2. Opinio de Paul Pontanus

35II.

Opinio domini Pauli Pontani

utriusque juris doctoris et advocati in consistorio sacro6

Domini nostri Jhesu Christi, per quem discernitur et intelligitur ipsa veritas, præsidio invocato, præsuppositis his quæ in facto narrantur, plura dubia discutienda videntur.

Et primo, an hujusmodi revelationes seu apparitiones a bonis vel a malis spiritibus factæ censendæ sint. Et videtur prima fronte quod a malis : Primo quia ita demum istæ occultæ inspirationes a spiritu bono fierent dum tamen si ille qui inspiratum se asserit a Deo per miraculi operationem aut scripturæ testimonium hoc probet, ut patet in Moyse et Johanne Baptista, alias ei non creditur, cap. Cum 36ex injuncto De hæreticis7 ; Nisi cum pridem, § Sed dices De renunciatione8 in cap. Si quis præpostera9 ; sed ista neque scripturæ testimonium neque miraculi operationem ostendit, igitur etc.

Secundo, idem videtur probari a causa suæ missionis, videlicet ad faces belli excitandas et, per consequens, humani sanguinis effusionem faciendam, quod maxime diaboli desiderare videntur et etiam dicuntur secundum Augustinum in cap. Nec mirum10. Perfecti enim, qui ab auctore lucis inspirationem se habere asserunt, non debent se immiscere bellis carnalibus, sed circa bella spiritualia occupari, cap. Nisi bella11. Tertio, quia mulierem miscere se bellis est prohibitum aut arma gerere et similia cum sint de genere proprio prohibitorum cum virorum cœtibus se inserat contra. Cap. De regulis juris12 ibi super virilia officia, L. Mutus De procuratoribus13 cap. Mulieres De judiciis14, cum similibus ; et in istis in dubio semper in pejorem 37partem interpretramur cap. primo De Præsumptionibus15 ca. Quisquis De electione16.

His tamen non obstantibus contrarium verius videtur. Primo attendendum est quod istæ occultæ inspirationes, an a Deo procedant vel non, soli Deo qui est secretorum cognitor patent, nec de piis quisquam inferior certam dare potest sententiam cum ipse cui patent cordis archana penitus occulta et secreta dijudicet, can. Si omnia17 ; can. Erubescant18 ; can. Christiana19 : Unde de hujusmodi occultis non judicat Ecclesia, cap. Tua nos, De Simonia20, et nota in can. Erubescant21 cum non possit de iis divinare aliquis, cap. Ut nostrum ut Ecclesia bene sine divin. conf. (III, 12)22. Et quamvis Spiritu sancto plenus esset Paulus, non tamen potuit secreta divini consilii agnoscere, can. Beatus Paulus23 :

In his enim Ecclesiæ judicium sæpe fallere et falli potest, cap. A nobis est sæpe quæstium De sententia excomunicationis24, unde dixit Augustinus, in primo libro De civitate Dei cap. XXV, II, de certis virginibus quæ, ne violarentur, se in flumen præcipitaverunt et ab Ecclesia dicuntur venerari, quod ipse non improbat, quia nescit an ex inspiratione Dei id fecerunt. Ex quo patet quod non potuit super hoc aliquid certum judicium dari. Conjecturari autem ex pluribus possumus revelationes seu apparitiones huic factas a bono spiritu fuisse.

