus ex quinque signis et argumentis satis evidenter approbari potest :

Primo ex bona et salutari admonitione spirituum sive vocum a 215quibus revelationes habuit. Nam nihil aliud ipsam Johannam admonebant, nisi quod se bene regeret, ecclesiam frequentaret, esset bona juvenis, sæpe confiteretur peccata sua, virginitatem corporis et spiritus custodiret, quod non est præsumendum a maligno spiritu processisse. Cum, ut satis compertum est apud illos qui examinaverunt processus istorum sortilegorum valdensium quibus maligni spiritus solent apparere primum de quo hujusmodi maligni eos commoneant est de abnegatione fidei christianæ et nominis Christi, quod ecclesias catholicas non intrent sacramenta Ecclesiæ Dei contemnant, aqua benedicta se non aspergant, ipsis divinos honores exhibeant oblationes et execrabilia quædam sacrificia eis offerant, quæ dæmones ex superbia sua maxime appetunt, sibi exhiberi, ut patet per Augustinum II et III De Civitate Dei, et cætera talia quæ, ut dictum est, a spiritibus qui sibi apparebant, erat semper commonita et exhortata de his quæ ad sanctitatem, devotionem et cultum religionis catholicæ pertineret, unde habebat semper nomen Jhesus in ore suo etiam usque ad supremum vitæ exitum, ita ut nonnulli extra processum examinati deposuerunt, etiam in flamma ignis vidisse descriptum nomen Jhesus, dum ejus corpus ureretur. Ex quo satis approbari potest quod apparitiones et revelationes quas habuit iuerunt a bonis spiritibus et non a dæmone. Unde sanctus Jo. in sua canonica, cap. IV, volens instruere fideles dignoscere et discernere spiritus si ex Deo sint vel non, sic ait : In hoc, inquit, spiritus Dei cognoscitur omnis spiritus, qui confitetur Jhesum Christum in carne venisse, ex Deo est ; et omnis spiritus qui solvit Jhesum, ex Deo non est. Isti autem spiritus sibi apparentes et revelationes edocentes non solvebant Jhesum, imo potius confitebantur Jhesum Christum in carne venisse, cum ipsam admonerent catholicam ecclesiam frequentere, sacramenta Eucharistiæ corporis et sanguinis Domini nostri Jhesus Christi, et pœnitentiæ venerabiliter et devote suscipere, Ecclesiam diligere et venerare nihil contrarium aut adversum sacræ religioni catholicæ, ipsam admonendo. Igitur ex hoc signo satis conjecturari potest quod non fuerunt hujusmodi apparitiones et revelationes a Dæmone seu malignis spiritibus, quibus est maxima fallendi cupiditas et homines trahendi ad idolatriam, non homines de sua salute commonendi, ut Augustinus inquit.

Secundum signum hujus rei est quod, ut ex actis causæ apparet, ab initio hujusmodi apparitionum ipsa habuit magnum timorem, 216sed in fine, dum recedebant hujusmodi spiritus sibi apparentes, erat consolata et plorabat ex desiderio quod habebat hujusmodi spirituum præsentiam videndi et cum his recedendi, quod est signum apparitionis bonorum spirituum non malignorum, unde Lucæ primo dicitur quod, in apparitione et salutatione Gabrielis, Virgo Maria, in initio turbata est in sermone ejus, sed in fine ingenti gaudio repleta, et consolatione cecinit canticum Deo : Magnificat, inquit, anima mea Dominum et exultavit spiritus meus. Hinc est quod in vita beati Antonii legitur quam scripsit beatus Hieronimus quod non est difficilis bonorum spirituum malorumque discretio. Si enim post timorem successerit gaudium, a Domino sciamus venisse auxilium. Hoc recitat doctor sanctus in tertia parte Summæ suæ. Q. XXX, art. 3, in solutione unius argumenti.

Tertium signum est quod hujusmodi spiritus hortati sunt eam ad virginitatem servandam quam, ut fama promulgatum est, per totam vitam servavit, quod possibile sibi non fuisset, attentis moribus eorum cum quibus diu conversata est nisi speciali Dei adjutorio munita fuisset, ex quo satis certa conjectura accipi potest quod hujusmodi spiritus qui de tam singulari virtute, de tanta mundicia et puritate eam hortabantur, non erant spiritus immundi et maligni unde Job XL De mone qui ibi de Behemot appellatur, dicitur quod in locis dormit humentibus, id est in luxuriosis hominibus, ut ibi exponitur et quædam glossa super Leviticum dicit quod cum dæmones de omni peccato gaudeant, præcipue tamen gaudent de fornicatione et idolatria et causa ibi redditur cur ita gaudent fornicatione, quia in ipsa corpus et anima maculantur. Hinc est quod, cum Salvator noster ejecisset ab homine dæmones, rogaverunt eum ut mitteret eos in porcos obvoluti in cœno carnalium voluptatum intelliguntur, in quibus maxime dæmones habitare delectantur, unde non est verisimile quod ad virginitatem, sed potius ad fœditatem carnalium voluptatum eam induxissent. Hanc discernendi doctrinam inter veros et falsos prophetas, inter prophetas Dei et prophetas diaboli, Salvator noster nobis tradidit, Mathæi VII : Attendite, inquit, a falsis prophetis, a fructibus eorum cognoscetis eos, numquid colligunt de spinis unas aut de tribulis ficus, arbor bona fructus bonos facit, mala autem non potest fructus bonos facere. Unde Apollonius ecclesiasticus scriptor, in quodam suo libro, Priscam et Maximinam mulieres cujusdam Montani hæretici, quam ipse Montanus 217asserebat a Deo habere spiritum prophetiæ, fuisse pseudo prophetissas a fructibus earum, id est ex suis luxuriis et meretricalibus ornamentis convincit. Et refert Eusebius, lib. V, Ecclesiasticæ historiæ, cujus etiam simile narratur in quadam epistola Firmiliani ad beatum Ciprianum de quadam alia muliere quæ arrepticio coacta spiritu in extasim devidens se mira quædam et nova divino spiritu prophetare dicebat, et de hac re multos etiam catholicos et fideles decepit qui credebant in exordio eam habere divinas revelationes, ex quibus prophetizaret. Sed tamdem ipsius fœditates et luxuriæ certis testimoniis fuerunt detectæ, et per hoc a fructu operum suorum cognitum quod erat pseudo prophetissa, arte ac fallacia dæmonum ad animas fidelium decipiendas. Ex puritate igitur ac integritate virginali ad quam spiritus illi illam Johannam hortabantur, spiritus illi qui sibi apparebant, et quam per totius vitæ suæ cursum servasse vulgo dicitur vehementer, præsumi potest ex fructu tam fixcellentis virtutis, cui secundum catholicorum doctorum sententiam debetur centesimus fructus. Quod revelationes et apparitiones quas habuit, fuerunt a bonis, non ab immundis ac malignis spiritibus.

