Tomes I-II (LA) : Capitulum 1

8L 2. Q² 82-83FR
[Capitulum primum]

[Presentatio rescripti, procurationes et prime citationes.]

FR[Presentatio et supplicatio previe]

In Christi nomine, amen.

Ad perpetuam infrascriptorum memoriam, et ut de contingentibus processum infrascriptum nichil remaneat incognitum vel incertum, noverint universi presentes pariter et futuri hoc nostrum inspecturi registrum, quod, anno Domini M°CCCC°LV°, indictione III^a, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Calixti, divina Providentia pape tertii, anno primo, die vero [VIII^a]18 mensis novembris, in venerabili ecclesia Parisiensi, de mane, ad presentiam reverendissimi in Christo patris et domini Johannis, archiepiscopi Remensis, ac reverendi domini Guillelmi, episcopi Parisiensis, ac honorandi magistri, magistri Johannis Brehal, fidei inquisitoris, humiliter accedens, ac cum magnis gemitibus atque suspiriis eorum pedibus se prosternens, certumque Sancte Sedis apostolice mandatum et rescriptum offerens et presentans, honesta vidua Ysabellis d’Arc, defuncti quondam Johannis19 d’Arc relicta, mater quondam Johanne vulgariter dicte la Pucelle, unacum filio suo Petro d’Arc, fratre dicte Johanne, assistentibus eisdem viris honorabilibus ecclesiasticis et secularibus, ac honestis | mulieribus quam plurimis, tam suo, quam filiorum et consanguineorum suorum nomine, lacrimabili insinuatione et lugubri deprecatione exposuit, et per certos ibidem assistentes exponi fecit, quod :

Cum jampridem filiam ex legitimo matrimonio peperisset, 9L 2-2 v°. Q² 83-84et eam baptismi atque confirmationis insignitam debite sacramentis, in Dei timore et reverentia et traditionibus Ecclesie, quantum etas et status simplicis qualitas patiebatur, educasset, sic ut, inter pascua et in campestribus enutrita, ecclesiam sepius frequentaret, sacramentum eucharistie, licet etate tenera constituta, post confessionem debitam, quasi mensibus singulis reciperet, jejuniis et orationibus pro necessitatibus populi tunc maximis, quibus toto corde compatiebatur, devote ac ferventer intenta ; nichilominus eamdem, licet nichil devium a fide vel dissonum excogitantem, molientem vel facientem, quidam ejus, et consanguineorum suorum, ac rei publice principum et populorum sub quibus dicta Johanna et sui conversabantur et morabantur, adversarii et emuli, in injuriam, contumeliam et contemptum dictorum principum pariter et populorum, in causam fidei pertraxerunt ; et eam, nulla legitima auctoritate fulciti, post recusationes et appellationes tacitas et expressas, omni innocentie defensione sublata, per dolosum, violentum pariter et iniquum processum, omni juris ordine pretermisso, impositis eidem falso et mendaciter multis criminibus, [falsificatis]20, pro inquirendis21 opinionibus, multis arti-|-culis ab ejus confessione repugnantibus et dissonis, dampnabiliter et inique condempnaverunt, et ignis incendio crudelissime, post receptum22 per eam cum devotione permaxima eukaristiae sacramentum23, lacrimantibus omnibus, concremarunt, in suarum damnationem animarum, in dicte Ysabellis et suorum notam, infamiam et irreparabile detrimentum. Commota igitur viscera vidue antedicte super filia sua ; omnes consanguinei ejus repleti doloribus ; sed continuerunt dolorem intrinsecus, multis cum eis pariter dolentibus, donec superne placuit clementie post nubila dare serenum, post bella transquillitatem, post tenebras prebere lucem, et Rothomagensem civitatem, ymo Normaniam totam, 10L 2 v°. Q² 84-85ad naturale Francorum dominium reducere, et ad plenum effectum perducere que, tempore dicte Johanne, Aurelianis et Remis fuerunt inchoata. Tunc evidenter patuit, tunc in publicum ex latebris prodiit et occulto processus ille dolosus, violentus pariter et iniquus, diutius occultatus ; ejusque nullitas, iniquitas et violentia, tam ex ejus inspectione, quam ex fama vulgari et fide dignorum relatu, multipliciter est detecta. Quod attendentes Ysabellis et consanguinei antedicti, ex consilio et directione probissimorum multorum, qui processum ipsum visitaverunt ad longum, ad fontem justitie, Sanctam Sedem apostolicam, que fidei mater est et magistra, et oppressis omnibus pia solet prebere juvamina, cuique dicta Johanna in dicti agitatione processus seipsam sepius submiserat et ad quam remitti sepius petierat dicta pariter atque gesta, duxerunt suppliciter24 et humiliter remittendum, exponendo eidem premissa omnia et petendo remedia justitie opportuna. Eorum | igitur precibus et supplicationibus solita benignitate inclinatus, sanctissimus dominus noster Calistus, papa [tertius]25, pia super afflictos gestans semper viscera caritatis, cum informari ad plenum non posset de premissis, eisdem reverendissimo Johanni archiepiscopo, ac Guillelmo et Ricardo, Parisiensi et Constantiensi episcopis, ac alteri inquisitorum fidei in regno Francie, viris electissimis et probatissimis, sicut tunc dicta vidua eisdem exposuit, vices suas auctoritatemque commisit plenam eisdem, aut duobus ex ipsis tribus facultatem, ut super nullitate et iniquitate dicti processus, tam ex actis ejusdem, quam ex aliis documentis debite cognoscerent, nullitatem ipsam per suam sententiam declarando, et dictam Johannam atque suos ab omni nota, infamia atque labe, dicti processus occasione vel pretextu, penitus expurgando, et dicte vidue atque suis opportuna queque juris remedia adhibendo ; prout in dictis litteris apostolicis et rescripto plenius continetur.