Prima enim conjectura est quod ipsa erat virgo, prout ipsa constanter asseruit et inspiciendam se exhibuit, neque de contrario umquam constitit ; ex quo verisimilius est eam a Spiritu sancto inspirationem habuisse cum prout dicit Ambrosius in can. Tollerabilius25, ubicumque Dei virgo est, templum Dei est, et sicut nuptiæ 38mundum, ita virginitas replet paradisum, can. Nuptiæ terram replent26. Ipsa enim sola virginitas potest animas hominum, Deo presentare, in authentica De lenonibus § Sancimus27 et est principium aliarum virtutum in authentica, Quomodo oporteat episcopos § neque28. — Secunda conjectura est quod erat humilis patet primo ex assertionibus suis quod ipsa se excusabat quod erat simplex puella et non apta ad hujusmodi opus. Item quia non quæsivit honorem mundanum, sed dumtaxat petiit animæ suæ salutem. Item interrogationibus intricatis, repetitis et difficilibus vexata numquam superbe, at turbate videtur respondisse, quæ humilitas præsertim virginitati conjuncta cum admiratione laudatur, cap. Hæc scripsimus29. Merito potuit a bonis spiritibus apparitiones et revelationes habere juxta illud : Super quem requiescet spiritus almus aut meus nisi super humilem et trementem verba mea. — Tertia conjectura est vitæ suæ probitas. Nam constat quod honestissime vixit, ecclesiam et missarum auditionem frequenter frequentavit, sæpe confitebatur, pia in pauperes erat, libenter jejunabat et similia faciebat quæ justam vitam probant. — Quarta quidem conjectura est quod, ut ipsa asserit, angelus ille in principio incussit sibi magnum timorem et in fine dimisit eam cum lætitia, quod est angeli boni signum, ut dicunt theologi de Angelo qui apparuit Zachariæ, item de eo qui beatam Mariam salutavit ibi Ne timeas Maria. — Quinta conjectura est qualitas mandatorum quæ illi apparitiones faciebant, nam, ut ipsa asserit, sæpe dicebant sibi quod se bene regeret, quod confiteretur se, quod frequentaret ecclesias, quod custodiret animi et corporis virginitatem et eam ducerent ad beatitudinem paradisi, et quod ipsa nunquam aliud ab illis petiit quam salvationem animæ suæ, quæ omnia sunt signa optimi spiritus, juxta illud : A fructibus eorum. — Sexta conjectura est quod ipsa, dum sibi apparebant, nonnunquam se signo crucis signabat, ut ipsa asserit, nec præterea recedebant, cum tamen crucis. signum virtutem expulsionis maligni spiritus habeat, can. Postea signatur De consecratione30. — Septima conjectura est quod ipsa dicebat se clare et perspicue 39intelligere vocem illarum et quæ illi dicebant, et quod vox illa erat clara et humilis, cum tamen econtra malignorum spirituum, secundum Augustinum, illa sit consuetudo involute, captiose et obscure revelare, ut si verum non dicunt, possint etiam sub mala interpretatione obscuri verbi auctoritatem suam apud suos cultores retinere, in can. Sciendum est hanc31. — Octava conjectura est catholicus et devotissimus finis obitus ipsius Johannæ cum, ut ex processu et testibus constat, etc. ante abjurationem judices decreverunt et permiserunt quod fieret particeps communionis corporis Domini et aliorum sacramentorum Ecclesiæ et cum maximis lacrimis et summa devotione communicavit ac in mediis flammis benedictum nomen Jhesus acclamando religiosissime dies finivit cum tamen illos quos diabolus sua inspiratione deceperit faciat male finire et tandem in æternam damnationem adducat, ut dixit Augustinus, ponens exemplum de Saüle, qui diabolum in forma Samuelis a Pythonissa excitatum adoravit, can. Nec mirum32. — Nona et major conjectura est miraculi operatio. Nam ipsa prædixit futura, videlicet quod tempore illo quo status regis in maxima oppressione erat, spoponderit et prædixerit quod faceret eum, Remis in brevi coronari, cum fere omnibus impossibile videretur et ita secutum fuit, et similiter de dissolutione obsidionis Aurelianis, sed apertius prædixit quod omnes Anglici expellerentur de regno, exceptis illis qui remanerent interfecti et quod perderent omnia quæ habebant in regno, quæ vix unquam credidit aliquis quod hodie verificatum vidimus. Ista ergo futurorum pronuntiatio boni spiritus signum est, juxta illud Evangelicum, non est vestrum, sed cum pater voluerit revelare, et illud Annunciate nobis quæ ventura sunt et dicemus quod dii estis. — Decima conjectura est et maxima aliud miraculum. Nam, secundum beatum Bernardum, licet magna et divina fuerint miracula quæ Dominus gessit in terris, hoc tamen super omnia enitui quod in paucis, simplicibus et pauperibus totum mundum, et omnem altitudinem ejus sibi subjugavit. Refert hocce et Joan. in cap. Venerabilis De præbendis33. Ita etiam nos possumus dicere quod una puella XVIII annorum. vel circa, indocta in armis, ex infirma plebe, ea tempestate qua conditio regis status deplorabilis videbatur animos 40omnes erexit et suo animo hostes exterruit, superavit, profligavit adeo ut a facie ejus fugerent civitates et oppida inimicorum apertis portis sibi paterent. Miraculum sic censendum cum vix umquam tale quid fuerit auditum aut litteris annotatum : ex quibus patet quod non obstat ca. Cum ex injuncto34 cum simil. imo facit, facit pro cum hæc apparuerit miraculorum operatio, vel respondetur ad illud can. quodd ato quod non apparuerint miracula, ibi dicitur quod illi non creditur si se a Deo missum asserat, non dixit tamen quod ex eo a malo spiritu missus censeatur imo potius cum penitus occultum sit judicio Dei relinquitur ut supra probavi. Vel sic tertio respondetur quod aut vult dogmatizare seu prædicare tanquam missus a Deo et quia in hoc vertitur magnum periculum non creditur ut ibi, aut aliud agere et judicio Dei relinquitur ut supra. Vel quarto aut asserit ex revelatione debere fieri quod omnino est malum et censetur ex malo spiritu. Ita dicit can. Nec mirum35 et ita intelligitur ca. Nisi quæ sed dices ibi quia contra veritatem et ca. De Renunciatione, aut quod est bonum vel indifferens et tunc secus, ut dictum est, præsertim cum tot efficaces conjecturæ ad bonum existant, quia in incertis non certis locus est conjecturis, ca. A nobis est sæpe quæstium De sententia excommunicationis36 ; ca. II. De renunciatione li VI37 L. Continuus § Cum ita De verborum obligationibus38 L. In his De condit. et demonstrationibus39. Præterea non obstat quod immisceret se bellis quod erat malum, quia ipsa se non ingessit, imo excusavit quod erat simplex puella et ignara ad bellum et voces dixerunt sibi rememorando calamitatem patriæ et patientiam regis quod veniret quia patria alleviaretur et rex pacem in regno haberet unde meritorium fuit opus et licitissimum bellum, ca. Apud veros40 et ca. Noli existimare41. Et ut bellum sit justum ista debent concurrere primum, quod pro reportandis rebus aut pro defensione patriæ fiat, ca. Si nulla urget42 ; secundum 41quod non voluntarie, sed necessario fiat et ex eo pax inducatur, dicto ca. Noli ; Tertium, quod non fiat animo ulciscendi, can. Quid culpatur43 ; Quartum quod ex mandato principis fiat, can. Justum est bellum44. Quintum quod perfecti ut ecclesiastici sanguinem non fundant, can. Clerici quæ in quacumque45. Quæ omnia hic manifeste concurrunt de primo patet, item de secundo et tertio cum ipsa hortabatur eos ut irent ex parte Dei in patriam eorum sine læsione et ita semper præmonebat, et asserit quod mallet distrahi equis quam venisset in Franciam sine præcepto Dei. De quarto constat et de quinto cum ipsa nullum unquam interfecerit, quin imo prohibebat interfici, et portabat, ut asserit, suum vexillum ut non interficeretur. Præterea quod esset justa causa belli probo ex alio quoniam rex Angliæ non potest prætendere juste se habere jus in, seu ad, regnum Franciæ aliquomodo. Ita etiam in terminis decidit illustris doctor Baldus de Perusio in L. I. De Senatonatoribus46, cujus verba formalia hæc sunt Item nota enuntiat quod masculi potius quam feminæ succedunt in regno, et addit quod ubi non succedit femina non succedit filius ejus. De re judi. ad apostolice libro VI in novella. Nam omne quod est extra dure sequitur naturam propriæ generationis, et ideo si filia regis Francorum non successit in regno ex rationabili consuetudine Francorum, filius ejus et dominus rex Angliæ in regno Francorum aliquid jus prætendere non potuit, quia in causato non potest esse plus virtutis quam procedat ab influente, et est expressum. De his qui feudum dare possunt. § Hac autem notandum est47 verba sunt Baldi. Ergo licuit huic subditæ sibi præstare pro rege in bello justo præsidium per quæ patet non obstare quod tertio loco supra in quæque adduceram quia istud est de genere permissorum, et debet ad bonum in dubio interpretari, stantibus ita validis conjecturis. Amplius dico quod cum ex conjecturis et miraculis satis constet inspirationem a bono spiritu fuisse debet ab omni eo quod egit aut dixit, penitus excusari cum legem propriam inspirationis quæ omnem 42legem superat secuta fuerit, quod licet ca. Ex parte De convers. conjugat48 ca. licet [quibusdam] De regular.49 ca. Duæ sunt leges50 ; can. Dixit [Dominus ad Moisen]51. Hæc enim lex inspirationis excusavit Jacob a mendacio. § Item opponitur52 Israelitas a furto ut habetur in can. Dixit Dominus53 ; Sansonem ab homicidio, canon. Si non licet54, et Occidit55 Abraham ab adulterio, Genesis XXI et Davidem a pluritate uxorum, Regum XI et plures similes de quibus in ca. Gaudemus De divortiis56. Ergo multo magis hanc ej^cusavit a præmissis quæ de se licita videntur. Postremo posito sine præjudicio quod revelationes essent a malis spiritibus, tamen quia Angelus Sathane se transfigurat nonnunquam in Angelum lucis. cap. Licet De regulas57 ; can. Nec mirum58… Ista ex isto errore decepta quod essent boni fuit. Quod patet, quia dixit se illis exhibuisse honorem respectu sancti Michaelis et sanctarum Katharinæ et Margaretæ quæ sunt in Cœlo quia putat esse illas quæ sunt in Cœlo unde iste error non est sibi periculosus neque damnandus. § Similiter59 etc. præsertim cum in ista sua opinione pertinax non steterit omnino, imo Ecclesiæ judicio se submisit, ut infra in quinto dubio subjiciam. Et hæc de primo.

