Réhabilitation : Chapitres I à III

Calixtus45, episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus, archiepiscopo Remensi, et Parisiensi ac Constantiensi episcopis, salutem et apostolicam benedictionem. Humilibus supplicum votis libenter annuimus, eaque favoribus prosequimur opportunis. Exhibita siquidem nobis nuper, pro parte dilectorum filiorum Petri et Johannis, dictorum d’Arc, laicorum, ac dilectæ in Christo filiæ Ysabellis, matris eorumdem Petri et Johannis, mulieris, ac nonnullorum consanguineorum suorum, Tullensis diœcesis, petitio continebat quod : licet quondam Johanna d’Arc, soror Petri et Johannis, ac filia Ysabellis, eorumdem matris, dum in humanis ageret, omnem hæresim detestafuerit, nec aliquid crediderit aut affirmaverit, seu adstrinxerit quod hæresim saperet, ac fidei catholicæ et sanctfe Romanæ Ecclesiæ traditionibus obviaret ; tamen, quondam Guillelmo de Estiveto, seu alio, qui tunc erat, promotore negotiorum criminalium 96episcopalis curiæ Belvacensis, ad subornationem, ut verisimiliter creditur, quorumdam æmulorum tam Johannæ, quam fratrum et matris prædictorum, falso referentebonæ memoriæ Petro, episcopo Belvacensi, necnon quondam Johanni Magistri, ordinisFratrum Prædicatorum professori, se tunc Iuquisitoris hæreticæ pravitatis in partibus illis deputati vices gerere asserenti, etiam tunc in humanis agenti, quod dicta Johanna, quæ tunc in diœcesi Belvacensi constituta erat, crimine hæresis respersa foret, et alia commisisset crimina, quæ dictæ fidei contraria forent : dicti episcopus, ordinaria auctoritate, et Johannes Magistri, prætendens se super hoc sufficienti fuisse potestate suffultum, illius prætextu, ad falsam relationem hujusmodi, super his, adversus dictam Johannam ad inquisitionem descenderunt, promotore hujusmodi inquisitionis negotium prosequente ; eamque statim, neque evidentia rei, neque suspicionis vehementia, neque famæ clamore id exigentibus, carceribus et custodiæ tradiderunt ; et tandem, licet eis per inquisitionem hujusmodi non constaret legitime, prout neque constare poterat, ipsam Johannam aliqua hæresi respersam fuisse, aut alia fidei contraria, ac excessus et crimina hujusmodi commisisse, seu quibusvis erroribus dictæ fidei contrariis inhæsisse, cum ea non forent notoria neque vera, ipsaque Johanna eosdem episcopum et Johannem Magistri requisivisset ut, si quid ipsam prætenderent dixisse vel dicere quod hæresim saperet, vel fidei contrarium esset, id ad examen remitterent apostolicæ Sedis cujus judicium ipsa ex tunc erat subire parata : nihilominus eidem Johannæ, omni defensione innocentiæ suæ sublata et juris ordine 97prætermisso, pro solo libitu voluntatis suæ, in hujusmodi inquisitionis negolio nulliter et de facto procedentes, diffinitivam contra ipsam Johannam, per quam ipsam hæreticam aliisque criminibus et excessibus hujusmodi irretilam judicarunt, sententiam promulgarunt iniquam. Cujus etiam occasione dicta Johanna postmodum, per sæcularem curiam nequiter fuit ultimo supplicio tradita, in periculo animarum ipsam condemnantium, ac ignominiam et opprobrium, ac gravamen, offensamet injuriam matris et fratrum ac consanguineorum prædictorum. Et, sicut eadem petitio subjungebat, de nullitate processus hujusmodi inquisitionis, ex actis illius et alias clare liquet, et de innocentia dictæ Johannæ ; et quia ipsa, præter demerita suæ culpæ, nequiter damnata exstitit, legitimis de facili potest constare documentis. Quare fratres et mater ac consanguinei prædicti, præsertim ad recuperationem honoris sui et dictæ Johannæ, ac ad abolendam infamiæ notam exinde indebite susceptam, agere cupientes : nobis humiliter supplicari fecerunt ut causam nullitatis hujusmodi ac expurgationis de falso dictæ Johannæ impositis, aliquibus in partibus illis audiendam et finedebito terminandam, committere, ipsosque ad prosecutionem causæ nullitatis et expurgationis hujusmodi, ac præmissis non obstantibus, admitti, mandare dignaremur. Nos igitur, hujusmodi in hac parte supplicationibus inclinati, fraternitati vestræperapostolicascripta mandamus quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, assumplo per vos aliquo pravitatis hujusmodi in regno Franciæ deputato, ac vocatis modernis subinquisitore dictæ pravitatis in dicta Belvacensi diœcesi constituto, ac promotore negotiorum 98criminalium dictæ curiæ, et aliis qui fuerint evocandi ; auditis hinc inde propositis super præmissis : quod justum fuerit, appellatione remota, decernatis, faciendo quod decreveritis, per censuram ecclesiasticam, firmiter observari ; non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis, cæterisque contranis quibuscumque. Datum Romæ, apud Sanctum Petrum, anno incarnationis dominicæ M. CCCC. LV., III. idus junii, pontificatus nostri anno primo.

Sic signatum in plica marginis inferioris : S. Consiliati.

Reverendissimi patres et judices clarissimi, ut vestræ prodeat in medium rectitudinis zelus, et sacrum fulgeat veritatis et justitiæ decus, et ex adverso judicantium Petri Cauchon, quondam episcopi Belvacensis, Guillelmi Estiveti, promotoris, Johannis Magistri, subinquisitoris fidei in Belvacensi48, et collegarum seu complicium eorum, citra omnem semper loquendo injuriam, dolosa detegatur intentio, manifestaque pandatur iniquitas ; exemplo purissimi Danielis, divina gratia pro saluteinnocentis Susannæ dolo iniquo condemnatæ, ad convincendam in veteratorum judicum 101malitiam suscitati : placeat postulo attendere judicantium illorum, quorum in rescripto vobis nunc præsentato mentio efficitur, et contra quos nostra propositio dirigitur, latentemdolum, perversumzelum, conspiratam malitiam, præsumptæque auctoritatis judicaturæ damnabilemnimiamaudaciam. Quorsum, quæso, judicantium tam dolose exquisita hæc judicandi invaluerit absque auctoritate temeritas, cum evidentia docuerit judicantes eosdem ad ipsam innocentem filiam inimicitias fovisse capitales, ita ut nedum cohabitantes ejusdem inimicis, sed adhærentes, commensales, familiares, fautores, officiantes et consiliantes habiti sunt palam, publice et manifeste, veluli eorumdem judicantium dicta, facta, processus iniquus, et perniciosæ sententiæ manifestant et exprimunt evidentissime ? Ex quo admiranda venit tanta eorum præsumptio, cum ipsa noverint jura clamare divina pariter et humana, nedum capitales hostes, sedcohabitantes eisdem, a judicandi, testificandi et accusandi officio penitus alienos. Sed ex ipsajudiciiserieatqueforma corrupta nimismaculataque lucet dictorumjudicantium intentio, ipsamque exterminandi filiam officiosa conjuratio, dolosa pariter et iniqua : cum eam vinculis et compedibus ferreis, et duro adscriptam carceri, sub custodibus vilissimis, in castro et potestate sæculari, exquisitis, in rebus arduis, interrogatoriis subtilibus sæpe vexandam duxerint ; et per falsas suæ violentatæ confessionis articulatas excerptiones, sinislras adjectiones, etopinantium discrepationes, vi metuque extortas adjurationes, fictas recidivationes, publica tandem crematione, ausi sunt, pollutis conscientiis et manibus, inique suffocare. Hæc enim ex sui iniqui processus 102visione patent, ex verissimis informationibus constant ; ex quibus infectus ipse processus, sententias et sequelas, vitio doli, nullitatis et iniquitatis maculatas, relinquit manifeste. Hæc attendite, judices clarissimi ; clamatante thronum Domini innocentiæ oppressæ immaculatus sanguis. Vestris est providentiis missa desuper auctoritas, factaque delegatio, atque elucidatio demandata hujus condemnationis iniquæ, ut, per justitiæ ministerium, conscientias fidelium serenas reddere habeatis, et reparationem indicere decentem atque justam et conditam mixturis odoriferis justitiæ et æquitatis.

Nec parum in hac parte apud vestras paternitates attendenda dictæ filiæ puritas, conversatio pudica, humilitas maxima, sinceritas in fide, fervens devotio ad ecclesiastica sacramenta ; quæ fidei infamiam, aut hæresis labem vel suspicionem, nunquam parturiunt aut inducunt. Nec in processus illius reperietur tota deductione quod convicta vel confessa sit crimina illa, quæ falso exprimit iniquissima lata in eam sententia. Quod si de virilis habitus susceptione, aut armorum pro tempore aliquo delatione, fuerit accusata : responsa dedit catholica, excusatoria, ostensa multipliciter necessitate et utilitate publica, pioque et divino instinctu quo ad hoc commonita, allegato ; ita ut ab omni labe sibi imposita, præsertim quæ fidei processum meruerit, expers habita sit, quemadmodum processus ipse in suis probationibus apertissimis manifestat. Quæ placeat animis vestris imprimere, ut, omnem in eadem innocente suspicionem, causæque fidei materiam seu notæ qualiscumque sibi impositæ, cessare, fiat manifestum universis.

103Nec pigeat, patres reverendissimi, advertere quod judicantes præfati, ab initio processus contra dictam filiam agitati, ut formam tenere viderentur jure dispositam, super infamia, ad partes ejus informationes fecerunt ; sed easdem suo processui non copularunt, imo latere eas voluerunt, dolo repleti ; quoniam immaculatam innocentiam, divinorum officiorum frequentiam, sacramentorum perceptionem, et omnis bonæ indolis puritatem, devotionis et catholicæ veritatis amplexus, bonique nominis et honestæ conversationis, fama publica, per illas informationes, relationem dederat authenticam. Sed quia judicantium intentioni adversabatur hæc relatio, a processu ipsas informationes abjecerunt, et dolose sub modio voluerunt abscondi. Hic autem, judices doctissimi, sui nullitatem processus inferunt, et omnium sequelarum ; nam, et secundum juris doctores, omnis illa vitio nullitatis infecta censetur sententia, quam dolus maculat processui admixtus ; maxime si dolo eidem judex consenserit quomodolibet, prout vestræ hæc ponderabunt reverentiæ circumspectæ ; speciali etiam animadversione notantes quod, cum sententia criminalis ferri non possit, nisi in sponte confessum juridice coram suo judice, vel convictum, hæc Puella, in minori ætate constituta, et duro carceri mancipata, metu et terrore custodum, et capitalium inimicorum opprobriis assiduis judicumque immensis vexationibus amicta, pro convicta aut confessa haberi non debuit, et multo minus condemnari, præsertim ab illis judicibus quos sæpius recusavit, et a quibus ad Papam reclamavit, et se et dicta et sua facla remitti postulavit.

Item, his suppositis, ac pro ejusdem innocentis 104Puellæ expurgatione valituris, de cæteris contentis in processu opus est advertere, quanla perseverantia, a Deo et Sanctis ipsam Puellam revelationes habuisse, et eorum auxiliis se processisse ipsa affirmaverit, judicia Ecclesiæ non recusans, sed amplectens ; quodque doctores et litterati plurimi tales eas esse verisimiliter affirmant, de quibus nisi in bonum judicare deberet nullus ; cum talia potius, ubi etiam incerta, essent potius divino arbitrio relinquenda. Nec idolatra, nec divinatrix aut confictrix hujusmodi revelationum fuit hæc dicenda Puella, nisi nulliter et de facto, nec seductrix in aliquo, quæ subditos populos ad sui naturalis regis et domini obedientiam reducere studuit, soli Deo credens, et Sanctos Dei invocans, seclusa et expulsa malorum spirituum adoratione et invocatione quacumque.

Item, quoniam judices antedicti non erubuerint in sententiis per eos attentatis, doli, iniquitatis et nullitatis vitio infectis, multa de filia et Puella eadem innocente proferre opprobria, ipsamque super variis confessam criminibus et convictam, falso adscribere, et tanquam errantem in fide et relapsam in hæreticam falso, mendose et inique condemnare ; in quibus omnibus, si processusseriesrevolvatur, debite nec convicta, nec confessa poterit apparere : placeat reverentiis vestris illam prædictis criminibus non obnoxiam declarare, atque condemnationes et declarationes contra eam prolatas retractare, et omnem hinc exortum scandalum abolere, justitia mediante.

Item, quoniam falsus ille processus adversantium continet quod per opinantes multos, in særo et humano jure peritos, filia hæc condemnata sit, cum 105tamen ipsis opinantibus suarum confessionum nullus unquam processus traditus fuerit, neque visus per ipsos ; sed subdoli equidem dati sunt ad opinandum articuli, incipientes, Quædam fœmina, a suis confessionibus dissimiles, subtrahentes quæ pro sua justificatione valebant, et superaddentes aggravationes iniquas, falsas et subreptitias omnimode, in quibus tamen judicantium penitus fundata videtur perversa sententia, exinde nullitate infecta : quæ peto per vestras providentias teneri memoriter, et eidem processui, pro dissimilitudine evidenti, ad confessionem dictæ Johannæ debite comparari.

Item, et ipsa prætensa, per judices prædictos in processu posita, adjuratio falsa venit plurimum ponderanda, quoniam illa quæ processui inserta est, de novo post processum completum fabricata, prolixa valde et artificio confecta valido, quam nec concipere ipsa potuisset innocens filia et ignara ; imo altera sibi præsentata est dissimilis, et brevi schedula comprehensa ; quam si territa protulerit, nihil egisse visa erit, quoniam et tortoris exspectatio, et ignis parati crematio, et instans comminatio crudelis interitus, melu eam utique permaximo ad id compellere videbantur. Neque pigebit pariter advertere dictam puellam seu filiam sæpius tunc, cum sic tractaretur, dixisse adversis judicibus quod ipsa domino nostro Papæ Romanæ Ecclesiæ, se etdicta sua penitus submittebat, quodque ad eum duceretur, vel dicta et facta ejus ad eum mitterentur. In quibus omnibus constat eam non fuisse schismaticam, sed veram catholicam ; non hæreticam, sed obedientem et fidelem ; quin imo prædicta omnia sonant interjectam ad Papam appellationem 106verissimam. Ex quibus omnibus inferre opus est sententiam ipsam judicantium ipsorum esse nullam, et a non judicibus prolatam, erroneam atque falsam, quæ falso et mendaciter adstruit Puellam ipsam schismaticam pariter et errantem.

Hæc et alia multa, in dicta præsentatione rescripti, dictus venerabilis magister Petrus Maugier in genere breviter exposuit ; protestans particularius et amplius, vocatis partibus, illa exponere pariter et declarare ; petens et partes vocari, et justitiam viduæ antedictæ et suis consanguineis breviter expediri, sicut a Sancta Sede apostolica et sanctissimo domino nostro Calixto eisdem præfatis dominis Delegatis injungitur ; partes, de quibus evocandis mandatur in rescripto, evocando, seu evocari faciendo, et ministrando viduæ antedictæ debitum justitiæ complementum.

