I. Mémoire historique : Éloge

Laudari renuit Præsul, quem munere laudurn

Pro meritis nemo condecorare queat ;

Et vetat omnino ne ullos de seque suisque

Edat honorificos nostra Camæna sonos.

Invitus quamvis morem gero ; namque vetanti

Morigeras tali quis neget esse viro ?

Ergo, quod enixe cupiebam, non mihi fas est

Dicere Burdeliæ stemmata clara domus ;

Dicere quam pulchro sit noster sanguine cretus

Præsul, quam prisca nobilitate potens ;

Burdeliæ genti quot avi numerentur avorum ;

Quam multi insignes egregiique viri,

Quos sua commendat virtus, quos jure reponi

Heroum in numero splendida facta jubent ;

Quorumque in terris (pressentie vera) manebit

Nomen, et illæsum tempus in omne de eus.

Cur mihi de Elia, vita qui cedere nunquam

Debuit, haudquidquam commemorare licet ?

Hic vir tantus erat tamen, et Phœbi ipsius ore

Aurea jampridem dignus ad astra vehi !

Ah ! de illo saltem (quis prorsus namque taceret ?)

Imbelli fas sit carmine pauca loqui.

Pauca loqui ; siquidem fuerirn quæcumque locutus,

Multum materies exsuperabit opus.

Vix erat hic prima rationis luce potitus,

Cum flagrare sui cœpit amore Dei ;

Nec dubitavit, adhuc licet in fans, pectore magno,

Virtutis rigidam promptus inire viam.

Quos in ea modico progressas tempore fecit,

Non pueri, at validi more gigantis iens !

Sic ut septennis tacita jam mente revolvens,

Quam fluxa in mutido, vanaque cuncta forent ;

Illo despecto, certus decreverit olim

Ardua Francisci duraque castra sequi.

Sanctum propositum frustra prohibere laborat

Eliæ claro sanguine juncta cohors :

Id ne perficiat, lacrymis, precibusque, minisque

Frustra præsertim nititur aima parens.

Non minus interea mundo valedicere constans.

Est animus puero, consiliumque manet ;

Petrocoræ donec, Cœlo plaudente, decennis

Franciscanorum claustra petita subit.

Venerat hue non vectus equo, tantum usus asello :

Illius virtus, hæc, rogo, quanta fuit !

Sic jam Franciscum factis effingere gaudet :

Sic similis Patri jam cupit esse suo ;

Patri humili imprimis, et cui quæcumque profani

Sunt fastus, semper spreta fuisse liquet.

Militiæ ascriptus sacræ, quam cuncta fidelis

Munia Seraphicæ Relligionis obit !

Regula quod sapiens præscribat, omittere quidquam

Vel minimum, magnum duceret ille nefas :

Sancto quin etiam exemplo, pleneque probata

Vita, fit sociis regula viva suis.

Virtuti ingenium non dispar, nobile cujus

Hoc specimen præter cætera multa dedit

Nam cum conventu generali forte coisset

Franciscanorum turba verenda Patrum ;

Solemnes illic Elias rite tueri

Non metuit Theses, idque per octo dies ;

Tot doctis coram visus doctissimus ipse,

Atque illos inter dignus habere locum.

367Sed vir tam præstans claustri remanere sub umbra

Non debet, nec lux tanta latere diu.

Burdelii meritis majus debet esse theatrum ;

Altior hune ordo, splendidiorque manet.

Forte Berengarii post funera, Præsule sedes

Orba suo misere Petrocorensis erat.

Huic successorem Eliam uno deligit ore

Clerus (tunc Clerum jus penes illud erat.)

Verum adeo, ut mos est, non accipit ille libenter,

Ut contra impositum ferre recuset onus.

Non dulci capitur Mitræ rutilantis amore,

Non pulchri Litui ; firmus utrumque negat ;

Non prius accipiet, quam sic se velle disertis

Eugenius verbis testificatus erit.

Junior ille quidem, contra quam jura requirunt,

Tunc tandem recipit Pontificale pedum ;

Et nato tantum viginti quatuor annos

Pascendi populos cura tremenda venit :

Verum hunc aut nullum generali lege, supremi

Christiadum solvi Præsidis ore decet,

Extollique virum, juvenis qui quamlibet annis

Se satis moribus ostendit esse senem.

Pro ! quanti Eliæ incumbunt exinde labores !

Quanta illi messis Petrocorensis ager !

Infelix regio belli fatale theatrum

Ejusdemque simul victima tristis erat.

Pastores passim disperserat, o pudor ! ipsos

Effera vis Martis, terribilisque furor :

Nec fuerat Præsul sexaginta ullus ab annis,

Præsens qui populo vellet adesse suo.

Hinc depravati mores ; hinc undique serpens,

Legibus abjectis, criminis atra lues ;

Hinc æquata solo, vel flammis tradita templa ;

Hinc bello enasci quæ mala cuncta soient.

Ingemit his Præsul novus, enixeque mederi

Tam multis quærit, tam gravibusque malis :

Nullam propterea curam, nullum que laborem

Non adhibet, nullum non lapidemque movet.