Dubitatur secundo an gestatio habitus virilis in ea culpabilis fuerit vel non. Videtur quod sic quoniam si qua mulier suo proposito judicans utile ut virili veste utatur et propter hoc viri habitum imitetur anathema sit, ca. Si qua mulier60 et habetur de utroque XVII, ca61. Præterea apostolus præcipit mulierem velare caput suum, non 43decurtatis crinibus incedere. — Secundo quia in hoc videtur pertinax fuisse cum præelegerit non audire missam neque communicare, etc. quando est de præcepto Ecclesiæ et sic contempsit mandata Ecclesiæ, ca. Omnis utriusque sexus De penitentiis et remissionibus62 ; ca. Missas die De consecratione63 ; cum similibus.

Sed his non obstantibus contrarium arbitror dicendum. Primo, quia si istam habitus gestationem fecit ex inspiratione divina, ut ipsa asserit et præsumitur, ut supra dixi, nullo modo est culpabilis, quia ubi spiritus, ibi libertas, ut in dicto cap. Licet De regular64, in dicto can. Duæ sunt leges65 ; nam et Jacob fratris vestibus ad deceptionem patris et fratris supplantationem usus ex eadem spiritus libertate est, quod alias sibi non licuisset. Secundo quia, ut dicit archidiaconus in ca. Si qua mulier66, allegatus ille textus intelligitur quando causa luxus aut libidinis hoc ageret, et ita sentit ibi glossa, alias secus. Sed in casu nostro, ut ipsa asserit, non ex luxu, sed ut ad luxum non excitaret viros cum quibus conversaretur hoc fecit et ut minus illis placeret, ut ipsa asserit et ex testibus constat, igitur non est culpabilis. Plerumque enim ex qualitate habitus mulieris ad libidinem alii provocantur. L. Item, apud Labeonem. § Si quis indicto ca. Si qua mulier. Illud habet locum quando ex luxu, secus si hoc ageret quia timeret virginitatem perdere et se violari : abest enim ut ea, quæ propter bonum facimus, nobis ad culpam imputentur, cap. De occidendis67. Nam et mutatio habitus clericis permittitur, et assumptio habitus laicalis conceditur, ubi justa causa timoris exigit habitum transformari, cap. Clerici, ultimo De vita et honestate clericorum68 Sed ista asserit quod ne violaretur et agilior esset ad resistendum istum habitum gestabat, et pro eo quia alii Anglici tentaverunt ejus pudicitiam, igitur excusatur. Patet etiam quia dixit quod si permitterent eam abire vel in carcere ecclesiastico et honesto, vel cum societate mulierum ponerent, erat contenta sumere muliebrem habitum et sic, 44ubi cessabat timor violationis, non recusabat gestare mulieris habitum iste enim metus virginitatis perdendæ major quam mortis esse debet, L. Isti quidem, Quod metus causa69 ; II § Initium De origine juris. Et propter istam rationem metus ista permutatio permittitur, secundum glossam et doctores in cap. Si quis ex clericis, De vita et honestate clericorum70 ; et in cap. indicto Si qua mulier ; quæ omnia in ista concurrebant cum esset in continua expeditione bellorum. — Quarto, non est verum quod ipsa postposuerit non audire missam ne mutaret habitum, imo instanter requisivit audire missam et communicare et quod daretur sibi vestis ad modum filiæ unius burgensis et assumeret. — Quinto, potest excusari quia dixit se jurasse suo regi quod non mutaret habitum, et si dicas quod juramentum erat illicitum, respondeo quod hoc incertum est an ex inspiratione bona præterea inter hæc duo mala constituta, quod eligeret probabiliter dubitabat attenta fragilitate sensus71 et juvenili ætate, can. Nerui72, et præsertim quod ex hoc ab hæresi excusetur. — Sexto in finalibus fuit contenta secundum judicum arbitrium et sine aliqua conditione habitum dimittere, ut patet ex processu, et sic in hoc non fuit pertinax. — Septimo non potuit ex hoc dici relapsa cum si gestatio habitus fuit inculpabilis, ergo et reassumptio. Item, quia ex testibus constat quod reassumpsit ne corrumperetur ab attentantibus eam violare. Item, quia, dum esset in lecto, removerunt sibi muliebrem [vestem] et posuerunt virilem ut, si vellet ad necessaria naturæ surgere, cogeretur virilem sumere, ut ex testium depositione constat et necessitas non subjicitur legi, cap. [Si quis propter necessitatem] De furtis73 cum similibus. Inhonestius enim fuisset sibi quod sine veste incederet quam si cum virili.