Dictorum igitur, reverendissimi ac reverendi, archiepiscopi 11L 2 v°. Q² 85-86scilicet Remensis et episcopi Parisiensi, necnon venerabilis magistri Johannis Brehal, fidei inquisitoris, Ricardo, Constantiensi episcopo, tunc absente, cum magnis gemitibus atque suspiriis pedibus se prosternens, ac rescriptum, quod suis gestabat in manibus, pluries eisdem et cuique eorum particulariter presentatum iterum offerens et presentans, Ysabellis, vidua antedicta, cum predicto filio, tam suo quam consanguineorum suorum nomine, humiliter ac instantissime requisivit quatenus prefati domini de-|-legati, Sancte Sedis apostolice ac sanctissimi domini nostri Calisti, pape [tertii]26 salubriter sequendo vestigia, ac ejus reverenter suscipiendo et exsequendo mandata, ad dicti rescripti eisdem presentati visitationem vel exsecutionem celerem, absque ulteriori dilatione vel mora, procedere dignarentur ; ac dicte vidue et suis filiis et consanguineis justitiam ministrare, nullitatem processus predicti declarando, dictam Johannam et suos expurgando et cetera juris remedia adhibendo, ut justitia et equitas postulabant et exigebant, et eis mandabatur in rescripto.

Aderant tunc inter assistentes vidue antedicte viri litterati et docti, seculares et religiosi, qui circa processum antedictum, quem se vidisse sub forma autentica profitebantur, ad longum multa incompetentia de violentia, usurpatione et inordinato affectu27 judicantium, multa de rigore carceris, cathenarum et compedum, de vilitate et acerbitate custodum eidem Johanne traditorum, de questionibus captiosis, subtilibus et impertinentibus, de interruptionibus et translationibus, de insolito et extraordinario interrogandi modo, de minis, terroribus consiliariis illatis, de falsificatis pro exquirendis opinionibus articulis, de ductionibus fraudulentis, de abjuratione violenta, de ficto et exquisito relapsu, recensendo, etiam circa ipsius Johanne simplicitatem, integritatem et virginitatem, etiam ab adversariis compertam, circaque ipsius, in necessitatibus regni permaximis, et pia et salubria monita atque gesta, multiplicia referebant. 12L 2 v°. Q² 86-88Que non crimini sed laudi, non errori sed | religioni, pietati non pravitati, veritati non mendacio, si recta intentione pensentur, tribuenda, et divino potius quam humano judicio discutienda, dicebant ; dictos dominos delegatos, cum magna instantia exortando et deprecando quatenus super egenam et pauperem viduam dignarentur intendere, et pia benignitate ejus desolationibus et querelis, caritatis atque justitie auxilium impendere salutare.

Cum autem viri litterati predicti predictam orationem in longum protenderent, et eorum quisque particulariter ad particularia processus antedicti descendere et ea specificare satageret, dictaque vidua, vociferantibus cum ea assistentibus multis, preces suas geminaret atque repeteret, et magna multitudine28 ad voces eorum occurrente29, prefati domini delegati, attendentes tempus et locum non pati in receptione et visitatione rescripti antedicti plenum deliberandi consilium, quodque tunc non aderat presentia notariorum, dictam viduam, cum assistentibus eisdem, seclusa multitudine, ad locum sacristie predicte Parisiensis ecclesie duxerunt retrahendam, et in loco predicto, post consolationes nonnullas eidem30 vidue in magna cordis amaritudine constitute, ministratas, postque interrogationes multiplices super origine, statu, conversatione, tam dicte vidue, quam sue filie Johanne predicte, factas, lecto prius inter se31, ac postea coram omnibus, rescripto antedicto, per organum dicti reverendissimi patris domini Johannis, archiepiscopi Remensis, eidem responderunt se pia animi compassione audivisse ac ex ipso rescripti tenore percepisse eorum lamentationes, querelas atque planctum, ac sue petitionis effectum. Unde, cum32 eos et Sancte | Sedis apostolice reverentia et debita eidem fidelitas et obedientia constringerent, ac naturalis pietas et Scripture testimonia inducerent causam vidue ipsius et querelam, et patienter audire, et servato 13L 2 v°-3. Q² 88-89moderamine33 rationis et justitie terminis efficaciter exaudire, parati erant, congruis loco et tempore, evocatis et accesitis notariis, cum assistentia, directione et consilio virorum doctorum et proborum, quos disposuerant evocare, rescriptum, eisdem presentatum iterum cum reverentia, benigne suscipere ; et ad ejus executionem, post evocationem partium debitam, justitia mediante, secundum dicti rescripti tenorem, procedere ac dicte vidue atque suis debitum justitie complementum minime denegare. Predictam tamen viduam litium et processuum inexpertam, super arduitate atque difficultate materie, in rescripti narratione et sua supplicatione exposite, cupiebant fieri premonitam ut prolixos atque difficiles, ambiguos atque periculosos judiciorum progressus et exitus haberet debite prenotare ; et in hac celeberrima civitate, ubi doctorum et proborum virorum aderat multitudo, consilium quereret salutare ; ne carnali forsan affectione seducta, aut zelo indiscretionis commota, vel minus salubri directa consilio, haberet sibi34 et suis, loco reparationis et purgationis35 petite, dampnum et injuriam renovare36 et cumulare ; et, loco adnullationis processus contra filiam agitati, ejus corroborationem et confirmationem reportare. Cum, enim predicta Johanna ejus, ut dicit, filia, jam a longo tempore in causa fidei, que favorabilis est dicenda, judicialiter tracta extiterit, et per graves, doctos et sollemnes judices condampnata, est verisimiliter pro sententia eorum presumendum, nec, | sine permaximis documentas, per viam extraordinariam nullitatis, ad sententie retractationem procedendum : Vox enim inquit Augustinus litigantium omnium hec una37 est, etiam cum manifesta fuerint ratione convicti, dicere se per38 malos judices esse perpessos, et eorum judicium esse iniquum atque nullum. Non facilis ergo talibus prestanda credulitas, non abrumpenda que semel diffinita sunt ; 14L 3. Q² 89-90facilis ministrandus aditus, non rumpenda leviter ecclesiastica disciplina ; nulle unquam pietatis aut miserationis pretextu, fidei integritas et rectitude immutanda. Cum enim causas fidei sic oporteat pretractari ut neque potentum neque pauperum interveniat distinctio, nec ulla debeat haberi acceptio personarum, dicente Scriptura : Si pater aut filius, si uxor, que in sinu dormit, si amicus tuus pervertere voluerit veritatem, sit manus tua super eum [Deuter., XIII, cap. 6], decet eos qui de rebus fidei judicant, in prima et multo fortius in secunda instantia, iterum discutiendo judicata, Deum solum atque justitiam, ipsamque fidei sinceram integritatem semper suis habere pre oculis, stateram rectitudinis gerere in manibus, et a via veritatis et Patrum traditionibus, seclusis quibuscumque cujuscumque favoris considerationibus, minime deviare. Licet enim pupillis et viduis se debeat Ecclesia favorabilem exhibere, non est tamen favor contra justitiam aut contra ipsam fidei sinceritatem exhibendus.

