Réhabilitation : Chapitre IV

Sacræ dixerunt sanctiones : Culpandus est qui famam negligit, et qui parentum subdola fraude oppressorum innocentiam non defendit. Itaque, ut per vos, clarissimos et in Christo reverendissimum ac reverendos patres, dominos archiepiscopum et ducem Remensem, primum Franciæ parem, insignemque Parisiensem episcopum, juris utriusque eximios doctores, ac colendissimum Constantiensem episcopum113, et venerandum sacræ theologiæ famosumque doctorem, fratrem Johannem Brehal, ordinis Fratrum Prædicatorum, hæreticæ pravitatis inquisitorem, judices et commissarios in hac parte auctoritate apostolica specialiter delegatos ; honestis personis Ysabelli d’Arc, matri defunctæ Johannæ d’Arc, vulgariter dictæ la Pucelle, ac Petro et Johanni d’Arc, fratribus germanis defunctæ ejusdem et filiis dictæ Ysabellis, tam suis quam suorum consanguineorum et propinquorum seu parentum nominibus, suove procuratori nomine eorumdem, et pro ipsis, tam conjunctim quamdivisim, in causa ista actoribus ; contra et adversus Subinquisitorem hæreticæ pravitatis in Belvacensi diœcesi constitutum, necnon contra promotorem negotiorum criminalium episcopalis curiæ Belvaceusis, ac quemdam Guillelmum de Estiveto, reverendumque olim Petrum Cauchon, Belvacensem episcopum, et Johannem Magistri, pridem in eadem diœcesi prætensum inquisitorem 213aut vicarium ejusdem pravitatis, si supervixerint, suosve hæredes et causam habentes, si opus sit etdixerintsua interesse ; adversus reverendumin Christo patrem dominum Guillelmum de Hellenda, modernum Belvacensem episcopum, cæterosque universos et singulos sua, in hac parte, interesse credentes, et eorum quemlibet respective, tam conjunctim quam divisim, reos ; super infrascriptarum molestiarum, infamiæ, injuriarum et jacturarum ac iniquæ condemnationis et excidii dictæ Johannæ reparatione, ac processuum, sententiarum, censurarum et exsecutionum, omni dolo, falsitate et subreptione et obreptione ac iniquitate et pravitate infectorum, per dictos reos, suosve complices, aut eorum aliquem vel aliquos factorum seu attentatorum, prolatorumque et exsecutatorum, cum suis omnibus dependentiis et sequelis, iniquitatis, falsitatis, dolositatis et nullitatis declaratione, autsaltem cassatione, revocatione, irritatione et adnullatione ; necnon super dictæ defunctæ Johannæ d’Arc, dictæ la Pucelle, expurgationis et innocentiæ promulgatione, ad finesque hic taudem inferius exprimendos, ex causis, mediis, factis et rationibus, et cum protestationibus statim inscribendis, justitia ministretur, et quod justum fuerit decernatur : aftirmant, dicunt, proponuntet in scriplis exhibent ipsi actores petitiones, articulos, facta, causas, rationes et ea quæ sequuntur.

I. In primis protestantur quod nulli malitiose injuriari, aut in sui præjudicium famæ et honoris quomodo libet intendunt invehere vel detrahere ; sed ea præsertim dicere et prosequi, quæ ad suæ justæ hujus causæ et prosecutionis veritatem faciunt et elucidationem. 214Et similiter protestantur ipsi actores quod, adversus eos et eorum quemlibet qui in processu contra dictam Johannam facto interfuerunt, aut super eo consilium vel opinionem dederunt, cum, visa et attenta, falsa, mendosa, corrupta et evidenti extractione articulorum, eis pro consilio præbendo communicatorum, de qua inferius dicetur, excusabiles habeantur : non intendunt aliquid dicere in sui honoris et famæ prejudicium, aut suorum lionorum jacturam qualemcunque, demptis tamen judicibus et promotore. Et nihilominus dicenda pariter et agenda submittunt correctioni et reparationi Sanctæ Sedis apostolicæ, vestrarumque clarissimarum paternitatum, et cæterorum quibus id spectare decet, si quid fuerit corrigendum aut reparandum.

II. Item, et his præsuppositis, et hactenus in agendo pro repetitis habitis et reputatis, dicunt et asserunt ipsi actores, quod tam ipsi quam ipsa Puella Johanna, sua consanguinea, sunt et fuerunt, vita comite, ac esse intendunt, boni nominis, bonæ famæ et conversationis, pacifici et quieti, honeste viventes et, duce Domino, absque infamia seu nota perversa doli vel criminis ; fideli et catholica communicatione, dierum suorum cursum peragentes ; talesque per suos omnes notos compatriolas et vicinos aliosque reputati sunt et reperti, palam, publice et manifeste.

III. Item, quod dicta Puella, dumin humanisageret, omnem hæresim detestata est, nec aliquid credidit aut affirmavit, seu adstruxit, quod hæresim saperet, aut fidei catholicæ et sanctæ Romanæ Ecclesiæ traditionibus obviaret. Et sic fuit, et est verum.

IV. Item, et veraciter, ut bona et fidelis catholica, 215dicta Johanna, dum viveret, Deum coluit fideliter ; ecclesias et divina officia frequentavit, missas devote audiendo ; sacramenta, præsertim pœnitentiæ et eucharistiæ, sæpius percepit, et opera misericordiæ pie exercuit, Christi pauperibus eleemosynas largiendo, nunquamjurando, sed quoscumque jurantes, præcipue blasphemantes, increpando et objurgando ; et in nullo, a catholicæ religionis ritu et fidei christianæ cultu, articulis et unitate Ecclesiæ, unquam recessit quovismodo. Et sic fuit, et est verum.

V. Item, et neque contra dictam Johannam, quoniam fidelis et catholica erat, ulla præcessit infamiæ aut suspicionis, erroris vel hæresis nota ; neque contra eam, super talis infamiæ rumore aut publica voce, aliqua inquisitio, in processu fidei præambula fierique solita, præcessit ; prout neque unquam de fide dubia aut de errore exstitit suspecta. Et ita contra ipsam, processus in fidei materia uon potuit nec debuit inchoari sive agitari, nisi nulliter et de facto, quoniam quidquid fit in fidei seu hæresis processu, omissadicta præviainquisitione, irritum est et nullum ; saltem cassandum ipso jure. Et sic fuit, et est verum.

VI. Item, et nihilominus dicti judices et promotor, propriis ducti passionibus odioque inæstimabili dictæ Puellæ, aut nimio favore suorum æmulorum et domino nostro Regi ac suo consilio tunc adversariorum, nullo juris ordine servato nullaque præcedente legitima inquisitione, dictam Johannam innocentem, ætatis decem et novem annorum vel eo circa, et omnis juris, scientiæ mundanæ ignaram, eam apprehenderunt, et, velut de hæresi conspersam, processui fidei seu hæreticæ pravitatis officii, eam adscripserunt ; et contra 216eam, ut talem, processerunt, contra doctrinam juris falso eidem crimina et errores adversus fidem et Ecclesiam, imponentes et pœnas juris in materia hæresis confictæ notorie, incutientes. Et sic fuit, et est verum.

VII. Item, et quod, licet dicta Johanna viros litteratos de parte et obedientia Francine sicut et Angliæ, dum a principio in causa fidei citaretur, in carcere postulasset vocari et admitti, et etiam missam audire ; hæc tamen prædictus [Petrus Cauchon] renuerat, et coram consiliariis in deliberatione ponere noluit, dicendo, in præsentia consiliariorum vocatorum, quod dicta Johanna missam audire requirebat, et quod a quibusdam aliis habuerat quod ei missam audire concedere non debebat ; de requisitione alia penitus subticendo. Et hocfuit, et est verum.

VIII. Item, etpræsertim dictus Magistri, hæreticæ pravitatis vicarius tunc prætensus, pœnam excommunicationis, et ipse Cauchon, tunc Belvacensis episcopus, suspensionem [et] censuram a jure latas, tunc incurrerunt, falsam hæresis notam dictæ Puellæ Johannæ sic imponendo, et processum inquisilionis indebite et sine causa legitima sic inchoando. Et ita suus ille processus, ex illo excommunicationis capite, cum suis dependentiis et. connexis, extunc nullitate infectus est, quum, stante excommunicato judice vel suspenso, juridictio exerceri nequeat nisi nulliter et de facto. Et sic fuit, et est verum.

IX. Item, et dicti Cauchon et Magistri, suique complices seu dicti rei, dictam Johannam, juvenem et teneram puellam, illico, ab initio sui processus, duro carceri, potius ad pœnam quam ad custodiam ordinato, 217contra juris formam, mancipaverunt, et eam compedibus ferreis et catenis oneraverunt et alligaverunt, impie et injuste ; ipsamque in forti carcere tunc, scilicet castri Rothomagensis, carcere quidem non justitiæ, sed pravitatis et violentiæ, nec ecclesiastico sed sæculari, retruserunl ; ac eam in manus laicorum armatorum et hostium sibi capitalium deposuerunt conservandam, armatorum silicet Anglicorum, capitali odio, assidue verbis, comminationibus, terroribus et derisionibus ipsam prosequentium. Quæ tamen Puella juvenis in manu tunc Ecclesiæ tradita, carceri ecclesiaslico, non pœnali, mancipata, honestis sociata mulieribus, debuerat, libertate præmissa competenti, humaniter tractari, saltim prætensi processus cursu stante, ut juravolunt et omnis æquitas deposcit. Et sic fuit, et est verum.

X. Item, et est verum quod dicti episcopus et viceinquisitor, per suam judicialem ordinationem, decreverunt dictam Johannam, puellam et virginem, super prætensæ per eam virginitatis integritate per matronas et dominas visitandam fore ; prout visitata fuit, in parte sexus muliebris, per multas idoneas mulieres, assistentibus dominabus valde nobilibus et multis. Quæ Johanna sollicite visitata, virgo et integra reperta est ; et hanc visitationem, licet judicialem, dicti judices dolose tacuerunt, nequid ad laudem vel excusationem dictæ virginis Johannæ exprimerent ; nec de ea in suo processu fecerunt seu voluerunt, imo inhibuerunt, fieri mentionem ; et eos qui dictam visitationem viderunt, et reperta in eadem sciebant, juramento solemni adstrinxerunt quod ipsa celarent omnino, quodque dictam Johannam repertam fuisse virginem 218et integram nulli unquam quovismodo revelarent. Et ab hoc initio, doli, fraudis, mendacii et falsa ? truncationis vitio suum processum maculaverunt, quod est nota dignum. Et sic fuit, et est verum.

XI. Item, et in prædictis carcere, stalu, loco et comitiva stante dicta Johanna, puella ætatis præfatæ juvenilis, imo et hostilispræsentiæ et carceris duri terroribus, metu etviolentia sic afflicta ; dicti reiad interrogatoria multa, etiam difficilia, valde seditiosa, captiosa, perniciosa et impertinentia, contra ipsam Johannam non erubuerunt procedere, diversas materias aggredientes, etiam theologicas, quibus et litterati viri, libertate fungentes, responsa dare aliquando deficere potuissent. Quibus siquidem interrogatoriis multiplicibus et iteratis, sæpe minis, tanta ipsam Puellam vexatione oppresserunt ut in gravem corporis valetudinem seu infirmitatem ceciderit, etiam prope mortalem ; super quibus, non solum ipsa Johanna, imo plerique ex ipsis consiliariis et assistentibus pluries sunt conquesti, et nonnulli ex toto, a processu ipso, viso modo procedendi, penitus recesserunt, alii repulsi sunt. Et sic fuit, et est verum.

XII. Item, et ut dicti rei contra dictam Johannam, quod conceperant facilius et ad nutum adimplerent, et omnes directores et consultores, Deumque et justitiam præ oculis habentes, ab ipsius Johannæ examinatione secluderent, locum et tempus examinationis mutaverunt, ac ipsam Johannam in loco carceris examinari de cætero constituerunt, in præsentia Anglicorum et custodum, per paucos consiliarios et cum paucis, quos quasi in singulis examinationibus mutaverunt, et tam ad interrogandum, quam ad interessendum, 219secundum dierum varietatem, diversos statuerunt, et in pauco numero ; de quo inter peritos et consultos facta est non modica quæstio. Et hoc fuit, et est verum.

XIII. Item, etquoniam dicti rei, citra omnem loquendo injuriam, aut propria aut æmulantium ducti nequitia, nedum in dictæ Puellæ naturalem seu honestæ mortis consummationem tendebant ; sed verius immortale ejusdem publicæ infamiæ conspiraverant excidium : ab illa infirmitate ut curaretur ipsa Johanna, ac ei reservato servitio, circa eam plurium medicorum adhibuerunt maximam sollicitudinena/ ; quibusdam etiam de majoribus suorum adversariorum, sub et a quibus detinebatur, frequenter dicentibus quod mallent perdere viginti millia nobilia, quam ipsa Johanna sic moreretur, nisi per ignem, et sententia contra eam condemnatoria et ignominiosa præcedente.

XIV. Item, et illico, dum ipsa convaluit, eam rursum multis interrogatoriis dicti judices vexarunt, præsertim de quibusdam eam interrogantes, certas visiones seu spirituum bonorum apparitiones, et Ecclesiæ unitatem ac fidei apices concernentibus ; multaque difficilia ab ea petierunt, de et super quibus fideliter, catholice et competenter, responsa dedit honesta et congrua, sua præsertim juvenili ætate, conditione sexus et ignorantia ponderatis et attentis. Et sicfuit, et est verum.

XV. Item, et inter cætera responsa perdictam Johannam Puellam honeste, quiete et prudenter emissa, manifestis dictorum actorum passionibus et æmulationibus, acodio, vexalione et turbatione afflicta, ipsorum judicum sæpius declinavit forum. Quod palam ex 220duobus præcipue constat : primum, quoniam judices tanquam sibi inimicos capitales recusavit expresse, et ex ista legitima recusatione sua, notissimo jure, omnis est sua suspensa juridictio, in qua, si ulterius processerunt, præsertim recusationis articulo indiscusso, nulliter incedunt manifeste ; secundum est, quoniam judicium Romani Pontificis ipsa Johanna sæpius requisivil, ubi et æquipollens appellatio causatur114 legitima (Apostolus enim pro appellatione dicebat : Ad tribunal Cæsaris sto) ; præcipue quoniam et ardua hujusmodi negotia ad suam supremam Sedem spectare noscuntur, ipso jure. Unde et exinde omnis dictorum reorum processus, cum suis sequelis, nullitate infectus est. Et sic fuit, et est verum.