In nomine Domini, amen. Per hoc præsens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum quod, anno ejusdem Domini M. CCCC. LV., indictione tertia51, mensis vero novembris die decima octava, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Calixti, divina Providentia papæ tertii anno primo ; in nostrum, notariorum et testium infrascriptorum, ad hæc vocatorum specialiter et rogatorum, præsentia, personaliter constituti, Ysabellis d’Arc diœcesis Tullensis, mater, et dominus Petrus d’Arc, miles, frater quondam Johannæ d’Arc, vulgariter dictæ la Pucelle de Dompremey-sur-Meize, dictæ Tullensis 109diœcesis ; ex eorum certis scientiis, melioribus via, jure, modo et forma quibus melius potuerunt et debuerunt, possuntque et debent : fecerunt, constituerunt, creaverunt, nominaverunt et solemniter ordinaverunt apud acta causæ hujusmodi, dilectos suos et fideles, venerabiles et circumspectos viros, dominos et magistros : Johannem Loyseux, Johannem Angoti, Joannem Generi, Joannem Merati, Ludovicum Penyot, Parisius ; Guillelmum Prevosteau52, Guillelmum Leconte, licentiatos in legibus, advocatos ; Petrum Cointe53, Johannem Veteris, Rothomagi, procuratores ; Johannem Geffroy, Gerardum Folie, Laurentium Surreau, Jacobum Foucques, canonicos Rothomagenses ; Johannem Frocourt54, Johannem de Granviller55 et Radulphum Fabri, Belvaci commorantes, procuratores suos generales, et eorum quemlibet in solidum (ita tamen quod non sit melior conditio primitus occupantium, nec deterior subsequentium ; sed quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium libere prosequi possit, mediari, terminari et finiri, cum effectu), specialiter et expresse, ad, ipsorum constituentium nomine sive nominibus, 110prosequendum nullitatem processuum, sententiæ et omnium inde secutorum, olim agitatorum contra dictam Johannam, vulgariter dictam la Pucelle, reparationemque condignam requirendum, petendum et obtinendum ; atque coram reverendissimo et reverendis in Christo patribus, dominis Johanne, miseratione divina archiepiscopo et duce Remensi, Guillelmo, Parisiensi, et Ricardo, Constantiensi episcopis, et fratre Johanne Brehal, sacræ theologiæ professore, altero ex Inquisitoribus hæreticæ pravitatis, in regno Franciæ constituto, seu eorumdem altero, deputatis vel deputandis ab eisdem judicibus et commissariis a Sancta Sede deputatis, comparendum ; agendumque et defendendum, nomine dictorum constituentium ; et pro ipsis, libellum seu libellos, et quascumque petitiones, verbo vel in scripto, dandum, faciendum et offerendum ; replicandum, duplicandum, triplicandum, et, si opus fuerit, quadruplicandum ; litem seu lites conteslandum, et contestari faciendum ; domicilium eligendum, ipsosque constituentes excusandum, advoandum et desadvoandum ; cautiones quascumque præstandum ; decalumnia, malitia et veritate dicendum ; et cujuslibet alterius generis juramentum, quod in causis requiritur, et postulat ordo juris, in animas ipsorum constituentium, præstandum ; juramentum deferendum ; delatum in se suscipiendum ; ponendum et articulandum ; positionibus et articulis respondendum ; testes, litteras, acta, instrumenta et quævis alia probationum genera, in modum probationis producendum et exhibendum ; testes jurare videndum ; in testes et eorum dicta, ac contra se exhibita et producta, dicendum, et eos vel ea reprobandum ; 111crimina et defectus opponendum ; terminos et dilationes petendum ; exceptiones cujuslibet generis proponendum ; judicis officium implorandum et allegandum ; in causa seu causis concludendum ; sententiam seu sententias, tam interlocutorias, quam diffinitivas, ferri petendum et audiendum ; et, si necesse fuerit, ab eisdem, et alio quocumque gravamine sibi illato vel inferendo, provocandum et appellandum ; provocationes et appellationes suas prosequendum, intimandum, insinuandum et notificandum ; appellationes56, cumdebita instantia, semel vel pluries, necnon principale et expensas, si quæ fuerint adjudicatæ, petendum, repetendum et obtinendum ; de receptis quitandum ; beneficium suæ absolutionis simpliciter et ad cautelam, ac restitutionis in integrum, petendum et obtinendum ; alium seu alios procuratorem, seu procuratores, unum vel plures loco sui substituendum, qui similem vel eamdem habeant in præmissis potestatem ; et eum vel eos revocandum, præsenti procuratorio in suo vigore permansuro ; et generaliter ad omnia alia et singula gerendum, faciendum, procurandum et exercendum, quæ in præmissis, et circa ea necessaria fuerint, seu etiam opportuna, et quæ ipsimet constituentes facerent aut facere possent, si in præmissis præsentes et personaliter interessent ; etiam si quæ sint quæ mandatum exigant magis speciale. Promittentes iidem constituentes, per fidem suam, in manibus nostrum, notariorum subscriptorum, corporaliter præstitam, ac sub hypoteca et obligatione omnium et singulorum bonorum suorum, 112mobilium et immobilium, præsentium et futurorum, se ratum, gratum, firmum atque stabile habere et habituros perpetuo, totum id et quidquid per dictos procuratores suos, aut eorum alterum, ac per substitutos seu substituendos ab eisdem, seu eorum altero, actum, dictum gestumque fuerit in præmissis, seu etiam alias quomodolibet procuratum, etsi necesse fuerit judicio sisti et judicatum solvi, cum clausis opportunis. De et super quibus præmissis omnibus et singulis, sæpedicti constituentes petierunt per nos, notarios infrascriptos, sibi fieri atque tradi publicum instrumentum, seupublica instrumenta, unum, vel plura. Acta fuerunt hæc Parisius, juxta ecclesiam Beatæ Mariæ Parisiensis, sub anno, indictione, die, mense et pontificatu prædictis ; præsentibus ad hæc venerabilibus et circumspectis viris : magistro Guillelmo Bouillé, in theologia magistro, magistro Simone Chapitault, Ægidio Hanage, Laurentio Vincentii, et Petro Heurgalent, testibus ad præmissa vocatis specialiter et rogatis. Ferrebouc. Comitis.

In nomine Domini, amen. Per hoc præsens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum quod, anno ejusdem Domini M. CCCC. LV., indictione tertia57, mensis vero novembris die vicesima quarta, etc., etc ; in præsentia, etc., personaliter constitutus, Johannes d’Arc, fraterquondam Johannæ, vulgariter dictæ la Pucelle de Dompremy-sur-Meize, Tullensis diœcesis ; ex ejus scientia, etc., dilectos 113suos et fideles, venerabiles et discretos viros, dominos et magistros : Johannem Loiseux, Johannem Angot, Johannem Generi, Johannem Merati, Ludovicum Peniot, Parisius ; Guillelmum Prevosteau, Guillelmum Leconte, licentiatos in legibus, advocatos ; Petrum Lecointe, Johannem Veteris, Rothomagi, procuratores ; Johannem Geffroy, Girardum Folie, Laurentium Surreau, Jacobum Foucques, canonicos Rothomagenses ; Johannem Frocourt, Johannem de Gravillier et Radulphum Fabri, Belvaci commorantes, procuratores suos, etc.58.

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione Parisiensis episcopus, judices et commissarii in hac parte, a sanctissimo in Christo patre et domino nostro, domino Calixto, divina providentia papa tertio, una cum reverendo in Christo patre domino episcopo Constantiensi, nostro in hac parte collega, ad supradicta specialiter deputati, cum illa clausula : Quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, etc. Omnibus et singulis presbyteris, vicariis, curatisetnon curatis, cæterisque ecclesiarum rectoribus ac tabellionibus publicis, et aliis notariis ubilibet constitutis, ad quem seu quos nostræ præsentes litteræ pervenerint, cæterisque quos infrascriptum tangit negotium quomodolibet, salutem et dilectionem æternam. Inter catholica fidelium opera fulget caritatis amplexus, cujusardore purissimo 114flebiles sæpius oppressorum querelæ, pro ministerio veritatis atque justitiæ, remedia cupiunt opportuna. Sane a paucis citra diebus, voce lugubri, pia insinuatione et gravi cordis amaritudine, nostris prostrati conspectibus, vicibus iteratis, certum se obtinuisse apostolicæ Sedis mandatum patens, nobis directum, sub apostolica bulla, constanter asseruerunt et obtulerunt, scilicet honesta mulier Ysabellis, mater, et Petrus d’Arc, frater, tam suo quam cæterorum parentum defunctæ Johannæ d’Arc, nominibus ; utque illud reciperemus gerendum, stabiliendum et fundandum eisdem conquerentibus et afflictis ; ut suæ supplicationis, difficilis aggressus, causas in apertum dicerent, et prætensi mandali præsentationem admitti solemniter postularent, patrocinio sibi consilii distributo, diem et locum assignavimus. Qui rursum termino eisdem assignato, die scilicet decima septima præsentis mensis novembris, in aula episcopali Parisiensi, convocatis et assistentibus nonnullorurn prælatorum venerabiliumque magistrorum juris utriusque professorum, licentiatorum, baccalariorum, aliorumque regularium scholarium, ecclesiasticorum et laicorum multitudine copiosa ; nobis ad id solemniter pro tribunali sedentibus ; voce sonora, per sui organumconsilii, exposueruntflebiliterquod, a quibusdam exactis temporibus, Johanna d’Arc, filia naturalis et legitima Ysabellis, et soror Petri et Johannis, conquerentium eorumdem, gravi admodum suæ famæ et totius parentelæ nota, pariter et jactura, offensa est et enormiter læsa ; ex eo præcipue, ut dicebant, quod, quorumdam æmulorum suorum, vel reipublicæ sub qua ipsa [et] parentes sui vivere et nutriri consueverant, adversantium, violentia operante, dicta Johanna detenta 115est ; et sine juris forma, parte legitima, inquisitione debita, et terminis in fidei materia requisitis cessantibus, carceri duro ab initio mancipata exstitit ; et licet falso, in fidei materia, per quemdam prætensum reverendi in Christo patris domini Petri Cauchon, episcopi tunc Belvacensis, promotorem, delata fuerit coram ipso Belvacensi episcopo, et quodam vicario Inquisitoris hæreticæ pravitatis, ibidem prætensi, judicibus : nulliter et de facto processus adversus eam, talis qualis, agitatus est ; cumque, tanquam in fide Christi renata, fidelium more, perseveraverit, divinos cultus et Ecclesiæ traditiones amplexando devote, neque aliquid a sancta Ecclesia alienum asseruerit, sed potius exquisitis interrogatoriis responsa catholica dederit ; attamen, falso confictis et fabricatis confessionibus et articulis, et quibusdam per vim, metum aut circumventionem extortis, sibi injuste impugnantes, eam aliqua a traditione veritatis devia protulisse, seu alias contra fidem et Ecclesiam graviter deliquisse, non erubuerunt imponere ; exindeque, sicut falsis inhærentes principiis, subdolis mediis procedentes, ad iniquas sententias, primum perpetui carceris, et deindebrachio sæculari dimissionis, et tandem ad impiam et detestandam finalis excidii exsecutionem, crudeliter processerunt. Subjungentes desolatione lugubri præfati conquerentes, super his sibi opportunitate suscepta, quam ex legitimis causis prius sibi congruam nescierunt, ad Sanctæ apostolicæ Sedis, cujus et ipsa Puella sæpius, dum sic agitaretur judicium, expetivit recursum, tandem in forma justitiæ decreta59 ; cujus, forma dicti apostolici mandati, provisionis 116nobis est delegata commissio. Demum instantes (quoniam et per ipsum apostolicum rescriptum, a Sede eadem Sacrosancta et domino Papa moderno, delegatio ipsa nobis directa cognoscitur), humili et lamentabili prece, quatenus eam pia compassione admittere, et eisdem veritatis et justitiæ operas impendere dignaremur ; tendentes et finaliter concludentes ut, per nos mandati ipsius aposlolici præsentatione recepta, ad ejus exsecutionem, secundum suam formam, procedere curaremus ; et deinceps, justitia suadente, dictorum temerariorum ac præsumptorum, falsorum et confictorum, utassereba[n]t, processuum, sententiarum et exsecutionum, cum omnibus inde secutis, nullitatem, et temeræ præsumptionis ac falsitatis declarationem, seu eorum irritationem, cassationem et adnullationem, pronuntiare et sententiare, necnon læsi honoris acoffensæ, ac famæ eorum reintegrationem, reparationemque congruam injuriarum tanta præsumptione illatarum, et innocentiæ ejusdem Johannæ puritatem, vera expurgatione, palam vellemus decernere ; ita ut ad perpetuam cederet hominum memoriam hujusmodi reparatio ; seu alias, ad fines debitos canonice obtinendos, tempore et loco latius, ut protestabantur, exprimendos et reservandos, eisdem nostrum humiliter implorantibus, protenderemus judicium. His idcirco sic expositis, ad fines præfatos consequentes, plurimis rationibus auditis palamque deductis et apertis, cum protestationibus debitis et honestis, habita illico super hoc deliberatione sincera, nostrum ad ejusdem mandati apostolici receptionem præbuimus assensum. Suscepto itaque per nos, cum ea qua decuit reverentia, apostolico mandato, dato Romæ 117apud Sanctum Petrum, anno incarnationis dominicæ MCCCCLV., tertio idus junii ; ut, secundum debitam jurisformam, [ad ejusdem exsecutionem valide procedamus, per dictos conquerentes requisiti instanter ; assumpto tamen et assistente nobiscum, ex eadem mandati forma, alterolnquisitorum hæreticæ pravitatis, in hoc regno Franciæ deputato, auctoritateeadem, reverendo scilicet sacræ theologiæ professore, religioso magistro Johanne Brehal, ordinis Fratrum Prædicatorum : mandatum ipsum apostolicum palam ex integro perlegi fecimus, et in aperto publicari. Et deinde, decreta per nos evocatione speciali eorum omnium et singulorum, qui secundum ejusdem mandati seriem visi sunt evocandi ; insuper ut ampliori maturitate hac inre procedere habeamus, et ne quisquam agendorum ignorautiam valeat prætendere : nostram hanc gencralem et peremptoriam, ex abundanti cautela, citationem fieri et publicari jussimus, ipsamque locis publicis, quibus convenerit, duximus afligendam. Quocirca, eadem auctoritate apostolica qua fungimur, nos, Commissarii speciales et Delegati præfati, vobis omnibus et singulis supradictis, presbyteris, vicariis, curatis et non curatis, cæterisque ecclesiarum rectoribus, et tabellionibus publicis, et aliis notariis ubilibet constitutis, mandamus, et virtute sanctæ obedientiæ, et subpœnis suspensionis in presbyteros, et in cæteros excommunicationis, quas ferimus in his scriptis, nisi feceritis quod mandamus : præcipimus quatenus præsens nostrum instrumentum, edictum, seu copiam manu notarii signatam, valvis ecclesiæ Rothomagensis, et aliarum ecclesiarum civitatum et locorum, de quibus, pro parte conquerentium seu impetrantium 118eorumdem, fueritis requisiti, aut alter vestrum fuerit requisitus, palam et publice affigatis, seu affigat ; citetisque seu alter vestrum peremptorie citet omnes et singulos, cujuscumque dignitatis seu eminentiæ, gradus, honoris, statusetconditionis exsistant, seu quomodolibet interesse credentes, aut in forma juris partes formales, denuntiatores, vel accusatores dictæ quondam Johannæ, vel eorumdem processuum prætactorum defensores, aut alias partes se exhibere volentes juridice. Quos etiam, auctoritate eadem apostolica, in his scriptis evocamus et citamus, ad vicesimam diem instantis mensis decembris, hora tertia, proximefuturam, si dies ipsa juridica fuerit ; alioquinad proximamdiemjuridicam indesequentem, qua nos pro tribunali, aut alium, seu alios pro nobis subdelegatione fungentes, inhac causa sedere contigerit ; per se, vel per procuratores suos idoneos, sufficienter instructos, cum illis omnibus, juribus, litteris et munimentis, quibus se juvare voluerint in hac parte ; Rothomagi, in aula archiepiscopali comparituros, coramnobis autaltero nostrum, vel subdelegatis aut subdelegandis seu subdelegando nostris vel alterius nostrum ; ad dicendum vel proponendum, verbo vel in scriptis, quidquid dicere voluerint contra litteras apostolicas prædictas, evocationes, relationes seu exsecutionem earumdem ; necnon de justitia et jure, et quod justum fuerit, dictis conquerentibus ac nostro promotori, si opus fuerit, responsuros ; ac alias, prout juris fuerit, in hujusmodi causa processuros, cum circumstantiis, dependentiis et connexis, ad omnes actus juridicos, et usque ad diffinitivam, et ejus exsecutionem inclusive ; cum intimatione 119debita, certificando ubilibet sic citatis, quod, sive præfixo peremptorio termino supradicto comparuerint, seu non, prout fuerit rationis, absentium contumacia non obstante, debite procedemus, aut procedent, prout fuerit rationis. Verumtamen, ut nulla ex parte justitiæ via qualiscumque fraudetur, petentibus nostri mandati exhibitionem aut copiam, quorum intererit, suis sumptibus voluimus dari et exhiberi. Et quæ in hac parte, per vos aut alterum vestrum, facta, exsecutata vel affixa fuerint, in vim nostræ evocationis, sub vestra fide et authentica in scriptis relalione, nobis aut alteri nostrum sive a nobis delegandorum, præcipimus, auctorilate præfata, tradi et indilate expediri. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium præmissorum, præsentes nostræ citationislitteras, seupræsenspublicuminstrumentum, per notarios publicos infrascriptos nostros, et hujusmodi causæ scribas, et per nos juratos, subscribi et publicari mandavimus ; et nostrorum sigillorum appensione communiri. Datum et actum Parisius, in majori aula superiori episcopali Parisiensi, sub anno a nativitate Domini M. CCCC. LV., indictione III., mensis vero novembris die XVII., pontificatus ejusdem domini nostri Calixti, papæ tertii, anno I. ; præsentibus venerabilibus et litteratissimis viris, magistris Gerardo Gehe60, Guillelmo Bouillé, ac fratribus, Johanne 120Soret61, Johanne de Vernone62, ordinis fratrum Beatæ Mariæ de Monte Carmeli, sacræ theologiæ professoribus ; Hectore de Quoquerel63, Martino de Fraxinis64, decretorum doctoribus ; Petro Gay et Johanne Le Rebours, in jure canonico licentiatis ; testibus ad præmissa vocatis special iter et rogatis.

Verum, quia ego, Johannes de Cruisy, presbyter Autissiodorensis diœcesis, in jure canonico licentiatus, publicus, apostolica et imperiali auctoritatibus, notarius, curiæque episcopalis Parisiensis juratus et scriba, præsentium litterarum apostolicarum præsentationi, receptioni et citationis decreto, cæterisque præmissis omnibus, dum sic per dictos dominos delegatos Judices, et coram eis, agerentur et fierent, præsens, una cum testibus supra, et notariis 121infrascriptis, fui ; eaque sic fieri vidi et audivi : idcirco præsentes litteras seu præsens publicum instrumentum, alterius manu fideliter scriptum, signo meo apostolico, una cum appensione sigillorum infrascriptorum, signavi, hic me manu propria subscribendo, in veritatis testimonium, requisitus.

Sic signatum : J. de Cruisy.

Et ego, Dionysius Comitis, presbyter Constantiensis diœcesis, in jure canonico baccalarius, publicus, apostolica et imperiali auctoritatibus, Curiæque Conservationis65 privilegiorum Universitati Parisiensi a Sancta Sede apostolica indultorum, notarius juratus ; super præmissis omnibus et singulis, dum, sicut præmittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum testibus supra et notariis infrascriptis, præsens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo, his præsentibus litteris, sive publico instrumento, manu aliena fideliter scripto, signum meum solilum, una cum sigillis dominorum Judicum, et notariorum infrascriptorum signis et subscriptionibus, apposui, requisitus et rogatus, in fidem et testimonium omnium 122et singulorum præmissorum.

Sic signatum : D. Comitis.

Et me, Francisco Ferrebouc, clerico Parisiensi, in jure canonico licentiato, publico, apostolica et imperiali auctoritatibus, Curiarumque Conservationis privilegiorum, almæ matri Universitati Parisiensi a Sancta Sede apostolica, indultorum, et episcopalis Parisiensis, notario jurato ; qui prædictarum litterarum apostolicarum præsentationi, receptioni et requisitioni, citationis decreto, cæterisque præmissis omnibus et singulis, dum, sicut præmittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum prænominatis testibus, et notariis supra et infrascriptis, præsens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo huic præsenti publico instrumento, manu aliena, me aliis negotiis legitime præpedito, fideliter scripto, signum meum publicum et fieri solitum, una cum signis et subscriptionibus dictorum notariorum apposui, requisitus et rogatus, in fidem et testimonium omnium et singulorum præmissorum.