Tertio dubitatur an gesta et facta ejus, quæ ex processu constant, sint damnatione vel excusatione digna. Et videtur primo quod sint damnanda, quia ipsa venerabatur illos spiritus malignos, quo cadebat 45in idolatriam seu sortilegium, can. Episcopi eorumque74 et Sciendum est75. Item quia ipsa asserit quod amplexabatur illas sanctas et angelum, cum hi corpore carerent. Sed respondetur quod ipsa asserit expresse se illas veneratas fuisse credens esse illas et in honorem illarum quæ sunt in paradiso ut a Deo pro se gratiam obtinorent, et sic per cultum qui sanctis debetur, ca. I, et per totum, De reliquiis et veneratione sanctorum76, et plene per glossam ordinariam, can. Tibi Domino77. Item licet angeli non habeant corpus, assumunt tamen sibi aliquando, nam et Jacob cum Angelo luctabatur et sic eum amplexabatur. Item etiam si essent mali spiritus excusatur quoniam eos bonos credens venerata est, XXIX, q. I, cap. I. D. Grat. nec obstat quod Saul credens esse Samuelem venerando non excusatur quia recurrerat ad artem illicitam Pythonissæ per quam Angeli boni non excitantur, can. Nec mirum78.

Sed reprehensibile videtur in factis suis quod absque licentia patris discesserit contra mandatum divinum honora parentes, ut habetur Ecclesiastici III honora parentes ut sis longævus super terram et ad [effectum] honora patrem et matrem, hoc est primum mandalum in lege, cap. V, I ad Thimotheum discant mutuam invicem reddere parentibus vicem, hoc enim acceptum est coram Deo unde filius invito patre, potius maligno quam bono spiritu ducitur, can. Noluit79. Sed his respondetur, ut ipsamet respondet, quod oporteret magis Deo quam patri obedire, ex quo hoc sibi per inspirationem præcipiebat aut præcipi sibi credebat, juxta illud : qui diligit patrem plus quam me, non est me dignus. Item quia asserit recessum patri et matri cælasse ne ex hoc eos magis affligeret, et sic ex pietate. Item quia semper, ut asseruit, in aliis illis obedivit et de hoc ab eis petiit veniam et indulserunt sibi, unde quia se ipsam correxit, patet ex hoc eam reprehendi non posse, can. Hæc est fides80.

Tertio reprehensibile in factis suis videtur quod bellis se immiscebat, 46sed huic supra responsum est et addendum quod dormiebat associata mulieribus ubi habere poterat, alias semper induta cubabat, ut tueretur castimoniam.

Quarto videtur reprehensibile quod faciebat apponi nomen Jhesus et Maria in litteris, in quibus mandabat mala fieri. Sed respondetur quod hoc ipsa negat cum prosecutio belli esset justa. Item dicitur quod suus secretarius apponebat ex se, quia quidam dicebant hoc decere, dum nomen Jhesus nominamus, debemus flectere genua, saltem cordis, cap. decet De immunitate Ecclesiarum81, et in nomine Domini omnia fieri debeant. L. In nomine De officio præfecti Africæ82 can. In nomine83.

Quintum videtur reprehensibile quod ex desperatione de turri altissima saltavit tentando Deum, juxta illud : Non tentabis Dominum Deum tuum Lucæ III ; can. Illud etiam sciscitari84 can. Queritur cur patriarchas85 cap. finale De purgatione vulgari86. Sed ipsa respondet probe quod saltando de turre non fecit ex desperatione sed in spe salvandi corpus suum et succurrendi pluribus bonis gentibus, et quod de hoc petiit veniam a Deo nam, secundum Gregorium, dum undique acies hostium ingruunt, inde se præcipitent, dabit ubi minus periculum obsesso fuerit can. [Nerui testiculorum87]. Item quod quia audiverat quod illi de Compendio debebant poni ad ignem et sanguinem, malebat mori quam hoc pati unde hoc fuit signum maximæ caritatis, juxta illud : Majorem caritatem nemo habet quam ut animam suam, id est animatum corpus ponat pro amicis suis. Et sic gesta sua excusantur.

Quarto dubitatur an in dictis suis reprehensibilis vel excusabilis sit. Et videtur quod reprehensibilis et non excusabilis, dum mentita videtur, quod angelus portavit illud pretiosum signum regi et quod se genuflexit angelus ante regem, quod nefas est credere, secundum 47textum psalmi minuisti eum paulo minus ab Angelis et spiritus sanctus mendacem et fictum fugit, can. Zizania88 ; Salvator89 ; et can. Ostenditur90. Sed respondetur quod sicut non licet mentiri, ita licet caute respondendo veritatem tacendo fingere, sicut fecit Abraham coram Pharaone, can. Queritur § Ecce91. Sic Angelus est nomen officii idem est enim quod Dei nuntius, juxta illud : Ego mitto angelum ante faciem meam etc., et loquitur de Johanne Baptista. Ista autem dicebat se nuntiam Dei ad regem merito poterat dicere quod angelus, id est ipsa nuntia Dei, portavit regi coronam, id est palmam victoriæ, per quam pervenit ad coronam. Unde dicitur coronari qui victoriæ gloriam obtinet, juxta illud Apostoli : Non coronabitur nisi qui legitime certaverit. Unde in hoc non fuit mentita sed caute locuta, et si dicatur quod imo quia dixit quod ille angelus erat sanctus Michael, respondetur prout dixit Dyonisius, de cœlesti hierarchia, ubi concludit quod supremi gradus angelorum non mittuntur, et dum objicitur de seraphim misso ad Isaiam, dicit quod illud quod fit per inferiores in concernentibus proprietates et officia superiorum dicitur per superiores fieri unde seraphim non per se per alium mundavit linguam Isaiæ etc. Ita in proposito sanctus Michael dicitur princeps militiæ, Danielis X. Cum ergo Johanna quæ egit asserat ex Michaelis revelatione se fecisse, dicitur sanctus Michael fecisse et quod ipsa fuerit ille angelus satis innuunt verba sua.