Hec et alia dicentes prefati domini delegati, tandem finaliter declararunt se predicta omnia dicere et dixisse, non ad diminutionem innocentie Johanne antedicte, non in detrimentum cause vel justitie ipsius vidue, non causa dilationis vel more, sed ut | vidua ipsa, bono semper munita consilio, debite previderet quod, si facilis judiciorum ingressus, difficilis tamen et periculosus egressus ; omnia que in futurum reservantur, incerta.

Post hec et alia exposita, prefati domini delegati presentationem, receptionem et publicationem rescripti, responsionem super decreto et aliis, ordinaverunt iterum solemnius et specialius, in presentia notariorum, doctorum et proborum virorum, per dictos dominos delegatos evocandorum, in aula episcopali Parisiensi faciendas ; assignantes, prout et assignaverunt, vidue antedicte et filio suo et suis, [decimam] septimam39 diem hujus mensis novembris, in predicta episcopali aula, ad presentandum iterum et recipiendum 15L 3. Q² 90-91rescriptum antedictum, in publicorum et notariorum et consiliariorum evocandorum presentia ; necnon ad requirendum ex parte vidue predicte quod de jure fuerit requirendum, ac etiam ad audiendum super presentatione et receptione rescripti antedicti, citationibus et evocationibus partium, et aliis preparatoriis, dictorum dominorum delegatorum et deliberationem consilii, determinationem et responsum ; et ad procedendum super his et aliis, prout de jure veniret procedendum ; admonendo viduam antedictam quatenus, dicta dilatione pendente, bonorum et proborum, Deum et justitiam pre oculis semper habentium, sibi perquireret consilia, et veniret dicta [die]40, bono et fideli consilio premunita.

Prefata autem vidua et assistentes predicti, protestando expresse quod non erat intentionis eorum quidquam prosequi, dicere vel facere quod posset in de-|-trimentum vel prejudicium fidei, veritatis atque justitie redundare, vel ab integritate ipsius fidei deviare, dixerunt se ad plenum de simplicitate et innocentia Johanne antedicte, quantum ad crimina eidem sub pretextu fidei imposita, certificatos esse, ipsamque iniquitatem, violentiam et nullitatem processus, ex actis ejusdem et aliis documentis legitime apparere ; ideo de justitia cause minime diffidentes, parati erant in conspectu publico comparere et judicium publice requirere. Terminum igitur predictum ad iterum presentandum rescriptum et locum eisdem assignatum cum humilitate et reverentia acceptantes, et de celeri et brevi expeditione negotii predictos41 dominos delegatos benigne et humiliter exorando, prefata vidua et assistentes predicti, et a presentia dictorum dominorum delegatorum et a dicta ecclesia Parisiensi, cum gratiarum actionibus, recesserunt, dimissa apud prefatos dominos delegatos predicti rescripti copia autentica, et porrectis et apud eos dimissis certis supplicationibus, in latino et galico conceptis, in quibus latius explicabantur omnia premissa. Prefati autem domini delegati, 16L 3-3 v°. Q² 91-92nonnullis communicationibus in illo loco prehabitis, ordinaverunt, dicta dilatione pendente, sepius inter se vocatis probatissimis et peritissimis viris, amplius communicare.

Acta et dicta primo fuerunt hec in dicta Parisiensi ecclesia et sacristia ; et deinde, ut consultius atque maturius omnia procederent et intenta fierent, materia renovata pariter et repetita in presentia prelatorum dictorum et peritorum inferius subscriptorum, nobis, notariis, ad totam seriem processus constitutis, dicta die [decima] septima42 predicti mensis novembris ; pre-|-sentibus etiam ad hec Johanne de Cruisi, scriba curie episcopalis Parisiensis, et Petro de Rupe, notariis publicis, in fine hujus articuli una nobiscum subscriptis ; qui etiam presentes fuerant in omnibus jam dictis et premissis, tam factis in dicta ecclesia, quam etiam renovatis et repetitis in dicta episcopali aula, dicta die mensis [novembris]43 [decima] septima44, cujus diei45 acta immediate sunt descripta.