Quartum signum quod ea evenerint quæ prædixit eo tempore quo maxime a communi hominum opinione et intelligentia distantia et remota existebant, imo quæ nullus pene existimasset tunc debere humanitus contingere, considerata magna diversitate fortunarum ambarum partium, quæ tunc maxime erat, ut supra dictum est, et erant talia quæ prædixit futura, quæ etiam ex liberi mutabilitate arbitrii sub dispositione divinæ Providentiæ pendebant, de quibus. ipsi dæmones potius divinare quam aliquid certum prænuntiare potuissent, et tamen ea ventura constanter et certitudinaliter affirmabat. Et ita contigisse videmus, quod est probatio evidens verse prophetiæ et a Deo, secundum Augustinum in XVIII libro De civitate Dei, quia dum ipsa prophetabat, seu prænuntiabat, scilicet quod obsidionem Anglorum positam Aurelianis ipsa levaret, quod Anglici de tota Francia pellerentur, quod dominus noster rex in regnum suum restitueretur, non velut in furorem aut insaniam versa, non ut arrepticia et a maligno spiritu correpta prophetabat, quod est signum pseudo prophetarum, sed tranquilla et quieta mente et corpore, absque aliquo hujuscemodi tertium signorum quæ revelabantur prædicebat, quod est signum quod a bono spiritu processerunt hujuscemodi 218revelationes, secundum Eusebium, in dicto libro V suæ Ecclesiasticæ historiæ. His igitur omnibus signis et argumentis præcipue quod ab ipsis spiritibus Johanna non inducebatur neque ad idolatriam neque ad fœditates carnalium voluptatum, neque ad aliqua temporalia bona ab eis petendo. Sed dumtaxat ad petendum quod intercessores sui essent ad beatitudinem æternam sibi a Deo impetrandam existimo et arbitror potius dicendum fuisse et esse apparitiones illas et revelationes quas habuit non fuisse ab immundis et malignis spiritibus, sed a Deo ministerio beatorum angelorum et sanctarum Katherinæ et Margaretæ et certe in rebus dubiis semper interpretenda sunt quæ dubia sunt in meliorem et humaniorem partem, maxime cum pro tali parte sunt quasi certæ et indubitatæ conjecturas, sicut est in materia præsenti, ut dictum est. Nec miretur quisquam quod divina Providentia tali puellæ humili et infirmæ talem gratiam prophetiæ et fortitudinis ad hostes conterendos et evertendos contulerit, ut ejus opera et consilio Anglici, qui tam potentes munitiones ex omni parte circumquaque civitatem Aurelianensem ad ipsam expugnandum extruxerant, præter communem mortalium spem ita conterentur et fugarentur. Nam, ut Apostolus ait primo ad Corinthios, cap. XII, unicuique datur manifestatio spei ad utilitatem. Erat autem tam Anglicis quam Gallicis etiam in activam utilitatem hujuscemodi consilium divinæ Providentiæ allaturum, ut videlicet superbiam Anglorum humiliaret, qui in tantum præsumptionis et arrogantiæ ex secundis et prosperis eorum successibus evecti erant et victorias, quas Dominus eis in Gallicis contulerat, non ex Deo cujus victoria donum est, sed ex propriis viribus provenisse jactarent, dicentes quia manus nostra excelsa et non dominus fecit omnia, non intelligentes quia ipsi instrumentum et virga divinæ Providentiæ fuerunt ad delicta Gallorum punienda et bonos exercendos, quibus contingit cum malis temporaliter flagellari. Similiter etiam Gallicis hujuscemodi opus Dei multum proficere debuit, qui per arte de suis viribus nimium præsumentes in potentia armorum et nobilium suorum arbitrabantur posse hostes, regionis potentes et validos, viribus superare expellere. Unde Deus infirma mundi elegit ut confonderet fortia, ignobilia et contemptibilia mundi elegit et ea quæ non sunt ut ea quæ sunt destrueret, ut non glorietur omnis caro in conspectu ejus, ut idem apostolus scribit. Quod autem mulieres, accipiant interdum a Deo 219spiritum prophetiæ et rebus etiam bellicis, aliquando interfuerint, obsequentes divinæ voluntati, novum non est, nam in veteri et in novo Testamento hujusce rei copiosa sunt exempla. Anna mater Samuelis prophetavit de Christo et de vocatione gentium in ipso, ut patet in Cantico quod cecinit Domino, I Regum, cap. 2, cujus prophetiam beatus Augustinus ad longum luculenter exponit lib. XVII, De civitate Dei. Fuit etiam Dehbora, prophetissa quæ et judicavit populum Israhel, et, cum Barath filio, Abinoem iniit prætium contra Cisaram ducem militiæ Jabin regis Canaan. Fuit etiam Anna filia Phanuel prophetissa, in lumine veteris et novi Testamenti, legis et gratiæ, ut legitur Lucæ, cap. II. Interfecit etiam Judith, sancta et honesta vidua, Holophernem principem militiæ Nabuchodonozor regis Assiriorum, ut plene in libro Judith narratur. Legimus etiam quatuor filias Philippi qui fuit unus de septem diaconis quos apostoli elegerunt, ut Marcus refert in Actibus apostolorum, cap. VI, spiritum prophetiæ divinitus habuisse, ut in ecclesiasticis historiis Eusebii cæsariensis habetur : de multis etiam aliis mulieribus in eisdem historiis narratur quod spiritum prophetandi acceperunt a Deo. Et ita nemo admirari debet si hæc etiam Puella, pro magna utilitate et pro liberatione regni Franciæ, ab antiquis suis hostibus, a Deo missa fuerit, et ab eo spiritum prophetandi de quibusdam futuris acceperit. Quod etiam de restitutione regis in regnum suum, et per consequens de sublimatione ejus in imperium et monarchiam Galliarum, revelatio a Deo, per verbum istius Puellæ, facta fuerit, neminem movere debet. Nam, ut supra ex verbis Apostoli, allegatum est unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem. Utile est autem aliquando a Deo hujusmodi revelationes hominibus fieri nedum de sublimatione bonorum et justorum principum in imperium et honorem regiæ dignitatis ; sed etiam de sublimatione tyrannorum ad confundendum errorum infidelium qui opinati sunt regna ista temporalia et actus et fortunas hominum singularium non subesse divinæ Providentiæ. Sed omnia hanc potius in rebus humanis fato evenire vel quadam inconsulta et cœca temeritate fortunæ, quæ sine ordine alicujus providentiæ nunc ad bonos nunc ad malos ista terrena imperia et temporalium rerum fortunas deferat et transmutat. Sed etiam plura hujus rei similia in sacris scripturis invenimus. Samuel propheta de erectione Saulis in regem et iterum de ejusdem dejectione, ac consequenter de sublimatione David, a Domino accepta 220revelatione, prophetavit, ut legitur primo Regum, cap., XXV XVI. Ahyas, propheta Domini, Jeroboam de ejus sublimatione in regem, super decem, tribus Israhel revelavit ut legitur III Regum, cap. XI. Daniel Nabucodonozor spiritu prophetico somnium suum interpretatus est de ejus dejectione a regno, et ejus restitutione post septem annos fienda, similiter de translatione regni Assiriorum ad Persas et Medos, ut legitur Danielis, cap. IV et V. Ysaias de Cyro et victoriis ab eo obtinendis prophetat, Ysaiæ XLV. Et multa similia de regnorum et regum vel exaltatione, vel depressione, vel mutatione, in divinæ historiæ libris legimus, ut intelligant universi habitatores terræ quia dominetur Excelsus in regno hominum et cuicumque voluerit dat illud nec sit quicquam in rebus humanis quod ullo modo subterfugere possit consilium divinæ Providenti ;c, unde ipsa divina sapientia canit, Proverb. VII : Per me reges regnant et legum conditores justa decernunt. Eadem etiam Dei providentia regnare aliquando facit hominem hypocritam propter peccata populi, ut legitur Job cap. X XXIV. Nihil igitur argumenti affert quo minus Johanna propheticam revelationem a Deo habuerit, quod, vel de bellis gerendis, vel de restitutione domini nostri regis in regnum ei temporalem dignitatem seu mundanum honorem ipsa prædixerit et prophetizaverit, cum multa similia in divinis historiis inveniantur.