Secundo in dictis reprehensibilis est quia dicebat quod certa erat et firmiter tenebat sicut fidem christianam quod salvaretur, cum tamen nemo sciat an apud Deum odio vel amore dignus sit. Sed respondetur quod hoc asserebat futurum verum si ipsa servabat quod Deo promisit, videlicet virginitatem tam corporis quam animæ, et ille servat virginitatem qui nullomodo peccat, secundum Augustinum in sermone super evangelio de decem virginibus, juxta illud qui gloriabitur castum se exhibeat in corde, can. Sic enim92.

Tertio reprehensibile videtur quod sit futura in quibus, etc. quandoque 48est mentita, ut videtur, ut in liberatione sua a carceribus, et similibus. Sed respondetur quod dicta ejus omnia sunt verificata. Et de liberatione a carceribus, licet Voces aliquando sibi dixerint quod sic, tamen in finalibus dixerint quod submitteret se judicio Ecclesiæ et quod sustineret martyrium patienter quia in fine salvabitur, et sic dixit in omnibus verum.

Quarto videtur reprehensibilis in dictis dum asserit illas sanctas diligere Gallicos, de quorum parte sunt et odire Anglicos, cum tamen apud Deum et sanctos non sit acceptio personarum ; cap. Novit De judiciis93 cum simil. Sed respondetur quod ipsamet declarat se dicens quod illæ Sanctæ odiunt quos Deus odit et diligunt quos Deus diligit, juxta illud de Jacob Dilexi Esaü, odio habui.

Quinto videtur reprehensibilis in dictis, dum asserit, quia videtur asserere quod non habet peccatum mortale neque unquam peccavit. Sed hoc non est verum quia ipsa dixit quod nescit an peccaverit mortaliter et quod non velit Deus quod ipsa fecerit aut faciat aliquid propter quod anima sua sit onerata quod esset quando peccasset et dignam pœnitentiam non egisset : quæ verba nil mali continent, et sic dicta sua excusantur.

Quinto dubitatur an erraverit circa submissionem Ecclesiæ, et videtur quod sic, tum quia non videtur voluisse se submittere judicio Ecclesiæ militantis, etc. declarata differentia inter triumphatem et militantem, tum quia submissionem revocavit quam in finalibus fecerat. Cum tamen quilibet viator debet judicio militantis Ecclesia ; subjici, can. Hæc est fides94 ; can. Ego Berengarius95. Extra quam Ecclesiam non est salus, can. Alienus96 et can. Qui vult confiteri § Ideoque97. Imo sicut præcisus ab arbore ramus, vel rivulus a fonte arescit, ita separantes se ab unitate Ecclesiæ pereunt, can. Ipsa pietas98 ; can. Loquitur99, et multa similia qui possent in partem istam adduci.