FR[Presentatio rescripti]

Adveniente igitur dicta die [decima] septima, predicte vidue et suis, ut predictum est, in dicta Parisiensi ecclesia, assignata, convenientibus in dicta aula reverendissimo ac reverendo Johanne, archiepiscopo Remensi, et Guillelmo, episcopo Parisiensi, ac venerabili magistro Johanne Brehal, inquisitore fidei, reverendo in Christo patre Ricardo, episcopo Constantiensi tunc absente, presentibus ibidem et assistentibus episcopis, abbatibus, sacre theologie et jurium professoribus quam plurimis, ac diversarum metropolitanarum ac diocesanarum sedium officialibus, aliisque licentiatis, magistris et peritis, ac cleri et populi multitudine copiosa, comparuit Ysabellis, vidua antedicta, una cum filio suo, tam suo quam consanguineorum nomine, concomitantibus eam viris et mulieribus honestissimis atque probissimis. Ipsaque 17L 3 v°. Q² 92-94debite comparente, nobisque, notariis infrascriptis, ad audienda | et registranda que dicerentur et fierent, post sollemnia juramenta in materia fidei requisita a nobis prestita, constitutis, salva constitutione ampliori, partibus evocatis, pro parte ejusdem Ysabellis vidue ac sui filii et suorum, vir magne circumspectionis atque scientie magister Petrus Mauger, decretorum doctor eximius, presentationem factam, postposita46 et requisita pro parte vidue antedicte, in dicta Parisiensi ecclesia, repetiit et resumpsit ; et lamentationes et querellas super crudeli nece et condampnatione Johanne predicte exposuit ; dicto etiam archiepiscopo exortationes predictas eidem vidue factas, et assignationem ad hunc locum et diem, repetente. Cui assignationi satisfacere cupiens vidua antedicta, per organum venerabilis domini47 magistri Petri Mauger, rescriptum alias presentatum, seu apostolicas litteras sanctissimi domini nostri domini Calixti, pape [tertii]48, more romane curie bullatas, sanas et integras, non vitiatas, non cancellatas, sed omni prorsus vitio et suspicione carentes, per quas dictis dominis delegatis mandabatur expresse ut eidem vidue atque suis exhiberent debitum justitie complementum, cum humi-|-litate et reverentia presentavit ; humiliter supplicando quatenus prefati domini delegati, dicte Sancte Sedis apostolice ac ejusdem sanctissimi domini nostri Calixti salubriter insequendo vestigia, ac ejus reverenter suscipiendo et exequendo mandata, ad dicti rescripti eisdem presentati, visitationem et executionem celerem, absque ulteriori dilatione vel mora, procedere dignarentur ; partes evocandas evocare, ac dicte vidue et suis filiis et consanguineis justitiam ministrare, nullitatem processus predicti declarando, dictam Johannam et suos expurgando, et certa juris remedia adhibendo, ut justitia et equitas postulabant et exigebant, et eis mandabatur in rescripto.

Predicta autem rescripti presentatione ac requisitione 18L 3 v°. Q² 94-95ex parte vidue antedicte et suorum sic facta, prefati domini delegati, ob Sancte Sedis apostolice reverentiam et honorem, cum omni humilitate et obedientia, rescriptum antedictum reverenter pariter et benigne in suis manibus receperunt ; et quoniam illud in prima presentatione, in venerabili Parisiensi ecclesia, ut superius dictum est, inter se legerant et viderant, cupientcs specialiter a nonnullis ex assistentibus viris utique doctissimis atque probatissimis consilium et directionem super ejus executione, tam circa evocationem partium, locum evocationis et tempus, quam super aliis preparatoriis, recipere, ac contenta queque in eodem rescripto et sinceram ejusdem sanctissimi domini nostri intentionem singulorum assistentium auribus intimare, ut posset convenientius ad omnes, quorum interesse posset, notitiam devenire, rescriptum antedictum ordinaverunt in conspectu omnium perlegendum et publicandum, per | organum venerabilis viri magistri Johannis Cruisi, scribe curie episcopalis Parisiensis. Qui illud, de predictorum dominorum delegatorum manibus recipiens, alta et intelligibili voce legit, audientibus omnibus et singulis.

Sic affirmo, Ferrebouc. Sic affirme, Comitis49.

FR[Tenor rescripti.]

Tenor autem rescripti antedicti sic presentati et lecti sequitur, et est talis :