Nunc autem respondendum est iis quæ in exordio objiciebantur in contrarium, quæ in materia istarum revelationum Johannæ magnam difficultatem afferre videbantur. Cum itaque objicitur quod prophetia, quæ est a Deo, non potest subesse falsum, prout in revelationibus factis Johannæ invenitur, quæ asseruit sibi fuisse, a vocibus sanctarum Katherinæ et Margaretæ, revelatum quod liberaretur a carceribus et manibus Anglicorum, et quod in sua societate Gallici facerent pulchrius factum quod unquam fuerit factum pro tota Christianitate, quod constat falsum fuisse et non evenisse facile est respondere. Nam ut ad propositum pertinet, duplex est species prophetiæ. Prout habetur in glosa in principio psalterii, quidam est prophetia præscientiæ seu prædestinationis, alia est prophetia comminationis. Deus enim dupplici modo futura cognoscit, scilicet et secundum quod in se ipsis sunt determinata, ad unum in quantum omnia in sua æternitate sibi præsentia sunt, et etiam hujusmodi eventus futuros cognoscit secundum quod sunt in suis causis 221in quantum ordinem causarum secundarum ad effectus intelligit et licet contingentia futura, . pro ut sunt in se ipsis sunt determinata, ad unum tantum, prout sunt in suis causis, non sunt ita determinata quin possint aliter evenire. Quamvis autem ista dupplex loquitio semper in intellectu divino conjungatur, non tamen semper conjungitur in revelatione prophetica, quia impressio agentis non semper adæquat ejus virtutem, unde quandoque revelatio prophetica est quædam impressa similitudo divinæ præscientiæ, prout intuetur futura contingentia in se ipsis veluti sibi præsentia et talia infallenter eveniunt sicut prophetantur ut illud prophetiæ Ysaiæ VII Ecce virgo corrupiet et Ysaiæ LIII. Tamquam ovis ad occisionem ducetur, et multa similia quæ per prophetarum oracula multis ante sæculis quam contingerent prædicta sunt et appellatur hæc revelatio prophetica, præscientiæ sive prædestinationis. Quandoque vero prophetica revelatio est quædam impressa similitudo divinæ præscientiæ prout cognoscit ordinem causarum ad effectus et tunc quandoque aliter evenit quam prophetetur et appellatur prophetia comminationis, talis fuit prophetica revelatio quam Ysaias insinuat Ezechiæ regi dicens ei : Dispone domui tuæ quia tu morieris et a non vives, et tamen postea additi sunt vitæ ejus quindecim anni. Idem apparet in prophetica revelatione Jonæ qui prophetizavit Ninivitis : Adhuc XL dies et Ninive subvertetur, et tamen postea misertus est Dominus super maliciam secundum quam dixerat ut faceret eis et non fecit, ut legitur Jonæ III. Unde lerem. XVIII : Dominus dixit repente loquar adversus gentem et adversus regnum ut eradicem et destruam et disperdam illud. Si pœnitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus eam agam et ego pœnitentiam super malo quod cogitavi ut facerem ei. Et licet in hac prophetia comminationis aliter eveniat quam prophetetur non tamen prophetiæ dicitur subesse falsum, nam talis sensus prophetiæ est, quod inferiorum causarum dispositio, sive naturalium, sive humanorum actuum hæc habet ut talis effective eveniat in proposito. Igitur dicendum quod dum Johanna sibi revelatum dicebat quod liberaretur a carcere, quod in sua societate Gallici facerent pulchrius factum etc., quod erat prophetia comminationis ; ex hoc enim Anglici comminabantur et talis tunc erat inferiorum causarum dispositio quod talis effectus evenire deberet. Sed vel ex demerito Gallorum, vel pœnitentia aliquorum gentium et partis Anglorum, qui 222forsan super peccatis suis pœnitere potuerunt et placare iram divinam vel aliqua causa latente nos, potuit Deus mutare sententiam et si non consilium sicut patet fuisse in exemplis de Ezechia et Ninivitis allegatis. Hæc sumuntur ex doctrina beati Thomæ II, 2 quæst. 171 articulo ultimo et quæst. 174 artic. primo. Vel posset dici fuisse prophetiam promissionis quæ per dictam revelationem fiebat Gallicis, quæ quidem in divisione prophetiæ comprehenditur sub prophetia comminationis, ut dicit sanctus Thomas, quæstione et articulo novissime allegatis, quæ non semper evenit, ut prænunciatur quia talis revelatio, ut dictum est, non est nisi quædam impressa similitudo præscientiæ divinæ secundum quod cognoscit ordinem causam ad effectus, vel posset etiam aliter responderi, quod licet ipsa Johanna dixisset sibi fuisse revelatum, quod liberaretur a carceribus et quod Gallici facerent in sua societate pulchrius factum. Hoc potuit dicere secundum aliquem instinctum quem interdum humanæ mentes etiam nescientes patiuntur, secundum Augustinum II supra Genesim ad litteram. Non autem hoc dixit secundum expressam revelationem licet forsan hoc ex revelatione se dicere existimaret, unde beatus Gregorius dicit super Ezechielem quod aliquando prophetæ sancti dum consuluntur ex magno usu prophetandi quadam ex suo spiritu proferunt, et se hoc ex prophetiæ spiritu dicere suspicantur, verumtamen ne ex hoc possit error accidere per spiritum sanctum citius correcti ab eo quæ vera sunt audiunt et semel ipsos quia falsa dixerunt reprehendunt. Sic autem Johanna fecisse videtur nam licet Johanna, illa, de quibus objicitur sibi fuisse revelata, dixisset, tamen statim postea dixit sibi fuisse revelatum quod non curaret de liberatione sua et quod gratanter caperet martyrium suum, quia finaliter veniet in regnum Paridisi, per quod prius dicta ipsa expresse revocabat et hæc sibi dixerunt voces absolute et sine deffectu, et sic patet quod statim correcta fuit. Ad id etiam quod objiciebatur de signo suæ missionis, quod neque verum, neque verisimile videtur, dici potest quod ipsa ostendit satis pulchra signa suæ missionis, in eo quod ipsius opera et in ejus comitatu castra Anglorum, tam potenter extructa circum civitatem Aurelianensem, contrita sunt et Anglici partim C£esi, partim fugati et fusi, quod quasi desperatum opus erat ante ipsius Puellæ adventum. Quod autem dixit domino nostro regi per angelum comitatum angelorum multitudine et sanctis, pretiosissimam coronam 223de auro purissimo oblatam et quæ in secundo articulo habentur, dici potest quod ipsa noluit illis de parte Anglorum palam manifestare signum quod dederat domino nostro regi, quod etiam in processu licet de hoc sæpius commonita et interrogata facere decretavit, sciens quia, ut scribitur Tho. XII, sacramentum regis abscondere bonum est ; unde, tandem importunitate interrogantium defatigata, respondit eis quantum potuit signum illud occultando, quasi parabolice seu metaphorice respondendo. Unde ut cum ipsa aliquando dixit quod ipsa erat nuntia ex parte Dei ad dominum nostrum regem ut medio ipsius recuperaret regnum suum, ut patet in processu, et aliquando quod ille angelus dixit regi suo quod poneretur ipsa Johanna in opus et statim alleviaretur patria, et aliquando etiam dixit quod signum fuit quod ille angelus certificavit regem suum quod haberet totum regnum suum, cum auxilio Dei mediante labore ipsius Johannæ, et quod poneret eam in opus. Ex dictis suis satis colligitur quod ipsa intelligebat de se quod ipsa erat ille angelus qui fecit illas promissiones domino nostro regi, quas vidimus impletas. Angelus enim nomen officii est et ministri unde appellatur sacerdos angelus Domini exercituum et de Johanne Baptisto : Ecce ego mitto angelum meum. Quod autem attulit et tradidit domino nostro regi coronam pretiosissimam de auro purissimo. Hæc fecit primo spe, dum illa, quæ sibi divinitus revelata erant, apparuit deinde in opere et facto subsequutum et impletum fuit ex consecratione et coronatione parvo tempore post subsequuta. Quod autem erat ille angelus comitatus aliorum angelorum multitudine et sanctis Katherina et Margareta, potuit esse quod ad opus illud a Domino deputati essent sibi etiam alii angeli præter bonum angelum proprium, qui ad custodiam unius cujuscumque hominis deputatur propter arduitatem operis in quo pendebat salus totius regionis, et licet alii eos non viderent visione tamen evenisse et accidisse in sacris scripturis legimus et ad hunc intellectum quod ipsa esset ille angelus de quo loquitur dictus secundus articulus bene convenit quod ipsa dixit ipsum angelum se inclinasse coram domino nostro rege et ei reverentiam exhibuisse. Si qua autem occultiora signa dederit domino nostro regi et dominis qui ipsam tunc et materiam suarum revelationum examinarunt se refert de hoc ipsis consulentibus.