Sic signatum : F. Ferrebouc.

Et me, Petro de Rupe, canonico Aniciensi, in utroque jure baccalario, ac litterarum apostolicarum abbreviatore, necnon auctoritate apostolica publico notario ; qui præinsertarum litterarum apostolicarum præsentationi, receptioni, requisitioni, citationis decreto, cæterisque præmissis omnibus et singulis, dum, sicut præmittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum prænominatis testibus et notariis suprascriptis, præsens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Et ideo me huic publico instrumento, manu alterius fideliter scripto, aliis me occupato negotiis, 123subscripsi, et signum meum solitum apposui, una cum signis et subscriptionibus dictorum notariorum, in fidem et testimonium omnium et singulorum præmissorum, requisitus et rogatus.

Sic signatum : P. de Rupe.

Reverendissimo ac reverendo in Christo patribus ac dominis, dominis Johanni, miseratione divina archiepiscopo et duci Remensi, ac Guillelmo, eadem miseratioue episcopo Parisiensi, judicibus et commissariis in hac parte, a sanctissimo in Christo patre et domino nostro, domino Calixto, divina providentia papa tertio, una cum reverendo in Christo patre et domino, domino episcopo Constantiensi, vestro in hac parte collega, specialiter deputatis, cum illa clausa : Quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, etc. Vestri humiles subditi, Socius Votes, presbyter Rothomagensis diœcesis, et Geraldus de Sale, Remensis diœcesis, eadem auctoritate apostolica jurati notarii, reverentiam debitam cum obedientia et honore. Noverint reverendissimæ paternitates vestræ, noslitteras vestras, seu edictum publicum, imo verius apostolicum, cui præsentes nostræ litteræ sunt actestæ66 alias annexæ, pro parte honestæ mulieris Ysabellis, matris, et nobilis viri Petri d’Arc, militis, fratris, aliorumque parentum defunctæ Johannæ d’Arc, vulgariter dictæ la Pucelle, nobis præsentatum, reverenter recepisse ; ipsumque vestrum edictum, in sua originali forma, die undecima hujus mensis 124decembris, valvis ecclesiæ Rothomagensis, palam et publice, circa horam nonam de mane dictæ diei, affixisse ; ipsasque litteras, ab illa hora qua divina in ecclesia celebrabantur, usque ad horam duodecimam vel quasi, ejusdem diei, et in crastinum, duplum ejusdem originalis edicti, per nos, notarios prædictos, subscriptum et signatum, eisdem valvis, usque ad hanc diem veneris, decimam nonam dicti mensis decembris, affixas et affixum dimisisse ; nosque et quemlibet nostrum, earumdem litterarum seu edicti vigore, auctoritate apostolica, peremptorie citasse omnes et singulos cujuscumque dignitatis, præeminentiæ, gradus, honoris, status et conditionis exsistant, seu quomodolibet interesse credentes, aut in forma juris partes formales, denuntiatores, vel accusatores dictæ quondam Johannæ, processuum contra eam, dum viveret, in prætensa materia fidei factorum defensores, aut alias partes se exhibere volentesjuridice, prout et eos, eadem auctoritate apostolica in his scriptis vestris vocastis et citastis, ad diem vicesimam hujus mensis decembris, hora Tertiarum, si dies ipsa juridica fuerit ; alioquin ad proximam diem juridicam inde sequentem, qua vos pro tribunali, aut alium, seu alios, pro vobis subdelegatione vestra fungentes in hujusmodi causa, sedere contigerit ; per se vel per procuratores suos idoneos, sufficienter instructos, cum iliis omnibus, juribus, litteris et munimentis, quibus se juvare voluerint in hac parte ; Rothomagi, in aula archiepiscopali, coram vobis, altero vestrum, aut subdelegatis, vel subdelegandis vestris, aut alterius vestrum : comparituros, ad dicendum vel proponendum verbo vel in scriptis quidquid dicere voluerint, 125contra litteras apostolicas prædictas, evocationes et relationes, seu exsecutionem earumdem ; necnon de justitia et jure, et quod justum fuerit, conquerentibus in dictis vestris litteris, ac promotori vestro, si opus fuerit, responsuros, aut alias, prout juris fuerit, processuros, in hujusmodi causa, cum circumstantiis, dependentiis et connexis, ad omnes actus juridicos, usque ad diffinitivam et ejus exsecutionem inclusive ; cum intimatione debita, certificantes ipsos sic citatos quod, sive præfixo peremptorio termino supradicto comparuerint, seu non, vos, vel vestri, ut præfertur, subdclegandi, auteorum seu vestrum alter, prout juris fueritet rationis, absentiumcontumacia nonobstante, debite procedetis, procedentaut procedet aliquis vestrum, seu eorum alter, prout juris fuerit. Quibus quidem citationibus, nullus de citatis comparuit, nec copiam petiit, quamvis qualibet dierum affixionis hujusmodi, a multitudine populi lectæ fuerint. Quæ præmissa sic per nos facta fuisse, reverendissimis paternitatibus vestris certificamus per præsentes. In cujus rei testimonium, easdem præsentes nostras litteras signis nostris manualibus duximus roborandas.

Sic signatum : Socius et G. de Sale.

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione, Parisiensis episcopus, judices et commissarii in hac parte, a sanctissimo in Christo patre et domino nostro, domino Calixto, divina providentia papa tertio, una cum reverendo in Christo patre et domino, Constantiensi episcopo, nostro in hac parte collega, ad infrascripta 126specialiter deputati, cum illa clausa : Quatenus vos vel duo, aut unus vestrum : universis et singulis abbatibus, prioribus, decanis, præpositis, archidiaconis, thesaurariis, præcentoribus, cantoribus, archipresbyteris, canonicis, rectoribus et perpetuis vicariis, et aliis cappellanis, curatis, ac aliis personis ecclesiasticis, beneficiatis et non beneficiatis, exemptis et non exemptis, et etiam notariis et tabellionibus publicis, per civitatem et diœcesim Belvacensem, et aliis ubilibet constitutis, et eorumcuilibet in solidum, ad quem seu quos nostræ præsentes litteræ pervenerint, salutem in Domino, et mandatis nostris, imo verius apostolicis, firmiter obedire. Noveritis [quod] nos litteras sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calixti, divina providentia papæ tertii, cum filis cannabisenis67, vera bulla plumbea ipsius domini nostri Papæ, bullatas, non vitiatas, non cancellatas, non abrasas, nec in aliqua sui parte suspectas, sed omni prorsus vitio et suspicione carentes, nobis [præsentatas] per venerabilem, scientificum et egregium virum, magistrum Petrum Maugerii, decretorum doctorem ; præsentibus et adstantibus nobili viro, domino Petro d’Arc, milite, ac Ysabelle, ejusdem matre, hoc petenlibus et requirentibus ac stipulantibus pro Johanne d’Arc, fratre dicti domini Petri d’Arc, Tullensis diœcesis, in dictis litteris apostolicis descriptis ; in testium et notariorum præsentia, cum ea qua decuit reverentia recepimus, hujusmodi sub tenore : Calixtus, episcopus, servus servorum Dei, etc, ut prius patet. 127Post quarum quidem litterarum apostolicarum præsentationem et receptionem, fuimus, per dictum dominum Petrum d’Arc, militem, et Ysabellem, ejus matrem, legitime stipulantes pro dicto Johanne d’Arc, fratre ejusdem domini Petri d’Arc, in dictis litteris apostolicis principaliter nominatos, cum instantia debita requisiti, ut : in negotio hujusmodi, juxta formam et tenorem dictarum litterarum, nobis præsentatarum, procedere curaremus, atque citationem legitimam contra reverendum in Christo patrem, dominum episcopumBelvacensem, et subinquisitorem hæreticæ pravitatis, in diœcesi Belvacensi constitutum, ac promotorem negotiorum criminalium dictæ curiæ Belvacensis, necnon omnes alios et singulos, sua communiter vel divisim interesse credentes, decernere vellemus et dignaremur. Nos igitur, considerantes, Paulo testante, obedientiam victimis jure præponi, ad ea libenter intendimus, perquæ, superiorum et præcipue Sanctæ Sedis apostolicæ parendo mandatis, justitia in publicum pateat, et veritas in oblivionem non vagetur ; ut exinde contra nescientes in semitis justitiæ gressus suos [dirigere], ipsamque conviciis lacerare præsumentes, ipsa, regnorum protectrix, poscentibus æquo libramine tribuatur. Assumpto nobiscum, quoad præmissa exsequenda et fine debito terminanda, et prout in suprascriptis litteris apostolicis nobis fieri mandabatur, venerabili et religioso viro, fratre Johanne Brehalli, sacræ theologiæ professore, ordinis Fratrum Prædicatorum, altero hæreticæpravitatis in regnoFranciæ Inquisitore ; volentes mandatum apostolicum suprascriptum, nobis in hac parte directum, reverenter exsequi, sicut tenemur : 128vobis omnibus et singulis, universis superius nominatis et vestrum cuilibet in solidum (quos, auctoritate apostolica, in hac parte requirimus et monemus, primo, secundo et tertio, ac in virtute sanctæ obedientiæ, et sub excommunicationis pœna, quam in vos et vestrum quemlibet, qui super hoc fueritis requisiti seu requisitus, [si] mandatum nostrum, imo verius apostolicum, contempseritis, seu neglexeritis, aut neglexerit contumaciter adimplere, et mandatis nostris hujusmodi, imo verius apostolicis, non parueritis, cum effectu feremus, dicta canonica monitione præmissa), districte præcipimus et mandamus quatenus, ad hujusmodi mandatum nostrum exsequendum, alter vestrum alterum non exspectet, nec unus per alium se excuset. Eosdem dominum episcopum et subinquisitorem dictæ hæreticæ pravitatis, in dicta diœcesi Belvacensi constitutum, ac promotorem negotiorum criminalium, omnesque alios et singulos, cujuscumque status, gradus, sexus, dignitatis aut conditionis exsistant, communiter vel divisim sua interesse credentes, ex parte nostra, imo verius apostolica, peremptorie citare curetis ; quos et eorum quemlibet nos etiam, tenore præsentium, citamus, ut, duodecima die mensis decembris68 proxime futuri, si dicta dies duodecima juridica fuerit, et nos in aula majori archiepiscopali Bothomagensi, ad jura reddendum, pro tribunali sedebimus, aut alter nostrum sedebit ; alioquin proxima die juridica ex tunc immediate sequente, qua nos, aut nostrum alter, in dicta aula majori archiepiscopali Bothomagensi, adjura reddendum [sedere] contigerit ; per 129se vel procuratores suos idoneos, ad causam hujusmodi specialiter constitutos et sufficienter instructos, cum omnibus juribus, litteris et aliis munimentis negotium hujusmodi concernentibus, Rothomagi, in aula prædicta, compareant in judicio legitime, coram nobis vel altero nostrum, ad dicendum et proponendum quidquid dicere et allegare voluerint contra litteras apostolicas prædictas, citationem, relationem et ejus exsecutionem ; et alias ad procedendum in hujusmodi causa, secundum casus et narrationis exigentiam, usque ad decisionem ipsius causæ, prout fuerit juris et rationis ; eisdem Petro et Ysabelli, principalibus et pro dicto Johanne stipulantibus, atque promotori causæ hujusmodi principaliter constituto, de justitia responsuri. Si vero præfatos episcopum, subinquisitorem et causarum criminalium promotorem invenire personaliter non possetis, citetis eos in domibus habitationum suarum, si ad easdem pateat vobis tutus accessus ; alioquin in ecclesia cathedrali Belvacensi, per affixionem præsentium, seu earumdem veram copiam, notariorum manibus signatam, quando in ipsa ecclesia populus fidelium venerit ad divina audieuda ; et in aliis locis de quibus fueritis requisiti, seu requisitus ; ita tamen quod, in his exsequendis, alter vestrum alterum non exspectet, nec unus per alium se excuset ; et alias taliter quod hujusmodi nostra citatio ad ipsorum subinquisitoris et causarum criminalium promotoris, et aliorum sua interesse credentium, debeat et præsumatur verisimiliter notitiam pervenire, modo et forma superius expressatis. Certificantes eosdem subinquisitorem et promotorem, ac omnes alios, sua interesse credentes, quod, sive in dictæ citationis termino 130comparuerint, sive non, coram nobis aut altero nostrum : nos in causa hujusmodi procedemus ad instantiam partium coram nobis legitime comparentium, aliorum absentia seu contumacia non obstante. Formam vero citationis, et quidquid super præmissis duxeritis faciendum, nobis, per vestras patentes litteras, harum nostrarum litterarum seriem continentes, vel instrumentum publicum, remissis præsentibus, studeatis diligenter intimare. Mandamus tamen vobis ut dictis subinquisitori, promotori, et aliis sua interesse credentibus, si petierint et habere voluerint, faciatis seu fieri procuretis copiam de præmissis ; ipsorum tamen sumptibus et expensis. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium præmissorum, præsentes nostræ citationis litteras, seu præsens publicum instrumentum, per notarios publicos infrascriptos et nostros in hujusmodi causa scribas, et per nos juratos, subscribi et publicari mandamus, et nostrorum sigillorum appensione communiri. Datum et actum Parisius, in majori aula superiori episcopali Parisiensi, sub anno a nativitate Domini M. CCCC. LV., indictione tertia, die XVII. mensis novembris, pontificatus domini nostri Calixti, papæ tertii, anuo primo. Præsentibus ibidem venerabilibus et litteratissimis viris, magistris Gerardo Gehe, Guillelmo Boullé, ac fratribus Johanne Soret69, Johanne de Vernone, ordinis Carmelilarum, sacræ theologiæ professoribus ; Hectore de Quoquerel, Martino de Fraxinis, decretorum doctoribus ; Petro Gay, Johanne Le Rebours, in jure canonico licentiatis ; testibus ad præmissa vocatis specialiter et rogatis.

Verum quia ego, Johannes de Cruisy, presbyter 131Autissiodorensis diœcesis, injure canonico licentiatus, publicus, apostolica et imperiali auctoritatibus notarius, curiæque episcopalis Parisiensis juratus et scriba, prædictarum litterarum apostolicarum præsentationi, petitioni, decreto, cæterisque præmissis omnibus et singulis, dum, sicut supra scribuntur, agerentur et fierent, præsens, una cum testibus supra et notariis infrascriptis, fui, eaque sic fieri vidi et audivi : idcirco præsentes litteras, seu præsens publicum instrumentum, manu alterius, me aliunde præpedito, scriptum fideliter, in hanc publicam formam redactum, signo meo apostolico, una cum sigillorum dominorum reverendorum in Christo patrum, et dictorum notariorum publicorum signorum et subscriptionum appensione, signavi, hic me propria manu subscribendo, in veritatis testimonium præmissorum, requisitus. Constat de his verbis : pontificatus domini nostri, domini Calixti, papæ tertii, anno primo, inadvertenter obmissis, et in ultima linea positis seu scriptis70 ; quæ fideliter approbo.

Sic signatum : J. de Cruisy.

Et ego, Dionysius Comitis, presbyter, etc.71. Illa verba, videlicet pontificatus, etc, inadvertenter obmissa, et in ultima linea posita : ex inadvertentia obmissa et non vitio, sub eodem signo, fideliter approbo.

Sic signatum : D. Comitis.

Et me, Francisco Ferrebouc, clerico Parisiensi, etc. Constat de his verbis, pontificatus, etc, inadvertenter obmissis et in ultima linea positis.

Sic signatum : F. Ferrebouc.

132Et similiter, me, Petro de Rupe, canonico Aniciensi, etc. Constat dehis verbis, pontificatus, etc., nonvitio, sed ex inadvertentia obmissis, et infineultimæ lineæ additis.

Sic signatum : P. de Rupe.