Calixtus, episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus, archiepiscopo Remensi, et Parisiensi ac Constantiensi episcopis, salutem et apostolicam benedictionem. Humilibus supplicum votis libenter annuimus, eaque favoribus prosequimur opportunis. Exhibita siquidem nobis nuper, pro parte dilectorum filiorum Petri et Johannis dictorum d’Arc, laicorum, ac dilecte in Christo filie Ysabellis, matris eorumdem Petri et Johannis, mulieris, ac nonnullorum consanguineorum et propinquorum50 suorum, Tullensis diocesis, petitio continebat quod, licet quondam Johanna d’Arc, soror Petri et Johannis ac filia Ysabellis, eorumdem matris, dum 19L 3 v°-4. Q² 95-97in humanis ageret, omnem heresim detesta fuerit, nec aliquid crediderit aut affirmaverit seu adstrinxerit quod heresim saperet ac fidei catholice et sancte romane Ecclesie traditionibus obviaret, tamen quondam Guillelmo de Estiveto, seu alio qui tunc erat, promotore negotiorum cri-|-minalium episcopalis curie Belvacensis, ad subornationem, ut verisimiliter creditur, quorumdam emulorum tam Johanne, quam fratrum et matris predictorum, falso referente bone memorie Petro, episcopo Belvacensi, necnon quondam Johanni Magistri, ordinis Fratrum Predicatorum, professori, se tunc inquisitoris heretice pravitatis in partibus illis deputati vices gerere asserenti, etiam tunc in humanis agenti, quod dicta Johanna, que tunc in diocesi Belvacensi constituta erat, crimine heresis respersa foret et alia commisisset crimina, que dicte fidei contraria forent ; dicti episcopus, ordinaria auctoritate, et Johannes Magistri, pretendens se super hoc sufficienti fuisse potestate suffultum, illius pretextu ad falsam relationem hujusmodi super his, adversus dictam Johannam ad inquisitionem descenderunt, promotore hujusmodi inquisitionis negotium prosequente ; eamque statim, neque evidentia rei, neque suspicionis vehementia, neque fame clamore id exigentibus, carceribus et custodie tradiderunt ; et tandem, licet eis per inquisitionem hujusmodi non constaret legitime, prout neque constare poterat, ipsam Johannam aliqua heresi respersam fuisse, aut alia fidei contraria, ac excessus et crimina hujusmodi commisisse, seu quibusvis erroribus dicte fidei contrariis inhesisse, cum ea non forent notoria neque vera, ipsaque Johanna eosdem episcopum et Johannem Magistri requisivisset ut, si quid ipsam pretenderent dixisse vel dicere quod heresim saperet, vel fidei contrarium esset, id ad examen remitterent apostolice Sedis cujus judicium ipsa ex tunc erat subire parata, nichilominus eidem Johanne, omni defensione innocentie sue sublata et juris or-|-dine pretermisso, pro solo libitu voluntatis sue, in hujusmodi inquisitionis negotio nulliter et de facto procedentes, diffinitivam contra ipsam Johannam, per quam ipsam hereticam aliisque criminibus 20L 4. Q² 97-98et excessibus hujusmodi irretitam judicarunt, sententiam promulgarunt iniquam. Cujus etiam occasione dicta Johanna postmodum per secularem curiam nequiter fuit ultimo supplicio tradita, in periculum51 animarum ipsam condampnantium, ac ignominiam et obprobrium, ac gravamen, offensam et injuriam matris et fratrum ac consanguineorum predictorum. Et, sicut eadem petitio subjungebat, de nullitate processus hujusmodi inquisitionis ex actis illius et alias clare liquet, et de innocentia dicte Johanne ; et quia ipsa, preter demerita sue culpe, nequiter dampnata extitit, legitimis de facili potest constare documentis. Quare fratres et mater ac consanguinei predicti, presertim ad recuperationem honoris sui et dicte Johanne, ac ad abolendam infamie notam exinde indebite susceptam, agere cupientes, nobis humiliter supplicari fecerunt ut causam nullitatis hujusmodi ac expurgationis de falso dicte Johanne, impositis aliquibus in partibus illis audiendam et fine debito terminandam, committere, ipsosque ad prosecutionem cause nullitatis et expurgationis hujusmodi, ac premissis non obstantibus, admitti, mandare dignaremur. Nos igitur, hujusmodi in hac parte supplicationibus inclinati, fraternitati vestre per apostolica scripta mandamus quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, assumpto per vos aliquo pravitatis hujusmodi in regno Francie deputato, ac vocatis modernis subinquisitore dicte pravitatis in dicta Belvacensi diocesi constituto, ac promotore ne-|-gotiorum criminalium dicte curie, et aliis qui fuerunt evocandi, auditis hinc inde propositis super premissis, quod justum fuerit, appellatione remota, decernatis, faciendo quod decreveritis per censuram ecclesiasticam firmiter observari ; non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis, ceterisque contrariis quibuscumque. Datum Rome, apud Sanctum-Petrum, anno incarnationis dominice millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, tercio idus junii, pontificatus nostri anno primo. Sic signatum in plica marginis inferioris : S. Crusiliati.

21L 4. Q² 98-99FR[Expositio magistri Petri Maugier]

Facta autem presentatione, receptione et lectura publica rescripti antedicti, sicut superius est descriptum, ac petitis hinc inde publicis instrumentis, cum jam prefati domini delegati, cum reverendis et venerabilibus prelatis, doctoribus et jurisperitis eisdem assistentibus quam plurimis, super52 responsione danda superque evocatione et citatione partium decernenda, superque partibus, de quibus in rescripto, tam generaliter quamque specialiter evocandis, ac aliis preparatoriis deliberare inciperent, et jam partes et consiliarios astantemque multitudinem ad aliam partem aule se retrahere commonerent, Venerabilis vir magister Petrus Maugier predictus, per dictam viduam ac consanguineos ejus, et fere per totam multitudinem, ut dicebat et ex vocibus multorum apparebat, instantissime requisitus supplicationem ipsius vidue et suorum consanguineorum in rescripto contentam verbis galicis particularius ac seriosius exponere, volens, ut asserebat, tam venerabilem cetum53 de pietate cause et de injustitia judicantium, de innocenta Johanne [ predicte in dicto rescripto nominate, aliquatenus informare, [audientiam]54 postulavit. Quam, licet prefati domini delegati, qui nondum in se partes judicantium susceperant, non necessariam parumque utilem multipliciter assererent, ad instantiam tamen frequentem et sedulam vidue antedicte et preces adstantium, ex deliberatione prelatorum, doctorum et aliorum jurisperitorum predictorum, duxerunt concedendam dicto magistro Petro, premonito ut, de partibus ipsis de quibus in rescripto mentio habebatur, et quibus plena audientia et defensio, tam contra rescriptum, quam circa materiam principalem, reservabatur, cum honestate, modestia et brevitate loqueretur.