Ex his quæ supra dicta sunt et determinata ex verisimilibus conjecturis 224et argumentis in materia istarum revelationum Johannæ Puellæ facile est cætera omnia dissolvere et refellere ex quibus assertis judices, qui eam condemnarunt et consultores eis faventi’s ream diversorum criminum eam esse dicebant.

Igitur quo ad reverentiam quam ipsam exhibuit sanctis angelis Michaeli, Gabrieli et sanctis Katherinæ et Margaretæ, constat salis ex processu, quod non venerabatur eos neque eis exhibebat cultum latriæ, qui soli Deo debetur, nam ab ipsis requirebat quod impetrarent sibi auxilium a Domino per quod apparet et orationem et cultum quod eis offerebat dirigi primo et principaliter in Deum et sic bonam et catholicam intentionem ipsam habuisse. Item ipsa dixit quod venerabatur ipsas sanctas Katherinam et Margaretam, credens esse illas quæ sunt in Paradiso, et quo hæc faciebat in honorem Dei, beatæ mariæ et dictarum sanctarum quæ sunt in Cœlo. Et si patet quod in hoc ipsa nihil deliquit. Quod autem objicitur quod eis virginitatem vovit et tamen notum est actus latens et soli Deo offerendus, juxta illud Ysaiæ XIX. Colent eum in hostiis et muneribus et vota vovebant Domino et solvent illud Ysaiæ LXXV Vovete et reddite Domino Deo vestro etc. Unde dicitur in idolatriam cecidisse vovendo eis virginitatem. Facilis est responsio, ut enim dicit Doctor sanctus II, 2 quæst. 55, articulo 5 : Licet votum soli Deo fiat, tamen potest licite fieri homini vel Angelo promissio alicujus boni, et ipsa promissio boni, quæ fit homini, potest cadere sub voto in quantum est quoddam opus virtuosum. Et per hoc intelligendum est quod quis vovet aliquid sanctis, vel prelatis, ut ipsa promissio facta sanctis, vel prelatis cadat sub voto materialiter in quantum scilicet homo vovet Deo se impleturum quod sanctis vel prelatis promittit. Et quod isto modo Johanna intellexerit si aliquando dixerit se sanctis prædictis vovisse virginitatem, apparet ex processu. Nam habetur quod, prima vice qua habuit voces, juravit servare virginitatem, et erat tantum annorum XIII.

Item habetur quod ipsa declaravit illud, quod ante dixerat se esse certam de sua salute, se intelligere conditionaliter, scilicet si ipsa quod promisit Deo servaverit videlicet virginitatem tam corporis quam animæ. Ex quibus bene colligitur qualem intellectum ipsa in hujusmodi virginitatis voto habuerit, apparet enim quod Deo obtulit et vovit se servaturam illud quod ipsis sanctis de sua virginitate promiserat, seu juraverat, et ita istud sibi non obstat.

225Ex quo etiam apparet ipsam Johannam nihil præsumptuosum aut denium a fide dixisse, dum ipsa dixit quod de eundo in Paradisum erat ita certa sicut si jam esset in gloria beatorum. Nam ipsa hoc ita absolute non protulit sed sub ista conditione videlicet si servaret virginitatem tam corporis quam animæ, quam ipsa Deo et sanctis promisit se servaturam. Quod idem est ac si dixisset si ab omni peccato mortali caveret anima enim, quotiens relicto Deo creatore suo per inobedientiam et transgressionem mandatorum in peccatum mortale labitur, totiens a dæmone cui se jungit virginitate amissa, prostituta quodammodo esse censetur, ut patet lege tertia, unde Apostolus ad animam cujuslibet fidelis loquens Emulor, inquit, vos Dei æmulatione ; despondi enim vos ad virginem castam exhibere Christo. Id est, non fornicatam spirituali fornicatione per quam omne peccatum mortale intelligitur. Est autem articulus simboli fidei, de quo dubitare non licet, quod qui bona egerint ibunt in vitam æternam, unde Mathæi XIX : Salvator noster respondit cuidam se interroganti : Si vis ad vitam ingredi serva mandata. Nihil igitur Johanna puella deliquit, dicens se certam de salute sua si virginitatem corporis et animæ, quam Deo voverat, conservaret, in quo omnium intelligenda est adimpletio mandatorum.