Reverendissimo ac reverendo in Christo patribus et dominis, dominis Johanni, miseratione divina archiepiscopo et duci Remensi, ac Guillelmo, eadem miseratione episcopo Parisiensi, judicibus, elc, etc, vester humilis Johannes de Frocourt, in jure canonico licentiatus, canonicus Belvacensis, publicus, apostolica et imperiali auctoritatibus, ac curiæ Conservationis privilegiorum universitatis sauctissimi studii Parisiensis, notarius, reverentiam cum honore ac servitii promptitudine. Noverint vestræ reverendæ paternitates me [recepisse] litteras vestras patentes citatorias, sigillis vestris, in cera rubea, alba circumdata, necnon alio tertio mihi incognito, sigillatas, ac signis et subscriptionibus magistrorum Johannis de Cruisy, Dionysii Comitis, Francisci Ferrebouc et Petri de Rupe, notariorum publicorum, munitas et subscriptas, hodie, scilicet sabbati, XXIX. mensis novembris, hora vesperorum, anno Domini MCCCCLV., indictione tertia, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calixti, divina providentia papæ tertii, anno primo ; pro et ex parte nobilis viri, domini Petri d’Arc, militis, et Ysabellis, ejusdem matris, atque Johannis d’Arc, ejusdem domini Petri d’Arc, militis, fratris, TulIensisdiœcesis, mihi ad exsequendum directas atque traditas ; quas cum reverentia, prout tenebar, recepi. Quibus sic per me receptis, 133illico et incontinenti, [me contuli] ad præsentiam reverendi in Christo patris etdomini Guillelmi de Hellande72, episcopi Belvacensis, tunc in ambulatorio sui palatii episcopalis exsistentis, pluribus notabilibus personis associati ; inter quos erat discretus vir, dominus Reginaldus Bredoulle, canonicus Belvacensis, ipsius domini episcopi seu ejus curiæ causarum officii promotor sive fiscalis procurator73 ; ibidem etiam casualiter reperto religioso viro, fratre Geremaro de Morlanis, priore conventus Fratrum Prædicatorum Belvacensium. Quarum quidem litterarum vestrarum, imoverius apostolicarum, vigore sive prætextu, ipsas, pro majori parte, eisdem domino episcopo, ac promotori, et fratri Geremaro, pluribus ibidem adstantibus, publice, alta et intelligibili voce, perlegi, et ad notitiam omnium et singulorum supradictorum deduxi ; atque præfatum dominum Guillelmum, episcopum, cum reverentia qua decuit, atque suum promotorem antedictum, citavi comparituros per se, vel procuratores suos idoneos, specialiter constitutos et sufficienter instructos, coram vobis, seu altero vestrum, duodecima die mensis decembris proxime futuri, si juridica dies fuerit, in aula majori episcopali Rothomagensi ; alioquin proxima die juridica ex tunc immediate sequenti, qua vos aut alterum vestrum, in dicta majori aula, ad jurareddenda, pro tribunali sedere contigerit ; eisdemPetro [et] Ysabelli, principalibus, et pro dicto Johanne 134stipulantibus, atque promotori causæ, in dictis vestris litteris specificatæ, de justitia responsuros. Aut aliasdixi, feci, exercui atque certificavi, prout et quemadmodum in dictis vestris litteris plenius continetur ; petens et interrogans, præsentibus quibus supra, dictum fratrem Geremarum, priorem supranominatum ; et ab eo quæsivi, utrum in conventu suo esset pro præsenti aliquis inquisitor seu subinquisitor hæreticæ pravitatis ; seu aliquis in partibus istis, de suo ordine, habens potestatem inquisitoris, adesset, ut cum eo loqui possem, et ad ejus notitiam præmissa deducere. Qui respondens, dixit quod nullum inquisitorem seu subinquisitorem, aut alium ab Inquisitore potestatem habentem, in suo conventu, seu alibi in diœcesi Belvacensi, sciebat ; tamen præmissa, quæ sic audierat, inquisitori Parisius exsistenti rescriberet, seu scripto notificaret. Quibus sic, ut præfertur, per me dictis, factis et exsecutis, præfatus reverendus pater, dominus Guillelmus, episcopus, respondit quod in et super ibi notificatis atque causa, in vestris litteris citatoriis specificata, nullum interesse habere credebat seu prætendebat ; recommendans se nihilominus vestrisre verendis paternitatibus. Dictus autem Bredoulle, ejus promotor, respondit quod, in his præmissis sua non interest, nec aliquod interesse in hoc prætendere intendebat. His igitur peractis, finaliter, dicta hora, recto tramite ad ecclesiam majorem Belvacensem me transtuli et ante portam ejusdem, dum in dicta ecclesiadivina celebrabantur, tenens in meis manibus litteras vestras citatorias. Quarum vigore citavi omnes et singulos in negotio descripto interesse putantes sive 135credentes, juxta formam seu seriem dictarum litterarum vestrarum ; ipsaram quoque copiam in pergameno scriptam ac signis quatuor notariorum roboratam, atque per ipsos collationatam, ad valvas ejusdem ecclesiæ publice affixi, ac eam ibidem dimisi. Præsentibus quoad ea quæ facta fuerunt ad personam promotoris et fratris Geremari, venerabilibus et scientificis viris : magistro Hugone Rogier, ejusdem domini episcopi sigillifero et canonico Belvacensi ; Petro Cotelle, ipsius domini procuratore generali ; Johanne de Granvillier, tabellione curiæ episcopalis Belvacensis ; cum pluribus aliis ibidem adstantibus, et per me in testes vocatis et rogatis. Ad ea autem quæ dicta et facta fuerunt per me ad valvas dictæ ecclesiæ Belvacensis, fuerunt præsentes domini, Firminus Rayer, canonicus, Johannes Cardot et Johannes Bordelle, magni vicarii ; ac Ægidius Gourbault, ejusdem ecclesiæ matricularius ; quos ad præmissa in testes invocavi. In majus igitur robur et testimonium præmissorum, et quod præmissa, prout et quemadmodum superius scribuntur, per me, Johannem de Frocourt, notarium supranominatum, fuerunt facta, dicta et exsecuta : ego ipse, Frocourt, præsentem meam relationem, seu præsens publicum instrumentum, manu alterius, me pracpedito et valde occupato, fideliter scriptum, exinde confeci et publicavi, et in hanc publicam formam redegi ; signoque meo solito, hic me propria manu subscribendo, signavi, ipsumque instrumentum, ad marginem hujusmodi vestrarum litterarum citatoriarum, de quibus supra fit mentio, sub sigillo meo consueto, et quo uti consuevi, affixi sivejunxi, requisitus et rogatus.

Sic signatum : Jo. de Frocourt.

Ex approbata et honesta observantia, in negotiis arduis et difficilibus rebus, solet præcedere divinum verbum ad implorandum sublimis gratiæ directionem æternam, ad honorandum alias excellentes judices suamque et audientium benevolentiam procurandum, et præsertim, si casUs occurrat, ad decus et laudes Sanctæ apostolicæ Sedis et Supremi Romani Pontificis, domini nostri. Ab hac autem excelsa, sancta et apostolica Sede, sine medio, exorta est omnis facultas et delegatio commissa specialiter in hac parte, vobis, præclarissimis patribus, prælatis dignissimis etdominis metuendis : reverendissimo scilicet et illustri Remorum archipræsuli, duci, primo Franciæ pari, et legato nato78 ; reverendo et disertissimo Parisiorum pontifici, utriusque juris doctoribus fulgentissimis, secum vocato sacræ theologiæ professore probatissimo, fratre Johanne Brehal, hæreticæ pravitatis Inquisitore fideli in hoc Franciæ regno, hic præsentibus ; necnon lucidissimæ sapientiæ splendore rutilanti episcopo Constantiensi, absenti 140nunc. Exinde merito per me, nuper legentem doctoris gentium epistolas, recollectum est verbum suum benignum pariter etdivinum, scriptum in Epistola ad Romanos, c. XV, v. 14 : Pleni estis dilectione et repleti omni scientia.

Dignissimi patres, materia instans, pia compassione plena, querela est lugubris, supplicatio humilis et imploratio justi judicii vestri in formajuris. Partes hic conquerentes justissime sunt : Ysabellis d’Arc, mater, Petrus et Johannes, sui liberi, fratres, suique cæteri parentes, hic per suum procuratorem repræsentati competenter. Querela lamentabilis. Ipsa hæc est bonæ recordationis et humilis Johanna d’Arc, pridem vulgariter dicta la Pucelle, virgo humilis et innocens, de partibus Lotharingiæ, de Dompno-Remigio, Tullensis diœcesis, prope Nemus-Canutum79, in confinibus regni Franciæ ; exorta ex honestis parentibus, pauperibus et honestis, vita et moribus, commendata plurimum in sua humilitate ; quæ, licet pridem per honesta licitaque et catholica media, plus procedentia, ut verisimiliter præsumitur, ex divina dispositione quam alias, ad domini nostri Regis decus, et bonum sui regni, multa magna armorum exercitia honorifice aggrediens et consummans, ad honorem regiæ majestatis et utilitatem subditorum suorum : inique tamen, dolose et injuste detenta, duro carceri mancipata, onerata et interrogata impie et violenter, et in prætenso processu fidei, falso et calumniose agitata fuit, coram, tunc licet nulliter et de facto prætensis judicibus, Petro Cauchon, tunc episcopo Belvacensi, 141et quodam fratre Johanne Magistri, de ordine Fratrum Prædicatorum, prætenso Belvaci subinquisitore fidei, instante quodam Johanne de Estiveto, dicto Benedicite, asserto dicti episcopi promotore, et quibusdam aliis suis complicibus. Hæc enim Puella humilis et devota, juvenis etinexperta, vicibus iteratisacriter et subtiliter interrogata est, detenta in manibus capitalium inimicorum suorum, et per eos, qui sui judices esse non poterant quovismodo de jure, per hos fuit reputata a fide deviasse et errasse, et a doctrina et traditionibus Ecclesiæ ; calumniose tamen et contra veritatem et justitiam. Deinde ipsa Johanna, bina vice condemnata iniquissime est ; altera ad perpetuos carceres et faciendum certam abjurationem sibi ignotam ; altera, tanquam fuisset recidiva in erroribus fidei, relicta est brachio sæculari, et tandem, in extrema confusione, igne crudeli cremata est, in diffamatione sua, parentum et amicorum suorum publico scandalo et nota irreparabili : quanquam et innocens vere impositis criminibus, catholica fidelis, in fide non hæsitans, sed immunis ab omni scelere fidem contingente vel Ecclesiam, quovismodo. Hæc est igitur lamentatione, doloribus, scandalis, crudelitate, impietate, fraude, dolo, nequitia, calumnia, in fidei falso processu fundata, doloribusque plenissima querela matris et parentum hujus memorandæ Puellæ.

Audite, clarissimi judices, ut a proposito verbo divinonon cadamus. Magnus ille Paulus, vas electionis, post Christum Dominum instructor præcipuus et defensor nostræ sanctæ fidei, benigna exhortatione visitans Romanos, noviter saporantes fructus æterni dulcedinem a christiana pullulantis religione ; ut eos 142in suis turbationibus consolaretur, ut eos doceret perseverantiam in fide, mutuam caritatem et supernam dilectionem, verba misit eis ab initio proposita : Pleni estis dilectione et repleti omni scientia. Conformiter, electissimi judices, dominus noster Pontifex primus, cujus clementia lamentabilem hanc querelam suscipere dignata est ; qui alias generali verbo, ut Parisius, in aula episcopali, deductum fuit, responderat conquerentibus : Cum tempus accepero, ego justitias judicabo (Psalmo LXXIIII.) ; quod responsum æqualevisum estverbo illi evangelico : Descendam, et videbo si clamorem qui venit ad me, opere compleverint : jam ipse clarius loquitur Pontifex Summus. Scribo in promptu inquit electis viris ; locum meum pro justitiæ ministerio, eis confero, ut, scrutata veritate, resultet vobis conquerentibus optata provisio. Ipse dixit, et facta sunt. Jam vestra manus rescriptum tenet ; jam onus commissum subire dignatur caritas vestra ; obtemperant filii paternis votis, post beatum Paulum, exprimentibus et confidentibus in pietate et caritate vestra : Certus sum inquitad vos, patres dignissimos ; certus sum autem, fratres mei, ego ipse de vobis, ut ait apostolica providentia, quoniam pleni estis dilectione et repleti omni scientia. Et quemadmodum dominus noster Papa, vestras agnoscens virtutes solidas et constantes, verbum apostoli vobis direxit ; verba eadem humili voce vestris præsentant dominationibus, doloris amaritudine desolata mater, tristes supra modum fratres, parentes et amici defunctæ honestæ virginis, innocentis Johannæ la Pucelle, una cum sua lugubri et dolentissima querela ; quoniam, secundum primam partem 143assumpti verbi, pleni estis dilectione ; omnis enim qui non diligit, manet in morte (De Pœnitentia, dist. I, c. 37)80 ; et quoniam per hanc dilectionem nihil melius intelligo quam amorem et dilectionem, sub magno legis præcepto evangelicæ expressam, primoad Deum, secundoadproximum. De secunda scriptum in Psalmo reputo, diligendo et compatiendo sine passione aliena : Beatusqui intelligit super egenum et pauperem, etc. ; et alibi : Pupillum et egenum justificate, et de manu peccatorum liberate ; et in canone : Non diligarous verbo et lingua, sed opere et veritate (dist. XLVII). Sicut hæc est radicata caritas, qua posita, nil mali contingere potest (De Pœnitentia, dist. II, c. 3). Radicata hæc est, quæ cœlum commovit, quæ Christum ad ima produxit, quæ lapidem angularem posuit81, ut faceret utraque unam, de qua in canone Caritas (dist. II, c. 5) ; ubi enim fides et caritas deest, justitia esse non potest (caus. XXIIII, quæst. 1, § Vide). Et pariter, secundum partem secundam verborum Apostoli, repleti estis omni scientia ; vos, gratia cooperante divina, in bona scientia et virtuosa summam et periectionem tenetis signanter. Bonam loquor scientiam ; quoniam omnis bona scientia a Deo est, mala autem a diabolo (dist. XXXVII, § Hinc etiam ; et caus. XXVI, quæst. 2, c. Qui sine). De vestra bona scientia, scriptum est in canone Si per, 144dist. XLVI : Ponam in luce scientiam, et non præteribo veritatem.

Ut autem principalem nostram deductionem accedam, et ut vestras laudes magisque assentatoris82 animo, quam quas gratas habeam, facere existimetis, gressus sistam ; dicens dumtaxat quæ merito ad personas vestras discretissimas, clarissimas et virtuosas directa sunt verba primitia : Pleni estis dilectione et repleti omni scientia. Superest, dignissimi patres et judices discretissimi, et excogitati processus, et senteutiarum præsumptarum adversus nostram Puellam, nullitatem, dolum, fraudes, injustitiam, iniquitatem et falsam falsoque prætensam fidei materiam, palam facere et in medio aperire ; ut luceat veritate fundata supplicatio facta Summo Pontifici per hos querulosos actores, et exinde manans mandatum apostolicum, vestris directum paternitatibus reverendissimis, justitia et æquitate undequaque complexum, attendere, piamque tandem supplicationem, vobis alias porrectam et hic porrigendam, ex auditione proferre dignemini, cum exsecutione reparationeque propitiis, intervenientibus vestra tamen compassione et gratia.

Quoniam pleni estis dilectione et scientia, instat opus vestras dominationes, judiciale officium exercentes, ordinem vestræ legatæ potestatis attendere, ut in primis, edacationem, famam, honestatem et conversationem hujus bonæ voluntatis Johannæ, virginis et puellæ, considerare liceat. A parentibus siquidem catholicis christianæ religionis sumpsit exordia, mores et disciplinam ; Deum coluit, ecclesiam frequentavit 145in ætate etiam tenera, et dum annos appulit majores, divinis officiis interfuit, sacramenta ecclesiastica, Poenitentiæ præsertimet Eucharistiæ, devota sollicitudine coluit sæpe et percepit ; nihil asserens, nihil dogmatizans fidei et Ecclesiæ adversum quomodolibet, aut quod sanctæ Romanæ Ecclesiæ traditionibus obviaret ; imo et quamdiu in humanis substitit, omnem hæresim detestata est. Verum, dum annos puberes attigerat, abono Spiritu creditas procedere, revelationes habuit ; quibus edocta, in Franciæ regno militans cum honore et utilitate maximis, sua industria, victoriæ inimicorum eodem a regno Franciæ finaliter exstirpationem prædixit futuram brevi manu : quod ita fuisse compertum est. Et tandem in violenta capitalium hostium manu, medio pecuniarum, reposita, et in processu iniquo pulsata acriter, judicium sæpius imploravit Sanctæ Romanæ apostolicæ Sedis. Quæ sunt signa et indicia manifesta Deo giatæ et catholicæ personæ.

Nulla igitur83 contra ipsam informatio potuit procedere, ex qua in fidei suspicionem notari valuerit, aut in eam processus debuerit agitari. Idcirco et adversæ partes, in apostolico mandato descriptæ, processum suum attentarunt nullitate infectum, dolis compositum, violentia præcipitatum ; et sententias protulerunt iniquas, nullas, affectatas, in falso processu fundatas, juri et justitiæ, in materia et forma, penitus adversantes et obviantes. Scribit enim Guillelmus Durandi, in suo Speculo juris, tit. de relat., § Qualiter sit sententia promulganda, sententiam 146dici debere nullam pariter et processum, multis modis, scilicet : ratione judicis, ratione jurisdictionis, ratione litigatorum, ratione loci, ratione temporis, ratione causæ, ratione quantitatis, ratione modi, ratione processus, ratione manifestæ iniquitatis. Inficitur siquidem processus iniquus, contra defunctam hanc Johannam la Pucelle, in antiquorum regni Franciæ hostium manus violenter detentam, attentatus, ac sententiæ et exsecutiones inde secutæ, ex omnibus causis per ipsum Speculatorem statim expressis.

Quippe primo, ratione judicis seu forum et jurisdictionem sortiendi, totus infectus est processus, cum sequelis, quoniam et ipsa defuncta Puella nec habebat domicilium, nec delictum commiserat fidem concernens, in prætensa jurisdictione judicare præsumentium.

Tum secundo, propter metum illatum in personam vicarii Inquisitoris in Belvaco, tunc episcopi Belvacensis [con]judicis. Qui vicarius violentatus est materiam fidei dicere, ubi nulla processit in fide nota vel suspicio, nisi dolosa et conficta.

Tum tertio, quoniam ipsa Johanna palam recusavit in judicem tunc episcopum Belvacensem, tanquam inimicum capitalem et non judicem ; qui, sic licet recusatus de facto, processit, omni juris forma per eum prætermissa.

Tum quarto, quoniam ipsa Johanna se expresse submisit judicio summi Pontificis et Concilii generalis, et petivit ad eos duci ; contra quam submissionem nulli licuit ulterius procedere.

Tum quinto, quoniam hæc causa de majoribus censenda est, quoniam de revelationibus secretis et occultis, 147quæ nobis ignotæ sunt et de quibus est judicare ; et ita ad apostolicam Sedem causa ipsa remittenda erat et ibi judicanda.

Tum sexto, quoniam horror carceris et custodum terror æquiparantur quæstionibus et torturis, et processum inficiunt nullitate, præsertim in juvene et in fidei materia, quales huic filiæ, ætatis XIX annorum, applicati sunt.

Tum septimo, propter sibi, in tanta materia, denegatum consilium. Debuit enim advocatus sibi dari et director, humanitate legis et caritatis favore.

Tum octavo, quoniam annis minor erat ; nec valent sententiæ nec processus contra minores XXV annis non defensos, exorti seu facti.