Concessa igitur audientia, ac indicto omnibus silentio, idem venerabilis magister Petrus in primis protestatus est quod nulli malitiose injuriari, aut in prejudicium fame, honoris aut dignitatis quidquam55 detrahere vel invehere 22L 4-4 v°. Q² 99-100. D⁵ 53proponebat ; sed solum illa dicere pariter et proponere, sive nunc, sive in tota serie et discussione futuri processus atque judicii, intendebat, que ad elucidationem veritatis et manifestationem justitie, ac justitiam debitam sue cause, facere videbantur ; protestando etiam specialiter et expresse quod erat intentionis sue solum et dumtaxat contra judicantes et promotorem, de quibus in rescripto mentio specialis habetur, [querimonie]56 verba applicare et adaptare ; contra veto alios qui in processu predicto contra Johannam predictam attemptato, quandoque affuisse dicuntur ac nonnullas opiniones aut consilia dedissent, cum, attenta falsa et mendosa | extractione et compositione articulorum eisdem communicatorum, excusabiles habeantur, nichil dicere vel proponere volebat ; quin imo, justitia exigente, intendebat in ipsa processus discussione et serie multipliciter ostendere articulos ipsos, pro querendis opinionibus transmissos, a confessionibus Johanne antedicte falso et indebite extractos, ad casum et facta Johanne predicte minime pertinere, ab eisque differere, et in multis contradicere evidentissime. His protestationibus sic factis, prefatus magister Petrus dicta pariter et dicenda in hac prosecutione atque materia submittens correctioni ac determinationi Sancte Sedis apostolice, et dominorum ab ea delegatorum, ac omnium ad quos spectare potest, in hac parte, incipit dicere et proponere, sub verbis gallicis, ea que in effectu sequuntur, hic verbis latinis explicata :

|| FRReverendissimi patres et judices clarissimi, ut vestre prodeat in medium rectitudinis zelus, et sacrum fulgeat veritatis et justitie decus, et ex adverso judicantium Petri Cauchon, quondam episcopi Belvacensis, Guillelmi57 Estiveti, promotoris, Johannis Magistri, subinquisitoris fidei in Belvacensi diocesi58, et collegarum seu complicium eorum, citra omnem semper loquendo injuriam, dolosa detegatur intentio, manifestaque pandatur iniquitas ! Exemplo purissimi Danielis 23L 4 v°. Q² 100-101. D⁵ 53-54divina gratia pro salute innocentis Susanne dolo iniquo condempnate ad convincendam inveteratorum judicum | malitiam suscitati59, placeat, postulo, attendere judicantium illorum, quorum in rescripto vobis nunc presentato mentio efficitur, et contra quos nostra propositio dirigitur60, latentem dolum, perversum zelum, conspiratam malitiam, presumpteque auctoritatis judicature damnabilem nimiam audaciam. Quorsum, queso, judicantium tam dolose exquisita hec judicandi invaluerit absque auctoritate61 temeritas, cum evidentia docuerit judicantes eosdem ad ipsam innocentem filiam inimicitias fovisse capitales, ita ut nedum cohabitantes ejusdem62 inimicis, sed adherentes, commensales, familiares, fautores, officiantes et consiliantes habiti sunt palam, publice et manifeste, veluti eorumdem judicantium dicta, facta, processus iniquus, et perniciose sententie manifestant et exprimunt evidentissime63 ? Ex quo64 admiranda venit tanta eorum presumptio, cum ipsa noverint jura clamare divina pariter et humana, nedum capitales hostes, sed cohabitantes eisdem, a judicandi65, testificandi et accusandi officio penitus alienes. Sed ex ipsa judicii serie atque forma corrupta66 nimis maculataque lucet dictorum judicantium intentio, ipsamque exterminandi filiam officiosa conjuratio, dolosa pariter et iniqua : cum eam vinculis et compedibus ferreis, et duro adscriptam carceri, sub custodibus vilissimis, in Castro et potestate seculari67, exquisitis, in rebus arduis, interrogatoriis subtilibus sepe vexandam duxerint ; et68 per falsas sue || violentate69 confessionis articulatas excerptiones, sinistras adjectiones et opinantium discrepationes, 24L 4 v°. Q² 101-102. D⁵ 54vi metuque extortas70 abjurationes71, fictas72 recidivationes, publica tandem crematione ausi sunt pollutis conscientiis et manibus inique suffocare. Hec enim ex sui iniqui pro-|-cessus visione patent, ex verissimis informationibus73 constant ; ex quibus infectus ipse processus, sententias et sequelas, vitio doli, nullitatis et iniquitatis maculatas, relinquit manifeste. Hec attendite, judices clarissimi : clamat ante thronum Domini innocentiae74 oppresse immaculatus sanguis ! Vestris est providentiis missa desuper auctoritas, factaque delegatio, atque elucidatio demandata hujus condemnationis inique, ut75, per justitie ministerium, conscientias fidelium serenas reddere habeatis76, et reparationem indicere77 decentem atque justam et conditam mixturis odoriferis justitie et equitatis78.

Nec parum in hac parte apud vestras paternitates79 attendenda dicte filiae puritas, conversatio pudica80, humilitas maxima, sinceritas in fide, fervens devotio ad ecclesiastica sacramenta ; que81 fidei infamiam, aut heresis labem vel suspicionem, nunquam parturiunt aut inducunt. Nec in processus illius reperietur tota deductione quod convicta vel confessa sit crimina ilia, que falso exprimit82 iniquissima lata in eam sententia83. Quod si de virilis habitus susceptione, aut armorum pro tempore aliquo delatione, fuerit accusata : responsa dedit catholica, excusatoria, ostensa multipliciter necessitate et utilitate publica, pioque et divino instinctu quo ad hoc commonita allegato84 ; ita ut ab omni labe sibi 25L 4 v°. Q² 102-103. D⁵ 54-55imposita, presertim que fidei processum meruerit, expers habita sit, quemadmodum processus ipse in suis probationibus apertissimis manifestat. Que placeat animis vestris imprimere, ut, omnem in eadem innocente suspicionem causeque fidei materiam seu note qualiscumque sibi imposite maculam85 cessare, fiat manifestum universis. |