Utrum autem ipsa Johanna fuerit divinæ et canonicæ legis prævaricatrix propter gestationem virilis habitus et armorum et comæ suæ amputationem, videretur forsitan nonnullis quod sic quia lege divina hoc est prohibitum, dicitur enim Deuteronomii XXII : Non induatur mulier veste virili nec vir veste muliebri. Similiter et can., Quæcumque mulier269, ubi hoc sub anathemate prohibetur. Sed certe, si inspiciamus legationem ad quam divinis jussa revelationibus ipsa Johanna destinata fuisse, verisimiliter creditur et ministerium armorum ex quo inter armatos ex divino præcepto, ut dictum est, eam vacare oportebat causa rationabilis suberat cum virili veste inter tot armatos et militares viros uteretur, scilicet ne ipsos ad sui concupiscentiam incitasset, si exterior habitus et cultus ipsius sexum muliebrem indicasset, et etiam ad usum et exercitium armorum quibus eam intendere et vacare oportebat, vestis muliebris impedimento fuisset et indecens. Unde etiam non irrationabiliter 226existimandum arbitror verum esse quod dixit, scilicet se Dei præcepto, per revelationes vocum, hujusmodi virilem habitum et arma sumpsisse et portasse, propter quod contra Dei præceptum de quos sibi constabat in hoc homini parere non debebat : sed etsi de hoc habitu virili portando et defferendo specialem revelationem non habuisset, suberat tamen causa rationabilis suppositi fundamento suæ missionis ad bella gerenda et ipsis intercessendum, propterquam hujusmodi habitum rationabiliter sumere et defferre sibi licebat. Non enim causa lasciviæ vel idolatriæ superstitionem ob quam Gentiles talibus mutationibus habituum utebantur. Quæ fuit ratio propter quam Dominus hoc in lege prohibuit, ut dicit Doctor sanctus II, 2, quæst. 159, articulo secundo. Hujusmodi virilem habitum gestabat, sed, ut dictum est, ne armatos viros et alios, inter quos versari eam oportebat die noctuque, ad concupiscentiam sui provocaret, et ut ad defferendum arma quibus se protegeret expeditior esset. Unde idem doctor in loco allegato dicit quod propter aliquam necessitatem, puta causa occultandi se ah hostibus et pudicitiam suam tuendi, vel propter deffectum alterius vestimenti, vel aliam similem causam, licite mulier uti potest veste virili, absque defensione seu prævaricatione præfatæ legis canonicæ, aut divinæ. Hujusmodi autem mutationis habitum ob rationabilem causam, etiam multarum sanctarum mulierum exempla habemus, quas, religionis et tuendæ pudicitiæ suas causa, virili veste usque ad supremum vitæ exitum usas legimus, ut de sancta Margareta dicta Pellagius, et de sancta Theodora dicta Theodorus in legenda aurea invenitur. Similiter de sancta Marina dicta Marinus et de quadam Alexandrina virgine nomine Eufrosina dicta Smaragdus, eadem refert frater Vincentius in Speculo historiali, lib. XIII, cap. 74. Qua1 omnes sub virili veste, in monasteriis virorum, ab omnibus reputatæ pro viris, religiosissime ac devotissime vixerunt et, post mortem, primum sexus discretione examinata corpora ostenderunt, et variis miraculis claruerunt. Duæ enim sunt leges, publica et privata, ut habetur [Decret. Grat. Causa] XIX, quæst. 2 [can. 2], Qui privata lege ducuntur spiritu Dei aguntur, et non sunt sub lege communi et publica, quia ubi spiritus, ubi libertas, secundum Apostolum ad Gal. cap. V ; unde patet responsio ad ea quas contra ipsam virilis vestis delationem Johannæ facere videbantur. Nam illud Deuteronomii XXII, et canones allegati intelliguntur, ubi mulier virili veste uteretur, aut comam 227sibi amputaret ad lasciviam aut ob superstitionem, secundum ritum veterem Gentilium, ut dictum est, non autem ubi, vel propter aliquam rationabilem causam et honestam, vel lege privata ducta quæ dignior est publica, mulier propter aliquod magnum bonum tali habitu uteretur, ut in facto Johannæ fecisse creditur.

De eo vero quod parentes inscios ipsa illicentiata reliquit unde dicuntur præ dolore facti quasi dementes similiter nonnullis videri potest contra divinas leges ipsam in hoc egisse. Præceptum est enim a Domino honorari a filiis patrem et matrem, Exode XX, et eis obediri, ad Philippenses, cap. ultimo. Similiter et contra canonica instituta quibus inhibetur filius sub anathemate ne parentes maxime fideles deserant obtentu divini cultus et non potius eis debitum honorem reddant, Dist. XXX, Can. primus. Sed certa his suppositis quæ supra de revelationibus quas habuit exposita sunt. Consequens est dicere quod obediendo legi privatæ quæ, ut dictum est, dignior est publica et ei nihil præjudicat, nec peccavit in dimissione parentum unde ille canon intelligendus est, quando filii deserunt parentes obtentu divini cultus per superbiam quasi propter cultum divinum debeant contemnere parentes et non potius eis debitum honorem reddere vel ob senitatem et superstionem quadam occasione verbi Salvatoris nostri quo dicit : Omnis qui reliquerit patrem et matrum propter me centuplum accipiet. Quod non ita intelligendum est ut parentibus non obediatur vel eis debitus honor non reddatur. Non itaque intelligendus est canon allegatus, ut dictum est, ubi spiritu Dei et lege privata aliquis ductus, divinæ admonitioni vel præcepto obtemperans, parentes deserit, non per superbiam et contemptum, vel ut eos contristet, sed ne ipsum a sancto proposito suo retrahant aut impediant, vel ab implendo præceptum occultum spiritus sancti, prout Johanna verisimiliter timebat, si suum recessum et causam ipsius suis parentibus denuntiasset verisimiliter enim, suarum revelationum excutionem pro posse impedivissent. Unde de multis sanctis legimus quod fervore devotionis et charitatis accensi, alii parentes, alii conjuges, aliæ maritos lene privata acti, reliquerunt, ut de sancto Alexio Romano legitur, de sancto Thoma de Aquino, de illis etiam sanctis mulieribus Margareta dicta Pelagius, Theodora, Marina et Eufrosina legitur in locis superius allegatis et de quam plurimis aliis in legendis sanctorum 228invenitur. Sed et supposito quod de deserendo parentes licentia ab eis minime obtenta præceptum a Deo specialiter non habuisset et quod in hoc ipsa deliquisset non tamen sequeretur quod vel schismatica vel a recta fide devia judicari debuisset ; non enim omnis qui deliquit contra mandata divina vel sacros canones est schismaticus vel hæreticus, nisi pertinaciter quis vellet asserere aliquem non peccare contra divina mandata, vel præcepta, aut prohitiones sacrorum canonum scienter veniendo quod hæreticum esset, can. Nulli fas270 ; can. Violatores canonum271. Hoc autem ipsa Johanna non asseruit, imo, ut apparet ex processu, ipsa post recessum suum parentibus suis scripsit de causa sui recessus, qui veniam sibi dederunt.