His tamen non obstantibus, contrarium videtur concludendum, 49videlicet quod ipsa omnino excusabilis sit ex pluribus. — Et primo quoniam ipsa quæ faciebat ex revelatione a bono spiritu agebat, ut supra in primo dubio ostensum est, et sic exsequebatur legem privatam inspirationis divinæ, per quam eximebatur ab omni lege communi quia ita concedit Ecclesia fieri, cap. Gaudemus De divortiis100 ; cap. Licet De regularibus101 can. Duæ sunt102 cum simil. Et sic, in hoc sequebatur judicium Ecclesiæ, quin imo si contrarium fecisset, contra conscientiam suam bene informatam per hujusmodi bonam inspirationem peccasset et ædificavisset ad gehennam, cap. Litteras, De restitut. spoliat103 cap. Per tuas, De symonia104. Et si ista conscientia ex discreta et probabili credulitate informata, qualem esse istam Johannam ex pluribus supra ostendimus ad consilium prælati deponi non potest, omnino sequendum est cap. Inquisitioni De sentent. excommunicationis105, et habetur in cap. Ad aures De temporibus ordinationum106 in cap. Per tuas per Hostiensem Joannem Andre. præallegato, et per Archi[diaconum] in §. I. ver. XXVIII, q. I et can. Denique107. — Secundo stante etc. dubio an ista inspiratio sit ex bono vel malo, cum hoc sit omnino occultum et soli Deo notum et consequenter de his Ecclesia non dijudicet, can. Erubescat108, can. Christiana109 ; cap. Sicut tuis110 et cap. Tua nos De simonia111, quoniam in iis posset falli, cap. A nobis, De sententia excommunicationis112, et hoc judicio Dei reservat Ecclesiæ judicium et conscientiæ propice relinquit, cap. Inquisitioni, De sententia excommunicationis113 : merito in hoc non erravit si Dei judicio dumtaxat se submisit. — Tertio, 50quia quibus quæ concernunt articulos fidei nos tenemur sequi quod tenet et sequitur judicium Ecclesiæ, alias essemus hæretici, cap. I De summa Trinitate114 et cap. I eodem titulo115. In aliis vero. tenemur sequi judicium Ecclesiæ in his quæ tenet et docet can. Nolite errare116 ; can. Novit117, cum similibus. In aliis datur libertas tenendi quod placuerit, ut an Salmon sit salvatus vel non, vel an tot sint salvandi homines quot angeli ceciderunt vel quot remanserunt, cum etiam inter doctores Ecclesiæ, scilicet Augustinum et Gregorium sit contrarietas. In his enim quilibet potest sequi opinionem suam. Ita notat Joann. Andre. in cap. I De summa Trinitate118, et Hieronymus in cap. Ne innitaris De consti119. Ad propositum ergo credere hujusmodi inspirationem esse a bono spiritu non est de fidei articulis. Item nec Ecclesia tenet aut docet quod sit ex malo spiritu, imo judicio Dei hujusmodi arcanum relinquit, ut supra late deduxi. Ergo Johanna, sequendo suam sententiam, non erravit. — Quarto, excusaretur ipsa Johanna si se non submisisset judicio Ecclesiæ quia non intelligebat sufficienter quid esset Ecclesia, ut patet ibi Ego non sum talis quod non debeam ire ad Ecclesiam, et dum dicit quod non facit differentiam inter sanctos et Ecclesiam, et similia, et, ut testes deponunt, a principio judicio omni non intelligebat quid esset Ecclesia, sed postquam intellexit et fuit sibi declaratum, illi semper se submisit et quod judex reprehendebat et minabatur illis qui volebant sibi declarare, et istas subtilitates ex se una puella scire non poterat. — Quinto, testes amplius probant quod quidam fingentes se esse ex potestate regis Franciæ dolose suadebant ei quod se non submitteret Ecclesiæ, si volebat evadere. — Sexto quia numquam directe se recusavit submittere Ecclesiæ, imo omnia verba per eam prolata possunt interpretatione sana salvari et excusari, ut ex ipsorum inspectione apparet. — Septimo, imo se submisit Ecclesiæ tripliciter primo implicite, secundo explicite, tertio explicitissime Implicite, dum dixit quod nil valet facere contra fidem christianam quam Dominus stabilivit, et si aliquid 51dixisset vel fecisset vel esset supra corpus suum quod clerici scirent dicere esse contra fidem Christianam ipsa nollet sustinere, sed expelleret, ergo se submisit judicio Ecclesiæ in his in quibus (ides christiana et catholica vult eam submitti quia qui vult antecedens, vult quæ ex eo necessario secuntur, L. Quominus De fluminibus120 can. I Quæ sint rega. X ; Cod. L. II De jurisdictione omnium judicum121. Neque ipsa, cum esset juvenis mulier, tenebatur explicite articulos fidei scire et asserere, secundum Innocentium post theologos juris, cap. De summa trinitate122. Explicite se submisit Ecclesiæ, dum se submisit papæ judicio ad quem de causis fidei spectat judicare, cap. Majores De baptismo123 can. Hæc est fides124. Explicitissime, quoniam testes deponunt quod ipsa, postquam intellexit terminos de Ecclesia, semper se submisit judicio Ecclesiæ et concilii generalis et quod petiit suos articulos deliberari per Ecclesiam antequam abjuraret, quod fuit sibi denegatum. Unde ipsi judices recusaverunt judicium Ecclesiæ, non Johanna. Item deponunt quod episcopus Belvacensis, tunc judex, prohibuit scribi per notarium illam submissionem factam Ecclesia ; per Johannam, de quo illa conquesta est. Item quod submisit se constat ex processu, cum ante abjurationem fecerint dari sibi communionem corporis Dominici, quod in existente manifeste in peccato mortali non debet fieri, cap. Si sacerdos, et ibi nota, De officio judicis ordin.125 can. Quotidie126, cap. Vestra De cohabitatione clericorum et mulierum127. Ultimo non potest dici relapsa propter illa verba quod se damnaverat pro salvando vitam suam, quia sane intellecta sanant quod ipsa in cedula abjurationis dixerat se esse hæreticam et similia, et sic se ex sua voce damnaverat propter timorem ignis, et concludit quod non intendit revocasse nisi proviso quod placeat Deo, non dixit nisi proviso quod placeret revelationibus aut vocibus : unde cum non esset talis qualem cedula illam esse asserebat, recte 52hæc dixit. Præterea ubi non est lapsus, non potest dici relapsus, ut ex se patet ad quod cap. Super eo De hæreticis128.

Sexto dubitatur an ex præmissis omnibus fuerit hæretica judicanda, cui dubio satis clare ex superius allegatis respondetur quod, nedum hæretica sit censenda, omnia ejus dicta et facta excusatione dignissima sunt. Præterea ille dicitur hæreticus qui novas vel falsas opiniones vel sectas gignit, vel sequitur contra dogma catholicum, can. Hæreticus129. Sed ista non est hujusmodi, ut supra patet, ergo nec hæretica est judicanda, imo potius venit excusanda, ut supra exstitit allegatum et ostensum in multis passibus hujus tractatus, et ad illud est recurrendum.

Ultimo dubitatur an processus ex sententia contra Johannam habiti ex juris ordine non servato aut aliunde corruant, et breviter ista perstringens dico quod sic. Primo quia Belvacensis episcopus non erat competens judex, ergo sententia nulla, cap. Si a non competente judice130, per totum ; cap. Ad nostram, De consuetudine131. Nam, neque de ejus diœcesi ex origine erat, neque ibi hæresim commisit, et sic non sortiebatur ratione delicti forum, Causa III, quæstio VI132, cap. Si quis133 ca. Placuit cap. Postulasti134 et cap. ultimo De foro competenti135 ; authentica Qua in provincia, Ubi de criminibus agi oporteat136. Secundo corruunt, quia Belvacensis elegit conjunctim cum prætenso subinquisitore procedere secundum cap. Per hoc De hæreticis137 ; et tamen de assistente inquisitore cum delegantis potestate non constat, qui cum sit censendus delegatus dicto capitulo Per hoc, de jurisdictione non præsumitur, nisi ex actis constare videatur ; cap. Cum in jure, cum sua materia, De officio delegati138, cap. Per tuas De arbitris139. Tertio 53corruit, etiam si competens judex adjunctus fuisset, quia ex actis constat quod ad plures actus solus sine illo processit et sic nullum, dicto cap. Per hoc L. Item si unus, De arbitris ; cap. Cum plures a contrario, De officio delegati140. Quarto etiam corruunt quod sæpe non per se, sed per alios examen fecerunt, quod in gravi causa et criminali fieri nequit, authentica Judices141, et apud eloquentissimum cap. De fide instrumentorum142, et cap. primum in Clementinam, De officio delegati, cum similibus. Quinto corruit aut saltem debet ut injusta retractari, quia constat ex testibus quod in subinquisitorem et alios habentes consulere in causa fuerunt maximæ minæ et magni terrores illati inducentes justum metum, secundum glossam in can. Injustum143 et in can. Si episcopus144. Sexto eodem modo ex injustitia debet retractari, quia recusavit judicem tanquam capitalem inimicum, ut testes dicunt, juxta cap. Suspicionis, De officio delegati145 cap. Cum speciali146, et ibidem per doctores De appellationibus. Septimo quia judicio papæ et Concilii se submisit, ergo inferior non potuit judicare post hujusmodi provocationem, can. Si quis Vestrum147 ; can. Ad Romanam148 cap. Dilectis De appellationibus, cum similibus149. Octavo cum causa esset gravissima fidei de occultis revelationibus judicare et ipsa in hoc petiit se per papam judicari, nulliter isti processerunt cum hoc sit judicio papæ reservatum, cap. Majores, De baptismo150. Item detentio in carcere privato, denegata illi defensio et consilium, prohibitio quod alii eam instruerent, denegatio quod articuli per Ecclesiam non videantur, prohibitio judicis quod notarius illius excusat, iones non scriberet, item falsificatio articulorum transmissorum consultoribus, vexatio et intri (n) catio in nodosis positionibus quibus eam involvebant, submissiones dolosæ ac deceptivæ consulentium, 54et de præambulo processus, formas processum non constare, et plura alia, quæ nunc est otiosum prosequi, faciunt dictos processus et sententiam debere retractari. Deo laus. Amen.

