5. Scriptum de Guy de Verseilles

83V.

Scriptum magistri Guidonis de Verseilles

canonici Sancti Gratiani Turonensis, super certis punctis puellæ200

Ut detur responsio ad ea puncta principalia quæ Johannæ Puellæ objecta fuerunt, suam condemnationem concernentia, est advertendum primo circa apparitiones ejus quod angeli aliquando corpora assumunt humana effigie insignata ; hoc, patet exemplo et ratione. Exemplo, nam habetur in pluribus passibus sacræ Scripturæ, unde scribitur Genesis XVII, quod tres angeli in figura hominum apparuerunt Abrahæ in convale Manbre quos hospitio recepit, et XIX legitur quod Loth duos angelos in forma viri 84recepit hospitio et ambo putabant eos esse homines. Et, ut dicit Augustinus super illud ad Hebræos ultimo, per hoc enim placuerunt Deo quidam angelis hospitio receptis, glossa ut Abraham et Loth receperunt eos nescientes ipsos esse angelos, sed arbitrantes esse homines, in quibus Deus esset et loqueratur. Similiter legimus de angelo qui perægre est profectus cum Tobia et conducebat eum. Item legimus Luce I quod angelus Gabriel missus est ad Mariam virginem. Item Actuum II de angelo qui apparuit Cornelio, et, cap., XII de angelo qui apparuit Petro et eduxit eum de carcere.

Item probatur ratione. Doctoris devoti, in secundo libro Sententiarum, Dist. VIII, art. II ubi dicit quod in angelis duplex est vis, scilicet contemplativa et administrativa. Secundum contemplativam convertuntur ad Deum, et sic non indigent solatio corporis assumpti, sed secundum administrativam descendunt ad nos et condescendunt nobis, et ut nobis congruentius condescendant, solatio corporis assumpti indigent ad aliquas operationes exercendas, indigent ad seipsos manifestandos, indigent ad nosmetipsos confortandos, et ideo assumunt corpora sicut organa ad operandum, sicut signa ad se manifestandum, sicut cooperimenta vel habitacula ad conversandum. Hoc autem magis exigit indigentia ex parte nostra quam indigentia ex parte sua, et quia finis imponit necessitatem iis quæ sunt ad finem et corpus effigiatum vel organisatum, humana effigie maxime competit operationibus spiritus rationalis et expressius significat et tanquam pulchrum indumentum quodammodo decorat ; ideo angelus assumit corpus non qualecumque, sed humana effigie insignitum hæc dominus Bonaventura.

Item notandum quod corpus assumptum ab angelo est de natura aeris. Angelus enim, aliqua virtute occulta quæ non latet ipsum, condensat aerem secundum plus et minus ad voluptatem ipsius, concurrente natura alicujus vaporis terrestris vel aquosi, qui quidem facit tam ad varietatem condensationis quam ad multiformitatem coloris, et tunc potest suscipere figuram et effigiem et ita corpori organico effici conformis. Potest etiam in una parte condensari plus et in alia minus et in alia minime, et, secundum hoc, habere in se diversos colores et ita corpori humano effici quasi in omnibus conformis. In hoc modo concordant sanctus doctor et doctor devotus et alii, in secundo libro Sententiarum, Di. VIII. Similiter dæmones ex Dei permissione assumunt corpora de natura aeris 85propter hoc quod aer maxime transit et est vertibilis in quodcumque, et hujusmodi signum est quod quidam, nitentes corpus a dæmone assumptum scindere gladio vel perfodere, id efficere non valuerunt, quia partes aeris divisi statim continuantur, verum tamen magna apparet differentia inter corpora angelorum et dæmonum, quia corpora angelorum apparent splendida et corpora dæmonum apparent obscura.

Item notandum quod angelus in assumpto corpore verbo vocali loquitur homini, ut apparet in pluribus passibus sacræ Scripturæ. Sed tunc sicut non profert sonum in organis materialibus secundum naturam, ita nec circulariter immutat medium quemadmodum est in voce naturali, unde non auditur, nisi ab illo ad quem ordinatur. Et est simile in apparitionibus angelorum quos quidam vident et alii neque propinqui non vident, ut patet in Heliseo et puero ejus et Danielis I, legitur, Vidit virum vestitum lineis habentem renes accintos auro obrizo etc. et vidit visionem solus viri autem qui secum erant, non viderunt.

Item sciendum quod, sicut dictum est de angelis quod possunt assumere corpora, ita dicendum est de animabus sanctis quod ex dispensatione divina possunt sibi corpora assumere et ad nos descendere. Exemplum habemus de beato Martino, cui in cella sua Agnes et Maria apparuerunt visibiliter cum eo loquentes.