Quia vero ipsa asseruit aliquando quod ita erat certa quod ille, qui sibi apparebat, erat sanctus Michael et quod ita firmiter hoc credebat sicut credebat quod Dominus noster Jhesus Christus passus fuerat et mortuus pro redemptione nostra, ut habetur in tertio articulo formato per illos de parte Anglorum dubitatur an per hoc potuit judicari male sentire de fide nostra et ipsius certitudine et videtur quod sic nam Dubius in fide infidelis est, De hæreticis272. Et etiam titubans, ut legitur et notatur in can. Aperte273 De summa trinitate, Cap. Firmiter274, et in simbolo Athanasii. Ipsa autem Johanna non videtur posse fuisse certa si ille, qui sibi apparebat, erat sanctus Michael, licet de hoc opinionem et æstimationem habere posset, quæ opinio est assensus in aliquid cum formidine de opposito, ut dicit Philosophus in primo posteriorum, ut enim Apostolus ait : Malus angelus aliquando se transfigurat in angelum lucis, dicens igitur se hæc ita firmiter credere sicut credebat Dominum nostrum Jhesum Christum passum et mortuum pro redemptione nostra, et adæquans certitudinem articulorum fidei ad illam opinionem quam habebat, videtur fuisse dubia aut formidans seu titubans in fide, et sic infidelis et hæretica, secundum illam acceptionem hæresis, secundum quam dubius circa articulos fidei, hæreticus 229appellatur. Sed ista ratione non obstante, ego existimo Johannam convenienter prædicta verba enunciare potuisse, supposito pro vero quod insuperioribus de ejus revelationibus conclusum est ; dictum est enim supra quod ipsa Johanna divinas revelationes, ministerio beatorum spirituum, accepit. De iis autem, quæ expresse per spiritum prophetiæ, quæ nihil aliud est quam revelatio vel inspiratio divina rerum eventum immobili veritate prænuncians, secundum Cassiodorum propheta prædicit, maximam habet certitudinem et pro certo habet quæ sunt sibi divinitus revelata, unde dicitur Hieremiæ XXV : In veritate misit me Dominus ad vos, ut loquerer in aures, vestras hæc omnia verba. Alioquin si de hoc ipse certitudinem non haberet, fides nostra quæ dictis prophetarum innititur certa non esset et signum propheticæ certitudinis accipere possumus, secundum Doctorem sanctum II, 2 quæst. 1, art. 171. Ex hoc quod Abraham ammonitus in prophetica visione se præparavit ad unigenitum filium immolandum, quod nullatenus fecisset nisi de divina revelatione fuisset certissimus, similiter nec angelo prohibenti ne manum in puerum extenderet ullomodo credidisset ad detrectandum implementum præcepti quod a Deo se habuisse certitudinaliter sciebat nisi etiam certus fuisset quod Angelus ad hoc sibi a Deo missus extitisset cujus imperio perfecte obedire cupiebat. Sic itaque in proposito dicendum est quod per expressum inspiratione in et revelationem divinam quam ipsam Johannam habuisse existimandum arbitror certitudinaliter sciebat quod ille angelus bonus erat et Michael qui sibi divinas revelationes annuntiabat, unde ex illa certitudine dicere poterat se de hoc penitus esse certam, sicut dicuntur prophetæ esse certi de futuris contingentibus de quibus per illustrationem divini luminis revelationem propheticam accipiunt. Vident enim in hujusmodi lumine, tamquam in speculo æternitatis, hujusmodi futuros eventus velut præsentes quod Deus in suas æternitate semper presentialiter intuetur et videt, ut idem Doctor sanctus ait Quæst. prima, 73, art. 1. Quod autem magnam certitudinem haberet ipsa Johanna de his quæ per revelationem acceperat argumentum magnum est quod, ut ex variis locis processus apparet, ipsa nullatenus sæpius hæsitans constanter asseruit se omnino certam esse quod Anglici de regno Franciæ expellerentur et quod dominus noster rex in regnum plenarie restitueretur, quod postmodum videmus contigisse. Sed et facilis responsio et communis 230ad salvandum ejus dictum dari posset, quod, ut, sicut importat non omnimodam similitudinem neque adæquationem identitatis certitudinis, sed aliquam similitudinem quod sufficit. Est enim adverbium similitudinis, similitudo autem secundum philosophum est verum differentium eadem qualitas. Satis igitur est ad salvandum præfatam similitudinem quod in utrobique fuit similitudo in certitudine æquali, licet non fuerit in utroque similium certitudo æqualis, unde et in simbolo Athanasii dicitur quod sicut anima rationalis et caro unus est homo ita Deus et homo unus est Christus, et tamen constat quod lata est differentia uniusque unionis, nam anima rationalis et caro faciunt unam naturam et formam totius quam humanitatem appellamus. Deus autem et homo non unam naturam et formam totius faciunt, sed unum Christum habentem duas veras naturas scilicet divinam et humanam quæ tamen unum Christum faciunt et unicum suppositum sive hypostasim, nam humana natura in Christo suppositatur in supposito et hypostasi verbi divini ni sic in illa similitudine lata satis invenitur et manifesta dissimilitudo et per ea quæ supra dicta sunt, est clara responsio ad nonnulla quæ sibi in processu Anglicorum pro magnis objiciebantur, quod ipsa se quorumdam contingentium futurorum et aliquorum, a communi cognitione hominum distantium et remotorum se habere dicebat.