Et ista pro prima summaria visione de jure videntur concludenda mihi Paulo Pontano utriusque juris doctori minimo ac sacri consistorii advocato. Salvis sanctæ matris Ecclesiæ determinatione et judicio, ac etiam cujuslibet melius sentientis.

Deo gratias. Amen.

Notes

1. [6]

   Ce Paul Pontanus était avocat au Consistoire apostolique.

   En 1452 il vint en France comme secrétaire de la légation du cardinal Guillaume d’Estouteville et contresigna à Orléans, en cette qualité les indulgences accordées à l’occasion de la fête anniversaire du 8 mai.

   On trouve à cette époque plusieurs lettrés italiens du même nom : un Louis Pontanus, mais qui était mort de la peste au concile de Bâle en 1439 ; un Jean Jovien Pontanus précepteur puis secrétaire et conseiller d’Alphonse d’Aragon, mort en 1503. Enfin le cardinal Octave Pontanus, il nous semble que l’avocat consistorial serait plutôt ce dernier.

   Cette opinio est un avis que l’auteur donna à première vue d’après les pièces dont il eut communication à Orléans, c’est-à-dire d’après le procès de condamnation et les informations de 1452.

   Nous donnons ce mémoire d’après le ms. n° 13837 f. lat. à la Bibliothèque nationale, fol. 13 à 20, du XV^e s. (ancien 1421 de la Bibl. de Saint-Germain des Prés.) Un autre ms. s’en trouve dans le n° 51 du fonds de Saint-Germain de Harlay, à la Bibliothèque nationale (XVII^e siècle, fol. 34 : Domini Pauli Pontani advocati consistorialis quædam allegationes in processum Puellæ.)

   Enfin le ms. de Soubise, du XVI^e s. contenait, d’après Lenglet Dufresnoy et L’Averdy, qui l’avaient consulté dans la Bibliothèque du cardinal de Rohan, une traduction française de ce mémoire : Ensuit aucunes allegations de Messire Raoul de Pont, advocat consistorial et en Parlement, touchant le procès de la Pucelle.

   Le ms. de l’Arsenal (jurisprudence française n° 144, du XVIII^e siècle) contient la copie de cette traduction avec le même titre inexact quant au nom de l’auteur et quant à sa qualité d’avocat en Parlement. Lenglet Dufresnoy, Histoire de Jeanne d’Arc, 3^e partie p. 270. L’Averdy, Notice des manuscrits de la bibl. du roi, t. III, p. 194 et 295.

   Quicherat, t. II, p. 59 et 60 n’a publié que quelques lignes de ce mémoire.

2. [7]

   Decretalia Gregorii lib. V, tit. 7, cap. 12.

3. [8]

   D. Gregor. I, 9, 10.

4. [9]

   Decret. Gratiani, Distinct. L, can. 27.

5. [10]

   D. Grat. causa XXVI, quæst. V, can. 14.

6. [11]

   D. Grat. C. XXIII, l. 1.

7. [12]

   D. Greg. V, 41, 2.

8. [13]

   Digeste, III, 3, 43.

9. [14]

   D. Bonifacii, II, 1, 2.

10. [15]

    D. Greg. II, 23, 1.

11. [16]

    D. Greg. I, 6, 43.

12. [17]

    D. Grat. C. VI, I, 7.

13. [18]

    D. Grat. Dist. XXXII, cap. 11.

14. [19]

    D. Grat. D. XXXII, 9, V, cap. 23.

15. [20]

    D. Greg. V. 3, 34. (Ce chapitre est adressé Decano Belvacensi.)

16. [21]

    D. Grat. D. XXXII, 11.

17. [22]

    D. Greg. I, 23, 9.

18. [23]

    D. Grat. C. XXII, II, 5.

19. [24]

    D. Greg. V, 39, 28.

20. [25]

    D. Grat. C. XXXII, Q. V, cap. 1.

21. [26]

    D. Grat. C. XXXII, 1, 12.

22. [27]

    Clementinæ Novellæ XIV (III, 1) § 1.

23. [28]

    Clement. Novel. VI (I, 6) § 5.

24. [29]

    D. Grat. D. XXX, 16.

25. [30]

    D. Grat. D. IV, 63.

26. [31]

    D. Grat. C. XXVI, IV.

27. [32]

    D. Grat. C. XXVI, V, 14.

28. [33]

    D. Greg. III, 5, 37

29. [34]

    D. Greg. V, 7, 12.

30. [35]

    D. Grat. C. XXVI, V, 14.

31. [36]

    D. Greg. V, 39, 28.

32. [37]

    D. Bonifacii, I, 7, 2.

33. [38]

    Digeste XLV, I, 137, § 2.

34. [39]

    Digeste XXXV, I, 16.

35. [40]

    D. Grat. C. XXIII, I, 6.

36. [41]

    D. Grat. C. XXIII, I, 3.

37. [42]

    D. Grat. C XXIII, 8, 15.

38. [43]

    D. Grat. C. XXIII, 1, 4.

39. [44]

    D. Grat. C. XXIII, 2, 1.

40. [45]

    D. Grat. C. XXIII, 8, 5.

41. [46]

    Digeste I, 9, 1.