XVI. Item, et similiter, super ipsis visionibus, ipsa Johanna responsa deditsancte et a salubri veritate non dissona ; quoniam et ipsas visiones a spiritu bono procedere credidit, prout ita, pie et calholice æstimandum est, ejusdem Puellæ integritate, huimlitate, simplicitale, ac reipublicæ ad quam mittebatur necessitate justissimaque causa et fine, debite et sine maligna affectione, pensatis, cum aliis circumstantiis opportunis ; neque super hoc oberravit ipsa Johanna, aut a fidei veritate aliquatenus deviavit. Et hoc fuit, et est verum.

XVII. Item, et ipsa Johanna, licet tandem condecens sibi negatum fueril consilium, divini tamen spiritus directione, ut creditur, fideliter ducta, omnia responsa sua, dicta pariter et asserta, vicibus etiam iteratis, Ecclesiæ sanctæ submisit, ab ejusdem unitate 221non recedens ; ac expressis verbis, per clericos non suspectos vel affectos, omnia visitari, imo et in judicio Papæ et sacri Concilii omnia deferri pluries requisivit instanter. Et sic fuit, et est verum.

XVIII. Item, et quoniam viri litlerati aliqui, pia compassione moti, dictam Johannam ignorantem, super his quæ dicebantur advertere volebant, consulendo ut sacro Basileensi Concilio se submitteret, in quo utriuscjue obedientiæ clerici aderant : tales utique per dictum episcopum sunt contumeliose expulsi. Imo uni eorum episcopus dixit : Taceatis ex parte diaboli ! Quinimo pluribus consiliariis et viris notabilibus, doctoribus et licentiatis, minæ et terrores plurimi sunt illati, et nonnulli a civitate Rothomagensi proscripti, etiam in periculo vitæ suæ ; quorum aliqui infra nominabuntur ; nec apost ausi sunt comparere, vel dicto processui interesse. In quibus dictorum judicum sinister affectus lucide patet. Et sic fuit, et est verum.

XIX. Item, et nihilominus dicti actores ipsam Puellam ignominiosæ mortis judicio terminare quærentes, quanquam omnium sibi impositorum criminum expers et innocens exstiterit, sicut infra palam manifestabitur ; ad sui tamen iniqui processus coiitinuationem, post dictam suam infirmitatem, illico descenderunt, hujusmodi promotore Belvacensi negotium prosequente.

XX. Item, et ipsa Johanna sæpius per eos interrogata et vexata, tandem a dictis reiset ex eorum præcepto certi sunt articuli compositi, quos a confessionibus dictæ Johannæ dixerunt excerptos sive extractos, incipientes Quædam fœmina, etc, quos pluribus personis notabilibus et litteratis transmiserunt ; et 222super eisdem opiniones et vota plurimi habuerunt.

XXI. Item, etveraciter dictiarticuli falso extracti sunt et inique compositi, nec sunt conformes confessionibus dictæ Johannæ, nec continent recusationes, submissiones, excusationes, appellationes, nec verum dictæ Johannæ et suarum confessionum intellectum ; imo veraciter dici debent opinantes in hoc decepti et seducti, nec in eis exinde aliqua nota debet adscribi, demptis tamen ipsis seductoribus reisque et complicibus eorumdem.

XXII. Item, et licet indicto processufuissent assumpti notarii publici, fide digni, qui palam verbis gallicis dictæ Johannæ processum et acta ejusdem registrarunt, attamen quidam alii suspecti notarii, in loco abscondito et propinquo latuerunt, qui plura falsa scribere voluerunt, et per quos absconditos notarios, aut ex eorum scriptis, creduntur confecli falsi articuli memorati. Imo et quidam alius confectus est processus in authentica forma, plurimum distans et dissimilis a dicto priori processu. Et hoc fuit, et est verum.

XXIII. Item, et licet dicti judices, per hujusmodi iniquas scripluras, falsas relationes et confessiones, ac articulos confictos, præmissis attentis, ulterius, præsertim in fidei materia, procedere non debuissent, prout nec potuerunt nisi nulliter et de facto ; attamen illico, post dictæ Johannæ curatam infirmitatem, eam statim, neque evidentia rei, neque suspicionis vehementia, neque clamore famæ id exigentibus, carceribus duris sic detrusam, quanquam eis non constaret, prout nec constitit, aliqua ipsam hæresi respersam fuisse, aut aliqua fidei contraria excessusve et crimina commisisse, aut quibusvis erroribus fidei contrariis 223inhæsisse [prætenderunt] ; et licet eosdem episcopum et Inquisitorem requisivisset ut, si quid eam dixisse prætenderent, vel egisse, quod hæresim saperet, vel fidei contrarium esset, id ad examen remitterent apostolicæ Sedis, cujus erat judicium subire parata : in ipsam Johannam, omni sibi defensione suæ innocentiæ sublala, et juris ordine prætermisso ; pro libito suæ voluntatis, in prætenso hujusmodi inquisitionis negotio nulliter et de facto procedentes, duas tulerunt sententias iniquas manifeste. Et hocfuit, et est verum.

XXIV. Item, et per quarum ipsi rei principia, narratis quibusdam articulis in magno numero quos, licet falso, prætendunt a spontanea confessione dictæ Johannæ emanasse, et per quos intendunt de criminibus per eos prætensis ipsam fuissenedum culpabilem, sed confessam : adquamdam præcogitatam abjurationem, ut suæ nihil deesset malitiæ, processerunt de facto, licet in nullo, ut præfertur, fidei materia se offerret ; et tandem, perlecta quadam prætensæ hujusmodi abjurationis schedula, difhcilium terminorum, et quam veraciter non intellexitipsa Johanna, ipsi tamen, inhumana austeritate crudeles, ipsam Johannam, juvenilis ætatis, licet nullo crimine maculatam, imo sibi impositorum errorum penitus innocentem, et quanquam ad Ecclesiæ gremium, ut dicebant, revertentem, imo, et per eos a prætensis censuris absolutam, absque misericordia, ad carceres perpetuos, in pane doloris et aqua tristitiæ, diffinitive condemnarunt, licet inique, dolose et de facto. Et hoc fuit, et est verum.

XXV. Item, et licet, in hac sua iniqua sententia, prævia verba quædam conficta apposuerunt judicantes iniqui, ubi suam gratiam et moderationem salvas esse 224proferrent ; illico tamen dictam Johannam, plurimum desolatam, nori in carcere ecclesiastico, non in manus Ecclesiæ, non in comitiva honestarum mulierum, licet vestem suam muliebrem recipisset, et ita sibi promissum fuisset ; sed in manu et custodia suorum capitalium inimicorum, Anglicorum, in singularis115 domini fortalitio et carcere, sine socia muliere, solam, oneratam coriipedibus et catenis ferreis, eam tradiderunt et reposuerunt, contra præcepta caritatis, contra Ecclesiæ formam, et ut, verisimiliter, omnem ab eadem bonæ perseverantiæ materiam secluderent, et malignandi seu cadendi occasionem præstarent. Et hoc fuit, et est verum.

XXVI. Item, et deinceps dictam Johannam fortiori aculeo tentantes ipsi rei, seu eorum complices, in ipso castro, dum in lecto noctejaceret et supralectum vestes muliebres, ut eas in craslinum resumeret, deposuisset ; ipsi vestes muliebres ablatæ sunt et repositæ vestes viriles, ita ut etiam pro necessitate naturæ, ad ventris purgationem aut alia, nulla sibi relicta sit vestis muliebris, ad suam nuditatem legendam. Et sic fuit, et est verum.

XXVII. Item, et quod longe amplius perniciosum est, proestitus est postmodum ad lectum ejusdem dormientis116 Johannæ Puellæ, cujusdam ex dictis adversariis accessus personalis seu permissus, qui, violentia facti, ejus pudicitiam nisus est attentare ; ita ut ipsa, propriæ defensionis et virgineæ servandæ honestatis necessitudine propulsa, vestes resumpserit 225viriles, non habens unde aliter sua ossa tegeret, aut a violentia instante dictum repelleret inyasorem. Et sic fuit, et est verum.

XXVIII. Item, et exinde, dolo, malitia et fraude cooperantibus, dicti rei super relapsu prætensæ per eos ab initio hæresis vel erroris, Johannam causare vel accusare et interrogare nisi sunt. Quæ, licet ad interrogata, congrua et catholica responsa dederit, et, super ipso prætenso relapsu inquietata, manifestaveritse nihil abjurasse, quoniam in nulla hæresis specie prius lapsa est, prout infra dicetur ; insuper manifestaverit ipsa Johanna se nullatenus intellexisse schedulam prætensæ per eos præfatæ abjurationis ; ita ut exindedici et inferri opus sit ipsam Johannam nullo relapsu potuisse causari, nisi nulliter et de facto : attamen ipsi rei, contra Deum et justitiam, ipsam Johannam in hæresim fore relapsam falso concluserunt. Et sic fuit, et est verum.

XXIX. Item, et licet talis conclusio ex multorum deliberantium votis, etiam numero cæteros longe excedentium, a multo seu majori parte, non resultaverit, aut potuerit nec debuerit recolligi, sicut ex processus constabit tenore : attamen rei decreverunt eamdem, tanquam relapsam, venire condemnandam, sitientes ejusdern finale excidium morte publica et infami commercio consummandum. Et sic fuit, et est verum.

XXX. Item, et proinde celeriter ad secundæ damnabilioris sententiæ prolationem, pro finali concupito diu exterminio dictæ Johannæ, brevi interpolato, scilicetsex vel octodierum, spatio inter utramque sententiam, rei processerunt ; ita ut, in publico loco 226civitatis Rothomagensis, ad reorum exterminium solito deputari, dicta Johanna perducta, condemnata sit inique, et injuste declarata relapsa in hæresim atque relicta brachio sæculari. Solemni etiamprædicatione, licet falsis contexta propositionibus, iniquis accusationibus et responsis, ac opprobriis injuriisque conspersa, dicta Johanna plurimum infamata est, coram ejusdem civitatis populo universo, ibidem publice conveniente et convocato. Et sic fuit, et est verum.

XXXI. Item, et (quod pia, lamentabili etdolentissima compassione, æterna memoria deflendum erit !) a brachio sæcularis justitiæ, et verius ab ipsis reis, capitalibus inimicis, tradita etdimissa, ipsa et innocens virgo, palam, publice et ignominioso hæresis titulo illico apprehensa, nulla ulterioris judicii forma, deliberatione aut sententia, vel mora præstolata, ultimo supplicio tradita, et ingentis ignis vehementi combustione deputata crudeliter, vita functa est. Et sic fuit, et est verum.

XXXII. Item, et quam indicibili patientia, quam catholica divinæ majestatis confessione palam facta, quamque, iterata nominis Jhesu Domini nostri ac Sanctorum piissima, maxime sancti Michælis et sanctarum Katharinæ et Margaretæ, devota imploratione, cremationis tormenta sustinuerit ; quam clara voce, deliberato animo et sinceritate virginea, suæ consummationis finem calholicum perseveranti constantia manifestaverit, audientium et videntium assistens117 muititudo, amicorum et etiam inimicorum 227ad lacrimas undequaque prorumpentium, palam fecit et attestata est, velut super his informationes conditæ, luce clariores, aperte demonstrabunt. Et sic fuit, et est verum.

XXXIII. Item, et exinde, secundum fidelem Ecclesiæ doctrinam, inferendum est ipsam Johannam suos dies sine labe hæreticæ pravitatis aut alio gravi crimine, sicut catholicam, duxisse, et vitæ terminum christianæ religioni conformem, ad diem118 hæreditatis gloriam attingendam, sub gratia noslri Redemptoris, fideliter peregisse ; ita ut, usque ad vitæ terminum, spiritu bono confortata et concomitata, æstimanda ac dicenda sit. Et hoc fuit, et est verum.

XXXIV. Item, et quoniam ex hujusmodi damnabilibus processibus et sententiis, suaque crudeli exsecutione, licet nullis, dolosis et iniquis, dictæ Johannæ innocentia contaminata a multis credita est, quamvis injuste, suorumque parentum fama læsa sit plurimum et scandalizata : itaque non immerito, ad ejusdem defunctæ expurgationem, seu verius innocentiæ declarationem, atque ad famæ propriæ suorum parentum reintegrationem, merito, a domino nostro Summo Pontifice, mandatum apostolicum seu rescriptum, per dictos actores impetratum, vestris est directum providentiis, reverendissimi ac discretissimi119 Judices. Quo imperante rescripto, cooperantibus justitiæt veritate, vestræpaternitates reverendæ eisdem actoribus providebunt opportune, ad fines hic infrascriptos ; quoniam et id justum est et verum.

228XXXV. Item, et quanquam præmissa sufficere videantur ad fundandam eorumdem actorum intentionem, et consequendos fines suos hic postremo inscriptos ; quorum etiam omnium probatio et verificatio patebunt, tam per processus iniquos partium adversarum, quam per legitimas responsiones dictæ defunctæ, comparatione facta secundum veritatem, ac per testium omnium120 majores informationes et depositiones factas, et faciendas, si opus sit ; et rursum licet adversarum partium, citra omnem loquendo injuriam, dolus, iniquitas, fraus et odiosa ac perniciosa intentio similiter innotescant, suorumque processus, sententiarum et sequelarum manifesta nullitas, prævaricatio et falsitas : attamen, ad elucidationem præmissoruni circa dicti processus et exinde sententiarum, in quibus reorum fundatum est ædificium, nullitatem et iniquitatem, brevi verborum serie aliqua dicenda sunt, ut ita omnia quæ exinde secuta sunt, nulla, iniqua et invalida censeantur ; quoniam sic fuit et est verum.

XXXVI. Item, et cum injudiciis forma etmateria, ordinata veritate, supponendæ sunt ; juce clarius statim manifestabitur, per ea quæ sequuntur, in primis quod ratione formæ, nullitatis vitio, saltem cassationis judicio, subjacent processus et sententiæ memoratæ tales quales ; et deinde quod, ratione etiam materiæ, dolo, falsitale, prævaricatione et manifestæ iniquitatis macula dicti processus et senteutiæ infecti sunt. Et hoc fuit, et est verum.