Nec pigeat, patres reverendissimi, advertere quod judicantes prefati86, ab initio processus contra dictam filiam agitati87, ut formam tenere viderentur jure dispositam super infamia, ad partes ejus informationes fecerunt ; sed easdem suo processui non copularunt, ymo latere eas voluerunt, dolo repleti, quoniam immaculatam innocentiam, divinorum officiorum frequentiam, sacramentorum perceptionem, et omnis bone indolis puritatem, devotionis et catholice veritatis88 amplexus, bonique nominis || et honeste conversationis, fama publica, per illas informationes, relationem dederat autenticam. Sed quia judicantium intentioni89 adversabatur hec relatio, a processu ipsas informationes abjecerunt, et dolose sub modio voluerunt abscondi. Hic autem, judices doctissimi, sui nullitatem processus inferunt, et omnium sequelarum ; nam, et secundum juris doctores, omnis illa vitio nullitatis infecta censetur sententia, quam dolus maculat processui admixtus90 ; maxime si dolo eidem judex consenserit quomodolibet, prout vestre hec ponderabunt reverentie circumspecte91 ; speciali etiam animadversione notantes quod, cum sententia criminalis ferri non possit, nisi in sponte confessum juridice coram suo judice, vel convictum, hec puella, in minori etate constituta et duro carceri mancipata, metu et terrore custodum et capitalium inimicorum oprobriis assiduis judicumque immensis vexationibus afflicta, pro convicta aut confessa haberi non debuit, et multo minus condemnari, presertim ab illis judicibus quos 26L 4 v°-5. Q² 103-104. D⁵ 55-56sepius recusavit, et a quibus ad papam reclamavit, et se et dicta sua et facta remitti postulavit.

Item, his suppositis92, ac pro ejusdem innocentis | puelle93 expurgatione valituris, de ceteris contentis in processu opus est advertere quanta perseverantia a Deo et sanctis ipsam puellam revelationes94 habuisse, et eorum auxiliis se processisse, ipsa affirmaverit95, judicia Ecclesie non recusans, sed amplectens ; quodque doctores et litterati plurimi tales eas esse verisimiliter affirmant, de quibus nisi in bonum judicare deberet nullus ; cum talia potius, ubi etiam incerta, essent potius divino arbitrio relinquenda. Nec idolatra, nec divinatrix aut confictrix hujusmodi revelationum fuit hec dicenda Puella, nisi nulliter et de facto, nec seductrix in aliquo, que subditos populos ad sui naturalis regis et domini obedientiam reducere studuit, soli Deo credens, et sanctos Dei invocans, seclusa et expulsa malorum spirituum adoratione et invocatione quacumque. ||

Item, quoniam judices antedicti96 non erubuerint in sententiis per eos attemptatis, doli, iniquitatis et nullitatis vitio infectis, multa de filia et puella eadem innocente proferre opprobria97, ipsamque super variis confessam criminibus et convictam falso ascribere98, et tanquam errantem in fide et relapsam in hereticam falso, mendose et inique condempnare99 (in quibus omnibus, si processus series revolvatur, debite nec convicta, nec confessa poterit apparere), placeat reverentiis vestris illam predictis criminibus non obnoxiam declarare, atque condemnationes et declarationes contra eam prolatas retractare, et omnem hinc exortum scandalum abolere, justitia mediante.

Item, quoniam falsus ille processus adversantium continet quod per opinantes multos, in sacro et humano jure peritos, 27L 5. Q² 104-106. D⁵ 56-57filia hec condemnata sit, cum | tamen ipsis opinantibus suarum confessionum nullus unquam processus traditus fuerit neque visus per ipsos, sed subdoli equidem dati sunt ad opinandum articuli, incipientes : Quedam femina, a suis confessionibus dissimiles, subtrahentes que pro sua justificatione valebant, et superaddentes aggravationes iniquas, falsas et subreptitias omnimode, in quibus tamen judicantium penitus fundata videtur perversa sententia, exinde nullitate infecta, que peto per vestras providentias teneri memoriter, et eidem processui, pro dissimilitudine evidenti, ad confessionem dicte Johanne debite comparari100.

Item et ipsa pretensa, per judices predictos in processu posita, abjuratio falsa venit plurimum ponderanda, quoniam illa que processui inserta est, de novo post processum completum fabricata, prolixa valde et artificio confecta valido, quam nec concipere ipsa potuisset innocens filia et ignara ; ymo altera sibi presentata est dissimilis, et brevi cedula comprehensa ; quam si territa protulerit, nihil egisse visa erit, quoniam et tortoris exspectatio101, et ignis parati crematio, et instans comminatio crudelis interitus, metu eam utique permaximo102 ad id compellere videbantur103. || Neque pigebat pariter advertere dictam puellam seu filiam sepius tunc, cum sic tractaretur, dixisse adversis judicibus quod ipsa domino nostro pape Romane ecclesie104, se et dicta sua penitus submittebat, quodque ad eum duceretur, vel dicta et facta ejus ad eum mitterentur105. In quibus omnibus constat eam non fuisse schismaticam, sed veram catholicam ; non hereticam, sed obedientem et fidelem ; quin imo predicta omnia sonant interjectam ad papam appellationem | verissimam. Ex quibus omnibus106 inferre opus est sententiam ipsam judicantium ipsorum107 esse nullam, et a non judicibus 28L 5. Q² 106-107. D⁵ 57prolatam, erroneam atque falsam, que falso et mendaciter adstruit puellam ipsam scismaticam pariter et errantem108. ||

Hec et alia multa, in dicta presentatione rescripti, dictus venerabilis magister Petrus Maugier in genere breviter exposuit ; protestans particularius et amplius, vocatis partibus, illa exponere pariter et declarare ; petens et partes vocari, et justitiam vidue antedicte et suis consanguineis breviter expediri, sicut a Sancta Sede apostolica et sanctissimo domino nostro Calixto eisdem prefatis dominis delegatis injungitur ; partes, de quibus evocandis mandatur in rescripto, evocando, seu evocari faciendo, et ministrando vidue antedicte debitum justitie complementum.