42. [47]

    Feudorum consuetudines I, 1, 3.

43. [48]

    D. Greg. III, 32.

44. [49]

    D. Greg. III, 31, 18.

45. [50]

    D. Grat. C. XIX, 2, 2.

46. [51]

    D. Grat. C. XIV, 5, 12.

47. [52]

    D. Grat. C. XXII, 2, 22.

48. [53]

    D. Grat. C. XIV, 5, 12.

49. [54]

    D. Grat. C. XXIII, 5, 9.

50. [55]

    D. Grat. C. XXIII, 8, 14.

51. [56]

    D. Greg. IV, 19, 8.

52. [57]

    D. Greg. III, 31, 18.

53. [58]

    D. Grat. C. XXVI, 5, 14.

54. [59]

    D. Grat. C. XXIX, 1.

55. [60]

    D. Grat. D. XXX, 6.

56. [61]

    D. Grat. D. XXX, 2.

57. [62]

    D. Greg. V, 38, 12.

58. [63]

    D. Grat. D. I, 64.

59. [64]

    D. Greg. III, 31, 18.

60. [65]

    D. Grat. CXIX, 2, 2.

61. [66]

    D. Grat. D. XXX, 6.

62. [67]

    D. Grat. C. XXIII, 5, 8.

63. [68]

    D. Greg. III, 1, 15.

64. [69]

    Digeste IV, 4, 8.

65. [70]

    D. Greg. III, 1, 4.

66. [71]

    On lit en marge et d’une autre écriture : aut sexus.

67. [72]

    D. Grat. D. XIII, 2.

68. [73]

    D. Greg. V, 18, 3.

69. [74]

    D. Grat. C. XXVI, 5, 12.

70. [75]

    D. Grat. C. XXVI, 3 et 4, 2.

71. [76]

    D. Greg. lib. III, tit. XLV.

72. [77]

    D. Grat. D. LXIII, 33.

73. [78]

    D. Grat. C. XXVI, 5, 14.

74. [79]

    D. Grat. C. XXXIII, 5, 16.

75. [80]

    D. Grat. C. XXIV, 1, 14.

76. [81]

    D. Bonifacii, III, 23, 2.

77. [82]

    Code, I, 27, 2.

78. [83]

    D. Grat. D. XXIII, 1.

79. [84]

    D. Grat. C. XXIII, 4, 46.

80. [85]

    D. Grat. C. XXII, 2, 22.

81. [86]

    D. Greg. V, 35, 3 Dilecti filii noviter.

82. [87]

    D. Grat. D. XII, 2.

83. [88]

    D. Grat. C. I, 1.

84. [89]

    D. Grat. C. I, 1, 3.

85. [90]

    D. Grat. De consecratione. D. IV, 32.

86. [91]

    D. Grat. C. XXII, 2, 22.

87. [92]

    D. Grat. De pœnitentia II, 40.

88. [93]

    D. Greg. II, 1, 13.

89. [94]

    D. Grat. C. XXIV, 1, 14.

90. [95]

    D. Grat. De consecratione, 4. II, 42.

91. [96]

    D. Grat. XXIV, 1, 19.

92. [97]

    D. Grat. Da pœnitentia VI, 1.

93. [98]

    D. Grat. XXIII, 4, 24.

94. [99]

    D. Grat. XXIV, 1, 18.

95. [100]

    D. Greg. IV, 19, 8.

96. [101]

    D. Greg. III, 31, 18.

97. [102]

    D. Grat. C. XIX, 2, 2.

98. [103]

    D. Greg. II, 13, 13.

99. [104]

    D. Greg. V, 3, 32.

100. [105]

     D. Greg. V, 39, 44.

101. [106]

     D. Greg. I, 11, 5.

102. [107]

     D. Grat. D. IV, 6.

103. [108]

     D. Grat. XXXII, 11.

104. [109]

     D. Grat. C. XXXII, 5, 23.

105. [110]

     D. Greg. V, 3, 33.

106. [111]

     D. Greg. V, 3, 34.

107. [112]

     D. Greg. V, 39, 21.

108. [113]

     D. Greg. V, 39, 44.

109. [114]

     D. Greg. I, 1.

110. [115]

     D. Bonifacii, I, 1.

111. [116]

     D. Grat. D. XI, 3.

112. [117]

     D. Grat. D. XII, 10.

113. [118]

     D. Bonifacii, I, 1.

114. [119]

     D. Greg. I, 2, 5.

115. [120]

     Digeste XLIII, 12, 2.

116. [121]

     Code III, 13, 2.

117. [122]

     D. Greg. I, 1, 1.

118. [123]

     D. Greg. III, 42, 3.

119. [124]

     D. Grat. C. XXIV, 1, 14.

120. [125]

     D. Greg. I, 31, 2.

121. [126]

     D. Grat. De consecratione II, 13.

122. [127]

     D. Greg. III, 2, 7.

123. [128]

     D. Bonifacii V, 2, 4.

124. [129]

     D. Grat. C. XXIV, 3, 28.

125. [130]

     Code, VII, 48.

126. [131]

     D. Greg. I, 4, 3.

127. [132]

     D. Grat. cette question est intitulée : Extra provincimn autem reus nullatenus est producendus.

128. [133]

     D. Greg. II, 2, 1.

129. [134]

     D. Greg. II, 2, 14.

130. [135]

     D. Greg. II. 2, 20.

131. [136]

     Code III, 15, 2.

132. [137]

     D. Bonifacii V, 2, 17.

133. [138]

     D. Greg. I, 29, 31.

134. [139]

     D. Greg. I, 43, 9.

135. [140]

     D. Bonifacii I, 14, 8.

136. [141]

     Clementina I, 8, un.

137. [142]

     D. Greg. II, 22.

138. [143]

     D. Grat. C, XI, 3, 89.

139. [144]

     Id. cap. 4.

140. [145]

     D. Greg., I, 29, 39.

141. [146]

     D. Greg. 11, 28, 61.

142. [147]

     D. Grat. II, 6, 4.

143. [148]

     D. Grat. C. II, 6, 8.

144. [149]

     D. Greg. II, 28, 55.

145. [150]

     D. Greg. III, 42, 3.