Divorum veteres instaurat sedulus ædes,

Impensis propriis, ædificatque novas.

Erudit, hortatur, plebem reprehendii amice,

Quam sibi commissam visere sæpe solet.

In Divos ipsumque Deum profundere verba

Impia, turpis eo tempore moris erat :

Accipe quid noster sit Præsul adorsus, ut illa

Extirparetur flagitiosa lues.

368Omni no edixit, fierent dum sacra, probrosam.

Ut tædam gestans sons, petasoque carens,

In foribus templi veniam oraturus adesset,

Dimissus donec Præsulis ore foret.

Hinc factum ut nemo auderet vel pessimus, anno

Elapso, in Superos verba scelesta loqui.

Ecce boni dum munus agit Pastoris, et omne

Rite ministerium curât obire suum,

Burdelium capiunt Angli, captumque nefandus

(Vix ullus possit credere) carcer habet.

Quid facitis, miseri ? Quæ vos dementia cogit,

Quisve furor, tanto nectere vincla viro ?

Nec genus illius, nec vos notissima virtus,

Nec qua splendescit Mitra verenda movet ?

Ah ! gens sæva, virum nequicquam tam male tractas,

Adversus quod sit partibus ille tuis :

Non tamen imprudens deflectet tramite recto,

Nec fidus regi desinet esse suo.

Multa quidern Elias patitur, quæ ferre necesse est

Quemcumque in tetro carcere vincla tenent :

At gravius tolerat nil, quam ab hoste probrosos

Haurire in Superos cogitur aure sonos.

Indigna, aime Deus, vinclorum pondere tantum

Pastorem semper non patiere premi.

His ergo eripitur tandem, plebique benigno

Numinis auxilio redditur ille suce.

Illius in reditu cives o ! quanta dedere

Signa voluptatis lætitiæque suæ !

Matres atque viri gaudent, juvenesque, senesque,

Plausibus effusis compita tota sonant :

Undique collucent funalia festa ; per omnes

Missilibus vicos ignibus æthra micat :

Vivat Io ! clamat certatim quisque, perenne

Vivat, vita gregis Præsul amorque sui !

Urbs Constantini sic quondam exceperat ilium

Nomen ab aurifluo qui trahit ore suum ;

Exsilio postquam jussis mulctatus iniquis,

Inde redux multa non sine laude fuit.

Sanctior interea Præsul fit noster in horas,

Promptius in recta progrediturque via.

Quæ ter Franciscus jejunia sanxit in anno,

Per quadragenos perficit ille dies ;

Et bis in hebdomada se lege obstringit eadem,

Cumque est solemnis mox celebranda dies.

Tunc quoque pauperibus tectum præbere laremque

Gaudet, et his miseris ipse lavare pedes ;

Atque illis etiam laute potumque cibumque

369Largiri, et propria suppeditare manu.

Scilicet Eliæ imprimis vos estis, egeni,

Curæ, quos oculis plus amat ipse suis ;

Et quibus egregius Pastor pro parte virili

Præsentem nunquam ferre recusat opem.

Vos sanos alere, infirmas curare, sepulchri

Donare extinctos munere nonne solet ?

Dum tamen ipse, alios qui multos ditat, egentis

Traducit vitam more modoque suam.

Pro lecto scamnum, pro veste huic textile crassum,

Pro pulvinari quis putet esse librum ?

Sic sensus frænare suos carnemque ; rebelles

Affectus animi sic cohibere cupit.

Hæc sibi : sed populo quantas impendere curas

Assiduus pergit sollicitusque suo !

Divini verbi pretiosum semen in anno

Suggestu ex alto spargere sæpe solet ;

At carnisprivii præsertim tempore (dignum

O Pastorem !) illi concio sacra frequens.

Non bene dicendi, aut mulcendi suaviter aures,

Ut plerique solent, captat inane decus ;

Sed veteris ritu Elle delicta reprendit,

In sontesque gravi fervidus ore tonat ;

Angustaque via qua celsus aditur Olympus,

Non dubiis cunctos gressibus ire docet :

Nec renuit sacrum conscendere sæpe tribunal,

Præcipuumque suum munus id esse putat.

Quos ibi sincere noxarum pœnitet, et quos

Confessas imo corde dolere videt,

Illos solatur, delinit, sanat ; amantem

Illis se medicum, se probat esse patrem.

At si nonnullis peccandi cæca voluntas

In duro semper pectore fixa manet,

Quæ nec perpetuæ justa formidine pænæ,

Nec summi vinci possit amore Dei ;

Ingemit, illorum sortem miseratus acerbam ;

Ingemit, et lacrymis ora sinumque rigat.

Felix, o nimium felix (id nemo negarit),

Clara diœcesis Petrocorensis, eras,

Si modo Burdelium sivissent Numina sancta

Pastorem, donec viveret, esse tuum !

At Turones ilium, commoti nomine tanto,

Ad sese alliciunt, eripiuntque tibi.

Martino magno succedere cogitur illic

Ejus in augustum sufficiturque locum.