XXXVII. ltem, et quoniam forma est quæ dat esse 229rei, et quæ contra jus fuerint, deberent121 utique pro infectis haberi ; et non præstat impedimentum quod de jure non sortitur effectum regula juris (De re judicata, lib. VI.) : satis est rationi congruum, ut, in primis, ipsa deducatur dictorum processus et sententiarum nullitas et instabilitas, saltem fntura cassatio, causis, mediis et rationibus quæ sequuntur ; quoniam sic fuit, et est verum.

XXXVIII. Item, et quia multipliciter processus, sententiæ et judicia hujusmodi nullitate inficiuntur, aut debite cassantur et retractantur ; de quibus per Henricum122, post alios doctores (in cap. I. De sententia et re judicata), et per Hostiensem (in Summa, eod. tit. § Qualis, ver. Juxta), et per Guillelmum (in Speculo, tit. De sententiarum prolatione, § Juxta ea), et [in] caus.123 XXXV, quæst. 9, § In summa, et in capp. Cum inter vos De sententia et re judicata, et Multis sum : dicunt et proponunt ipsi actores hujusmodi sententias et processus, a dictis reis præsumptos adversus ipsam defunctam, nullitate infectos aut invalidos, ratione formæ, præcipueex causis quæ sequuntur. Et sic fuit, et est verum.

XXXIX. Item, et primo, quoniam ex jure vobis notissimo, nullum fere redditur judicium, ratione judicis incompetentis, ratione juridictionis ineptæ et ratione litigatorum (in cap. At si clerici De foro 230competenti ; Cod. Si a non competenti judice, I. fin.). Est autem ita quod Belvacensis episcopus non erat præfatæ Johannæ judex competens, neque sibi subdita erat ; ratione enim delicti aut domicilii, quisque sortitur forum ; ipsa autem in judictione dicti episcopi, neque domicilium fovebat, neque sibi imposita crimina ibi causabatur perpetrasse, sicut ex ipso processu constat. Quare, etc.124. Optime ad id faciunt cap. fin. De foro competenti, et l. fin. ff. De accusationibus ; et II. 1 et 9 Cod. ubi de crimine agitur, cum Summa. Et sic fuit, et est verum.

XL. Item, et veluti superius tactum est, ipse Belvacensis episcopus suspensionis, et dictus Inquisitoris vicarius excommunicationis censuris ligati, cum alter sinealtero in materia prætensæ hæresis ad sententiam procedere non valebant, nihil validum decernere potuerunt, aut juridictionem exercere, nisi nulliter et de facto. Quod autem censuris eisdem essent innodati constat ; nam crimen hæresis falso imposuerant ipsi defunctæ innocenti, quæ id non commiserat, ut infra dicetur ; et ita ipsas illico incurrerant. De quibus in Clementina Multorum, De hæreticis, libro VI.

XLI. Item, et quiaper dictam Johannam recusatus est pracfatus Belvacensis episcopus, tanquam incompetens, suspectus et inimicus suus capitalis, processus ipsi atque sententiæ præfatæ nullitate inficiuntur ipso jure, nec ultra debuit procedere, nisi nulliter ; et ita tenent Johannes Cardinalis archidiaconus et Johannes Andreæ in cap. Legitima De appellationibus, libro VI. ; et præsertim, quoniam appellatio, recusatio 231et relatio parificantur, quoad suspendendum auctoritatem judicis et officium. Et ita quidquid exinde feceritjudex, nullum estipsojure ; ut in can. Multum stupeo, caus. III, quæst. 6 ; et in cap. Licet De officio delegati ; et Summa. Et sic fuit, et est verum.

XLII. Item, et si ea, quæ per vim vel metum fiunt, viribus non subsistant, ut in cap. Perlatum De his quæ vi metusve causa, tit. XL, et per totum litulum ; quoniam veraciter per Anglicos, tunc processui assistentes, dicto prætenso Inquisitoris vicario metus terribilis co. mminata^ mortis, cadens in constantem virum, incussus est, nisi sententiaret, ut præfertur : clarum relinquitur processum et inde secuta, aut nuila ipso jure, aut saltem penitus fore adnullanda. Sacro enim canone exprimitur, quod injustum judicium et diffinitio injusta, regio metu vel jussu^ a judicibus ordinata, non valeat (caus. XV. quæst. I). Omne quidem et quatuor modis humanum pervertitur judicium (caus. XI. quæst. 3, § Quatuor modis). Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

XLIII. Item, et si jura velint per appeliationem legitimam juridictionem suspendi ; curn ipsa defuncta ab ipsis judicibus appellaverit, suus processus est, cum sententiis inde secutis, nullitate infectus. Quod autem sufficienti expressione appellaverit ipsa Johanna, constat ; nam ex quo aliquis protectioni superioris, et maxime Papæ, se submittit, licet ex simplicitate, vel alia causa, verbum appellationis non exprimat : tamen pro legitima appellatione censetur, et exinde processus, contra talem sic appellantem factus, est nullus (incap. Ad audientiam De appellationibus). Et hoc est indubitanter verum, præsertim cum præcesserit 232gravamen, ex quo verisimiliter quis formidat amplius a judice gravari. Sic est autem in proposito, quia et ipsa defuncta, quæ jam judicem recusatum horrebat veluti capitalem hostem, petivit ad judicium Papæ remitti, et eidem sæpius se submisit. Hæc autem verba appellatoriis verbis æquipollent, etiamsi hoc verbum Appello non sit expressum, ut in allegato cap. Ad audientiam ; facto enim sine verbis appellatur, in cap. Dilecti filii De appellationibus, et Paulus, ab infesto præside ad Cæsarem appellavit, dicens Ad tribunal Cæsaris sto. (Act. XXXV. cap.)

XLIV. Item, et maxime, quoniam de rebus arduis et obscuris, puta revelationibus secretis et occullis, quas isti judices tractare voluerunt, et quæ nobis incogriitæ æstimantur, et de quibus valde difficile est judicare, cum sint de majoribus, imo de maximis, omnis cognitio ac determinatio ad apostolicam Sedem pertinet et remitti debet ; cujusmodi fuit ipsa causa dictæ Johannæ. Nam, secundum canones, causæ arduæ ad apostolicamSedemremittendæ sunt (caus. XV. quæst. I, can. Frater noster ; tit. De baptismo, cap. Majores), et quotiens fidei ratio ventilatur, omnes episcopi debent causam ad Sedern beali Petri, id est ad sui nominis et honoris auctoritatem et successorem referre (caus. XXIV, quæst. I, can. Quotiens). Et hoc fuit, et est verum.

XLV. Item, et aliunde dicti processus et sententiarum nullitas aut iniquitas præparanda manifeste, scilicet ratione vinculorum, duri carceris assignati et terribilis custodiæ dictæ defunctæ Johannæ ; quoniam, licet ætate juvenis valde, ut dictum est, carcer austerus, custodia capitalium sibi inimicorum, atroces injuriæ, 233delubria et terrores sibi assidue assistebant ; ita quod assereret plus velle mori, quam diutius vivere in tali horrore, aut ibi amplius permanere. Quæ cum, sexus fragilitate et ætatis leneritate pensatis, sublevanda foret, et saltem ecclesiastico carceri mancipanda, probis mulieribus associanda : ad magnam sibi illatam injuriam et violentiam, reputandum est contra juriumsanctiones, quod ipsa in carcere profano, non laicorum aut reorum publicorum criminibus deputato, sed in forti manu hostium suorum reclusa est, contralecta et notata in Authentica Ut nulli judicum liceat, § Necessarium ; unde sumpta est Authentica novo jure signata, super I. Quoniam in unum conclave, tit. De custodia et exhibitione reorum. Et non videtur silentio dignum, quod sui custodes et hostes armati sæpius in eam violenta manu, suæ virginitatis pudorem attentare nisi sunt. Et hoc fuit, et est verum.

XLVI. Item, et hujusmodi atroces injuriæ, carceres et terrores satis æquipollent, imo et æquiparantur quæstionibus et tormentis ; ila ut, eisdem perdurantibus, quidquam contra se confessata est ipsa Johanna, turbationi et tormentis adscribendum sit ; talis autem confessio nihil obest, ut legitur et notatur in cap. Cum in contemplatione De regulis juris, in antiquis. Et ita ipse processus cum sententiis memoratis ibidem fundatis, nullius sunt efficaciæ et vigoris. Jure enim cautum est quod verbo quæstionis, non solum tormenta intelligere debemus adhibita corpori, sed etiam alium dolorem, puta, famem, urgentias125, 234inflictas detentis, donec objectum crimen confiterentur. Etiam intelligenda est per verbum quæstionis, illa quam malam mansionem appellamus, puta sordidus, teterrimus carcer (ff. De injuriis, I. Item apud Labeonem, § Quæstionem ; et § Quæstionis ff. Ad Silanianum Senatusconsultum126, l. I). Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

XLVII. Item, et alia ratione processus ille iniquus cum sequelis omnino dicendus est, quoniam eidem Johannæ tantæ juventutis, juris ignaræ, et in eis super quibus interrogata est, inexpertæ, denegatum est consilium, denegatus est per totum fere processum director et terminorum interpretator, quem sæpe petivit, licet et de fidei apicibus et arduis quæstionibus pulsaretur. Talis autem denegatio inhumana potius censenda est et justitiæ inimica. Imo, sicut ex ipso processu constat, si quis eam dirigere vellet, aut sibi quæsita exponere, minis et opprobriis afflictus, a cæterorum pellebatur consortio. Jura autem in contrarium militant (ff. Ad legem Juliam de adulteriis, I. Si postulaverit, § Quæstioni). Et si in civilibus adliibeatur advocatus, ratione majori et in criminalibus admitti debet ; nam et ubi de statu et vita personæ agitur, quoniam ibi majus imminet periculum, cautius est agendum (Cod. De episcopali audientia, I. Addictos et in cap. Ubi majus De electione, lib. VI). Et ad hoc bene facit Guillelmus in Speculo, tit. De depositionibus, § Septimo videndum, ver. 17 ; et tit. De 235adversariis, § Utriusque, ver. Sed nunquam potest. Et hoc fuit, et est verum.

XLVIII. Item, et ex alio capite, ipsa processus et sententiarum nullitas declaratur ; nempe et jure vobis notissimo, cautumest quod processus et sententiajudicialis, contra minores viginti quinque annis emanati indefensos, non valent ipso jure, nec provocare opusest (ff. De re judicata, I. Acta), nec petenda est restitutio in integrum (Cod. Si adversus rem judicatam, I. Cum minores). Sed hi processus et sententiæ contra dictam Johannam facti sunt contra minorem viginti quinque annis, indefensam, nec curatoris, neque advocati, neque consultoris, neque directoris suffragio confortatam, sed penitus indefensam et omni auxilio, præterse, destitutam. Igitur, etc. Et hoc fuit, et est verum.

XLIX. Item, et licet, beneficio juris, saltem in id ætati juvepili atque minori subveniatur, quod miseratio ætatis judicem ad moderationem et remissiorem127 pœnam adducat, ut ff. De minoribus viginti quinque annis, l. Auxilium, § In delictis ; licet etiam delicta sint acriora, quanquam ipsis minoribus, in criminibus ex certo proposito commissis, non subveniatur in toto : attamen, in hac causa, eidem Johannæ minori, neque etiam ex certo proposito delinquenti, nulla impenditur miseratio, nulla moderatio impertitur, ut constat ex sententiarum rigore ; et ita, ex nimia severitate, judicium inficitur nullitate, aut saltem cassatione dignus est ipse processus, cum sequelis, etc. Quare, etc. Et hoc est verum.

236L. Item, et aliunde manifesta est dictorum processus et sententiarum iniquitas et nullitas, quoniam et jure cautum est omnia acta in processu fideliter scriptis redigi per notarium publicum, aut duos viros idoneos, nec aliter judici creditur, sed ipse punitur, nec pro suo processu præsumitur, nisi quatenus legitimis constiterit documentis, ut in cap. Quoniam contra falsam De probationibus. Sed ita est, et in facto proponunt dicti actores, quoddicti prætensijudices, in processu Johannæ, præsertim Belvacensis episcopus, non solum fuerunt negligentes hancjuris servare constitutionem, sed ejusdem fuerunt adversantes et prævaricatores ; quoniam et dictæ Johannæ confessiones truncari jubebant, et suas excusationes inhibebant inscribi. Et ita, quæ per ipsos judices acta sunt, viribus non subsistunt ; quin imo et totus processus vitiosus, falsus et suspectus ac inutilis censendus est. Et ad hoc facit cap. Cum dilecti De accusationibus, cum ibi notatis. Et hoc fuit, et est verum.

LI. Item, et veraciter falsitate manifesta culpatur iste processus cum sequelis ; nam, quoniam mendaciter, imperfecte et calumniose a’processu præfato et confessionibus dictæ Johannæ eliciti sunt articuli, super quibus consultati sunt opinantes judicii et sententiarum præfatarum, omittendo aliquotiens quod expresserat ipsa Johanna, ad suæ excusationis limitationem, seu determinationem suarum confessionum, et submissionem Ecclesiæ et apostolicæ Sedi ; et ejusdem Johannæ confessata, quæ sibi oneri esse poterant explicando crudeliter, dolose et truncate ; aliquando addendo falsa et aggravantia ; et quoniam sic super falso elicitisarticulisprocessitex opinantibus judicium : 237clarum est sententias esse iniquas pariter et processum, imo penitus nullas et mendosas, citra injuriam, prout ex comparatione dictorum articulorum et confessione dictæ Johannæ lucide constat. Et ad hoc facit optime l. Si petitor, ff. De judiciis ; et ea quæ leguntur et notanlur in cap. Cum Bertholdus De sententia et re judicata, cum Summa. Cum tamen in fidei materia debeat integraliter et seriatim totus explicari processus, per cap. finale De hæreticis, lib. VI. Et sic fuit, et est verum.

LII. Item, neque tacenda est dictarum sententiarum et processus iniquitas et dolus, ex judicum, ut verisimiliter pra ;sumitur, consensu fabricatus ; nam et subdoli consiliarii addictam Johannam transmissi sunt, qui se fideles Gallicos esse fingebant, et eam velle salubriter consulere et dirigere spondebant, et eidem suaserunt et consultarunt quod non submitteret se Ecclesiæ. Jam etiamtactum est vestesmuliebres sibi fuisse sublatas, et loco earum viriles appositas, quas sic resumpsit ; aut si forsan se plane Ecclesiæ judicio non submisit, hujus causa esset dolosum illud et calumniosum consilium sibi sic subornatum et inductum. Et cum fraus et dolus nulli debeant patrocinari, clarum censetur quod exinde fundatæ sententiæ memoratæ viribus vacuæ sunt ; et bene facit, l. I. Cod. De advocatis diversorurn judiciorum. Cum enim ipsa Johanna, proprio spiritu, se submisisset apostolicæ Sedi, et ibi duci prius peteret instanter, ut constat per processum ; ex tali ficto et prævaricante consilio exorta videtur sententia prætensi relapsus ipsius Johannæ, quæ ex hac occasione nulla est manifeste. Et quod talis sententia nulla sit, tenent Jacobus de Ravana, 238et Thinus128, in dicta lege prima allegata, De advocatis diversorum judiciorum. Et sic fuit, et est verum.