Tum nono, quoniam judicum severitas, et verius austeritas, processus inficit. In hac enim causa processus, minoritas, imperitia, miseratio sexus, judices ad pœnæ moderationem debuerunt movere ; ita ut, in prima contra Puellam lata prætensa sententia, non abjuratio, non perpetuus carcer, sed moderata pœna salutaris indicta foret. In secunda vero sententia, omnis pernicies et crudelis rigor innotescunt, quoniam relapsa dici non potuit, quæ ex animo et scientia certa non relabitur ; hæc autem Puella juvenis, neque in hæresim prius inciderat, nec abjurationem intellexerat in latino scriptam, ut liquide patet ex processu.

Tum decimo, quoniam judex ibi præsidens, falso processu et truncato innixus est. Prohibebat enim per notarium seu scribam redigi excusationem hujus innocentis filiæ, Johannæ, et ejus submissiones apostolicæ Sedi expressas subticeri jubebat, falsitate et dolo maculans totum factum.

148Tum undecimo, quoniam ipsi dolosi judicantes, corruptela jam dicta non contenti, falsos duodecim articulos ex confessionibus dictæ Johannæ fecerunt calumniose extrahi, mendose et subreptitie, tacita veritate et falsitate expressa ; ipsosque multis notabilibus personis transmiserunt sic calumniose extractos, pace omnium salva. Quibus illusi articulis, super eis opinantes, suas dederunt deliberationes, non visis processibus, super recelata veritate. Unde et sic seductis deliberantibus, non est aliquid eis imputandum, sed excusandi sunt (pœnæ enim suos tenere debent actores) ; et quidquid ex hujusmodi calumniosa seductione secutum, nullitate, dolo etfalsitate maculatum est, et nullum.

Tum duodecimo, quoniam et alii seductores eidem Johannæ sunt transmissi clandestine, eam penitus inducentes ut nullam Ecclesiæ submissionem offerret, fingentes se, pro salute ejusdem, loqui missos specialiter a parte fidelium Gallicorum ; imo et de facto subtractæ sunt ei vestes muliebres, ut resumere cocereturvestes viriles, sibi prohibitas.

Hæc puncta omnia singulariter, cum causis aliis multis ac rationibus, per me deducta et manifestata sunt luce clarius ; tam per sacras allegationes juris divini pariter et humani, et sanctorum Patrum sanctiones et scripta, quam dictorum processuum iniquorum narrationem et evidentias patentes. Et quoniam in præsentis deductione sacri processus, in petitione actorum, in articulis concludentibus et aliis passibus, ipsæ nullitates, dolosilates, calumniæ, veritas quoque narratorum inapostolico rescripto, dictæque Johannæ innocentia, et cætera omnia ad propositum propitia, 149passim inferenda sunt, et per lucidas probationes productionesque futuras, Deo duce et evidentia facti, elucidanda plenissime : de mandato vestro, dignissimi patres, ea hic [non] ampliori scripto inferre, brevitatis causa, conclusum ; supplicando humiliter et requirendo, dictorum [actorum] suive procuratoris nominibus, apostolicum rescriptum instans, per vos exsecutioni debite mandari, hic perlectum ; et eisdem justitiam ministrari celeriter, famæ et honoris defunctæ ipsius suorumque parentum restaurativam, et nullitatis ac iniquitatis dictorum processuum et sententiarum suæque exsecutionis et sequelarum, declarativam ; ac pro memoria sempiterna, reparationes et intimationes publicas ordinari affigi, et conclusiones decerni, in processu instanti, postmodum suis locis exprimendas ; cum protestationibus debitis et consuetis. Vestri autem in hac parte celeberrimi probissimique laboris, quoniampleni estis dilectione et repleti omni scientia, merces erit pauperum suorum Tutor æternus in cœlesti gloria. Amen.

Idcirco dilectos et fideles nostros, venerabiles magistros, Dionysium Comitis, presbyterum, in jure canonico baccalarium, et Franciscum Ferrebouc, in eodem jure licentiatum, publicos, apostolica etimperiali auctoritatibus, curiæque Conservationis privilegiorum apostolicorum almæ matri Universitati Parisiensi, a Sancta Sede apostolica, indultorum, notarios, ad suprascripta per nos commissos, in nostros et causæ præsentis notarios, instituimus et ordinamus ; juramentaque ab eis et ab eorum quolibet recepimus, de suo officio fideliter exercendo. Dantes eisdem et cuilibet ipsorum, licentiam, facultatem et auctoritatem acta et actitata per nos registrandi ; testes productos examinandi ; partium confessiones ac testium dicta et attestationes, necnon opiniones doctorum magistrorum requirendorum, si opus sit, recolligendi verbotenus vel in scriptis, et nobis referendi ; et omnia et singula acta, actitata in hac materia, facta et facienda, in scriptis ponendi ; ac totum processum in forma debita redigendi, cæteraque faciendi, prout ad notariorum officium pertinet, ubicumque et quandocumque fuerit opportunum.

Insuper venerabilem et discretum virum, magistrum Simonem Chapitault, in artibus magistrum et in jure canonico licentiatum, de ipsius fidelitate, industria 153et circumspecta scientia sufficienter informati, in nostrum et præsentis causæ promotorem, creamus et constituimus. Dantes eidem potestatem et mandatum speciale nostrum officium incitandi et promovendi, potestatemque contra quoscumque, si viderit expediens, se constituendi ; in judicio et extra, standi et comparendi ; lestes, litteras, instrumenta et quælibetalia probationum genera, ad veritatem eliciendam, producendi, administrandi et exhibendi ; quoscumque culpabiles accusandi, denuntiandi et contra eos inquirendi ; cæteraque omnia faciendi et exercendi quæ ad promotoris officium spectare et pertinere dignoscuntur. Mandantes omnibus et singulis, in præmissis, qualenus eidem obediant et intendant, sibique auxilium præstent, consilium pariter et juvamen. Ipsumque jurare fecimus de hujusmodi officio fideliter exercendo, omni favore odioque rejectis, sicut in talibus materiis et causis fidei est statutum, secundum constitutiones jurium, et stylum inquisitionis fidei, et statutum.

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione, Parisiensis episcopus, et frater Johannes Brehal, sacræ theologiæ professor, hæreticæ pravitatis in regno Franciæ alter Inquisitor, judices et commissarii in hac parte, a sanctissimo in Christo patre et domino nostro, domino Calixto, divina providentia papa tertio, una cum reverendo in Christo patre, domino episcopo Constantiensi, nostro in hæc parte collega, ad infrascripta specialiter deputati, cum illa clausa : Quatenus vos, vel duo aut unus vestrum : omnibus 160presbyteris, curatis et non curatis, vicariis, cæterisque ecclesiarum rectoribus, ac tabellionibus publicis, et aliis notariis ubilibet constitutis, per civitatem et diœcesim Rothomagensem, et aliis ubilibet cohstitutis, et eorum cuilibet in solidum, ad quem seu quos nostræ præsentes litteræ pervenerint, salutem in Domino, et mandatis nostris, imo verius apostolicis, firmiter obedire. Nobis, pro parte venerabilis et discreti viri, magistri Simonis Chappitault, in artibus magistri et in jure canonico licentiati, promotoris in hac parte deputati, atque Guillelmi Prevosteau, procuratoris Ysabellis d’Arc, matris, Petri et Johannis d’Arc, fratrum, quondam defunctæ Johannæ d’Arc, vulgariter dictæ la Pucelle, asserentium quod, cum in nostra instructione in negotio nobis deputato, suique juris, prout ipsorum quemlibet tangit, conservatione : depositione et testimonio nonnullorum testium, senum et valetudinariorum, affulurorum, et aliorum, indigeant ; timentium ne, propter penuriam testium, jus suum deperire contingat, veritasque negotii occultetur : fuit supplicatum humiliter quatenus litteras citatorias, sub infrascripta forma, decernere dignaremur et vellemus. Volentes igitur pro posse, negotii hujusmodi nobis in hac parte commissi, veritatem in lucem prodire, et unicuique, prout nobis incumbit, justitiam ministrare ; auctoritate apostolica qua fungimur in hac parte, vobis omnibus et singulis superius nominatis, et vestrum cuilibet in solidum, in virtute sanctæ obedientiæ, et sub pœnis suspensionis et excommunicationis, quam vel quas in vos et vestrum quemlibet, feremus, nisi feceritis quod mandamus, districte præcipiendo : 161mandamus quatenus, ad hujusmodi mandatum nostrum exsequendum, alter vestrum alterum non exspectet, nec unus per alium se excuset. Citetis peremptorie et personaliter coram nobis, aut altero nostrum, apud domum archiepiscopalem Rothomagensem, ad diem et horas de quibus, pro parte ipsorum promotoris, Ysabellis, Petri et Johannis d’Arc, fueritis requisiti : dominum Nicolaum Tasquel ; dominum Petrum Boucher ; magistrum Nicolaum Houpeville ; dominum Johannem Massieu ; magistrum Nicolaum Caval ; dominum Guillelmum Manchon ; Petrum Cusquel ; fratrem Ysambertum de Petra ; magistrum Andream Marguerie ; magistrum Ricardum de Groucheto ; fratrem Petrum Migecii ; fratrem Martinum Ladvenu ; dominum Johannem Fabri, episcopum Dimitriensem86 ; dominum Thomam Marie ; dominum Johannem Requier ; fratrem Bardinum de Petra87 ; dominum Radulphum Verete, presbyterum ; et omnes alios quoscumque, cujuscumque gradus, sexus et conditionis exsistant, de quibus ab ipsis fueritis requisiti : perhibituros testimonium veritati, inquodam negotio, processum in materia fidei dudum contra præfatam Johannam defunctam, dictam la Pucelle, per quondam episcopum Belvacensem et subinquisitorem hæreticæ pravitatis, instante magistro Guillelmo de Estiveto, eorumdem promotore, agitatum ; ipsiusque processus et sententiarum nullitatem, 162et ipsius quondam defunctæ expurgationem, tangente, coram nobis moto et moveri sperato. Et quid inde feceritis, ac de nominibus et cognominibus citandorum, dierumque et horarum assignationibus, nobis fideliter rescribatis, cum informationibus in talibus assuetis. Datum Rothomagi, sub sigillo nostri archiepiscopi, anno Domini MCCCCLV., die decima sexta mensis decembris.

Sic signatum : D. Comitis et F. Ferrebouc.

Æterna veritas, sapientia Patris, quæ omnem docuit justitiam adimplere, ex cujus ore sedentis in throno exire visus et gladius bisacutus, felicis gloriæ præmia spondet intelligentibus super egenum et pauperem, afflictumque liberantibus a diripientibus ipsum. Sic enim justitia vestra compatitur miseris et oppressis, impios reprimit, et insontes tranquillis fovet et protegit amplexibus, compescens anxia et aspera reducens in vias planas. Dignissimi patres et clarissimi judices, in his scriptis dicunt et proponunt actores statim nominandi, coram vobis, judicibus venerandis, contra dictos reos, quod : Sancta siquidem apostolica Sedes, infallibilis justitiæ præcipua imitatrix, desolatis semper condolens pauperibus solitæ paupertatis, aures nuper præbuit precibus æquissimis afflictorum, commendabilis honestæque Ysabellis d’Arc, matris, nobiliumque Petri ac Johannis d’Arc, fratrum germanorum defunctæ Johannæ d’Arc, dictæ la Pucelle, jamdudum ignis supplicio vila functæ, una cum suis parentibus, supplicantium, in hac parte 164actorum ; contra et adversus reverendum in Christo patrem, dominum Guillelmum, divina providentia Belvacensem episcopum, ac subinquisitorem hæreticæ pravitatis in diœcesi Belvacensi, promotoremque causarum criminalium curiæ Belvacensis, omnesque alios et singulos sua interesse credentes, et in judicio legitime intervenientes reos. Cujus Johannæ, virgiuis honestæ, præfati mater et parentes, lamentabile excidium dictæ Sanctæ Sedi exponere curarunt, a paucis citra temporibus, ac a domino nostro Summo Pontifice rescriptum justitiæ vobis directum, reportarunt ; ipsumque vobis palam et publice præsentare disponentes, eisdem in primis publicam audientiam concessistis, ad ejus præsentationem apostolici mandati vobis solemniter porrigendam. Die itaque eisdem novembris vicesima secunda88 novissime lapsi, horaque tertia post meridiem, præfixis, in aula majori domus episcopalis Parisiensis ; ibi deinde, in multitudine copiosa, convenientibus vobiscum pluribus prælatis, doctoribus et magistris divini ac humani juris, etaliis, tam religiosis, quam clericis, sæcularibus laicisque civibus, et plebe multa ; dicti mater et fratres, actores, per organum sui consilii, eisdem in hac parte per vos distributi, solemni et publica propositione aperta dicti rescripti apostolici primitus materia cjuerulosa, quam fidei seu hæresis et idolatriæ notam tenere jamdudum adversantes eidem Johannæ falso prætenderant, per suum prætensum dolosum et iniquum processum ; ostensaque palam injustitia multiplici, adversus ipsam Johannam, non sine dolo et 165iniquitate emissa per quosdam tunc judicantes prætensos, et perpetrata per ipsos eidem adversantes Puellæ ; detecta ctiam, tam in materia, quam in forma, nullitatis vitio, dolo, fraude, subreptione, iniquitate ac falsitate multiplicibusx, quibus ipsi actores subjacere dicebant dictorum adversantium etjudicantium processus, sententias, et omnia inde secuta, in Rothomagensi civitate facta, prolata et deducta : Vos, his auditis, una cum supplicationibus et requestis, humiliter per dictos matrem et parentes, actores, vobis porrectis ; factam tunc solemniter præsentationem mandati ejusdem aposlolici, debita cum reverentia, suscepistis, ipsumque apostolicum mandatum, superius inter acta hujus causæ ad longum insertum, vobis dircctum, de verbo ad verbum publicari, palamque et publice per legi [fecistis]. Postcujus apostolici rescripti publicationem, conformiter ad supplicationes vobis porrectas, promotorem officii vestri, vestro seu justitiæ nominibus, causam hujusmodi animadversurum et stimulaturum, notariosque tempore debito creastis, vestri futuri processus scribas fideles. Quibus juramenta præstari fecistis solemnia, debita, et in talibus consueta ; vestramque peremptoriam citationem, dictis actoribus et promotore instantibus, nominatim fieri decrevistis adversus expressos in eodem apostolico rescripto, et alios quoslibet sua interesse credentes, reosj comparituros in eadem Rothomagensi civitate, in archiepiscopali palatio, die et hora specialiter, in dicto vestro cilatorio, tunc expressis ; dicturos adversus idem rescriptum, seu vos et facultatem vobis commissam ; et objecturos quidquid objicere etdicere disponerent, auditurosque dictorum 166actorum petitiones et requestas dictique vestri promotoris, ad fines debitos, per eosdem eliciendos ; et quod justum foret responsuros, dicturos, facturos et ulterius processuros, prout juris esset et rationis. Quibus advenientibus die et hora assignatis, coram vobis dignissimis patribus ac discretissimis judicibus, archiepiscopo Remensi et episcopo Parisiensi, ac Inquisitore, in eisdem civitate et palatio archiepiscopali Rothomagensi, præsentibus, ipsisque actoribus per se vel per suum procuratorem comparentibus, dictorumque reorum vocatorum, etper se vel alium non comparentium, contumaciam accusantibus : perconsilium seu advocatum actorum eorumdem, petitio sua, solemni propositione, aperta est iterato, assistentibus prælatis, doctoribus et populi maxima comitiva ; dicendo, proponendo et requirendo in effectu, suamque petitionem formando, prout sequitur.

In primis dixerunt quidem89 et proposuerunt dicti actores, dicunt atque proponunt dictos reos fore et esse, per vos decerni debere, contumaces ; ac in eorum absentia, jurisdictionem vestram divina repletam prudentia, fundatam legitime per ipsum rescriptum apostolicum, citatorium vestrum et exsecutionem ejusdem, quæ omnia ibidem exhibita lectaque fuerunt palam et publice, per vos debere declarari ; ulterius protestantes quod nulli velle[nt] injuriam irrogare per dicta seu dicenda per eosdem (quæ expresse Sanctæ apostolicæ Sedis, vestræ et aliorum, quorum interest, dispositioni submiserunt) ; neque aliquid adversus eos impingere velle, qui in processu contra dictam 167Johannam agitato interfuerunt aut opinati sunt ; demptis tamen præfatis reis et complicibus eorumdem ; ac proponentes et dicentes se, ipsos actores, suos parentes, dictamque Juhannam defunctam, fuisse hactenus et esse boni nominis, famæ laudabilis et conversationis honestæ, fideles et catholicas personas ; dictamque Johannam nihil protulisse, vita comite, aut credidisse fidei et Ecclesiæ adversum, sed verius divina officia frequentasse, sacramenta ecclesiastica, confessionis præsertim et Eucharistiæ, reverenter et sæpe devotissime percepisse, operibus misericordiæ institisse, nec ullo tempore recessisse ab Ecclesiæ sanctæ obedientia ac unitate ; ita ut, adversus eamdem infamatio vel suspicio erroris aut hæresis ortum habere [non] valuerit, quomodolibet, aut causari vel inchoari processus [non] debuerit in fidei materia prætensus, undequaque.