Item notandum est quod, cum alicui personæ apparet angelus bonus, eam alloquitur de re honesta et utili, ad salutem ac patriæ liberationem ad hostibus, aut ad correctionem peccatorum, sicut clare patet legenti passus sacræ Scripturæ, in quibus fit mentio de apparitionibus angelorum. Malus autem angelus, etsi aliquando aliqua vera et bona dicat, miscet tamen aliqua falsa et mala ac superstitiosa, cupiens illam personam decipere. Et qui a bono angelo movetur, vivit deinceps virtuose et secundum Deum qui autem a dæmone visitatur, licet aliquando exterius bene vivere videatur, non tamen perseverat, sed tandem interior ejus materia detegitur, ut palet de pseudo apostolis et pluribus aliis.

His ita suppositis, et considerata responsione Puellæ in processu tacta, apparet quod ista visitata fuit a bonis spiritibus, et quia scriptum est primo Johannis VII Probate si spiritus ex Deo sunt, hoc potest probari tum ex parte visitantium, tum ex parte ipsius Puellæ visitatæ. Ex parte visitantium, quia illi hortabantur eam 86quantum ad se ut virtuose viveret et catholice, ac secundum Deum : etiam hortabantur eam ad bonum opus et licitum et bonum finem, scilicet ad belligerandum pro rege et ad relevandum regnum Franciæ ab oppressione inimicorum suorum. Pie enim credendum est quod, sicut istud regnum est institutum et confirmatum a Deo, quod luce clarius patet ex eo quod misit Deus oleum sacrum de Cœlo, quo reges Franciæ inungerentur, quibus inunctis virtutem dedit ægrotos curandi a certa infirmitate ; misit etiam lilia aurea, quibus arma sua decorantur, ita voluit illud regnum conservare ne tranbforretur ad exteros, nec voluit per potentiam armatæ militiæ istud regnum relevare, ut incolæ regni agnoscerent hoc factum esse a Deo. Nam tempore quo Puella militiæ se accinxit, Anglorum exercitus potentissimus erat et pars regis valde depressa sed Deus hanc puellam elegit ut Anglos confunderet ad ostendendum quod non in multitudine belli victoria, sed de Cœlo fortitudo est, et sic fragilem sexum Deus elegit ut confunderet fortia, quemadmodum legimus Judicum IV de Delbora, quod Dominus tradidit in manu Delboræ mulieris in prœlio exercitum Jabini regis Chanaam, et ei reputata est victoria pro filiis Israel contra Sysaram, principem exercitus dicti regis Jabini in torrente Cyson.

Ex parte etiam Puellæ probatur quod ipsa fuit visitata a bonis spiritibus, quia post visitationem ejus virginitatem servavit et usque in finem in ea perseveravit, catholice vixit, ecclesiam frequentavit sæpe confessa est. Ex quibus apparet quod dicta Puella non debuit condemnari tanquam dictarum apparitionem mendosa confitrix, tanquam superstitiosa et invocatrix dæmonum, tanquam blasphema in Deum ac sanctos et sanctas, etc.

Pro responsione ad secundum punctum, quantum ad revelationes est notandum quod solus Deus scit futura quæ dependent ex arbitrio libero. Nam ab æterno omnia sunt sibi præsentia, Ysaye XLI Priora et novissima nuntiate mihi, et dicam quod Dii estis. Verumtamen Deus quidem revelavit prophetas. Futura ita per angelos revelare potuit quæ ventura erant concernentia sublevamen regni Franciæ et suæ personæ fortunam et adversariorum confusionem. Unde si pie creditur quod missa fuerit a Deo ad succurrendum regno Franciæ, ita etiam pie credere possumus quod revelationes aliquorum futurorum recepit a Deo per suas voces. Unde a sancto Spiritu recepit Paulus quod multa passurus erat in Jerusalem, Actuum XX 87et de multis sanctis idem habemus. Igitur propter istas revelationes ipsa non erat condemnanda divinatrix neque superstitiosa, cum dixit quod certa erat de salute sua, non absolute, sed certis conditionibus appositis observatis, quas posuit, et tunc verum dixit. Nam homo certus esse debet quod erit salvus si mandata Dei adimpleat. Christus enim dixit : Si vis ad vitam ingredi, serva mandata, Math XIX. Nihil hic est mendosum neque præsumptuosum. Item dictum ejus debet intelligi de certitudine spei.