LIII. Item, et ex præmissis articulatis factis, rationibus et causis, satis manifestata videtur dicti processus et sententiarum contra dictam Johannam editarum iniquitas aperta, dolus, fraus et prævaricatio atque nullitas, per vestrum tandem judicium declaranda ; saltem cassatio et irritatio, quantum ad ea specialiter quæ formam hujusmodi processus nullius et invalidi, ac sententiarum consecutarum, respiciunt et attingunt. Idcirco, super his quæ ipsos processum et sententias in forma exorbitare manifestant, satis scriptum est.

LIV. Item, et restat consequenter per ea quæ sequuntur manifestare, prout opus est, sub paucis articulis, quod dolo, falsitate, prævaricatione ac manifestatæ iniquitatis macula seu vitio, dicti processus et sententiæ pariter infecti sunt ratione materiæ eorumdem. Quæ materia nihil aliud dicenda est, quam ipsa crimina, excessus, delicta et relapsus, quibus falso per partes adversas dicta Johanna notata est ; quæ per ipsos processum et sententias agitata sunt et expressa ; quæ veraciter per ipsam Johannam, qualificatione prætensa per partes adversas aut alias, commissa non sunt aut perpetrata, neque a suis factis, dictis et confessionibus, ut talia, elici possunt. Imo et luce clarius constabit ex dicendis, per ipsam Johannam in dicto processu confessata, a fide catholica et Ecclesiæ determinatione 239non deviare ; imo, in sensu meliori interpretata et tutiori, stare possunt et defendi, secundum sacrarum Scripturarum seriem et approbatorum magistrorum doctrinam ; sub præmissis etiam protestationibus, et cum omni reverentia, ac citra injuriam semper loquendo.

LV. Item, et in primis, quoniam dictam Johannam accusare et notare contendunt adversantes super visione, revelatione et adoratione spirituum, quos dicunt esse malignos, et exinde eam causari non verebantur idolatram, erranlem vel hæreticam, aut dæmonum invocatricem et hujusmodi : dicunt et proponunt ipsi actores, in adversum, ipsas visiones et revelationes non fuisse malignorum spirituum, sed bpnorum, ut verisimiliter æstimandum est, nec aliter potuisse aut debuisse humano judicio determinari per ipsos judices prælensos, neque ipsamaliquidconfictum velmendosum, verisimiliter, in prædictis dixisse, aut in aliquem errorem incidisse, seu hæreticasse, vel idolatrasse quomodolibet. Et sic fuit, et est verum.

LVI. Item, etquoniam dicti adversantes, præfatas si ex Deo essent, visiones et revelationes intelligere noluerunt aut non valuerunt, propria suffocati sinistraque affectione : quoniam et saltem hæc occulta esse et latentia sibi non ignorabant, nullatenus judicare in alteram partem debuerunt. Occultæ enim hujusmodi revelationes, an a Deo procedant vel non, soli Deo, qui est secretorum cognitor, patent, nec de his inferior quisquam certam dare potest sententiam. Solus enim Deus penitus occulta et secreta dijudicat (in can. Si omnia, caus. VI, quæst. prima ; in can. Erubescant cum sua glossa, dist. XXXII., et in can. 240Christiana, caus. XXXII, quæst. 5) ; nam de occultis Ecclesia non judicat (in cap. Sicut tuis in fine, et in cap. Tua nos De simonia). Imo et Paulus, Spiritu Sancto plenus, non potuit secreta divini consilii agnoscere (in can. Beatus, caus. XXII., quæst. 2). Et in his Ecclesiæ judicium sæpe fallere et falli potest (cap. A nobis, De sententia excommunicationis, cum sua glossa). Et sic fuit, et est verum.

LVII. Item, dicuntet proponunt ipsi actores ipsas revelaliones et apparitiones ab Angelis lucis et bonis spiritibus veractter processisse, sicut ex omni pia et verisimili credulitate et cohjectura dicendum est, propter rationes quæ sequuntur. Tum primo, quoniam ipsa Johauna virgo erat inlegra carne, prout et ipsa constanter asseruit, et matronis se visitandam exhibuit ; quæ inspecta et visitata, pluribus nobilibus mulieribus etiam præsentibus, tandem integra virgo reperta est, ut supra dictum est. In tali autem virgine, Deo gratissima, innocente et pura, Sancti Spiritus inspiratio conveniens est ; quoniam ipsa [virginitas] templum Dei est, teste Ambrosio (in can. Tolerabilius, caus. XXXVII, quæst. 5). Tum secundo, quoniam humilis erat et simplex, ut patet in suis assertionibus, nec quæsivit honorem mundanum, sed animæ suæ salutem, nec interrogantibus superbe respondit unquam ; virginitas autem et humilitas simul junctæ, cum admiratione laudantur in can. Hæc diximus, dist. XXX. ; et summe Deo placent, et super his requiescit Spirilus Sanctus Domini. Et hoc fuit, et est verum.

LVIII. Item, et quoniam ipsa Johanna fuit laudabilis 241et honestæ vitæ, pia inpauperes, jejunia exercens, ecclesiam visitans, missam et ecclesiam frequentans et pœnitentiæ ac eucharistiæ sacramentum ; et lalis, digna boiris apparitionibus censenda est. Et hoc fuit, et est verum.

LIX. Item, et signum bonorum spirUuum præcipuum est quod bona semper opera suadeant. Hi autem spiritus Johannæ apparentes, eam inducebant ut frequentaret ecclesiam et confessionem, honeste se regeret, custodiret animæ et corporis virginitatem, et quod ita beatitudinem consequeretur æternam ; quæ sunt signa bonorum spirituum : A fructibus enim illorum cognoscetis eos. Rursum, dum apparebant spiritus ipsi, signo crucis Johanna se signabat, et non recedebant spiritus, prout et spiritus terretur malignus et recedit ; de quoin canone Postea signatur, De consecratione, dist. IV. Item, et dum Angelus dictæ Johannæ apparuit, ah initio territa est, et in fine lætitia consolata ; quod boni Angeli signum est, sicut de Angelo Mariæ apparenti et alirs multis notum est. Etiam, ut dicta Johanna asseruit, clara voce et aperto intellectu, spiritus vocem dabant ; malignus autem spiritus involute loquitur et obscure, ut mala interpretatione obscuri verbi auctoritatem suam apud suos relineat cultoves (in can. Sciendum caus. XXVI, quæst. 4). Et hoc fuit, et est verum.

LX. Item, et aliud signiim bonorum spirituum est finis ille catholicus dictæ Johannæ, quæ obiitreligiose ; nam et prius eucharisliæ percepit sacramentum, cum maximis lacrymis et summa devotione, et in medio flammarum, in hora mortis, exclamabat clara voce nomen gloriosum Domini Jhesu ; maligni 242autem spiritus suos cultores magno129 fine ad inferna deducunt, ut dicit Augustinus, dant exemplum de Saule, qui diabolum in forma Samuelis a Pythonissa excitatum, adoravit (can. Necmirum, caus. XXVI. quæst. 5). Et hoc fuit, et est verum.

LXI. Item, et amplius siguum bonitatis spirituum, revelationum et apparilionum, et nota dignissimum hoc est, quoniam ipsa Johanna veritatem in pluribus annuntiata est130, et quæ prædixit quasi miraculosum sortita sunt effectum. Quid enim veritatem magis habere compertum est, quam illud abea prænuntiatum, tempore quo nulla apparentia imminebant, tempore quo Anglici plus florebant viribus et successibus secundis, tempore quo pars regni maxima Regi adversa aut subtracta patebat, quod scilicet dominus noster recuperaret regnum suum, Anglicos expelleret, coronaretur in regem, obsidionem Aurelianensem levaret, etc. ? Quæ omnia in veritate evenerunt exinde ; imo et dictæ expulsio obsidionis quasi miraculosa censenda est, ubi in tanta fortitudine et multitudine hostes stipatos ipsa Johanna cum paucis expulit, et obsidionem levavit aperte. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

LXII. Item, et talis prænuntiata veritas, non a spiritu maligno et patre mendacii, sed. a Deo, qui est veritas, procedere æstimanda est, dicente Domino : Non est vestrum nosse tempora, etc., et sequitur : Sed cui pater voluerit revelare ; et illud : Annuntiate nobis quæ ventura sunt, etdicemus quod Dii estis. Et secundum beatum Bernardum, ad maximum 243Christi Domini miraculum ad scribatur quod totum mundum legi suæ christianæ subjugaverit, in paucis pauperibus et simplicibus, ut referunt Hostiensis et Johannes Andreæ in cap. Venerabilis De præbendis. Ita etiam dicere possumus quod [si] una puella XVIII annorum, armis indocta, ex plebe humili, eo tempore quo regni conditio desolata erat, animos omnium erexerit, et sua animositate hostes exercuerit, profugaverit et superaverit ; quod [si] civitates et oppida per inimicos occupata, apertis januis sibi patuerint : id factum esse divino miraculo, et vera prænuntiatione, et bono spiritu, et non maligno, æstimandum est. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

LXIII. Item, et veraciter exinde ipsa Johanna excusanda venit, si se bellis immiscuerit in adjutorium sui regis et domini nostri ; tum primo, quoniam et ipsum bellum meritorium contra hostes, ac justissimum erat, etomnes justi belli conditiones habebat. (Dequibus in can. Si nulla, caus. XXIII, quæst. 8 ; in can. Quoniam culpatur ; in can. Apud veros ; in can. Noli, caus. XXIII, quæst. 1 ; in can. Justum, causa eadem, quæst. 2). Et quod bellum factum contra Anglicos justum sit, nolat et exprimit Balduinus de Perusio in I. prima, ff. De vi et vi armata, item nota. Tum secundo, excusanda est ipsa Johanna, quoniam et, sicut sæpius asseruit constanter juramento medio, id fecit ex jussu Dei, nec unquam aliter fecisset ; et exjussu Dei præcepit Anglicis quod redirent in regionem suam ; et quæ spiritu Dei aguntur, sub lege non sunt. Ipsa enim legem inspirationis, quæ omnem legem superat, sic secuta (cujus sunt signa manifesta conjecluræ eventus qui jam dicti sunt), in his reprehendi non debet, juxta lecta et notata in cap. Ex parte De conversione conjuratorum ; in cap. Licet De regularibus ; in can. Duæ sunt leges, caus. XIX, quæst. 2 ; et in can. Dixit, caus. XIV, quæst. 5. Hæc enim lex excusavit Samsonem ab homicidio, Jacob a mendacio, Abraham ab adulterio, David a pluralitate uxorum, ut in Scripturis et juribus multum expressum est, et plures similes ; de quibus in cap. Gaudemus De divortiis. Ipsa itaque Johanna mei ito excusanda est. Et ita fuit, et est verum.

LXIV. Item, et posito suppositive et non concesso, cum satis de contrario constet, quod tales apparitiones fuissent malorum spirituum, et quod illusa seu ex errore decepta foret dicta Johanna : adhuc tamen excusanda foret, quoniam et bonos spiritus esse credidit, apparentes in forma Angelorum lucis, et sanctum Michælem et sanctas Katharinam et Margaretam putavit adorare et revereri ; unde iste error non est sibi periculosus, neque damnosus, nec exinde idolatra censenda est (caus. XXIX, quæst. 1, versiculo Aliter) ; et præsertim, quia in sua opinione non voluit tandem persistere pertinaci animo, imo judicio Ecclesiæ se submisit, ut infra dicetur. Textus autem notabilis in dicto versiculo Aliter habet : Diabolus se nonnunquam inAngelum lucis transformat ; nec est periculosus error, si tunc creditur esse bonus, cum bonum se simulat, etc. Et videatur tolus textus consequenter, usque ibi : quam ille hæreticus se menliebatur habere, quia multum facit ad propositum. Et hoc fuit, et est verum.

LXV. Item, dictam Johannam onerare nituntur adversantes, exinde quod habitum virilem deferebat, prohibitum in can. Si qua mulier, dist. XXX. 245et Deuteron. C. XXII. Quibus respondetur quod talem habitum portare valuit licite ipsa Johanna, pensatis circumstantiisper eam agendorum, propter causas et rationes quæ sequuntur. Et hocfuit, et est verum.

LXVI. Item, et prima ratio assignari potest, quoniam ex causarationabili habitum sumpsit. Cum omni divina inspiratione nuntia esset, culpabilis non est ; quia ubi spiritus, ibi libertas (in cap. allegato Licet De regularibus, et cæteris juribus allegatis). Secundo, quoniam jura per adversantes allegata loquuntur non licere mulieri uti veste virili causa luxus aut libidinis, ut ibi doctores loquuntur ; Johanna autem huric habitum cepit pro contraria causa, scilicet ad vitandum libidinem et virorum ad luxum provocationem, cum quibus conversari in exercitu opus erat. Plerumque enim mutatio habitus clericis permissus est, ut in cap. Clerici ulterius ultimo De vita et honestate clericorum. Imo et ipsa Johanna usa est veste virili ad virginitatem conservandam, etsuæ pudicitiæ defensionem, quam Anglici aliquando violare attentarunt, sicut et per ejus confessiones, et legitimas probationes, constat et constare poterit latius. Itaque excusata est legitime ; absit enim ut eaquæ propter bonum facimus, nobis ad culpam imputentur (caus. XXIII, quæst. 5, can. De occidendis). Et hoc fuit, et est verum.

LXVII. Item, et præsertim, quoniam ipsa Johanna sæpe obtulit vestes sumere muliebres, si in comitiva mulierum, honesto in carcere Ecclesiæ, aut alibi quam inter hostes, deponeretur. Imo et tandem solitas vestes muliebres resumpsit, obediens prætensorum judicum suasionibus, eteas ex necessitatedimisit, sibi sublatas 246dolo et fraude hostilibus, et ad violentiæ repulsionem, ut supra dictum est. Quare, etc. Et sic fuit, et est verum.