Subjungentes actores ipsi quod nihilominus dicti rei, spiritu furoris ac iniquitatis potius excitati, dolose, fraudulenter, mendose et inique, adversus eamdem Johannam, nulla informatione prævia nisi invalida, si qua sit ; per processum, in fidei materia falso prætensum, errorem, idolatriam et varia in fide et Ecclesia crimina conficta imponere præsumpserunt ; ipsamque duro carceri ferreisque alligatam compedibus, et catenis mancipatam, minis, terroribus variisque et difficilibus interrogatoriis judicialiter vexaverunt, licet juvenem, ætate minorem, ignaram juris et innocentem et doli inexpertem ; pœnasjuris, scilicet, suspensionis per illum Belvacensem tunc episcopum assertum, et excommunicationis per Johannem Magistri, tunc vicarium Inquisitoris prætensum, incurrendo 168manifeste, ratione falso impositæ materiæ hæresis aut fidei quæstionis. Qui nihilominus episcopus et vicarius, judices prætensi sic legati, ulterius, licet nulliter et de facto procedentes, ipsam Johannam Anglicis armatis, inimicis suis capitalibus, custodiendam deputarunt, in carcere sæculari detrusam, ipsam assidue opprobriis, minis et terroribus ac innumeris affligentibus injuriis ; quam et judiciali sua ordinatione, per idoneas matronas, an virgo esset, visitatam et eompertam virginem et integram, suæ tamen integritatis laudabilis virginitatem, visitationem et ipsarum judicium matronarum, omnino latere et a suo processu truncari, ut fertur, decreverunt dolose et inique ; tantis eam vexationibus continue inquietantes, ut, gravi infirmitate prolapsam, medicorum in manibus diligenter eam foveri voluerunt : non ex caritate vel pietate ; sed ut eam præmeditato supplicio ignominiose exterminarent, prout publice se jactarunt. Perseverantes etenim ipsi rei, dicta convalescente Johanna, ad arduas et difficiles circa eam interrogationes, fidei et Ecclesiæ apices concernentes ; certasque bonorum, ut creditur, spirituum visiones, quas in ejusdem innocenlis Puellæ damnationem convertere nitebantur, infeste perquirentes et interpretantes sinistre. Super quibus congrua licet responsa dederit, gratissima, directa, ut creditur, a Domino ; dicta sua clericis sibi non adversis, EccIesiæ et Summo Pontifici submittendo et remitti postulando ; judices in effectu declinans et recusans, et supremum Papæ auditorium appellans : ipsa tamen non exaudita, sed longa amplius multiplici vexatione quæsitorum turbata est.

Continuata autem judicantium fraude subdolosa, a 169prætensis ejusdem filiæ innocentis Johannæ confessionibus asserti sunt [haud] fideliter extracti articuli duodecim, incipientes Quædam fœmina ; [quibus] pulsati aliqui graves dicuntur, ex apparentiis, aliquas dedisse opinionum formas, super dictorum articulorum credita expressa veritate, fundatas. Qui tamen articuli expresse extracti falso fuere, dictæ Johannæ confessionibus difformes, inique compositi ; et super quibus sic expressis opinantes seducti, excusatione digni super opinatis per eos, sunt merito censendi ; si tamen nihil ex affectu protuleruntsinistro.

Verum et præter notarios circumspectos, qui veritatem dictorum per ipsam Johannam, suo processu, ab initio verbis gallicis inscribebant, quidam alii, in loco abscondito dolose latentes prætensi notarii, falsa et iniqua, ab antedictæ Johannæ intentione dissona, eidem processu adjecerunt, contra veritatem, injuste, improbe et inique.

Super quibus, licet dicti asserti judicantes fundari non potuerunt nec debuerunt ad actus ulteriores procedere adversus ipsam Johannam, innocentem Puellam, attamen suis excæcati perversis affectibus, dicti rei, præsertim episcopus Belvacensis et Inquisitor, divino postposito timore, sententialiter in ipsam sævire Johannam innocentem non formidarunt ; proferentes in primis, licet false et injuriose, dictam Johannam sua confessione ream mulliplicium offensarum, fidem et Ecclesiam tangentium, puta idolatriæ, erroris, superstitionis, temeritatis, invocationis dæmonum et hæresis ; quarum siquidem offensarum abjurationem, in quadam schedula per ipsam innocentem Johannom non intellecta, vi, dolo, metu et fraude 170extorserunt. Postquamsicpræstitamabjurationem, dictam Johannam ad Ecclesiæ promissum refugium, extra talium suorum improbas manus adversariorum, reponi sperantem, dura nimis austeritate, in conspectu populi, ad perpetuos carceres publice condemnarunt ; et paucis exinde completis diebus, ipsam relapsam in hæresim, rursum in publico civitatis Rothomagensis loco, injuste pronunciarunt, et sæculari brachio tradiderunt. Quæ illico ad ultimum, igne cremanda, applicata supplicium, fide constans et catholicæ religionis decore solida, perseverans, signaculo sanctæ crucis amplexo, et nomine sacro Redemptoris domini nostri Jhesu alta voce flebiliter implorato, cumlacrimosis adsistentium planctibus, animam, ut pie creditur, reddidit Salvatori.

Proponentes ulterius actores præfati, ex hisperversis processibus, sententiis et exsecutione eorumdem, licet falsis, iniquis et vitio nullitatis infectis ; dictæ Johannæ fidelis, innocentis, quænec ab Ecclesiæ unitate discessit, nec a catholica traditione in aliquo aberravit, ipsorumque actorum famam, honestatem et decus, offensas multipliciter ; et multarum conscientias, etiam fidelium personarum, fluctuasse turbatas. Iniquitatem autem et nullitatem, dolum, fraudem et malitiam ipsorum processus et sententiarum, dicti actores, ex manifestis tam formæ quam materiæ eorumdem vitio et peccatis, iri patulo esse proposuerunt, mediis rationibus atque causis multis. Quod autem ratione formæ, nullitatis vitio, saltem cassationis judicio subjaceant processus et sententiæ memoratæ, talesquales, cumindesecutis, ostenderunt ipsi actores :

Primo, exeoquoniam, jure notissimo, nullum redditur 171judicium : ratione judicis competentis, ratione jurisdictionis ineptæ, ratione litigatorum. Est autem ita quod ejusdem Johannæ Puellæ non erat judex competens episcopus tunc Belvacensis, nec ejusdem aut justitiabilis. Rationeenim delicti autdomicilii quissortitur forum ; ipsa autem in jurisdictione dicti episcopi nec domicilium fovebat, neque sibi imposita crimina, ibi causabatur impetrasse ; sicut ex ipso processu primo manifeste constare dicebant actores ; nec aderat fidei materia. Et ita ratione judicis, ratione jurisdictionis et ratione liligatorum claudicabat judicium.

Secundo dicebant, ut supra, fore ostensum Belvacensem tunc episcopum, et illum Inquisitoris prætensum vicarium, cum alter sine altero in materia prætensæ hæresis procedere non valerent, sententia excommunicationis a jure lata,. manifeste innodatos ; quoniam crimen hæresis falso imponebant per ipsam Johannam fore commissum, et ita jurisdictionem exercere, aut aliquid in eam validum decernere minime potuerunt, nisi nulliter, de facto, et inutile.

Tertio, quoniam, utdicebant ipsi actores, per dictam Johannam ipse Belvacensis episcopus fuerat recusatus, tanquam incompetens et suspectus, et ejusdem Johannæ inimicus capitalis ; ita ut exinde processus ejusdem atque sentenliæ, cum secutis, nullitatis vitio subjacere noscantur : sicut est jure enucleato manifestum ; quoniam nec potuit nec debuit exinde talis judex ulterius procedere, nisi nulliter, secundum omnes doctores juris. Appellatio enim, recusatio et relatio purificantur, quoad supponendum auctoritatem etofficium judicantis.

Quarto, quoniam jure cautum est viribus non subsistere 172ea quæ vi metuve facta noscuntur. Sic autem esse dixerunt ipsi actores, quoniam dicti Inquisitoris vicario prætenso, per Anglicos, tunc processui illi assistentes, metus terribilis comminatæ mortis, cadens in virum constantem, incussus est, nisi sententiaret contra eamdem Johannam innocentem. Sacro autem canone exprimitur quod justum judicium et diffinitio injusta, regio etiam metu vel jussu, a judicibus ordinata, non valeat.

Quinto, superaddentes dicti actores, jura expressisse notissima, per legitimam appellationem jurisdictionem suspendi ; cumque ipsa Johanna ab ipsis prætensis judicibus appellaverit, suum fore processum subsecutum, cum sententiis et sequelis, nullitate infectummanifesta. Quod autem sufficienter ipsa Johanna appellaverit, ex eo constare prætendunt ipsi actores, quoniam, expressis verbis, dicta Johanna judici illi recusato, quem sicut capitalem horrebat inimicum, dixit pluries quod Papæ submittebat se ; petens ad ipsum suumque remitti judicium. Verba autem hæc appellationi legitimæ æquipollere dicebant, secundum canonicas sanctiones (præsertim ex ore emissa personæ simplicis, jura ignorantis), etiamsi verbum illud, appello, non fuerit expressum.

Sexto, exinde se causarunt dicti actores, quoniam de rebus arduis, præsertim revelationibus secretis et occultis, achominibusignotiset incognitis, quæ causæ censentur majores, nulla ad hos prætensos judices cognitio pertinere potuit, nisi nulliter ; quoniamet causas majores jura volunt ad apostolicam Sedem majorem remitti indilate ; et præsertim, ubi fides tangi prætenditur seu fidei materia ventilatur, omnis debet 173causa talis ad Sedem Petri, vel successoris, indilale referri, ut sacris juribus cautum est.

Septimo, dixerunt actores memorall processum ipsum cum sequelis nullitate infectum, ex violenta procedendi forma, qualis fuit in tam juvene persona, fragili et innocente. Ipsam siquidem violentarunt duri carceres, vincula ferri, terribiles custodes, armatorum capitalium inimicorum atroces injuriæ, delubria, terrores, comminationes et assidua imperantium vexatio ; ut sæpe diceret ipsa Johanna plus velle mori quam talia nefanda per amplius sustinere ; imo et ipsi custodes sæpius violenta manu suæ virginitatis attentare pudorem contenderunt. Quæ omnia, si bene attendantur, dixerunt ipsi actores tormentis et quæstionibus æquiparari ; ita ut, si quid ipsa Johanna contra se dixerit, plus violenliæ quam veritati veniat adscribendum ; quin imo et omnem confessionem, stante causa tali opprobrio, per violentiam et quæstiones extortam censendam esse. Non enim per quæstiones tormenta intelligi debent, sed etiam dolores alii, fames, sitis et illa quam malam mansionem jura exprimunt, sordidusque et teterrimus carcer.

Rursum et ipsam nullitatem constare actores ipsi ex eo dixerunt, quod eidem Johannæ, fragili et innocenti, omne consilium etjuris auxilium denegatum est, licet de fidei apicibus et arduis pulsaretur quæstionibus. Talis autem denegatio inhumanætjustitiæ inimicacensetur.

Dicebant insuper quod, dum quidam vir probus, processui assistens, ipsam Johannam dirigere vellet, cum minis et terroribus expulsus est, ut ex ipso processu constare dicitur ; adjicientes ipsam Johannam annis esse minorem, quæ neque judicio sistere, 174aut sine curatore experiri, aut sententiæ judicialis capax foret, nisi nulliter et invalide ; cujus contrarium aperte in actu isto factum est.

Confirmantes ipsi actoressuadicta, quoniam, licet, beneficio juris, ætati juvenili et minori annis subveniendum sit ; ita ut miseratio ætatis judicem ad moderationem et remissiorem pœnam adducat : eidem tamen Johannæ, minori, nulla impensa est moderatio, prout ex sententiarum prætensarum immoderato et nefando constat rigore ; ita ut ex nimia severitate judicantium, processus aut inficitur, aut cassatione dignus censetur cum sequelis.

Inficiebant aliunde ipsi actores ipsum prætensum judicium et processum, quoniam, etsi jure cautum sit quod acta omnia in processu fideli, aut notario, aut duabus electis personis, in scriptis redigantur debite et complete, comprobandum fore90 ; ita ut alias nec aliter credatur judicanti : idem tamen facere neglexerunt. Imo contrarium fecerunt ipsi judicantes et rei et prævaricati sunt ; nam et dicta ; Johannæ confessiones truncari fecerunt seu jusserunt, et suas inhibuerunt excusationes inscribi, suum exinde processum, cum sequelis, nullilate et iniquitate infectum, truncatum, vitiosum et inutilem relinquentes manifeste.

Cujus et nuliitatem processus sententiarumque, ac contentorum in eisdem, ipsi actores in patulo arguebant, falsitatemque, dolum et iniquitatem apertam ; nam dolo et perfida malitia duodecim articuli illi, incipientes Quædam fœmina, de quibus supra habita est mentio, falsoque exinde abstracti sunt, obmittendo 175sæpius, ex dictis Johannæ ejusdem, quæ pro sua sincera intentione et valida excusatione ipsa protulerat ; omniaque in partem sinistram convertendo et interpretando ; imo et excrescente officiosa malitia, multa perniciosa adjungendo, quæ ex suis confessionibus elici non valebant ; subticendoexcusationes, limitationes, et dictarum confessionum determinationes, in bonum sensum verius reducendas ; et obmittendo submissionem apostolicæ Sedi sæpius factamper eamdem, cæteraque suæ justitiæ propitia.

Et quoniam, super ipsis præcipue sic falso elicitis articulis, judicium suum fundasse dictos judicantes ipsi actores proponebant, idcirco omnia inde secuta falsa, iniqua, calumniosa et nulla, saltem cassanda, ipsi inferebant actores ; solidantes hanc suam rationem, et dicentes eidem Johannæ, in carceribus sic diu afflictæ, quosdam alios seductores, judicantium permissione, fuisse applicatos, confingentes dictæ Johannæ partem et obedientiam domini nostri regis Franciæ, tenere et fovere, et se secreto eidem fore transmissos, pro salute et consilio impendendo. Qui eidem suaserunt ut nunquam ipsa se Ecclesiæ submitteret, quodque illico suas resumeret vestes viriles, sublatis etiam eidem Johannæ vestibus muliebribus ; ita ut, si quid in persona Johannæ exinde sinistrum contigerit, adscribi debuit tali damnatæ fraudi, dolo et versutiæ, serpenti consimili seducenti primam mulierem ; quodque exinde, neque lapsus aut relapsus causa valuerit, si zelo attendatur fideli iterata dicta submissio et requesta, quibus judicium apostolicæ Sedis ipsa Johanna sæpius postulavit. Cumque fraus et dolus nulli debeant suffragari, relinquitur ibi fundatus hujusmodi processus, 176seu exinde procedens judicium, prætensaque abjuratio, ac sententiæ prætensæ, cum sequelis, nullitatis et iniquitatis manifestæ vitiis subjacere, aut saltem cassari et adnullari meruisse, ut dicebant ipsi actores. Itaque et per præmissa, dicti processus et sententiarum, ex parte suæ formæ, vitia fuisse et esse detecta et aperta inferebant ipsi actores.

Ulterius tamen allegarunt et proposuerunt actores ipsi, dictorum processus, abjurationis prætensæ, sententiarum et sequelarum nullitatem, iniquitatem, falsitatem et vitia multa fore et esse manifesta, ratione materiæ, in eisdem expressæ, seu cumulatæ, seucriminum et vitiorum falso eidem Johannæ impositorum et adstrictorum. Quæ veraciter, præsertim ut per vos qualificata suntetagitata, dictisque sententiis inscripta et expressa, ipsa Johanna non commisit, nec per eam confessata sunt aut a confessis per eam elicita veraciter ; imo verius, ut dicebant ipsi actores, per ipsam Johannam in ipso confessata processu, a fide catholica, Ecclesiæ unitate ef determinatione non dissonant solida ; quæ in sensu interpretata saniori, stare possunt et defendi catholice, secundum sacræ seriem Scripturæ, doctorumque catholicorum sanam et approbatam doctrinam.

Proposuerunt igitur dicti actores, super processuum agitatorum materia, et sententiarum per dictos reos prolatarum, quædam prætensa per eos crimina dictæ Johannæ falso imposita. In primis, super visitatione, revelatione et adoratione quorumdam spirituum, quos rei malignos nominaverunt, exinde eam idolatram, errantem aut hæreticarn, dæmonum invocatricem, ab Ecclesia discedentem, causari satagentes ; 177cum verius dictæ visiones et revelationes, non a malignis, sed verisimiliter a bonis spiritibus, processisse æstimandæ sunt ; nec eas aliter per reos eosdem, aut [ab] aliohumanojudice, censeri debuisse, neque Johannam ipsam mendosum aliquid in eisdem asseruisse, hæreticasse vel idolatrasse quovismodo. Quas tamen visiones, si ex Deo essent, ut dicebant actores, rei sinistra affectione seducti, intelligere non valuerunt aut noluerunt ; et ita, cum hæc sibi occulta esse et latentia non ignorabant, non debuerunt judicialiter in alteram partem declinare. Nam et hujusmodi occultæ visiones a quo procedant, soli Deo, secretorum cognitori seu scrutatori, cognitum est ; neque de his, secundum jura divina et humana, inferior quisquam judex certam dare poterat sententiam. De occultis enim penitus Ecclesia non judicat, sed solus Deus : jura ad hæc notissima sunt et enucleata.

Quod autem ab Angelis lucis et bonis spiritibus hujusmodi revelationes et apparitiones procederent, dicti actores ex rationibus pluribus manifestarunt :

Tum primo, quoniam dicta Johanna, virgo erat integra corpore, prout interrogata asseruit constanter, et matronis exhibita patuit luculenter, assistentibus nobilibus mulieribus plurimis, ut jam superius dictum est. In hujusmodi autem virgine, Deo grata, Sancti Spiritus obumbratio seu inspiratio conveniens est ; quoniam ipsa templum Dei, secundum ecclesiasticos doctores.

Tum secundo, quoniam et ipsa Johanna humilis erat valde et simplex ; quæ neque mundanum quæsivit honorem, sed animæ suæ salutem ; nec superbe respondit interrogantibus. Virginitatem autem et humilitatem 178simul junctas, cum admiratione jura laudant, et summo Deo mirifice placent ; et super his requiescit spiritus Domini.

Tum tertio, quoniam ipsa Johanna laudabilis et honestæ vitæ fuit, pia in pauperes, jejunia excercens, missam et ecclesiam frequentans honeste ; et confessionis sacramentum, et pœnitentiæ, et Eucharistiæ, frequentans devotissime. Et talis, digna bonorum spirituum apparitionibus est censenda.