Restat nunc examinare utrum ex confessionibus et responsionibus Johannæ potuerit juridice et rationabiliter censeri et judicari schismatica et hæretica contra articulum fidei Unam sanctam Ecclesiam catholicam etc. in quo puncto maxime venata fuisse dicitur, ut in laqueos mortis, qui sibi tendebantur, incideret et videtur quod juste potuerit dici et judicari schismatica, nam omnis catholicus viator debet submittere dicta et facta sua judicio militantis Ecclesiæ, cui in persona principis apostolorum data est a Domino potestas ligandi et solvendi, Mathæi XV. Qui enim recusat se submittere judicio Ecclesiæ, præsertim summi pontificis, videtur se a capite Ecclesiæ cujus ipse summus pontifex vices gerit in terris præscindere et separare, et ab unitate corporis mistici Ecclesiæ sese dividere, quæ habet caput unicum Christum, ut Apostolus ait ad Ephesios I, et beatus Cyprianus martyr. Sed ipsa Johanna, de revelationibus quas se habuisse asserebat, de virilis habitus et armorum 231gestatione, recusavit se submittere determinationi militantis Ecclesiæ, seu cujuscumque hominis mundi. Igitur fuisse schismatica videtur et separasse se per hoc ab unitate quæ est omnium membrorum corporis Ecclesia invicem et ad caput. Ex quo etiam infertur cum in isto schismate obstinate permanserit quod hæretica fuerit et perverse sentiens de fide circa articulum Unam sanctam etc., ut enim ait beatus Hieronimus super epistola ad Galatas, licet in exordio videatur schisma ex aliqua parte diversum ab hæresi, tamen nullum schisma est quin sibi aliquam hæresim confingat, ut recte de Ecclesia recessisse videatur. In hoc autem puncto in quo, ut. dictum est, qui Johannæ sitiebant sanguinem et condemnationem maxime eam captam et suis tendiculis irretitam credebant, puto, ut in cæteris punctis superius examinatis, ipsius Johannæ innocentiam facillime posse tutari et deffendi. Et, quamquam in cæteris omnibus, tamen in isto maxime puncto, calumnia et iniquitas judicantium et eis assidentium patefieri potest et ostendi. Cum imperfecte nimis, crude et calumniose articulum suum XII excerpserunt in quo dicunt eam simpliciter recusasse se refferre de suis dictis et factis determinationi militantis Ecclesiæ seu cujuscumque viventis. Constat enim ex processu quod ipsa requisivit quod duceretur coram papa, et ipsa, coram eo, responderet quicquid deberet. Ex quo, ut supra ostensum est per appellationem ut poterat requirens superioris judicis examen, inferiorum qui sibi hostes erant judicium declinabat, expresse etiam ipsa dixit quod debebat obedire domino nostro papæ Romano, cum tunc in Ecclesia schisma esset, vel esse timeretur, et quod in eo ut summo pontifice credebat. Item, quod si dixisset vel fecisset aut supra se esset aliquid quod clerici scirent dicere esse contra fidem christianam quam Dominus noster stabilivit, ipsa non vellet sustinere sed expellere, et, iterum interrogata an deberet plenarie respondere Papæ, requisivit dicens : Ducatis me ad eum et ego respondebo quod debeo. Item cum super ista submissione Ecclesiæ multum et diu defatigata fuisset et de ea adhuc interrogatur, ipsa respondit per hæc verba : Quantum est, inquit, de submissione, ego respondi de isto puncto. De omnibus operibus quæ ego feci et dixi ipsa transmittantur Romam ad dominum nostrum summum pontificem ad quem et ad Deum primo me refero. Et iterum super hoc interrogata : Ego, inquit, me reffero Deo et domino nostro papæ. Ex quibus et aliis fideliter et 232diligenter excerptis per dominum Paulum Pontanum, ad ostendendum imperfectionem articulorum formatorum contra Johannam, liquido apparet falsum fuisse et esse quod ipsa Johanna simpliciter et universaliter judicium militantis Ecclesiæ subire recusaret, cum expresse judicio domini nostri summi pontificis ad quem talis causa ardua referri debebat, ut superius extitit allegatum, et clericorum non suspectorum se submitteret. Unde et unus ex testibus examinatis extra processum deponit, quod cum ipsi Johannan querenti ab episcopo Belvacensi ipsam interrogante : Quid esset Ecclesia, et dicente sibi : Quantum est de vobis, nolo me submittere vobis quia estis meus inimicus capitalis. Et, cum ipse testis exposuisset quod celebrabatur Concilium generale in quo erant prelati etiam de parte sua, ipsa statim dixit quod illi Concilio se submittebat sed a præfato episcopo fuit ipsi testi statim imperatum silentium in nomine diaboli. Similiter etiam, tam ex processu quam ex depositionibus testium examinatorum extra processum, clare apparet quod ipsa dum admoneretur se submittere Ecclesiæ, non bene intelligebat quid per Ecclesiam quo ad talem submissionem faciendum intelligeretur. Dicebat enim quod ipsa non erat quæ deberet impediri ire ad Ecclesiam et audire missam. Et aliquando dicebat : Ducatis me ad Ecclesiam. Sed certe et si postea melius intellexerit quid sibi per Ecclesiam significaretur tum quia videbat interrogantes eam intelligere Ecclesiam ipsos assertos judices, et cœtum et collectionem consiliarorum eis assidentium quos cognoscebat esse suos inimicos, justissime se tali Ecclesiæ, vel Ecclesiæ taliter intellectæ recusabat, ut supra in prima parte hujus consilii ostensum est, ubi de recusatione judicum facta per ipsam Johannam dictum est. Potest etiam non improbabiliter dici quod quamquam quantum ad diffinitionem et determinationem articulorum fidei et dubiorum de ipsis vel circa eos suborientium similiter et de ordinatione eorum quæ ad mores et rectam vitæ institutionem pertinent, quibus fidelis viator debeat in dictis vel factis suis se submittere determinationi summi pontificis et universalis Ecclesiæ vel judicio proprii prælati sui ubi quæstio suborta inveniretur jam per Ecclesiam decisa et determinata tamen in his quæ facti sunt et particulari hominum certa fide cognita et quæ cæteros latent non deberet quis præcise cogi ad denegandum et diffitendum factum cujus ipse certam notitiam et indubitatam haberet alioquin injustum 233iniquum et impossibile esset judicis præceptum et ipso jure nullas vires haberet. F. De sent. sive appellatione rescindenda. Paulus respondit275 et L. Impossibilium, De re judicata. Nam si ille qui facti quod cæteros latet certam et indubitatam habet notitiam, negaret et deffiteretur factum, mendacium incurreret quod est divina lege prohibitum, et agendo contra conscientiam suam ædificaret ad gehennam et hoc, ut arbitror, fuit quod ipsa Johanna aliquando dicebat, scilicet quod impossibile sibi erat facere vel dicere contrarium eorum quæ fecerat aut dixerat ex præcepto Dei, et quod se referebat ad solum Deum præcipue quo ad materiam suarum revelationum et eorum quæ dixit se fecisse per revelationes. Cum autem, ut supra ostensum est, supposito pro vero fundamento suo, scilicet quod habuerit divinas revelationes et a lege privata, scilicet a spiritu Dei certa præcepta et mandata implenda illi autem qui habent propheticas revelationes certam cognitionem habeant de veritate suarum revelationum et quod a Deo sint discernant quæ inter illa, quæ ex prophetica revelatione prænunciant, et illa quæ dicunt per spiritum proprium, ut dicit Doctor sanctus, Quæst. 171, articulo quinto. Cum revelationes ipsi Johannæ factæ cæteros laterent sibi autem certissimæ existerent non videtur rationabile neque discretum præceptum fuisse assertorum judicum etiamsi judices legitimi fuissent quod ipsa præcise abjuraret se tales revelationes habuisse. Imo erat impossibile præceptum de jure, ut dictum est, maxime cum Ecclesia de occultis non judicet. Sed et ubi in tali facto tales revelationes abnegare et abjurare compellenda fuisset, cujus contrarium arbitror tamen sufficere pro compulsoria debuisset ecclesiastica censura. Quam etiam certe potius humiliter ferre et tolerare debuisset quam agendo contra conscientiam suam præcepto sibi facto parere et mentiendo ac deierando abnegare se a Deo revelationes habuisse et eas abjurare. Non autem usque ad pœnam mortis nisi præcepto pareret progredi debuisset sicut factura fuit, potissime cum in omnibus dictis et factis suis et admonitionibus ac præceptis sibi per revelationes factis nihil penitus contrarium aut denium a recta fide et sana doctrina inveniretur, imo omnia optima et saluberrima præcepta quæ nullomodo præsumi posset ab immundis et malignis spiritibus processisse. Si qua autem, 234vel de mutatione habitus, vel de portatione armorum, extra communem regulam in ipsa extranea videantur, non fuerunt talia quin in divinis historiis et sanctorum legendis aliquando inspiratione divina legamus contigisse, ut ostensum est. Nec ipsa dogmatizabat, exemplo suo talia esse a cæteris præsumenda, sed sibi singulariter lege privata, quæ divina inspiratio est, esse præcepta.

Ex his omnibus apparet quod, ex confessionibus et responsionibus, dictis et factis Johannæ, sive singulariter acceptis, sive simul collectis, nihil inveniri potest cur juste et canonice posset judicari schismatica aut hæretica. Cum etiam de revelationibus occultis, quas se habere affirmabat et generaliter de omnibus dictis et factis suis expresse judicio summi pontificis, cujus in talibus arduis et occultis debet esse judicium, se submitteret. Absurdum enim esset dicere, etiam ubi causam tractaretur, quæ secundum regulas canonicas ad judicium inferiorum prelatorum pertineret quem dicere esse schismaticum vel hæreticum pro eo quod se sui ordinarii judicis, judicio submittere recusaret a quo forsan oppressus juste appellavit, vel quem propter legitimas suspicionum causas recusavit, sicut utrumque eo modo quo poterat ex justis et rationabilibus causis fecisse Johannam, satis supra ostensum est. Si igitur inique et injuste, decernabatur propter sua facta et dicta schismatica, hæretica, superstitiosa, divinatrix, blasphema in Deum et sanctos, dajmonum invocatrix, et cætera hujusmodi, quæ in cedula, quam a se minime intellectam eam abjurare metu mortis coegerunt, multo injustius, iniquius et irrationabilius condemnata fuit. Postmodum esse relapsa. Cum relapsus nemo in hæresim dicit possit, ut dictum est supra, nisi ille qui rite et canonice abjuravit hæresim in quam constabat eum esse lapsum, vel de ea vehementer suspectum et postmodum in ipsam rediisse invenitur, ipsa autem Johanna neque perante in hæresim lapsa, neque de hæresi vehementer suspecta erat, neque abjurasse juste censeri debebat contenta in scedula sibi lecta quæ, ut asseruit, minime intelligebat, de quorum etiam majore parte, ut supra ostensum est, neque confessa, neque convicta, imo nec in processu habito mentio erat.