Item, quod spiritibus sibi apparentibus reverentiam exhibuerit, in hoc non est increpanda, sed laudanda, quia firmiter tenebat eos a Deo esse missos, et ideo reverabatur eos cultu non latriæ sed dubiæ et ex devotione quam gerebat ad eos ; offerebat quandoque munera sacerdotibus et candelas in ecclesia, et faciebat missas celebrari in honorem eorum, ut dicitur in processu. In his omnibus est laudanda et judicanda Deo devota et sanctis ejus.

Quod iverit, dum erat in ætate puerili, spatiatum ad quamdam arborent duarum Fatalium dictam, cum aliis filiabus coœtaneis. Hoc fuit vitium puerile, nihil malitiæ cogitans. Non enim habetur quod tunc sortilegium fecerit, sed postea se correxit cum didicit a suis vocibus illud esse vanum et sibi prohibitum.

Item sibi objectum est, quod habitum virilem gerebat, quod tamen prohibitum est in sacra Scriptura, et sic judicatur tanquam prævaricatrix legis divinæ sacræ doctrinæ et sanctionum ecclesiasticarum.

Circa istud est advertendum, quod hoc prohibitum est in veteri lege ; Deuteronomii XXII, ubi dicitur : Non induetur mulier virili veste et vir non induetur veste feminea. Sed multa sunt in veteri lege prohibita quæ in nova lege non sunt prohibita, ut esus quorumdam animalium prohibitus est in veteri lege, qui in nova lege non est prohibitus ; et Deuteronomio prohibetur indui vestimento ex lana et lino contexto, et tamen nunc non prohibetur, quia causa nunc cessat propter quam fiebat talis prohibitio. Nam tunc prohibitum fuit Judeis, quia proclivi erant ad idolatriam, ne induerentur vestimento ex lana et lino contexto, Deuteronomii XXII et ne mulier indueretur veste virili econtra ad vitandum idolatriæ cultum. Hujusmodi enim vestibus variis ex diversis confectis gentiles in cultu suorum deorum utebantur, et etiam in cultu Martis mulieres utebantur armis et vestibus virorum, et in cultu veneris econtra 88viri utebantur vestibus mulierum. Nunc autem homines Christianæ religionis ad idolatriam non sunt proclivi. (Hæc sanctus Thomas, in prima secundo) partis, quæstione 102, articulo 6). Et si dicitur quod quando mulier est induta veste virili et econtra de viro incentivum est concupiscentiæ et occasionem libidini præstat, et sic hæc prohibitio ad mores spectat, et per consequens omni tempore est prohibitum et in omni lege, quia malum. Dicendum quod aliud est malum de se, et aliud est secundum se. Malum secundum se, quod nullo modo, nulla circonstantia potest fieri bonum, ut odire Deum, odire proximum malum vero de se, aliqua circumstantia potest fieri bonum, ut occidere hominem malum est de se contra præceptum illud Non occides, et tamen occidere hominem ex præcepto justitiæ bonum est. Similiter rapere aliena, malum est de se, et filii Israel spoliaverunt Ægyptios et non peccaverunt, quia ex præcepto Dei id fecerunt. Modo ad propositum etsi mulierem induere vestem virilem dicatur malum ex ea parte qua præbet incentivum libidinis, tamen hoc est tale quod ex circumstantia potest fieri bonum, cum, scilicet, sit ex præcepto Dei et ad finem certum bonum, quemadmodum accidit circa Puellam. Ipsa enim ex processu affirmat se fecisse ex præcepto Dei, et ut redderetur aptior ad arma exercenda, propter quod missa erat a Deo.

Item dici posset quod non omne quod præbet occasionem mali malum est de se, sicut pulchra mulier non incedens vagis gressibus non elevata facie, non extenso collo, non nutibus oculorum, sed simpliciter gradiens, a viro ipsam vidente potest concupisci, et tamen mulier in hoc non peccat quamvis vir peccat. Unde, proprie loquendo, mulier non dedit viro occasionem peccandi, sed vir accepit illam. Ita in proposito cum Puella accepit habitum virilem simplicem, non dedit viris occasionem peccandi, nec fecit stimulo libidinis. Imo non puto quod quisquam hominum concupiscentia in eam exarserit ; sed, sicut ex Dei præcepto habitum virilem sumpsit, ita pie credendum est quod Dei dono nullus in eam exarserit cum virginitatem vovisset. Quod autem ipsa communionem receperit in habitu virili nullum reputo inconveniens, attenta vocatione sua, sed signum est quod ipsa erat Deo devota, quando inter strepitum armorum ita ad quietem sui animi redibat, Dei non immemor, ut confiteretur sæpe et eucharistiam reciperet, ac libenter missam audiret.