LXVIII. Item, nec veritatem habet quod ipsa Johanna postposuerit missam audire ne vestes muliebres resumeret ; imo verum est quod instanter missam audire requisivit, et communiter sacramentum altaris [recipere] ; et requisivit quod sibi daretur habitus fœminæ, ad modum filiæ unius burgensis. Et si dicatur quod confessa est jurasse regi non deponere vestem virilem, contrarium præsumendum est. Per etiam jam dicta, si jurasset boc, ab illa inspirationis lege habuisse, præsumendum est, quæ legi non subest, ut præfertur. Nec mirum si ipsa perplexa fuerit in opinione sibi data, quod vellet eligere aut non audire missam, aut habitum deferre virilem, cum et suæ revelationi, quam scivit aut putavit a Deo esse, derogare non voluit, et missam audire desideravit. Tandem tamen habitum muliebrem resumpsit, et ila [patet quod] aliquid non præsumpserit facere contra exhortata suorum prætensorum judicum, aut a jussionibus suis declinare. Et sic fuit, et est verum.

LXIX. Item, et ex resumptione habitus, relapsa dici non meruit, cum et id ex dolo, malitia et violentia sibi illatis, facere necessitata sit, ad sui corporis tuitionem et virginitatis conservationem, ut sæpe dictum est, et propter alias causas supra tactas. Quare, etc. Et sic fuit, et est verum.

LXX. Item, et dictam Johannam iterum contendunt adversantes arguere, in hoc quod confessata dicitur recessisse a parentibus, absque paterna licentia, etc. Quibus ipsa respondit opportune quoniam 247ex divina jussione recessit obediendo, aut recessisse credidit bono zelo ; et Deo magis obediendum est quam hominibus. Igitur, etc. Et exinde etiam confessionem fecit sacramentalem, petiit a parentibus veniam etobtinuit. Quare, etc. Et ita, quoniam se correxit, patet ex hoc reprehendi non posse (caus. XXIV, quæst. 1, can. Hæc est fides). Et hoc fuit, et est verum.

LXXI. Item, eidem Johannæ impingitur quod nomen Jhesus litteris suis, quibus mala fierimandabat, inscribi faciebat, etc. Respondit etiam ipsa opportune in hoc nullum fecisse peccatum, cum esset bellum justum ; etiam id suus secretarius faciebat ; nec credebat131 id esse malum, quoniam et nomine Domini Jhesu genua cordis flectere debemus (in cap. Decet domum De immunitate Ecclesiæ, lib. VI.) ; et omnia fieri debent in nomine Domini (dist. XXIII, can. In nomine Domini). Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

LXXII. Item, et frivolum est eam reprehendisse quoniam de turri salfavit ex desperatione, tentans Deum, etc ; quoniam et ipsa valide respondit quod, non desperatione mola aut alias inique saltavit, sed spe salvandi vitam suam et succurrendi oppressis, secundum consilium Gregorii (dist. XIII, can. Nervi). Imo et in ea id fuit signum maximæ caritatis, vitam ponere velle pro amicis ; et ita bene excusatur. Et hoc fuit, et est verum.

LXXIII. Item, et rursum ipsam inculpant adversantes, quoniam mentita est Angelum portasse Regi illud pretiosum signum, cum genuflexione, etc. Responsio autem hæc est, quoniam, etsi non licet mentiri, 248licet tamen, fingendo seu caute respondendo, veritatem occultare loco et tempore. Sic Abraham locutus est coram Pharaone (in can. Quæritur, § Ecce, caus. XXII, quæst. 2). Cum igitur angelus sit nomen officii, et est idem quod Dei nuntius, juxta illud : Ecce ego mitto angelum meum, etc., loquendo de Johanne Baptista ; ideo et de seipsa Johanna potuit id dicere, quia angelus, scilicet ipsa. Dei nuntia, portavit Regi coronam, id est palmam victoriæ, qua corona frueretur ; nec in hoc mentita est, sed caute locuta. Et si dixerit quod ille angelus erat sanctus Michæl, hoc potuit ; quoniam et qui per alium facit, per se ipsum facere videtur, et ipsa ex præcepto sancti Michælis id fecit, et facere credidit. Quare, etc. Et sic fuit, et est verum.

LXXIV. Item, et si Johaunadixeritse certam esse et firmiter tenere quod salvaretur, ulique hoc potuit dicere, si ex integro sua dicta jungantur, videlicet si servaveritquod promisit Deo, scilicet virginitatem corporis et animæ. Quam animæ virginitatem ille servat, qui nullo modo peccat, ut in can. Si enim inquit De pœnitentia132, dist. II. Et sic fuit, et est verum.

LXXV. Et similiter, si dixerit se scire futura, in quibus aliquando, ut dicunt adversantes, mentita est, non venit reprehendenda, si omnia ut prædixit non evenerint, puta de liberatione ejus a carceribus ; quoniam et potuit intelligi hæc liberatio de morte ejus ; imo et voces, quæ sibi prædixerant, tandem sibi dixerunt quod sustineret martyrium patienter, et quod salvaretur. Et ita verurn dixit ipsa in omnibus. Etiam satis reperitur quod spiritum prophetiæ habentes non 249semper vera locuti sunt, nec spiritu prophetiæ locuti sunt, ut dicit Gregorius, super Ezechielem ; et habemus textum, in can. Quærendum et in can. Potest De pœnitentia, dist. II. Quare, etc. Et sic fuit, etc.

LXXVI. Item, et similiter, falso culpatur dixisse quod sanctæ Katharina et Margareta diligunt Gallicos et odiunt Anglicos ; quoniam se exponit dixisse et intellexisse quod odiunt quos Deus odit et diligunt quos Deus diligit ; nec in hoc erravit. Neque etiam ipsa protulit quod peccatum non habet nec habuit ; sed bene dixit quod nescit an peccaverit mortaliter, et quod non velit Deus quod fecerit vel faciat aliquid propter quod anima sua onerata sit, quodesset quando peccasset et dignam pœnitentiam non egisset. Itaque Johanna in his omnibus non deliquit, et in istis excusabilis est. Et hoc fuit, et est verum.

LXXVII. Item, et dixerunt adversantes falso et dolose Johannam non voluisse se et sua dicta submittere Ecclesiæ ; cujus tamencontrarium in judicio rectæ rationis dicendum est : tum primo, quoniam et id facere non esse adstrictam præsumendum est verisimiliter conjectura et judicio ; tum secundo, quoniam et veraciter hoc fecit, et se submisit Ecclesiæ fideliter et catholice. Ex primo capite dicendum est quod, si hoc non fecerit, omnino excusabilis est causis multis et rationibus : prima, quoniam facta per eam ex revelatione a bono spiritu agebat, per quam, legem secuta privatam divinæ inspirationis, eximebatur ab omni lege communi, ut satis supra ostensum est. Et id fieri conceditur etiam in cap. Ex parte De quær. con.133 ; 250in cap.Gaudemus De divortiis ; in cap. Licet De regularibus, et aliis multis. Et ita in hoc Ecclesiam sequebatur ; et si aliud fecisset, contra conscientiam bene informatam ambulasset, ædificans ad gehennam, ut in cap. Per tuas De simonia, et Summa.

LXXVIII. Item, et ratio secunda hæc est quoniam, et stante dubio an hujusmodi inspirationes et revelationes ex bono vel malo spiritu procederent, cum id foret omnino occultum et soli Deo notum, de his Ecclesia nihil judicare valuit (in can. Erubescant dist. XXXII ; et in cap. Sicut tuis, et in cap. Tua nos De simonia, cum Summa). Imo et Ecclesiæ judicium id soli Deo reservat, et propriæ relinquit conscienliæ (in cap. Inquisitioni De sententia excommunicationis). Et confirmatur hæc ratio quoniam et licet, in his quæ concernunt fidei articulos, sequi teneamur et tenere quod tenet et sequitur judicium Ecclesia, alias hæretici essemus (cap. I. De summa Trinitate et fide catholica, lib. VI) ; et in his similiter quæ expresse tenet et docet (ut in can. Nolite, dist. XI, cum ibi notatis ; et in can. Novit, dist. XII, cum Summa) ; in aliis tamen datur libertas tenendi quod placuerit, puta an Salomon rex salvalus vel non ; an tot homines sint salvandi quot ceciderunt, vel quot remanserunt ; cum etiam inter doctores Ecclesiæ Augustinum et Gregorium sit contrarietas. In his enimsecretis, quilibet potestsequi opinionem propriam. Sic notat Johannes Andreæ, cap. I. De summa Trinitate, lib. VI, et Innocentius in cap. Ne innitaris De constitutionibus. Itaque ad propositum nostrum credere inspirationem hujusmodi, non est 251de articulis fidei ; item nec Ecclesia tenet aut docet quod sit malo spiritu ; imo hujusmodi arcanum relinquit judicio Dei, ut supra tactum est. Igitur Johanna, sequendo hic suam opinionem, non erravit. Et hoc fuit, et est verum.

LXXIX. Item, et alia ratione veraciter excusanda est ipsa Johanna, simplex, juvenis et ignorans virgo, si se, etiam suppositive loquendo, palam judicio Ecclesiæ non submisit, quia non intelligebat sufficienter quid esset Ecclesia, utpatet ibi, cum dixit : Ego non sum talis quæ non debeam ire ad ecclesiam ; etiam dum dixit : Ego non facio differentiam inter Sanctos et Ecclesiam, et similia. Sicut enim testium informatione patebit, ipsa a principio, omnium assistentium judicio, nesciebat quid esset Ecclesia ; sed, postquam intellexit et fuit sibi declaratum, semper se Ecclesiæ submisit. Et est plurimum advertendum quod talis virgo, juvenis et ignara, has ex se subtilitates comprehendere non valebat. Merito itaque excusanda est. Et sicfuit, et est verum.

LXXX. Item et, ad judicantium confutationem, et sinistros eorum elucidandos affectus, non est dissimulandum quod, dum aliqui viri litterali, judicio assistentes, pietate, caritate et bona conscientia excitati, ipsam Johannam super obscuris interrogationibus volebant advertere, interrogata declarare, autsibi dicebant quod universalis Ecclesiæ sedebat tunc sacrum Concilium Basileense, in quo probi viri et electi ab omni calholica regione adstabant, etiam aliqui de obedientia sui regis, quibus se ipsam et dicta sua poterat submittere : tales siquidem probi viri auditi non sunt ; imo verius cumaustera objurgatione judicum, et præsertim 252episcopi Belvacensis minis et injuriis, a suo consortio expulsi sunt, et a civitate Rothomagensi sub pœna capitis illico proscripti ; imo et, si continuo non recessissent, submersionis sibi paratum periculum non evasissent. Inter quos nominari possunt veraciter, sic territi et expulsi, magnæ litteraturæ et probitatis viri, magistri Nicolaus de Houppeville, in sacra pagina baccalarius, Johannes Lohier, in utroque jure licentiatus et magister Johannes de Fonte, in jure canonico licentiatus, et in artibus magistri elegantes, et solemnes practici ; quos illico ad propria remeare opus fuit, quemadmodum fide dignorum testimonio patebit aperte. Et sic fuit, et est verum.

LXXXI. Item, et probabitur quod dolose dictæ Johannæ carceribus inducti, quidam subdoli hypocritæ, in habitu simulato, se confinxerunt blandis sermonibus, domini nostri Regis partem fovere et diligere ; qui, eidem dolosa consilia minislrantes, sæpius suaserunt, si vellet carceres evadere, quod nunquam judicio Ecclesiæ se submitteret quovismodo. Hoc autem dolo pernicioso seducta dicta Johanna, si quid sinistrum protulerit, non sibi, sed dolose sic agentibus, id siquidem imputandum est et merito excusanda venit. Et sic fuit, et est verum.

LXXXII. Item, et proponunt dicti actores quod, si profunde et attente dictæ Johannæ confessiones videantur, et sana interpretatione considerentur, poterant omnia dicta ejusdem, absque causa erroris, pertinaciæ et offensæ adversus fidem et Ecclesiam perpetratarum, fideliter salvari, sicut ex ipso processu constabit et alias debite. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

253LXXXIII. Item, et ulterius dicunt et in facto proponunt dicti actores quod veraciter dicta Johanna, sicut per suas confessiones simul junctas et bono affectu interpretatas secundum suæ capacitatis ignorantiam et bonæ mentis sinceritatem et alias, debite constat et constabit aperte, quod veraciter ipsa Johanna judicio Ecclesiæ implicite et explicite se submisit. Primo enim, etsi implicite, se satis tamen judicio submisit Ecclesiæ, dum sua expressit confessio quod nil vellet facere contra fidem christianam quam Dominus slabilivit, et quod, si aliquid fecisset vel dixisset, aut esset supra corpus suum quod clerici scirent dicere esse contra fidem christianam, ipsa id nollet sustinere, sed expelleret. Et per hoc satis elicitur quod se Ecclesiæ judicio submisit, scilicet clericorum, in hisquibus fides christiana et Ecclesia eam volunt submitti scientiam. Et qui vult antecedens, vult et consequens necessario ; quare, etc. Et sic fuit, et est verum.

LXXXIV. Item, et ipsa Johanna magis aperte etiam judicio Ecclesiæ se submisit ; nam et ipsa, expressis verbis in sua confessione scriptis, sæpe petivit ad Papam remitti, qui eam audiret, et ad quem judicium in hac parte, tanquam de majoribus causis, spectare noscitur, ut in cap. Majores De baptismo, et caus. XXXIV, quæst. 1, can. Hæc est fides. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

LXXXV. Item, et amplius, et valde explicite ipsa Ecclesiæ se submisit, dum intellexit sibi expositum quid esset Ecclesia et submissio Ecclesiæ. Nam ipsa expressis protulit verbis quod se submittebat judicio Ecclesiæ et Concilii generalis ; imo et petiit articulos 254suos deliberari per Ecclesiam, antequam abjuraret ; quod tamen sibi fuit per judices illos denegatum. Et ita magis et melius dicendum est judicium Ecclesiæ fuisse spretum et recusatum per ipsos judices, non autem per ipsam Johannam. Hæc autem probabunt ipsi actores, per processus contenta et per testium informationes. si opus sit. Et hoc fuit, et est verum.