235Conclusio

Et hæc sunt salva in omnibus correctione et emendatione sanctissimi domini nostri summi pontificis et omnium perspicatius intelligentium quæ de revelationibus Johannæ dictis et factis suis processu et sententia contra ipsam habitis mihi videntur quatenus de processu et actis causæ mihi constare et apparere potuit per quaternum mihi transmissum per venerabilem et circumspectum virum dominum decanum novioniensem [noviomensem], sacræ theologiæ professorem egregium, in quo quaterno continentur articuli XII eliciti per Anglicos, et consequenter additiones et determinationes excerptæ de processu ad veritatem per peritissimum utriusque juris doctorem dominum Paulum Pontanum, una cum scedula, secundum quam judices fecerunt abjurare Johannam, ac etiam certis dubiis per præfatum dominum Paulum conceptis et elicitis pro consilio peritorum de super inquirendo.

Cætera multa suppleri possent et addi his quæ dicta sunt ex hujusmodi additionibus et excerptis domini Pauli. Sed, quæ dicta sunt mihi pro consilio danda, visa sunt sufficere, neque enim necessarium putavi specialem mentionem facere neque de saltu turris, neque de signis litterarum Johannæ, neque de crudelitatibus quæ sibi falso imponebantur et talibus hujusmodi quæ nullius aut modicæ dubitationis existimavi. Satis etiam per dicta excerpta, sive additiones domini Pauli colligitur, purgatio clara omnium talium objectorum. Si quid autem in isto consilio aliquis, vel superfluum existimaverit, vel diminutum ignoscat, quæso et indulgeat peritiæ scriptoris.

Subscriptum et signatum per me Thomam, immeritum episcopum Lexoviensem, inter juris doctores minimum.

Notes

1. [222]

   Thomas Basin, dit Quicherat, docteur en droit civil et canon, était né à Caudebec en 1412 et fut élevé au siège de Lisieux en 1446. Il rendit de grands services lors de la réduction de la Normandie et fut conseiller de Charles VII et de Louis XI. Persécuté durant la guerre du Bien public, il mourut en exil à Utrecht en 1491 avec le titre d’archevêque de Césarée.

   Thomas Basin dans son Histoire du règne de Charles VII dit en parlant du procès de la Pucelle :

   Poterat processus hujusmodi ex multis capitibus argui vitiosus, quemadmodum ex libello, quem desuper ab eodem Carolo, expetito a nobis consilio, edidimus, si ei ad cujus venerit manus, eum legere vacaverit, latius poterit apparere.

   Or, comme pendant longtemps l’Histoire de Charles VII de Thomas Basin fut attribuée à Amelgard, on avait mis Amelgard au nombre des docteurs consultés sur le fait de la Pucelle, et c’est en vain que plusieurs érudits, M. de L’Averdy notamment, ont fouillé les bibliothèques de l’Europe, le mémoire d’Amelgard est resté introuvable, par la bonne raison qu’il n’existait pas, ou plutôt que l’ouvrage annoncé dans l’Histoire de Charles VII n’était autre que le mémoire inséré au procès sous le nom de Thomas évêque de Lisieux.

   Dans son Histoire de Charles VII Thomas Basin consacre cinq chapitres à Jeanne d’Arc et s’y montre aussi fervent admirateur que dans le mémoire qu’il avait écrit en vue du procès, à l’instigation de Charles VII. (Voir l’édition de Quicherat pour la Société de l’Histoire de France, J. Renouard 1855-59, 4 vol.)

   Nous donnons le mémoire de Basin d’après le manuscrit de la Bibl. nationale 5970, fol. 132 verso à 144. Étant inséré au procès il se trouve dans tous les manuscrits de celui-ci.

2. [223]

   Digeste, XXVIII, 4, 5.

3. [224]

   D. Greg. IV, 2, 13.

4. [225]

   Digeste, II, 1, 15.

5. [226]

   Digeste, V, 1, 19.

6. [227]

   Digeste, L, 1, 33.

7. [228]

   Digeste, V, 1, 2 § 4.

8. [229]

   D. Greg.. I, 29, 31.

9. [230]

   Digeste, IV, 2, 21 3.

10. [231]

    D. Bonifacii, II, 15, 2.

11. [232]

    D. Grat. C. III, 5, 15.

12. [233]

    D. Bonifacii, II, 15, 7.

13. [234]

    Digeste, XL VIII, 16, 1.

14. [235]

    D. Bonifacii, I, 14, 4.

15. [236]

    D. Greg. II, 28, 34.

16. [237]

    D. Greg. II, 28, 52.

17. [238]

    Digeste, XLVI, 8, 4.

18. [239]

    Digeste, XXXIN, 4, 3§ 9.

19. [240]

    Digeste, XLIX, 1, 7.

20. [241]

    Digeste, C. L, 87, 39.

21. [242]

    D. Bonifacii, V, 2, 18.

22. [243]

    D. Greg. V, 7, 9.

23. [244]

    Clementis constitutiones M, 3, 1.

24. [245]

    Digeste, XLVIII, 18, 1.

25. [246]

    Digeste, XXIX, 5.

26. [247]

    Digeste, XLVIII, 3, 1.

27. [248]

    Digeste, III, 1, 1, § 4.

28. [249]

    Code, II, 6, 7.

29. [250]

    Digeste, I, 16, 9 § 5.

30. [251]

    Digeste, XLVIII, 5, 27 § 7.

31. [252]

    Code, I, 14, 6.

32. [253]

    Code, IX, 3, 2.

33. [254]

    Digeste, XLII, 1, 45.

34. [255]

    Code, II, 22, 3.

35. [256]

    Code, V, 59, 4.

36. [257]

    Code, V, 31, 1.

37. [258]

    Code, IX, 9, 7.

38. [259]

    Code, VII, 62, 32.

39. [260]

    Digeste, IV, 4, 9 § 2.

40. [261]

    Digeste, IV, 4, 37, 2.

41. [262]

    Digeste, XLVII, 21, 1.

42. [263]

    D. Bonifacii, II, 14, 1.

43. [264]

    Code, II, 4, 15.

44. [265]

    Digeste, V, 1, 75.

45. [266]

    Code, II, VII, 1.

46. [267]

    Code, VII, 49, 1.

47. [268]

    Digeste, IV, 6, 1.

48. [269]

    D. Grat. D. XXX, 2.

49. [270]

    D. Grat., D. XIX, 5.

50. [271]

    D. Grat., C. XXV, 1, 5.

51. [272]

    D. Greg. V, 7, 1.

52. [273]

    D. Grat., C. XXIV, 1, 36.

53. [274]

    D. Greg., I, 1, 1.

54. [275]

    Digeste, XLII, 1, 42.