89Item quod accusatur quod, post abjurationem, resumpsit habitum virilem et ideo condemnatur tanquam relapsa, dicendum est quod ex informationibus reperitur quod vi et violentia resumpsit et quod ablata fuit vestis muliebris et præsentata vestis virilis, unde fuit coacta illam vestem virilem assumere.

Item dico quod, si sponte resumpsisset, non tamen est ibi sufficiens causa ut condemnaretur tanquam relapsa in hæresim et dimittetur curiæ sæculari. Nam duplex est relapsus : unus in errorem, et ea quæ sunt contra fidem, et qui sic relabitur relinquendus est sæculari justitiæ ; alius est relapsus in vitia et ea quæ sunt contra bonos mores, et qui sic relabitur non meretur pœnam ignis in hoc sæculo, hoc relinquendus est curiæ sæculari : ut puta, si quis juraverit non amplius formicari et postea reincidat in fornicationem, non erit propterea puniendus tanquam hæreticus. Ita in proposito dicendum est : mulierem sumere vestem virilem non est contra fidem, licet contra bonos mores, si adsit circumstantia quæ actum reddat honestum, ut hoc facere ex præcepto Dei, quod ita accidit Puellæ ; quia vestem virilem induit ex Dei præcepto, unde non peccavit quia resumpsit habitum virilem, sed potius quia abjuravit habitum illum non amplius sumere unde merito voces suæ increpaverunt eam quia revocaverat pro salute sua corporali seu temporali illud quod fecerat ex præcepto Dei.

Item si diligebat habitum virilem, non est mirum cum illum assumpsisset ex præcepto Dei : unde ex devotione et amore quem gerebat ad Deum, illum habitum diligebat.

Item quod dicta puella condemnatur et judicatur tanquam schismatica quia, ut dicitur, noluit se submittere judicio Ecclesiæ militantis. Ex responsione sua contrarium apparet, ut in processu habetur, quia dixit et petiit quod omnia dicta sua et facta transmitterentur Romam ad dominum nostrum Papam, ad quem et ad Deum primo se referebat. Nonne satis se submisit judicio militantis Ecclesiæ, quando se judicio Papæ submittebat, qui est caput Ecclesiæ militantis, ad quem causæ fidei tandem devolvuntur Dixit etiam quod se referebat Ecclesiæ, dum tamen non præciperet ei aliquid impossibile, reputans illud impossibile, scilicet quod revocaret illa quæ fecit et dixit ex præcepto Dei. Timebat ergo ne Ecclesia quæ tantum judicat de exterioribus præciperet ei aliquid facere,per quod derogaret secreto præcepto Dei quamvis enim Ecclesia non possit errare in his quæ juris 90sunt, potest tamen errare in his quæ sunt facti, propter non sufficientem informationem. Factum autem revelationum istarum secretissimum est unde vix aut nunquam informatio fieri posset, quod tales revelationes fuerint maligno spiritu, nisi posteriori. Imo probabilius posset informari quod factæ fuerint bono spiritu ex signis superius dictis, quia in hoc sæculo devote et pie vixit apud Deum, honeste et juste apud proximum, et in se ipsa virgo permansit et si bellum gessit, hoc fuit ut inde pax sequeretur in regno Franciæ quod sibi commissum erat Deo posse tenus adimplevit. Non ob hoc judicanda est credulis, sed fidelis et quod non cupiebat effundere sanguinem. Hoc totum patet satis ex responsione sua in processu tacta.

Item attentis interrogatione judicis et responsione sua, apparet quod judex quæsierit omnem occasionem capiendi eam in verbis, nec attendent ad intentionem verborum responsionis suæ. Cum enim ipsa fuerit illiterata et simplex, non potest in sua responsione uti verbis ita præcisis, quemadmodum uteretur vir literatus et prudens ; unde magis erat attendendum ad intentionem verborum quam ad verba. Et hoc debet facere bonus judex, sicut Philosophus dicit primo Rhetoricæ, quod judex debet aspicere ad pium intellectum verborum, non ad verba.

Item si dicta Puella abjurationem suam revocaverit non debet ob hoc dici relapsa, sed rediviva, quia ceciderat abjurando et surrexit abjurationem revocando.

Ex his concluditur quod sententia, contra Puellam lata, est in justa, temeraria, Dei offensiva, sacræ doctrinæ abusiva et de hæresi suspecta.

Explicit opinio antedicti spectabilis magistri Guidonis de Verseilles in prætensum processum Puellæ.

Notes

1. [200]

   Nous publions ce mémoire d’après le manuscrit 13867 f. latin de la Bibliothèque nationale (fol. 40 à 43.)

   Il n’est pas mention dans Quicherat, ni de Guidon de Verseilles chanoine de saint Gratien de Tours, ni de son écrit sur la Pucelle.