Ulterius adjungentes dicti actores, quod bonorum spirituum signum dicitur præcipuum, bona opera semper suis sequacibus suadere ; quemadmodum spiritus ipsi dictæ Johannæ apparentes, eam inducebant ad bona multa : ut ipsa scilicet ecclesiam frequentaret et confessionis sacramenlum, honeste se regeret, custodiret animæ et corporis virginitatem, et quod ita beatitudinem consequeretur æternam. Rursum apparentibus spiritibus, Johanna se signabat signo, et non recedebant, prout recedit spiritus malignus hoc territus signo. Insuper dum Angelus ab initio dictæ Johannæ apparuit, timorata est ab initio, et in fine lætitia consolata ; sicut de angelo legitur beatæ Mariæ apparente, et multis aliis. Etiam spiritus isti Johannæ loquebantur voce clara et alta ; spiritus autem maligni obscure loquuntur et involute. Quæ omnia beatorum spirituum, secundum Scripturas, signa sunt manifesta. Quodque ipsa ea fideliter etcatholice finivit dies, sacro Christi corpore devotissime sumpto et invocato usque ad finem nomine Jhesu, signum est quod spiritibus bonis ducta est ; quoniam malignus spiritus fidem inducit pestiferam, et suos ad infernum tandem cultores deducit. Est et aliud bonum signum bonitatis spirituum ; 179nam et ipsa Johanna, per spirituum revelationem, omnimodam veritatem annuntiavit, et quæ prædixit, quasi miraculosum habuerunt effectum, puta, in tempore enim quo plus inimici florebant, quo domino nostro Regi major pars sui regni subtracta erat, regnum recuperatum, ut prædixerat, Anglici expulsi, coronatio regis, obsidio a civitate Aurelianensi subito repente levata cum paucis, contra maximam adversariorum multitudinem ; ita ut hæc veluti miracula habebant reputari. Hæc autem, secundum sacrarum traditiones doctrinarum, a patre mendacii, spiritu maligno, non possunt procedere, sed a divina revelatione et a bonis spiritibus nunciata omnimode censenda sunt. Dicentibus rursum dictis actoribus, suppositiveloquendoetnon alias, quod, si tales apparitiones fuissent spirituum malignorum, quod dicta Johanna merito excusanda erat, tanquam errore delusa ; quoniam et bonos spiritus esse credidit, apparentes in Angelorum forma lucis, et sanctum Michælem sanctasque virgines Katharinam et Margaretam credidit adorare et revereri. Neque sibi nocet talis error, quoniam et ipsa Ecclesiæ se submisit, nec pertinax fuit ; et, sicut habent canones sacri, non est periculosus error, si tunc malignus spiritus creditur esse bonus Angelus, dum se mutat in Angelum lucis, quoniam non illi maligno, sed bono quem confingit, reverentia præstatur.

Præterea ipsis actoribus dicentibus ipsam Johannam potius excusandam, quam per reos increpandam fuisse, si se, in adjutorium sui nostrique domini atque regis, bellis immiscuit. Tum primo, quoniam ipsum bellum meritorium contra hostes et justissimum fuit, et 180omnes habuit conditiones belli justi, sacris legibus inscriptas. Tum secundo, quoniam, ut dicta Johanna sæpius asseruit constanter, medio suo juramento, id fecit ex jussu Dei, nec unquam aliter fecisset. Et ex jussu Dei præcepit Anglicis redire ad propria, et quæ spirituDei aguntur, sub lege non sunt ; ipsa enim lex inspirationis, omnem legem superat ; cujus signa manifesta sunt eventus et effectus jam dicti, prope miraculosi. In his autem non reprehendenda, sed potius excusanda censetur ; sicut Samson ab homicidio, Abraham ab adulterio, David a pluralitale uxorum, sacra jura excusant.

Sed et ipsi dixerunt actores ipsam Johannam indebite reprehensam ex eo quod virilem deferebat habitum, in canone prohibitum, quoniam et licite id egit, ex causis multis, attentis circumstantiis per eam agendorum ; multas super hoc assignando rationes per ipsos actores. Tum primo, quoniam ex causa rationabili talem habitum sumpsit, scilicet ex credito Domini jussu ; ubi enim spiritus, ibi libertas. Tum secundo, quoniam jura in adversum proposita, loquuntur id non licere mulieribus, causa luxus ; et omnes doctores in id conveniunt ; dicta autem Johanna pro contraria causa illum assumpsit, ad vitandam scilicet libidinem, et virorum in se provocationem ad luxum, cum quibus frequentare opus erat et in exercitu conversari ; imo et aliquando ad propriæ virginitatis tuitionem, quam Anglici attentare nisi sunt. Habitum autem variare etiam clericis, ex causa legitima, aliquando permissum est, secundum canonicas sanctiones. Absit enim ut ea, quæ propter bonum facimus, nobis ad culpam imputentur ! Vestes etenim 181muliebres dicta Johanna sæpius obtulit resumere, si inter mulieres, in ecclesiastico carcere, aut alibi quam interhostes, deponeretur ; quas vestes etiam muliebres tandem ipsa libenter resumpsit, obediens prælensis judicibus ; et exinde easdem ex necessitate dimisit, sibi sublatas [ab] hostibns fraude, et ad violentiæ repulsionem, ut dictum est. Nec verum est, ut dicunt actores, quod ipsa Johanna missam audire dimiserit, ne vestes muliebres resumeret, aut quod ipsa confessata sit domino nostro Regi eas non deponere ; imo verum est contrarium, cum et ipsas dimiserit. Aut excusanda erit propter revelationes et voces divinas in contrarium inducentes, seu quas a Deo credidit processisse ; nec exinde credidit relapsa nominari si viriles vestes tandem resumpsit, cum id dolo, violentia malitiaque sibi illatis facere necessilata fuerit, ad sui corporis tuitionem et virginitatis conservationem, et ex aliis causis supratactis.

Ipsam etiam Johannam dixerunt actores non venire culpandam, si causetur a parentibus propriis91, aut invitis recessisse, cum id jussione divina fecerit aut facere crediderit, et Deo magis esse obediendurn quam hominibus judicaverit ; quanquam et exinde sacramenti confessione pœnituerit, ne amplius culpa sibi valeat imputari, nec in causafidei exinde valeatagitari.

Proponentes insuper actores præfati dictam Johannam inculpatam censeri, si nomen Jhesu litteris suis missivis inscribi fecerit vel permiserit, quibus bellum92 incitamentis vitandum esse suadebat, quoniam 182et ipsa respondit bellum ipsum justum fore, et suum secretarium fecisse, non credentem malum agere, quoniam in nomine Domini omnia fieri videntur, secundum canonicas sanctiones ; et hæc responsio sana fuit. Et quod finaliter respondit ipsa sane, se de turri non saltasse aut ex desperatione, aut tentando Deum, sed spe vitam suam saltando defendendi et succurrendi obsessis ; ex fecunda caritate vitam ponere volens pro amicis. Et quod finaliter mentita non est, si dixerit Angelum portasse regi signum aliquod pretiosum cum genuflexione, etc ; quoniam, si mentiri non liceat, licite tamen veritas occultatur, loco et tempore, fictione bona aut verborum circumlocutione, ut Moises olim coram Pharaone ; et, cum Angelus sit nomen officii, et idem sit quod Dei nuntius, potuit de se dicere quod Angelus ipsa, scilicet Dei nuntia, portavit regi coronam et palmam victoriæ qua frueretur ; nec in hoc mentita est, sed caute locuta. Et si dixerit Angelum illum fore sanctum Michælem, non male dixit, quoniam ex sancti Michælis præcepto id fecisse asseruit, et quoniam per alium fecit, etc. Neque ipsa excessit dicendo quod ipsa erat secura salvari, quoniam et, si sua dicta tunc simul jungantur, vera sunt. Adjecit enim : si servaret quod promisit Deo, scilicet virginitatem corporis et animæ. Et pari modo non excessit, si se dixerit scire futura, veluti cum rei dixerunt aliquando93 ; nam et prophetæ non prophetizant nec vera loquuntur, secundum Scripturas, dum non prophetizando Joquuntur. Neque ipsa protulit sanctas Katharinam et Margaretam odio habere Anglicos ; 183sed protulit eas amare eos quos Deus amat, et odere hos quos Deus odit. Neque etiam confessa est protulisse se peccatum non habuisse, seu habere ; sed quod nesciebat mortaliter se peccasse, nec vellet se ipsam aliquid fecisse, unde anima sua maculam reportasset. In his autem omnibus ipsam peccasse nemo diceret.

Præterea proposuerunt dicti actores, ipsos reos falso et dolose dictam Johannam prætendisse noluisse se et dicta sua submittere Ecclesiæ, cum tamen dicti actores in contrarium veritatem dixerunt principalem : tum primo, quoniam taliter se submittere non erat adstricta verisimiliter, ex Scripturarum traditione ; tum secundo, quoniam veraciter hoc fecit, et se Ecclesiæ submisit fideliter et catholice.

Quod autem facere non fuerit adstricta, palam est id rationem suadere multiplicem :

Primo, quoniam spiritu Dei ducebatur aut duci credebat verisimiliter, et ita per legem inspirationis, ab omni lege communi exempta fuit, prout jura divina volunt pariter et humana ; et ita in hocEcclesiæ doctrinam secuta est ; imo si aliter fecisset, contra propriam agens conscientiam, ad gehennam ædificasset.

Secunda ratio, quoniam, esto id dubium stetisse an exbono vel malo spiritu ipsæ procederent visiones : super his occultis Ecclesia nihil judicare voluit, et jura volunt apertissima quod tale omnino judicium soli Deo reservaret. Etiam, licet in his quæ fidei conceruunt articulos aut doctrinam Ecclesiæ, scriptam libris approbatis, sequi judicium Ecclesiæ opussit ; inaliis tamen data est libertas optioque tenendi quod melius placuerit, puta : an rex Salomon, vel non ; an tot sint 184salvandi, quam damnandi ; et hujusmodi, in quibus Ecclesiæ doctores solent aliquando discrepare. Itaque si ipsa Johanna, in his visionibus, propriam opinionem a Sede et Ecclesia non dissonam secuta fuerit, increpanda non est quovismodo.

Est et alia ratio potissima, quoniam dicta Johanna, juvenis, inexperta, virgo, innocens, si se ab initio non submiserit Ecclesiæ, mirandum non est, quia quæ esset Ecclesia tunc penitus ignoravit et nullatenus intellexit, sicut sua manifestat confessio ; sed deinde, dum sibi expositum est quid esset Ecclesia, omnino patuit, et Ecclesiæ se submisit humiliter.

Insuper ad dictorum reorum, suorumque processus et sententiarum prætensarum confutationem et inordinatam affectionem manifestandas, proposuerunt ipsi actores, quod viri aliqui probi et litterati, processui præfato assistentes, et pia caritate ipsam advertere volentes super difHcilibus interrogatoriis sibi factis, eidemque dicentes Concilium generale Basileæ tunc celebrari, ubi ab omni regione, etiam in parte sua, plurimi adstabant viri probatissimi, quibus se submittere poterat et debebat : nuilatenus auditi sunt, sed ignominiose repulsi sunt, a dictis reis et judicibus austere objurgati et lacessiti injuriis, a civitate etiam Rothomagensi illico proscripti et sub pœna capitis expulsi.

Nec esse dissimulandum dicti actores proponebant, ut supra tetigerunt, quod quidam subdoli hypocritæ, in habitu simulato, fingentes se domini nostri Regis partes fovere, dolosa eidem consilia ministrarunt ; blandis sermonibus suadentes quod, si vellet carceres evadere, nunquam judicio Ecclesiæ se submitteret. Quæ, si ita 185seducta, sinistrum aliquid protulerit virgo innocens, non sibi, sed dolose id agentibus et permittentibus imputandum est, et est merito super his excusanda. Dictis actoribus etiam dicentibus ulterius ac proponentibus quod, si per dictam Johannam, in suo processu, confessata sincera affectione videantur et debite interpretentur, poterunt omnia legitime salvari, absque casu erroris, pertinaciæ, seu offensæ adversus fidem et Ecclesiam, per reos prætensorum ; sicut hæc intuenti et intelligenti processum notissima sunt.

Exprimentibus etiam dictis actoribus, ipsam Johannam ex suis confessionis verbis et sincera mentis intentione, se judicio Ecclesiæ implicite et explicite submisisse multipliciter ; primo, quoniam dixit quod nil facere vellet contra fidem christianam, quam Dominus stabilivit ; et quod, si aliquid fecisset vel dixisset, aut esset supra corpus suum quod clerici scirent dicere esse contra fidem christianam, ipsa nollet sustinere, sed expelleret. Sed rursum ipsa Johanna, ut patet expresse per sua prætensa confessata, petivit ad Papam remitti, qui eam audiret, et ad cujus judicium stare volebat. Insuper ipsa Johanna amplius Ecclesiæ se submisit, dum, sibi exposito quid esset Ecclesia, protulit quod se submittebat judicio Ecclesiæ et Concilii generalis ; et petiit articulos sibi impositos ante prætensam abjurationem, per Ecclesiam visitari et deliberari ; quod sibi omnino denegatum per reos, per quos magis dicendum fuit spretum Ecclesiæ judicium, non autem per dictam Johannam. Subjungentes dicti actores episcopum tunc Belvacensem, judicem prætensum, inhibuisse expresse notariis, et sub gravibus pœnis, ne dictam submissionem sic 186factam ipsi processui inscriberent, quovismodo ; super quo dicta Johanna conquesta fuit ; ita ut exinde censeatur processus reorum truncatus, iniquus et mendosus, cum inde secutis. Hujus autem submissionis signum esse manifestum dicti prætenderunt actores quoniam, ante ejus excidium, brevi horarum mora, dicti rei eidem Johannæ corpus Christi seu Eucharistiæ sacramentum fecerunt et voluerunt ministrari. Quod non fecissent, si se non submisisset Ecclesiæ fideliter ; quoniam ahas, ipsa sine submissione in peccato mortali moranti, non fuisset præstitum hoc venerabile sacramentum.

Proposuerunt insuper dicti actores ipsam Johannam, ex contento in suo prætenso processu, non potuisse dici relapsam, quoniam relapsus lapsum præsupponit ; nunquam autem lapsa est in aliquam hæresim ; imo et quæ dixit, sine offensa et læsione catholicæ veritatis sustineri possunt, ut clare constat per superius dicta. Igitur relapsa dici non potest ; et præsertim quoniam dixerunt dicti actores quod dicta Johanna prætensæ abjurationis lecturam non intellexit, sibi palam, in turbatione populari, et publico spectaculo, et metu vehementi, exhibitam repente. Clarum autem est quod ea quæ quis non intelligit, non abjurat. Et quod ipsa non intellexerit, manifestant deliberationes vocatorum super sua prætensa recidivatione, qui fere omnes, abbatis tunc Fiscampnensis deliberationem sequentes, dixerunt ab ea quærendum fore si dictam intellexerit abjurationem prætensam. Nihil tamen esse factum constat super ipsa, an eam intellexerit abjurationem, deliberata94 et facienda interrogatione. 187Quæ si interrogata foret, nunquam dixisset se de hæresi suspectam, mendosam, et hujusmodi crimina commisisse vel abjurasse ; imo potius non dicta, nec commissa, et quibus sua repugnat judicialis confessio. Relapsam itaque eam dici fas non fuit. Neque, ut dicebant actores, schedula processui prætenso dictæ Johannæ inscripta, prolixa et magna, illa est quæpublice eidem Johannæ lecta et exhibita est dictæ prætensæ abjurationis hora ; quæ brevis erat, pauca continens et istius dissimilis. Et ita processus vitiosus et falsus, et præsertim quoniam, si verba dictæ Johannæ, in sua super relapsu prætensa confessione contenta, bene attendantur, non poterit dici relapsa. Dicebat enim in effectu, justo metu sibi imminente mortisque articulo, quod hæreticam se esse falso confessata est, ad vitam suam salvandam, cum non esset, neque intellexisset sibi lecta injuste ; ex sua voce se opprimendo ignoranter, ac sic sua dicta exponendo, scilicet quod senon intenderat revocasse, nisi proviso quod id placeret Deo. Id autem bene intelligenti proferri potuit sane et sine nota relapsus.

Magna etiam animadversione exprimentes actores ipsi, ad dictorum processus, sententiarum et sequelarum calumniam, falsitatem, dolum et iniquitatem referendasaperte, quosdam dolosos articulos, numero duodecim, incipientes Quædam fœmina, a dictæ Johannæ prætensis confessatis confictos et falso extractos, fore Parisius, ad almam studii Parisiensis Universitatem transmissos, super quibus emanarunt quædam deliberationes in falsa fundatæ ratione. Dictorum autem articulorum falsam et dolosam extractionem manifestant prætensa confessata dictæ Johannæ, 188suo processui inserta, quæ veraciter non consonant, sed dissonant valde in multis articulis præfatis, sicut ex mutua confessatorum prætensorum et dictorum articulorum comparatione patet apertissime. Unde et ipsi opinantes decepti sunt, quibusnon ipse processus, sed extracti dolose articuli exhibiti sunt officiose, ut, celata veritate confessatorum, ad nutum reorum, deliberaturi opinarentur, veritate relicta. Et veraciter opinantes ipsi, præter judices seu reos ipsos, excusatione legitima digni censentur, si veraciter secundum exhibita sunt opinati ; quibus ipsaveritasdolo, fraude et iniquitate manifestis celata est, et quoniam, super dictis falso fundatis opinionibus, subsecutæ reorum prolatæque sententiæ, fundatæ sunt. Idcirco dixerunt actores ipsi falsas exinde et iniquas fore sententias subsecutas, dolosas et iniquas, ac vitio nullitatis et prævaricationis infectas, cum suis exsecutionibus omnibusque dependentiis et sequelis ; sic et in quantum opus est, omnes hujusmodi processus et sententias, exsecutiones et sequelas, viribus et effectu venire justo judicio vacuandas penitus, aut censendas nullitate infectas.