At cujus sedem obtinuit, virtutibus illo

370Et sanctis meritis non rninor esse studet.

Petrocororæ qualis fuerat compluribus annis,

Extera non alium conspicit esse plaga.

Non mores mutat, solitum ritæque tenorem

Serrat, quamtumris auctus honore noro ;

Indefessus agens relut antea, nocte dieque,

Id quodcumque sui muneris esse ridet.

Sacrorum antistes populo qui præsidet, esse

Constaniem imprimis, magnanimumque decet.

Ilia, dicturus quem sum modo, casus abunde

Instructum Eliam dote fuisse probat.

Ararum cultu insignes obscurus habebat

Carcer mortales, Rege jubente, duos ;

Quorum alter Mitræ Virduni ornatus honore,

Alter Romano murice clarus erat.

Calcata indigne Cleri sanctissima jura,

Imparido Elias non timet ore queri ;

Regis et a sacris audet remorere ministros,

Quos tanti sceleris non pudet esse reos.

Divinum hunc zelum, tanto qui dignior omni

Laude est, quanto eheu ! rarior esse solet,

Immodicos animi æstus effrænesque Senatus

Et rocat, et merito passe rocare putat ;

Inque rnanus Regis (legum o fatalis abusus !)

Burdelii tradi prædia cuncta jubet.

Non solrit tamen ille semel quos rite ligarit,

Intrepidus semper propositique tenax ;

Non sua, non homines curans, sed in omnibus unum

Quærens duntaxat, respiciensque Deum.

Virtuti tantæ, ad se cujus fama rolarat,

Debita largiri præmia Roma cupit ;

Et jubet in numero Eliam considere Patrum,

Muricis augusti quos sacer ornat honos.

Ilium quam modice, rix quisquam dicere possit,

Sit licet eximius, morerit iste gradus ;

Quo semel accepta, non hinc, mihi crede, superbit,

Sed magis est humilis, despiciensque sui.

Interea ritæ, gressus tardante senecta,

Non longe finem sentit abesse suæ ;

Rusque petit prudens, illic ad fata suprema

Quo sese melius commodiusque paret.

Tum morbo oppressus lethali, in funere prorsus

Ne qua suo fiat publica pompa retat ;

Mandat et ut nullo discrimine, corpora egentum

Qua conduntur, humus contegat ossa sua.

Vire pius, moriere pius ; sic rixerat, et sic

371Mortuus in Domino vir sacer iste fuit.

Sternitur in cinere ; hoc postremum nempe cubile

Esse sibipetiit, sic voluitque mori ;

Sternitur, et placide Jesu Mariaque vocatis,

Corporis e tristi carcere lætus abit.

Ad superas migrasse plagas nemo ambigit ; ilium

Et Sancti passim nomine quisque vocat.

Pastor in Elia Pastorum maximus, atque

Optimus amissus dicitur esse parens.

Fletur ; nec tantus Turonensi luctus in urbe,

Magni a Martini iempore visus erat.

Quanta sit in cœlis Elle gloria nostri,

Illius meritis mira patrata docent :

Nec melius, sibi quam dilectus Præsul hic esset,

Immensuspotuit signijicare Deus :

Nam quis ad Eliæ tumulum miracula gesta,

Et magna illa quidem, dinumerare queat ?

Debuit idcirco dudum solemniter ilium

Sanctorum in numerum Roma referre pium ;

At nondum quamvis id fecerit, auguror, et spes

Olim facturam denique multa manet.

Non tamen Herois tanti (quis namque subinde

Virtutem heroes nescit habere suos ?)

Non tanti tamen Herois, quce vixit ab illo

Posteritas ævo, desiit esse inemor.

Nec memores etiam cessabunt esse deinceps,

Quotquot vitalis spiritus intus alet.

Et magni sane Eliæ meminisse necesse est,

Illius et nullum non meminisse jurat,

Ex quo Tutellæ, Divorum munere sumrno,

Henrici crines infula nostra tegit.

Qui semel hunc etenim conspexerit, ilicet ilium

In mentern nemo non revocare potest.

Numquid utrique idem sanguis communis ? iidem

Ambobus clari num numerantur avi ?

An non diversa quamvis in sede sedenti

Divini utrique est credita cura gregis ?

Sed magis Eliam nobis virtutibus amplis

Henricus, meritis egregiisque refert.

Quod pede inoffenso feliciter ille peregit,

Magni hic Pastoris carpere cœpit iter ;

Et pariter peraget (non spondeo vana) brevique

Præsulibus summis annumerandus erit.

Nempe sibi certo semper constare, nec unquam

Burdelius sanguis degener esse solet.

372Incolumis tantum vivas, Henrice, dolorum

Improba nec te vis amplius ulla premat ;

Nec sit adhuc, quarum experto bis cognita virtus,

Sanantes ad aquas ire necesse tibi.

Et sic longævus stes Pastor, quœque dedere

Te nobis, servent Numina sancta diu ;

Nec prius ad sese jubeant ascendere, Nestor

Quam quos obtinuit, videris ipse dies.