LXXXVI. Item, et dictæ submissionis signum est et argumentum insolubile, quoniam et, post dictam submissionem, eidem Johannæ, pauco tempore ante suum finem, corpus Christi, ex ordinatione judicum eorumdem, ministratum est. Quod factum non esset si se non submisisset, quoniam et ipsa in mortali peccato evidenter, sine submissione tali, manente, non fuisset corpus Christi eidem ministratum, neque ministrari debuisset, ut in cap. Si sacerdos, cum ibi notatis, De officio ordinarii, et in can. Quotidie De consecratione, dist. II ; et in cap. Vestra De cohabitione clericorum et mulierum. Et sic fuit, et est verum.

LXXXVII. Item, et proponunt ipsi actores dictam Johannam, ex contentis in processu suo, non posse dici relapsam ; quoniam relapsus Iapsum præsupponit ; nunquam autem lapsa est in aliquam hæresim per jam dicta. Imo et quæ dixit, possunt sineoffensa sustineri, sine læsione calholicæ veritatis. lgitur relapsa non censetur. Et sic fuit, et est verum.

LXXXVIII. Item, et per schedulam abjurationis prætensæ sibi lectam, nihil intellexit eorum quæ lecta sunt ei ; clarum est autem quod [non] intelligens non abjurat. Quod autem non intellexerit schedulam præfatam, constat satis ex ultima in processudeliberatione abbatis Fiscampnensis et aliorum, pro majori parte, 255ibidem consultantium, qui omnes dixerunt quod ab ea quærendum erat si eam intellexerat. Nihil tamen exinde factum est. Imo nunquam dixisset, si intellexisset, se esse de hæresi suspectam, mendosam, et hujusmodi perversa crimina, ibi contenta, aliquando commisisse. Si ergo nihil horum intellexerit abjurasse, non est judicanda relapsa. Et sic fuit, et est verum.

LXXXIX. Item, et probabitur apertissime quod schedula in illo processu inscripta, non est schedula illa tunc eidem Johannæ exhibita etlecta, dum eam fecerunt judices suo modo abjurare ; imo erat quædam parva schedula, pauca continens et longe dissimilis. Et sic fuit, et est verum.

XC. Item et, si verba Johannæ, in sua confessione pro relapsis134 reputata, bene capiantur, non poterit reputari relapsa. Dixit enim ipsa Johanna quod sedamnaverat pro salvando vitam suam. Hoc est, dictum135 bene intelligenti dicere quod, pro sua vita salvanda, hæreticam se dixerat, cum non esset ; et quia nihil intellexerat ; et ita ex voce sua se damnaverat injuste et ignoranter ; et concludit quod non intendit revocasse, nisi proviso quod placeret Deo, (non dicit proviso quod placeat revelationibus aut vocibus). Unde, cum talis non esset qualem schedula exprimebat, id potuit dicere absque relapsu. Et sic fuit, et est verum.

XCI. Item, nec est obmissione dignum, ad manifestandum dictorum processus et sententiarum falsitatem, dolum et iniquitatem, quod per judices aut mandatum eorum, certi sunt articuli extracti numero duodecim, incipientes Quædam fœmina, qui transmissi 256sunt Universitati Parisiensi, saltem facultatibus Theologiæ et Decretorum ; super quibus deliberationes aliquæ transmissæ sunt. Hæc est autem veritas quod falso et mendose extracti sunt dicti articuli ab eodem processu, quoniam, neque dictorum articulorum contenta confessa est ipsa Johanna ; imo a suis confessatis dissona et varia sunt, et falsis commentis et iriterpretationibus subdole composita et fabricata, sicut ex mutua confessatorum et articulorum comparatione constat evidenter. Cum autem super ipsis articulis et deliberatione exinde secuta, totus ipse processus et sententiæ dependeant, eorumdem processus et sententiarum manifesta relinquitur nullitas, falsitas et iniquitas patentes. Et sic fuit, et est verum.

XCII. Item, et sinedolo esse non possunt deliberationes Rothomagi factæ, simililer etiam articulorum quorumdam mendosa excerptione sic posita procedentes, citra omnem loquendo injuriam. Et non sine mysterio ad finem intentum deliberantes perducendi, creditur esse factum quod schedulæ particulares et articuli sigillatim missi sunt singulis canonicis etaliis viris Iitteratis et practicis, in civitate Rothomagensi exsistentibus, quatenus deliberationem, suo signo signatam, in scriptis quisque mitteret ; cum tamen attentius et seriosius deliberare, et processus lecturam audire, et rei ac causæ, materiæ et formse processus, et circumstantias attendere, simul collecti et congregati longe melius potuissent. Sed iddolose præsumitur esse factum, absque injuria loquendo. Et sic fuit, et est verum.

XCIII. Item, et videtur assignanda tal is rat io cautelæ verisimili[u]s, scilicet ut nemo sic singulariter sciret 257vel audiret confessatorum et in processu actorum veritatem, nec aliter quam dicti fallaces articuli, ad nutum judicum et inimicorum confecti, exprimebant ; utque ipsi deliberantes, secundum intentionem et affectionem præfatorum, suas opiniones regularent, cum omni reverentia semper loquendo. Et sic fuit, et est verum.

XCIV. Item, et veraciter multa excusatione digni sunt ac omni labe prorsus immunes ipsi Domini deliberantes, si Deum et conscientiam præ oculis habuerunt, sicut ita æstimandum est ; quoniam et secundum limitatum eis casum, licet iniquum atque falsum, sua, ut creditur, recta consilia transmiserunt, judicium ex narratis præsuppositis inferentes ; nec adversus eos, demptis ipsis reis et eorum complicibus, dicti actores aliquid dicere, concludere vel impingere intendunt, neque volunt ; quoniam sic æstimant fore et esse verum.

XCV. Item, et quoniam exdicto iniquo, nullo, casso, falso et invalido processu, et deliberationibus subsecutis, quæ in subdole extractis articulis, veritatem non continentibus, fundatæ sunt, tandem emanarunt dictæ iniquæ sententiæ : constat et concludere necesse est dictas sententias nuflitatis et iniquitatis, doli, fraudis, falsitatis vitio infectas, viribus nulfatenus subsistere, ipsasque tales merito, seu etiam invalidas penitus et cassas, aut saltem cassandas, adnullandas et revocandas, debere declarari. Et hoc fuit, et est verum.

XCVI. Item, et non solum dictas sententias seu crudelem earum exsecutionem, scilicet dictæ Johannæ cremationem dolosam, perversam, inique et injuste 258factam ; et scandalosam, contra jus et justitiam præsumptam, ejusdem innocentisPuellæ exterminationem et diffamationem, viribus non subsistentem, et simili vitio infectam, constatesse detestandam sententialiter et damnandam, ac reparandam palam et publice ; quoniam et id justum est et verum.

XCVII. Item, pariteret conformiter ad præfatum apostolicum mandatum, dictæ Johannæ virginis integritatem, innocentiam et expurgationem manifestare opus est ; famamque, ex præmissa iniquitate processuum, sententiarum, exsecutionis præfatorum, offensam, tam dictæ Johannæ quam suorum parentum, reparare et integrare necesse est, prout et justitia suadente, ipsum mandatum apostolicum, vobis directum, satis noscitur exprimere ; quoniam et ita fieri justum est.

XCVIII. Item, et quoniam ex præmissis, dictorum actorum intentio fundata est debite ad fines ad quos tendunt, canonice obtinendos, ex causis, mediis et rationibus supra expressis, una cum cæteris de jure per vestras dominationes supplendis, reverendissimi Judices : dicti actores suas sibi decerni conclusiones per vestras providentias petunt et postulant humiliter, modo et forma statim exprimendis.

XCIX. Item, et præsertim quoniam, secundum vestram ordinationem, dicta sua facta, media, rationes et conclusiones, judicialiter petita, in hac forma articulorum concludenlur, petitionem, positiones et probatorios articulos continentium : in scriptis obtulerunt, prout et offerunt, ac exhibent et deponunt apud vestras paternitates reverendissimas, seu vestros notarios speciales in hac causa.

259C. Item, et vestri promotoris adjunctionem petierunt judicialiter, prout et instanter adhuc petunt et requirunt dicti actores, adversus ipsos, ad omnes fines suos, aliosque propitios et canonicos, in et sub protestationibus supra expressis.

CI. Item, et sunt præmissa omnia et singula vera, notoria et manifesta, et ea noverunt dicti rei, ac super hislaborant publica vox et fama.

Ex causis itaque, mediis et rationibus præmissis, ac aliis, per vestras reverendissimas paternitates et clarissimas providentias, de jure supplendis, ut supra protestando, inferunt, concludunt, supplicant et requirunt ipsi actores, via et forma melioribus quibus jura, usus et observantiæ sibi poterunt suffragari per vos, vestram diffinitivam sententiam et irrefragabile judicium dici, proferri, decerni et sententiari ; dictum prætensæ inquisitionis seu fidei materiæ processum, adversus ipsam Johannam d’Arc, Puellam sæpedictam, atque prætensas exinde sententias subsecutas, per dictos Cauchon, episcopum, et Magistri, subinquisitorem, ut præfertur, præsumptum et præsumptas, factum et factas, ac pronuntiatas, cum sua exsecutione et omnibus inde secutis, vitio nullitatis, doli, falsitatis, mendacii et manifestæ violentiæ et iniquitatis subjacere, ipsamque et ipsas, [cum] exsecutione et sequelis eisdem, nullum et nullas, dolosum et dolosas, falsum et falsas, mendosum et mendosas, ac violentiæet manifestæ iniquitatis macula infectum et infectas. declarantes expresse cassas et irritas ipso jure ; aut saltem eum et eas, cum suis exsecutione ac dependentiis quibuscumque, cassetis, irritetis, revocetis et adnulletis omnino ; decernentes, sub pœnis gravibus et ecclesiasticis 260censuris, eisdem nullam amodo per Christi fideles fidem præberi qualemcumque, et, nealiter fiat inhibentes, sub anathematis lata sententia136, scripta in terminatione, perpetuo duratura ; et nihilominus dictæ Johannæ innocentiam, eodem vestro judicio et diffinitiva sententia, expurgantes ; ipsam, usque adobitum, fidelem et catholicam permansisse, ac ab omni sibi hæresis labe perversæque credulitatis, vel fidei errore, aut ecclesiasticæ unitatis discessu, omnique alio crimine sibi jam imputato, liberam et immunem fuisse et esse, plenissime diffinientes et decernentes ; ipsamque et dictos actores, ab omni infamiæ et culpæ nota, qua ex dicti processus, sententiarum, et exsecutionum exinde secutarum, occasione, possent argui quomodolibet, vel nolari, liberantes, et liberos ac suæ famæ pronuntiantes plenissime restitutos. Ut autem sententiæ vestræ veritas atque dictæ defunctæ innocentia et ipsorum actorum justitia, præcedentiumque processus, sententiarum et exsecutionum iniquitas, cunctis pateant memoriter præsentibus et futuris : per idem vestrum judicium decernatur dictos processuminiquum, sententias et sequelas, palam et publice, in loco ubi ipsa Johanna diem suum clausit extremum, per sæcularem justitiam igne cremandum et cremendas ; ibidem et in aliis insignibus civitatibus hujus regni, per prædicationes solemnes, hujusmodi vestram sententiam et exsecutionem ejusdem manifestari et publicari ; etiam cum erectione imaginum et epitaphiorum in ipsa Rothomagensi civitate, et alibi ubi decuerit ; et, si qua solemnis cappellæ fundatio erigi valeat, etiam decernendo, ad perpetuas instituendum 261defunctorum fidelium ibi exoraudas137 salutes. Insuper, uthæc vestra sentenlia ac reparatio ab hominum memoria non deleatur, si domino nostro Regi placuerit, ut chronicisFranciæ et cameræ sui Thesauri Chartarum inseratur et recondatur memoriter, similiter decernendo ; et tandem, pro injuriis, emendis, jacturis, damnis et interesse, reos ipsos in graves pecuniarum summas ipsis actoribus solvendas, quales vestræ duxerint providissimæ paternitates, pariter condemnando ; vestri ex nunc promotoris adjunctionem eisdem actoribus decernentes impertiri ; aut saltem tales tantasque conclusiones, reparationes et emendas, ad fines debitos, justos et canonicos, ipsis actoribus adjudicetis etdecernatis exsequendas cum eflfectu, quales postulat ordo rationis, et canonicac decernunt sanctiones, implorant ipsi actores, humiliter officium vestrum de præmissis probare offerentes, quantum opus erit, cum protestatione etiam expressa addendi, minuendi, declarandi, corrigendi et interpretandi, omni alio juris beneficio sibi salvo, et cum cæteris protestationibus debitis et in talibus assuetis.

In nomine Domini, amen. Per hoc præsens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum, quod, anno ejusdem Domini MCCCCLV., indictione quarta, mensis vero februarii die decima tertia, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calixti, divina providentia papæ tertii, anno primo ; in mei, notarii publici, alterius hujusmodi causæ scribæ, et testium infra scriptorum ad hæc vocatorum specialiter et rogatorum, præsentia, personaliter constitutus venerabilis et circumspectus vir, magister Simon Chapitault, in artibus magister et in jure canonico licentiatus, promotor in causa infra dicenda datus et deputatus, [comparuit], dicens et asserens : se, bono modo et absque ipsius maximo dispendio, certis diebus assignatis, et ad nonnullos actus perficiendos, coram reverendissimo et reverendis in Christo patribus etdominis, dominis Johanne, miseratione divina Remensi archiepiscopo, et Guillelmo, Parisiensi episcopo, atque fratre Johanne Brehal, sacræ theologiæ professore, altero ex inquisitoribus hæreticæ pravitatis in regno Franciæ constitutis, aut duobus ex illis, seu eorum altero, judicibus et commissariis, una cum reverendo in Christo patre et domino, domino Ricardo, Constantiensi episcopo, 264cum illa clausa : Quatenus vos vel duo, etc., causæ et causarum quorumdam nullitatis processuum et sententiarum olim contra quamdam Johannam, vulgariter dictam la Pucelle, per defunctos dominos Petrum Cauchon, tunc episcopum Belvacensem, et fratrem Johannem Magistri, tunc subinquisitorem hæreticæ pravitatis in diœcesi Belvacensi, comparere non posse. Idcirco, ex ejus certa scientia, melioribus via, jure, modo et forma quibus melius potuit et debuit, potestque et debet, fecit, constituit, creavit, nominavit et solemniter ordinavit venerabilem et circumspectumvirum, magistrum Johannem Le Rebours, in artibus magistrum et in jure canonico licentiatum, solum et in solidum, scilicet specialiter et expresse, ad, ipsius constituentis nomine et pro ipso, comparendum coram supradictis dominis Judicibus, aut duobus ex illis, in palatio seu majori aula domini archiepiscopi Rothomagensis, omnibus et singulis diebus jam assignatis et assignandis ; ipsumque et personam ipsius excusandum ; atque nonnulla interrogatoria facto et in scriptis, pro testibus jam productis et producendis, [recipiendum], et super ipsis interrogandum ; producendum etexhibendum ; judiceset commissarios eligendum, etin eos et quem libet eorumdem consentiendum ; quascumque supplicationes [et] humiles requestas facieudum ; et generaliter adomnia alia circa hoc necessaria faciendum et procurandum, quæ ipsemet constituens faceret aut facere posset, si preesens et personaliter interesset ; promittens se ratum, gratum, stabile atque firmum habere, et perpetuo habiturum, totum id et quidquid per dictum procuratorem suum actum, dictum, factum gestumve fuerit in præmissis, seu alias 265quomodolibet procuratum, sub suorum omnium et singulorum bonorum hypotheca et obligatione. De et super quibus præmissis omnibus etsingulis, præfatus constituens petiit sibi fieri et confici publicum instrumentum seu publica instrumenta, unum vel plura, per me, notarium publicum subscriptum. Acta fuerunt hæc Parisius, indomo habitationis magistri Laurentii Potrelli, sita in vico Nucum140, subanno, indictione, mense, die et pontificatu prædictis. Præsentibus venerabilibus viris, magistris Johanne Angot, presbytero, in artibus magistro, Nicolao Gourdin et Petro Ogier, clericis, notariis publicis Sagiensis, Parisiensis et Nannetensis diœcesium, testibus ad præmissa vocatis specialiter et rogatis.