Has autem rationes præfatas, media et conclusiones, multis Scripturarum sacrarum juriumque divinorum, canonicorum et civilium, acdoctorum probatissimorum sententiis et opinionibus munierunt, fulsierunt et decoraverunt, ac in scriptis omnia hæc per eos jam fore redacta dixerunt et proposuerunt ; ex præmissis omnibus, cum multis aliis dictis et propositis per eosdem, tandem concludentes, supplicantes et inferentes ipsi actores, per vos, reverendissimum ac reverendos patres et judices clarissimos, melioribus 189via, jure, modo et forma quibus jura, usus observantiæ et judiciale vestrum officium sibi valerent, suffragari per vos vestramque sententiam, dici, proferri et sententiari dictum prætensæ inquisitionis seu fidei materiæ processum, adversus defunctam Johannam d’Arc, virginem et puellam, atque prætensas exinde sententias subsecutas, per dictum Petrum Cauchon, episcopum Belvacensem, et Johannem Magistri, subinquisitorem, ut præfertur, præsumptum et præsumptas, factum et factas ac pronuntiatas, cum sua abjuratione, exsecutione, et omnibus indesecutis, vitio nullitatis, doli, falsitatis, mendacii et manifestæ violentiæ et iniquitatis subjacere ; ipsumque et ipsas, cum dictis exsecutione et sequelis eisdem, nullum et nullas, dolosum etdolosas, falsum etfalsas, mendosum et mendosas, ac violentiæ et manifestæ iniquitatis macula infectum et infectas, declarari expresse, cassasque et irritas ipso jure ; aut saltem [quod] eum et eas, cum suis dependentiis et exsecutionibus quibuscumque, cassaretis et irritaretis, revocaretis et adnullaretis omnino, decernendo, sub gravibus pœnis et censuris ecclesiasticis, eisdem nullam amodo per Christi fideles fidem præberi qualemcumque ; et, ne aliter fiat, inhibere velletis, sub anathematis censura perpetuo duratura ; et nihilominus, dictæ Johannæ defunctæ, eodem vestro judicio et diffinitiva sententia, innocentiam expurgando, ipsam usque ad obitum inclusive, permansisse fidelem atque catholicam, ac ab omni sibi [imposita] labe hæresis perversæque credulitatis, vel fidei errore, ac ecclesiasticæ unitatis discessu, omnique alio crimine sibi per reos imputato, liberam ac immunem fuisse et esse, plenissime diffiniendo, decernere curaretis ; ipsamque 190et dictos actores, ab omni infamiæ et culpæ nota, quas ex dicti processus, sententiarum et exsecutionum inde secutarum, occasione possent argui quomodolibet, vel notam assequi, liberando ; et liberos, et suæ famæ pronuntiaretis plenissime, quantum opus foret, restitutos ; utque vestræ sententiæ judiciique diffinitivi veritas, dictæ etiam defunctæ Johannæ innocentia, et ipsorum actorum justitia, præcedentisque processus, sententiarum et exsecutionum [iniquitas] cunctis memoriter pateant præsentibus et futuris : per idem vestrum judicium dignemini decernere dictum processum iniquum, sententiaset sequelas, palam et publice, in loco ubi ipsa Johanna diem clausit extremum, aut alibi, per sæcularem justitiam igne cremandum ac cremandas, seu per vos lacerandum et lacerandas ; et ibidem, ac in aliis insignibus civitatibus hujus regni, per prædicationes solemnes, hujusmodi vestram sententiam et exsecutionem ejusdem, facere manifestari et publicari, cum erectione crucis, imaginum et epitaphiorum in ipsa civitate Rothomagensi, et alibi ubi decuerit ; et, si qua solemnis cappellæ fundatio erigi valeat, etiam eam decernendo, ad perpetuas defunctorum fidelium exorandas salutes, ibidem fore ædificandam ; quodque vestra sententia chronicis Franciæ, si domino nostro Regi placuerit, et sui Thesauri Chartarum cameræ inseratur etiam decernere velitis et ordinare ; et tandem quod, pro injuriis, emendis, jacturis, damnis et expensis, reos ipsos in graves pecuniarum summas, ipsis actoribus solvendas, quales vestra discretio provide[re]t, condempnetis. Requirentes instanter ipsi actores vestri promotoris adjunctionem sibi impartiendam, per vos decerni ; aut saltem tales tantasque conclusiones, 191reparationes et emendas ad fines debitos, justos et canonicos, eisdem actoribus per vos adjudicari et decerni, quales ordo dictaret rationis, et canonicæ decernunt sanctiones ; implorantes humiliter officium vestrum judiciale, et de præmissis, quantum opus foret, probare offerentes dicti actores, cum cæteris debitis protestationibus et consuetis, et omni etiam juris beneficio sibi salvo.

Datum anno Domini MCCCCLV., die XVIII. mensis decembris.

Reverendissimo in Christo patri et domino Johanni, miseratione divina Remensi archiepiscopo et duci, ac reverendo in Christo patri et domino, domino Guillelmo, eadem miseratione divina episcopo Parisiensi, necnon fratri Johanni Brehal, sacræ theologiæ professori, etc, etc. : vester humilis subditus Ricardus de Saincte Mareglise, presbyter, vices gerens Decani Christianitatis Rothomagensis, notariusque curiæ archiepiscopalis Rothomagensis, reverentiam debitam, cum omni honore. Noverint reverendissimæ et reverendæ paternitates vestræ me, virtute mandati vestri, cui mea præsens relatio seu rescriptii annectitur, citasse peremptorie et personaliter, coram vobis aut altero vestrum, apud domum archiepiscopalem Rothomagensem : magistros Nicolaum Caval, Nicolaum de Houppevilla ac dominos Johannem Fabri, episcopum Dimitriensem, Guillelmum Manchon, fratrem Petrum Migecii et Johannem Riquier, presbyteros, ad diem veneris, decimam nonam mensis decembris ; necnon magistros Andream Marguerie, dominum Johannem Massieu et fratrem Petrum Ladvenu, presbyteros, ad diem sabbati inde sequentem, perhibituros veritati testimonium in quodam negotio, processum in materia fidei dudum contra quamdam Johannam defunctam, dictam la Pucelle, per quemdam episcopum Belvacensem, et subinquisitorem 193hæreticæ pravitatis, instante magistro Guillelmo de Estiveto, eorumdem promotore, agitatum, ipsiusque processus et sententiarum nullitatem, et ipsius quondam defunctæ expurgationem, tangentem, coram vobis motis et moveri speratis ; ac omnia et singula, juxta tenorem vestri mandati, fecisse et adimplevisse. Quæ dictis vestris reverendissimis paternitatibus, sub signo meomanuali, et sigillo dicti Decani certifico. Datum anno Domini MCCCCLV., die jovis, XVIII. mensis decembris.

Sic signatum : R. de Saincte Mareglise.

Quoniam ad mei, Jacobi de Rivello, in artibus magistri, filii primogeniti Johannis de Rivello99 et Guillelmetæ, ejus uxoris, neptis, ex sorore, defuncti bonæ memoriæ domini Petri Lexoviensis, et perantea Belvacensis episcopi ; hæredis et causam habentis dicti defuncti, una cum aliis meis fratribus et sororibus, tam ad causam matris meæ præfatæ, quam venerabilis 195viri, magistri Johannis Bidault, ejusdem fratris, avunculi mei ; nepotis, hæredis et exsecutoris, una cum dicto patre meo ac aliis, dicti domini episcopi defuncti : notitiam pervenit quod reverendissimus et reverendi in Christo patres, domini Remensis archiepiscopus, Parisiensis et Constantiensis episcopi, judices a Sancta Sede apostolica deputati, ad cognoscendum et decidendum de causa nullitatis cujusdam processus, in materia fidei, per præfatum dominum episcopum Belvacensem et Inquisitorem fidei, instante promotore ejusdem fidei, facti, tempore Anglicorum et guerrarum in hoc regno nuper vigentium, contra et adversus quamdam Johannam, dictam la Pucelle, de obedientia domini nostri Regis tunc exsistentem, licet apud majores hujus regni reputaretur sanctæ, integræ et catholicæ vitæ ; citari et evocari fecerunt, per edictum, omnes et singulos sua interesse credentes : idcirco ego, tam meo, quam cæterorum cohæredum meorum et causam dicti domini episcopi habentium, nomine, notum facio, dico et declaro quod non credo mea interesse, nec est intentionis meæ sustinere aut defendere processum antedictum, quasi validum, juridicum, aut sententias inde secutas ; cum, per ea quæ postmodum audivi et intellexi (cum, tempore dicti processus et sententiæ, essem quatuor vel quinque annorum, et aliqui mei fratres parvuli, et aliqui adhuc nascituri), dicta Johanna tradita fuit in materia fidei, per invidiam et suggestionem adversariorum domini nostri Regis, ex eo videlicet quia erat de obedientia ipsius et eis maxima inferebat damna in facto guerrarum, volentium per hoc suam juvare partem et querelam ; quodque, si fuisset de parte dictorum adversariorum, 196nequaquam tracta fuisset in materia fidei. Protestor tamen expresse, et ad quod per dictos dominos Judices peto admitti, quod processus per eos fiendus, aut sententia ferenda, mihi aut cohæredibus meis, seu aliis causam habentibus dicti defuncti domini episcopi, nullomodo præjudicet, prout nec præjudicare debet, attentis maxime compositionibus et abolitionibus per dominum nostrum Regem, in reductione patriæ Normanniæ, misericorditer et benigne factis ; quarum sum capax, et eisdem uti et gaudere debeo, et debent cohæredes mei, et alii causam dicti domini episcopi habentes ; quarum virtute debeo et debent tueri et defendi apud omnes ; rogantes Dominos quatenus ipsos de cætero evocari non faciant, quia in hujusmodi causa comparere non intendunt. Quam quidem schedulam, et contenta in eadem, ipse magister Jacobus de Rivello, propter hoc coram notariis suprascriptis, quoad hoc per Dominos deputatis, comparens, rata et grata habuit, et quantum opus esset, de novo tradidit et exhibuit, petens super his a dictis notariis instrumentum. Acta fuerunt hæc in domo magistri Simonis Cayet, die vicesima prima dicti mensis decembris ; præsentibus præfato magistro Simone Cayet et Petro Ogier, clerico Nannetensis diœcesis.

Visis et attentis mandato apostolico, pro parte honestæ mulieris Ysabellis d’Arc, matris defunctæ Johannæ d’Arc, vulgariter dictæ la Pucelle, ac Petri et Johannis d’Arc, filiorum dictæ Ysabellis, et dictæ defunctæ fratrum, suorumque consanguineorum et propinquorum, actorum, [nobis commisso] ac directo et per eosdem seu eorum procuratorem, legitime ad 206hoc deputatum, pluries in Parisiensi et in hac Rothomagensi civitatibus, [præsentato] nobis, Johanni, archiepiscopo et duci Remensi, primo Franciæ pari, et Guillelmo, Parisiensi episcopo, cum quodam collega nostro, cum illa clausa, etc, auctoritate apostolica specialiter, in hac parte, delegatis, nobisque Johanni Brehal, sacræ theologiæ professori, auctoritate eadem in conjudice assumpto ; cum ejusdem petita instanter apostolici mandati debita exsecutione, secundum ejusdem tenorem ;

Visis insuper citationibus et evocationibus directis, cum exsecutione earumdem, exsecutorumque relationibus authenticis, tam specialiter et nominatim, quam generaliter evocatorum et citatorum ;

Auditia insuper petitionibus et requestis, palam, solemniter et judicialiter, coram nobis, tam per ipsos actores et eorum procuratores, quam per nostrum promotorem, contra et adversus specialiter citatos, videlicet reverendum in Christo patrem, dominum Guillelmum de Hellenda, modernum Belvacensem episcopum, suæque Belvacensis curiæ causarum criminalium promotorem, ac causarum sanctæ inquisitionis procuratorem, necnon contra dominumPetrumCauchon, dudum Belvacensem episcopum, ac JohannemMagistri, prætensum alias ibidem hæreticæ pravitatis subinquisitorem aut vicarium, suosve hæredes et causam habentes, ac contra universos et singulos sua interesse credentes, generaliter evocatos, reos in hac nullitatis et injustitiæ ac expurgationis et innocentiæ causa, factis et instanter requisitis ; et nobis postmodum, in forma articulorum concludentium, in scriptis debite etmore Romanæ curiæ, traditis et porrectis ; ipsisque 207actorum procuratore ac promotore, dictorum reorum, generaliter et peremptorie evocatorum ad diem hodiernam, ac aliorum, prius specialiter citatorum, ad dies aliquos jam elapsos, et ad usque diem hodiernam, ex nostragratia, exspectatorum et prorogatorum, non comparentium, nec aliquos pro se mittentium, contumaciam accusantibus :

Nos, tandem, apostolici Delegati, omnibus et singulis attentis et maturo consilio digestis, nos fore et esse judices in hujusmodi instanti causa, cum suis exsecutionibus, dependentiis et sequelis, auctoritate eadem, competentes dicimus et declaramus. Et insuper dictos reos, quos alta voce solito more fecimus evocari, quia non comparuerunt, nec aliquempro se miserunt, justitia exigente, contumaces reputavimus, prout et reputamus ; nihilominus, ex abundanti gratia et bona cautela, ordinantes, propter causæ arduitatem, ipsos contumaces, pernostram iterum citationem peremptoriam seu edictum, tam specialiter quam generaliter, iterum evocari, tam ad locum, civitatem et ecclesiam Belvacensem, quam ad valvas Rothomagensis ecclesiæ, ad diem scilicet primam juridicam post dominicam primam Quadragesimæ, qua in sancta Dei ecclesia cantabitur Invocavit104 in aula præsenti, hora nona de mane, per se, vel idoneum et instructum procuratorem, peremptorie comparituros, coram nobis aut altero nostrum, seu subdelegato aut subdelegatis, cum suis omnibus scripturis, allegationibus et munimentis, paratos et instructos ; dicturosque et proposituros totum id et 208quidquid dicere seu proponere voluerint, contra articulos dictorum actorum, hodie coram nobis exhibitos ; visurosque ulterius in hac causa procedi canonice et juridice ; ac contra hujusmodi petitionem et articulos, et cætera exhibita, exhibenda et producenda, acturos et facturos quidquid fuerit necessitatis et congruitatis, sua absentia etiam non obstante. Decernentes etiam, dictorum actorum procuratori et promotori nostro, instantibus, processus olim contra dictam defunctam, per ipsos reos vel eorum aliquos, facti, copiam ministrari, ad fines debitos ; super adjunctione nostri promotoris requisita per actores, post modum deliberaturi et disposituri, prout fuerit rationis.

Pronuntiatum fuit per dominum Remensem archiepiscopum, adslantibus conjudicibus suis, episcopo Parisiensi et fratre Johanne Brehal, Inquisitore ; præsentibus reverendo patre, domino Johanne, episcopo Dimitriensi ; domino Johanne105 Sancti Audoeni et domino Johanne106 Sanctæ Katharinæ de Monte Rothomagensi, abbatibus ; magistris, Hectore de Coquerel, vicario generali domini archiepiscopi Rothomagensis, Nicolao de Bosco107, decano, Johanne de Gouys, Johanne Bec108, canonicis Rothomagensibus, cum pluribus aliis doctoribus, licentiatis, plebisque multitudine copiosa.

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione Parisiensis episcopus, judices et commissarii, in hac parte, etc. ; omnibus et singulis presbyteris, vicariis, curatis et non curatis, etc, salulem et directionem æternam. Inter catholica fideliumopera fulget caritatis amplexus, cujus ardore pui issimo flebiles sæpius oppressorum querelæ, pro ministerio veritatis atquc juslitiæ, remedia capiunt opportuna. Sane a paucis citra diebus, voce lugubri, pia insinuatione et gravi cordis amaritudine, nostris prostrati couspectibus, vicibus iteratis, certum se oblinuisse apostolicæ Sedis mandatum, patens, nobis directum, sub apostolica bulla, constanter asseruerunt 210et obtulerunt, scilicet, honesta mulier Ysabellis d’Arc, mater, et vir clarus Petrus d’Arc, miles, frater, tam suo quam cæterorum parenlum defunctæ Johannæ d’Arc, nominibus ; utque illud reciperemus petierunt instanter. Verum, quoniam provida graviiate solidum in rebus discrete gerendis stabiliendum estfundamentum, eisclem conquerentibus et afflictis, iit suæ supplicationis, difficilis aggressus, causas in apertum dicerent, et prætensi mandati præsentationem admitti solemniter postularent, patrocinio sibi consilii distributo, diem et locum assignavimus. Qui rursum, termino eisdem assignato, die scilicet decima septima præsentis mensis novembris, in aula episcopali Parisiensi, convocatis et assistenlibus nonnullorum prælatorum venerabiliumque magistrorutn, juris utriusque professorum, licentiatorum, baccalariorum, aliorumque regularium, sæcularium, ecclesiaslicorum et laicorum mullitudine copiosa ; nobisad id solemniter pro tribunali sedentibus ; voce sonora, per sui organum consilii, exposuerunl flebiliter quod, a quibusdam exactis temporibus, Johanna d’Arc, filia naturalis et legitima Ysabellis, et soror Petri et Johannis, conquerentium eorumdem, gravi admodum suæ famæ et totius parentelæ nota pariter et jactura, offensa est et enormiter læsa ; ex eo præcipue, ut dicebant, quod quorumdam æmulorum suorum, etc. Subjungentes desolatione lugubri, etc, ad sanctæ apostolicæ Sedis, cujus et ipsa Puella sæpius, dum sic agitaretur judicium, expetivit recursum habuisse110 ; ubi et suis propalatis 211querelis auditis et receptis, provisio tandem, in forma justitiæ decreta, etc.111.

Reverendissimo ac reverendo in Christo patribus ac dominis, dominis Johanni, miseratione divina archiepiscopo et duci Remensi, ac Guillelmo, eadem miseratione Parisiensi episcopo, judicibus, etc ; vestri humiles subditi, Socius Votes, presbyler Rothomagensis diœcesis, publicus, apostolica et imperiali, ac curiæ archiepiscopalis Rothomagensis, et Gerardus de Sale, Remensis diœcesis, eadem auctoritate apostolica, jurati notarii, reverentiam, etc.112.