Et ego, Dionysius Comitis, presbyter Constantiensis diœcesis, injure canonico baccalarius, publicus apostolica et imperiali auctoritatibus notarius, atque hujusmodi causæ alter scriba, dicti procuratoris constitutioni, creationi, nominationi et ordinationi, poteslatis dationi, cæterisque præmissis omnibus et singulis, dum, sicut præmittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum prænominatis testibus, præsens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo huic præsenti publico instrumento, per alium fideliter scripto, signum meum solitum apposui, requisitus et rogatus, in fidem et testimonium omnium et singulorum præmissorum.

Sic signatum : D. Comitis.

Auditis requisitionibus vestris, visisque citationibus tam generalibus quam specialibus ; attentis etiam responsionibus, declarationibus et aliis allegatis per venerabilem virum, magistrum Reginaldum142 Bredouille, promotorio causarum criminalium curiæ Belvacensis nomine ; attentis etiam allegationibus et etiam excusationibus [præsentatis] per venerabilem virum, Priorem Ebroicensem, vice et nomine conventus 269Fratrum Prædicatorum civitatis Belvacensis ; visa etiam certa declaratione, vice et nomine hæredum et exsecutorum defuncti reverendi patris, domini Petri Cauchon, jam pridem facta coram nobis : omnes alios citatos et vocatos tam specialiter quam generaliter, et non comparentes, reputamus et declaramus contumaces. Decernimus articulos jamdudum, videlicet XX. decembris, coram nobis præsentatos, et quorum admissionem usque ad præsentem diem ordinavimus differendam, decernendo dictas partes tam generaliter quam specialiter citandas fore, prout et citatæ fuerunt, oblata eis copia articulorum prædictorum, sicut nobis legitime constitit atque constat, esse admissibiles et admittendos fore, prout et eos admittimus ; viamque de cætero eisdem citatis dicendi et opponendi aliquid contra hujusmodi articulos et eorum contenta præcludimus ; ordinantes, super ipsis, in facto consistentibus, vestram inquestam fieri debere ; assignantes vobisdiem primam juridicam post Quasimodo143, ad referendum inquestam coram nobis, in hac civitate Rothomagensi. In cujus inquestæ inchoationem personaliter intendimus procedere, die prima juridica post festum beati Mathiæ144, Parisius, in domo nostra episcopali ; quam diem, cum diebus sequentibus, omnibus et singulis sua interesse credentibus, ad videndum jurare testes coram nobis, pro ipsorum actorum parte producendos, et ad dandum interrogatoria, si quæ tradere voluerint, assignamus ; ordinanles de cætero in hujusmodi causa procedi debere, per edicta 270publica in valvis ecclesiæ et Rothomagensis solum et duntaxat affigenda, ad omnes actus, prout juris fuerit et rationis.

Lecta per nos, episcopum Parisiensem, pro tribunali sedentem. Anno et die prædictis, præsenlibus ad hæc venerabilibus et scientificis viris, magistris Hectore de Coquerel, vicario generali domini archiepiscopi Rothomagensis ; Nicolao de Bosco, decano ; Guillelmo Roussel, Johanne de Gouys, Johanne de Becco, canonicis Rothomagensibus ; Guillelmo Fertin, Ricardo Viart, Guillelmo Manchon, Johanne Veteris, cum pluribus aliis testibus, ad præmissa vocatis specialiter et rogatis.

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione Parisiensis episcopus, et frater Johannes Brehalli, sacræ theologiæ professor, ordinis Fratrum Prædicatorum, in regno Franciæ hæreticæ pravitatis alter inquisitor, judices delegati seu commissarii, una cum reverendo in Christo patre et domino, domino Constantiensi episcopo, nostro in hac parte collega, cum illa clausa : Quatenus vos vel duo, etc., quarumdam causarum nullitatis, iniquitatis, et injustitiæ quorumdam processuum et sententiarum contra quamdam Johannam, vulgariter nuncupatam la Pucelle, perdefunctos bonæ memoriæ dominos Petrum Cauchon, tunc episcopum Belvacensem, et Johannem Magistri, subinquisitorem hæreticæ pravitatis in diœcesi Belvacensi, instante quodam magistro Johanne de Estiveto, promotore 271per eosdem episcopum et subinquisitorem constituto, nulliter et de facto, ut prætenditur, factorum et latorum ; et expurgationis de falso dictæ Johannæ impositorum per eosdem assertos judices et promotorem, a sanctissimo domino nostro, domino Calixto, divina providentia papa tertio, specialiter deputati : universis et singulis abbatibus, prioribus, decanis, etc.145. Noveritis nos olim litteras præfati domini Calixti, domini nostri, divina providentia papæ tertii, cum ea qua decuit reverentia nobis, per venerabilem, scientificum et egregium virum, magistrum Petrum Maugier, decretorum doctorem, in jure canonico peritum, instantibus et requirenlibus Petro d’Arc, milite, ac Ysabelle, ejus matre, stipulantibusque pro Johanne d’Arc, fratre ejusdem Petri d’Arc, Tullensis diœcesis, in dictis litteris apostolicis descriptis et nominatis, recepisse ; necnon earumdem Iitterarum apostolicarum vigore, citationem legitimam ad certam et competentem diem, contra et adversus reverendum in Christo patrem, dominum Guillelmum, episcopum Belvacensem, et Subinquisitorem hæreticæ pravitatis in diœcesi Belvacensi constitutum, atque Promotorem negoliorum et causarum criminalium dictæ curiæ Belvacensis, decrevisse. Ipsaque citatione debitæ exsecutioni demandata, coram nobis, Rothomagi, in aula majori archiepiscopali Rothomagensi, pro tribunali sedentibus, personaliter comparentibus venerabilibus viris, magistro Simone Chapitault, in artibus magistro et in jure canonico licentiato, promotore per nos in 272hujusmodi causis constituto, necnon venerabili viro, magistro Guillelmo Prevosteau, procuratore dictorum Petri, Ysabellis et Johannis d’Arc, de cujus mandato, in actis causæ hujusmodi legitimis constat documentis : ipse magister Guillelmus, nomine quo supra, dictam citationem, una cum ejus exsecutione, facto, realiter et in scriptis reproduxit ; dictorumque episcopi Belvacensis, subinquisitoris et promotoris, et aliorum citatorum, in eadem citatione contenlorum, contumaciam accusavit ; et, in eorum contumacia, petiit a nobis et humililer requisivit quatenus nos, Judices competentes in hac causa nullitatis et expurgationis dictæ Johannæ, decernere aut saltem dictam diem ad aliam diem competentem, ad dictorum malitiam citatorum convincendam, continuare vellemus, prout et continuavimus. Qua die adveniente, comparentes coram nobis in judicio, in dicta aula, personaliter supradicti magister Simon Chapitault, promotor, et magister Guillelmus Prevosteau procurator, nomine quo supra, dictorum citatorum non comparentium nec aliquem pro se mittentium, contumaciam accusaverunt ; ipsaque contumacia accusata, petieruntet requisiverunt nos instantissime quatenus nos, in hujusmodi causa Judices competentes, decernere et declarare vellemus, [sibi] atque eisdem partibus, ad tradendum petitionem suam, sive libellum, per modum articulorum sive interrogatoriorum aut positionum in scriptis, certam et competentem diem assignandam, prout et assignavimus. Quo termino pendente, supra dictis partibus judicialiter in dicta aula majori archiepiscopali Rothomagensi comparentibus, atque citatorum non comparentium, nec aliquem pro semittentium, contumaciam 273accusantibus, ipsisque per nos pro contumacibus reputatis : nos judices fore competentes in hujusmodi causa decrevimus, atque fecimus prout in quadam schedula papyrea, quam nos, archiepiscopus, pro tunc in nostris tenebamus manibus [et] per legimus, plenius continetur, et quæ in actis hujusmodi causæ fideliter registratur. Qua sic perlecta, præfatus magister Guillelmus Prevosteau, facto, realiter et in scriptis, nonnullos produxit articulos, petendo et requirendo certum et competentem terminum dictis citatis non comparentibus, ad dicendum et excipiendum, verbo vel in scriptis, quidquid dicere vel proponere [vellent] contra dictos articulos, per nos præfigi146. Nos igitur, supplicationem et requestam fore justam et rationabilem attendentes, ac in hujusmodi causa nullitatis et expurgationis, secundum Deum et justitiam, et prout fuerit juris et rationis, procedere volentes : citationem præpetitam, contra dictos citatos et contumaces, per edictum publicum, et tam generaliter quam specialiter, tam ad locum, civitatem et ecclesiam Belvacenses, quam ad valvas Rothomagensis ecclesiæ, scilicet addiemprimam juridicam post dominicam primam Quadragesimæ, qua in sancta Dei ecclesia cantabitur Invocavit, sub infrascripta forma decrevimus. Hinc est quod vobis omnibus et singulis, in virtute sanctæ obedientiæ, et sub pœnis suspensionis et excommunicationis, quam vel quas in vos et vestrum quemlibet feremus, nisi feceritis quod mandamus, districte præcipimus et mandamus quatenus, ad hujusmodi mandatum nostrum exsequendum, alter vestrum alterum non exspectet, nec unus per alium se 274excuset. Eumdem dominum episcopum, et subinquisitorem dictæ hæreticæ pravitatis in dicta diœcesi Belvacensi constitutum, ac promotorem negotiorum crirmnalium dictæ curiæ Belvacensis, omnesque alios et singulos, cujuscumque dignitatis, status, sexus, gradus et conditionis exsistant, sua, communiler vel divisim, interesse credentes, ex parte nostra, imo verius apostolica, peremptorie citare curetis ; quos et eorum quemlibet nos etiam, tenore præsentium, citamus, ut, dicta die prima juridica post instantem dominicam, qua cantabitur in sancta Dei ecclesia Invocavit, et nos, in aula majori archiepiscopali Rothomagensi, ad jura reddendum, pro tribunali sedebimus, aut alter nostrum, sive subdelegatus aut subdelegati a nobis aut altero nostrum, sedebit aut sedebunt, per se vel procuratores suos idoneos, ad causam hujusmodi specialiter constitutos et sufficienter instructos : Rothomagi in aula prædicta, compareant in judicio legitime coram nobis, aut altero nostrum, sive subdelegato aut subdelegatis nostris, ad dicendum et opponendum, verbo vel in scriptis, quidquid dicere seu opponere voluerint contra positioneset articulos in hujusmodi causadatos et productos, in quantum articuli, et respondendum eisdem, in quantum positiones exsistant seu esse censeantur, in causa nullitatis et expurgationis hujusmodi ; necnon ad videndum et audiendum voluntatem seu ordinationem nostram, seu alterius nostrum, aut subdelegati sive subdelegatorum, de et super admissione vel repulsione dictorum positionum et articulorum prædictorum ; et ad procedendum in hujusmodi causa secundum casus et narrationis exigentiam usque ad decisionem dictæ causæ, inclusive, prout juris fuerit 275et rationis. Si vero prafatos episcopum, subinquisitorem et causarum criminalium promotorem invenire personaliter non possetis, citetis eosdem in domibus habitationum suarum, si ad easdem vobis pateat tutus accessus ; alioquin in ecclesia cathedrali Belvacensi, per affixionem præsentium, seu earumdem veram copiam, manibus notariorum infrascriptorum signatam ; necnon contra omnes alios et singulos sua interesse credentes, ad valvas ecclesiæ Rothomagensis, quando in ipsis ecclesiis populus fidelium venerit ad divina audienda, et in aliis locis de quibus fueritis requisiti seu alter vestrum fuerit requisitus, et alias, taliter quod hujusmodi citatio ad ipsorum episcopi, subinquisitoris et causarum criminalium promotoris, et omnium aliorum et singulorum sua interesse credentium, debeat et præsumatur verisimiliter notitiam pervenire ; certificantes eosdem episcopum, subinquisitorem et promotorem, atque omnes alios sua interesse credentes, quod, sive in dicto citationis termino comparuerint coram nobis, aut altero nostrum, sive subdelegato aut subdelegatis, sive non : nos in hujusmodi causa procedemus ad instantiam partium coram nobis legitime comparentium, aliorumabsentia seu contumacia non obstante. Et quid inde feceritis, nobis fideliter rescribatis. Datum etactumjudicialiter, coram nobis pro tribunali, in præfata aula arcliiepiscopali Rothomagensi, sedentibus, sub sigillis nostrum, Guillelmi, episcopi Parisiensis, et Johannis Brehalli, inquisitoris præfati, in absentia sigilli præfati reverendissimi patris, domini archiepiscopi Remensis. Anno Domini MCCCCLV., indictione quarta, mensis vero decembris die vicesima, pontificatus præfati sanctissimi in 276Christo patris et domini nostri, domini Calixti, papæ tertii, anno primo. Præsentibus ibidem reverendo ac venerabilibus in Christo patribus et dominis, Episcopo Dimitriensi ; Johanne, Sancti Audoeni, et Johanne, Sanctæ-Katharinæ-in-Monte Rothomagensi, abbatibus ; magistris Hectore de Coquerel, vicario generali domini archiepiscopi Rothomagensis ; Nicolao de Bosco, decano ; Johanne de Gouys, Johanne du Bec, canonicis Rothomagensibus ; cum pluribus aliis doctoribus et licentiatis, testibus ad præmissa vocatis specialiter et rogatis.

Et ego, Dionysius Comitis, presbyter Constantiensis diœcesis, etc, dictorum articulorum productioni, termini assignationi, cæterisque præmissis omnibus et singulis, dum, sicut præmittitur, dicerentur, agerentur, et coram dictis dominis Judicibus fierent, una cum prænominatis testibus, præsens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo his præsentibus litteris, manu aliena fideliter scriptis, signum meum solitum, una cum subscriptione magistri Francisci Ferrebouc, conscribæ mei, apposui, requisitus etrogatus, in fidem et testimonium omnium et singulorum præmissorum.

Sic signatum D. Comitis

Et me, Francisco Ferrebouc, clerico Parisiensi, etc, qui dictis comparitioni, articulorum productioni, decreto, citationi, cæterisque præmissis omnibus, dum, sicut præmittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum prænominatis testibus, præsens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo huic præsenti citalioni, seu edicto in formam publicam redacto, manu alterius fideliter scripto, me aliis negotiis legitime præpedito, signum meum publicum et fieri solitum 277apposui, requisitus et rogatus, in fidem et testimonium omnium et singulorum præmissorum.

Sic signatum F. Ferrebouc.

Et in dorso : Anno Domini MCCCCLV., die lunæ nona februarii, præsentes originales litteræ, de mandato dominorum Judicum in albo nominatorum, fuerunt exsecutioni demandatæ, per affixionem et dimissionem earum in valvis ecclesiæ Rothomagensis, dum in ea divina celebrabantur et populus ibidem aderatad ea audiendum ; necnon post remotionem ipsarum, ne perderentur, per dimissionem [copiæ] seu dupli earumdem, ab ipsa die lunæ usque ad octavam diem indesequentem.

Sic signatum Socius.

Reverendissimo ac reverendo in Christo patribus domino Johanni, miseratione divina archiepiscopo et duci Remensi, et Guillelmo, eadem miseratione Parisiensi episcopo, etc.147. Cum omni reverentia et honore noverint paternitates vestræ metuendissimæ, me, Girardum Toussaint, publicum apostolica et imperiali auctoritatibus notarium, die duodecima mensis februarii, anno Domini MCCCCLV., vigore vestrarum litterarum citatoriarum, mihi, pro parte honorabilium virorum Petri d’Arc, militis, Johannis d’Arc, ac Ysabellis, eorumdem matris, nominatorum in eisdem, præsentatarum ; accessisse ad civitatem Belvacensem atque ad personam reverendi in Christo patris, domini episcopi Belvacensis, necnon promotoris ejusdem negotiorum criminalium dictæ curiæ Belvacensis, 278eosdemque, secundum formam et tenorem dictarum vestrarum litterarum citatoriarum, citasse ad diem, locum et horam in dicto vestro mandato latius declaratos. Qui quidem dominus episcopus et promotor mihi responderunt quod non habebant interesse, prout alias declaraverant, et ulterius se referebant ad arbitrium et bonam discretionem vestrum148, dominorum Commissariorum ; ulterius dicentes quod, declarato tempore in vestris litteris citatoriis, dominus Petrus Cauchon, erat episcopus, cui vos, reverendissime pater, domine Remensis archiepiscope, successislis ; et quod, tempore processus facti contra dictam Johannam, ipse Cauchon erat absens a villa Belvacensi, et in altera obedientia. His non obstantibus, eisdem et cuilibet eorum præsentavi et realiter obtuli copiam cilationis et articulorum, de quibus in citatorio vestro mentionatur ; quam recipere noluerunt. Præsentibus ad hæc magistris Johanne de Frocourt, Guillelmo de Grosmesnil, canonicis Belvacensibus, testibus ad præmissa vocatis specialiter et rogatis. Et insuper, pro ampliori exsecutione facienda, copiam dictarum vestrarum litterarum citatoriarum, manibus venerabilium virorum magistrorum Dionysii Comitis et Francisci Ferrebouc, publicorum auctoritate apostolica notariorum, et hujusmodi causæ coram vobis scribarum, ad valvas majoris ecclesiæ Belvacensis affixam apposui et admisi ; præsentibus venerabilibus viris, dominis, Johanne Quignon, canonico Belvacensi, Dionysio Clerici, Johanne Yngier, et Johanne le Flament, cappellanis dictæ ecclesiæ Belvacensis, testibus 279ad præmissa vocatis specialiter et rogatis. Deinde tenorem vestrarum litterarum pro posse exsecutioni demandavi, et accessi ad ecclesiam Fratrum Prædicatorum Belvacensium, ibidemque inquisivi si erat aliquis subinquisitor, loquendo personaliter fratri Germano149 de Morlaines, priori ejusdem ecclesiæ. Qui mihi respondit quod nullum sciebat subinquisitorem in sua ecclesia aut conventu. Ipsum tamen subinquisitorem, si quis esset, et omnes alios interesse credentes, citavi, prout mihi mandabatur, ad personam dicti fratris Germani, palam et publice. Qui ulterius mihi respondit quod non credebat quod erat aliquis cujus interesset, et quod nunquam viderat neque cognoverat illum inquisitorem in vestris litteris nominatum ; se referendo reverendis paternitalibus vestris. Deinde præsentavi et realiter obtuli copiam citationis et articulorum, quam recipere noluerunt. In cujus rei testimonium, præsentem meam relationem manu mea scripsi et signavi. Anno Domini MCCCCLV., die duodecima mensis februarii.

Sic signatum : G. Toussaint.

Frater Johannes Brehalli, ordinis Fratrum Prædicatorum, sacræ theologiæ professor, hæreticæ pravitatis in regno Franciæ alter inquisitor, dilectis fratribus nostris, venerandæ circumspectionis et magnæ religionis viris, fratribus Thomæ Verel et Guillelmo Bourgoys, nostri ordinis Fratrum Prædicatorum, ac sacræ theologiæ professoribus, salutem in Domino. Illaquæ nobis incumbunt onera eis libenter committimus, quos litterarum circumspecta scientia et in agendis providentia recommendant. Nuper siquidem, cum reverendissimus ac reverendus in Christo patres et domini, archiepiscopus Remensis et episcopus Parisiensis, judices a sanctissimo domino nostro papa Calixto, quarumdam causarum nuliitatis processuum et sententiarum, olim per quosdam dominos Petrum Cauchon, episcopum Belvacensem, et Johannem Magistri, subinquisitorem hæreticæ pravitatis in diœcesi Belvacensi, instante quodam magistro Guillelmo de Estiveto, asserto promotore causarum criminalium curiæ Belvacensis, contra quamdam Johannam d’Arc, vulgariter dictam la Pucelle, latarum et factorum, deputati ; tenorem rescripti eisdem a domino nostro Papa præsentati insequentes, nos ad hujusmodi causarum deductionem et examinationem, cum ipsis assumentes, certis terminis jam in hujusmodi causis judicialibus vocaverint150 ; certosque judiciales actus exercuerimus ; 281et adhuc restent exercendi, in civitate Parisiensi, in materia cujusdam inquestæ per eosdem reverendissimum et reverendum patres, ad instantiam partium, facienda ; in quibus personaliter interesse, certis aliis arduis præpediti negotiis, [non possumus] : de vestra et vestrum cujuslibet fidelitate, providentia ac circumspecta scientia confidentes, vos et veslrum quemlibet, loco nostri, in hujusmodi causa subdelegamus, vobis vices nostras plenarie committentes, donec eas ad nos duxerimus revocandas. Datum Rothomagi, sub sigillo nostro, anno Domini MCCCCLV., die XVII. mensis februarii.

Universis præsentes litteras inspecturis, Johannes, divina miseratione archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione episcopus Parisiensis, et frater Johannes Brehal, sacræ theologiæ professor, etc, salutem in Domino. Noveritis quod, cum dies prima juridica post instantem dominicam qua cantabitur in sancta Dei ecclesia pro introitu missæ Quasimodo, sit assignata venerabili et circumspecto viro, magistro Guillelmo Prevosteau, in jure civili licentiato, procuratori, et nomine procuratorio, honestæ mulieris Ysabellis d’Arc, Petri et Johannis d’Arc, actorum in hujusmodi causa ; ad probandam suam intentionem, pro prima dilatione, super articulis in dicta causa productis, et per nos ad probandum admissis ; deputatisque eidem magistro Guillelmo Prevosteau, nomine quosupra, nonnullis commissariis, nobisque, archiepiscopoet episcopo ac inquisitori, tam in civitatibus Claromontensi, Bituricensi, Pictavensi, Turonensi, Aurelianensi, Tullensi et Parisiensi ; necnon ad referendum sive. publicandum a nobis et per nos, dicta die, in aula majori archiepiscopi Rothomagensi, dicta et depositiones testium productorum et producendorum, si qui producerentur ; qua dilatione sic pendente, pro partedictorum Ysabellis, Petri et Johannis, coram nobis archiepiscopo, nonnulli testes fuerunt producti, recepti, jurati et examinati ; 283indigeantque et habeant dicti actores nonnullos alios testes, indiversis diœcesibus et locis, quos, dictadilatione pendente, minime producere potuerunt : quapropter fuimus, per venerabilem et circumspectum virum, magistrum Simonem Chapitault, in artibus magistrum et in jure canonico licentiatum, promotorem in hujusmodi causa per nos deputatum, et per præfatam Ysabellem d’Arc, in villa Aurelianensi, coram nobis, Johanne archiepiscopo, personaliter comparentem, quatenus aliam dilationem dictis actoribus dare et concedere vellemus et dignaremur. Nos igitur, Judices supradicti, volentes in hujusmodi causa mature, sancte et juste procedere, nolentesque jus partium ob defectum probationis perire, dictam dilationem, sive prorogationem, a dicta die prima placitabili post Quasimodo, hinc ad diem mercurii post instantem dominicam qua cantabitur in sancta Dei ecclesia pro introitu missæ Jubilate, nisi, etc., alioquin, etc, instantibus dictis promotore et Ysabelli, prædictis, ac ex officio nostro, concessimus, prorogavimus et continuavimus, et tenore præsentium prorogamus et continuamus ; decernentes commissarios deputatos, pendente dicta prorogatione, procedere posse ad receptiouem, productionem et examinationem testium interim producendorum, juxta formam et tenorem commissionum alias per nos decretarum et concessarum. Quæ præmissa omnia et singula omnibus et singulis sua interesse credentibus, per affixionem præsentium ad valvas ecclesiæ Rothomagensis, ad instar edictorum publicorum, quæ olim in albo prætorio scribebantur, intimamus et insinuamus. Incujus rei testimonium his præsentibus litteris sigilla duximus apponenda. Datum et actum Parisius, anno 284Domini MCCCCLVI., post Pascha, indictione quarta, mensis vero martii die ultima, pontificatus præfati sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calixti, divina providentia papæ tertii, anno primo.

Sic signatum : D. Comitis et F. Ferrebouc.

Et in dorso : Affixa IV. aprilis, per152.

Et alibi : Deposita die XX. aprilis, alia affixa ; præsentibus magistris Simone de Mora, fratre Petro Sohier, Johanne Neel et Guillelmo Merpelle.

Universis, etc.154. Noveritis quod, cum dies mercurii post Jubilate fuerit et sit assignata venerabili 285et circumspecto viro, magistro Guillelmo Prevosteau, in jure civili licentiato, procuratori et nomine procuratorio honestæ mulieris Ysabellis d’Arc, Petri et Johannis d’Arc, actorum in hujusmodi causa, ad probandam suam intentionem, pro secunda dilatione et secunda productione, super articulis in dicta causa productis, etc ; nos, etc, dictam dilationem sive prorogationem, a dicta die mercurii post Jubilate, hinc ad diem mercurii post instans festum Ascensionis Domini, nisi, etc, alioquin, etc, instantibus dictis actoribus ac ex officio nostro, concessimus, prorogavimus et continuavimus, et tenore præsentium prorogamus et continuamus ; eisdem actoribus dilationem, pro tertia et ultima dilationibus et productionibus testium, concedentes ; decernentes commissarios deputatos, pendente dicta prorogatione, procedere posse ad receptionem, productionem et examinationem testium interim producendorum, juxta formam et tenorem commissionum alias per nos decretarum et concessarum. Quæ præmissa omnia et singula, etc. In cujus rei testimonium his præsentibus litteris sigilla nostra duximus apponenda. Datum et actum Parisius, sub anno Domini MCCCCLVI., indictione quarta, mensis vero aprilis die decima octava, pontificatus præfati domini nostri, domini Calixti, divina providentia papæ tertii, anno primo.

Sic signatum : D. Comitis et F. Ferrebouc.

Et in dorso earumdem : Affixa fuit hæc præsens littera per me, Socium Votes, notarium publicum, ad valvas ecclesiæ Rothomagensis, anno in albo contento, et die XXIV. mensis aprilis.

Sic signatum : Socius Votes.

In nomine Domini, amen. Per hoc præsens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum, quod, anno ejusdem Domini MCCCCLVI., indictione quarta, mensis vero maii die decima quinta, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calixti, divina providentia papæ tertii, anno secundo ; in mei notarii publici, etc.155, præsentia, personaliter constitutus venerabilis et circumspectus vir, magister Simon Chapitault, dicens et asserens se, etc, comparere non posse, etc. Idcirco, etc, fecit, constituit, creavit, nominavit et solemniter ordinavit venerabilem et circumspectum virum, magistrum Johannem Veteris, in artibus magistrum et in jure canonico licentiatum, etc, ad, etc, quascumque supplicationes et requestas humiles faciendum ; testes publicari petendum et audiendum ; testes, litteras, instrumenta et quæcumque probationum genera producendum ; contra se producta dicendum ; in causa concludendum, judicis officium implorandum et excitandum ; 288et generaliter ad omnia circa hoc necessaria faciendum, etc.156.