FR[Adjunctio inquisitoris atque actorum interrogatio previa.]109

Hiis, ut premissum est, auditis, ut nichil de contentis in eisdem litteris apostolicis, pro posse, obmitterent, in primis venerabilem et religiosum virum, fratrem Johannem Brehalli, sacre theologie professorem, ordinis Fratrum Predicatorum, in regno Francie alterum inquisitorem, secum conjudicem pariter acceperunt, prout per easdem litteras apostolicas fieri mandabatur ; coque sic assumpto, qui et presens erat, et in omnibus, que jam acta erant, semper presens fuerat ; considerantes negotium hu-|-jusmodi sine partium110 evocatione et citatione, ac sine magna terminorum distinctione expediri non posse, in primis dictam Ysabellem viduam, tunc presentem, matrem puelle antedicte, ac prefatos Petrum pariter et Johannem, fratres, duxerunt commonendos super difficultatibus processus ; et de consanguinitate quam habebant ad ipsam Johannam antedictam, de zelo quo movebantur et aliis, juramento solemni interrogandos. Que vidua et fratres antedicti responderunt solemni juramento quod ipsa vidua mater, et illi, fratres Johanne Puelle antedicte, quodque suam et suorum injuriam prosequi intendebant ; nolentes crudeles effici, suam et suorum famam indebite 29L 5 v°. Q² 107-108. D⁵ 57-58negligendo ; desiderantes de injustitia eidem defuncte et parentibus illata, apostolicum mandatum executioni mandari, et, secundum ejusdem tenorem, sibi justitiam ministrari ; litteras citatorias petentes instanter, secundum dictarum litterarum apostolicarum formam et tenorem, sibi decerni. ||

FR[Ordinatio super citatione partium.]

Et exinde prefati domini delegati attendentes judicia, et111 ab ea parte, que est de in jus vocando, incipere debere112, exclusis tunc et se retrahere commonitis vidua et consanguineis ac consiliariis, et multitudine, ad aliam partem episcopalis aule, cum prefatis reverendis episcopis et venerabilibus abbatibus, doctoribus et jurisperitis assistentibus, super evocatione partium et aliis opportunis, personas in rescripto nominatas specialiter, alias vero generaliter, ad locum civitatis Rothomagensis, ubi primus agitatus | processus, citandas et evocandas ordinaverunt, ad dicendum primo contra rescriptum et personas, et ad dicendum ulterius, ut rationi videretur. Dictamque viduam ac consanguineos et consiliarios astantesque eisdem iterum ante se redire facientes, litteras citatorias eisdem vidue et consanguineis et speciales et generales concesserunt, et fieri et executioni mandari decreverunt, sub tenore inferius designato, prout per easdem litteras apostohcas eisdem fieri mandabatur in rescripto.

Quo facto, ipsi Ysabellis, vidua antedicta, jam fere etate decrepita, ac Petrus et Johannes antedicti, dicentes se ad loca plurima non posse divertere, apud acta et in notariorum infrascriptorum manibus procuratores constituerunt, hujusmodi sub tenore :

FR[Procutatio ex parte Ysabellis et Petri d’Arc.]

In nomine Domini, amen. Per hoc presens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum quod, 30L 5 v°. Q² 108-110. D⁵ 58-59anno ejusdem Domini M°CCCC°L°V°, indictione [tertia]113, mensis vero novembris die decima octava, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Calisti divina Providentia pape tertii anno primo, in nostrum, notariorum et testium infrascriptorum ad hec vocatorum specialiter et rogatorum, presentia, personaliter constituti, Ysabellis d’Arc diocesis Tullensis, mater, et dominus Petrus d’Arc, miles, frater quondam Johanne d’Arc, vulgariter dicte la Pucelle de Dompremy sur Meize, dicte Tullensis | diocesis, ex eorum certis scientiis, melioribus via, jure, modo et forma quibus melius potuerunt et debuerunt, possuntque et debent, fecerunt114, constituerunt, creaverunt, nominaverunt et solemniter ordinaverunt apud acta cause hujusmodi, dilectos suos et fideles, venerabiles et circumspectos viros, dominos et magistros : Johannem Loiseux, Johannem Angoti, Joannem Generi, Joannem Merati, Ludovicum Peniot, Parisienses115 ; Guillelmum Prevosteau, Guillelmum Lecomte, licentiatos in legibus, advocatos ; Petrum Le Cointe116, Johannem Veteris, Rothomagenses117, procuratores ; Johannem Geffroy, Gerardum Folie, Laurentium Surreau, Jacobum Fouques, canonicos Rothomagenses ; Johannem Frocourt, Johannem de Granviller et Radulphum Fabri, Belvaci commorantes, procuratores suos generales, et eorum quemlibet in solidum (ita tamen quod non sit melior conditio primitus occupantium, nec deterior subsequentium118, sed quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium libere prosequi possit, mediari, terminari et finiri cum effectu), specialiter et expresse, ad, ipsorum constituentium nomine sive nominibus, | prosequendum nullitatem processuum, sententie et omnium inde secutorum || olim agitatorum contra dictam Johannam, vulgariter dictam la Pucelle, reparationemque condignam requirendum, petendum et obtinendum ; atque coram reverendissimo et 31L 5 v°. Q² 110-111. D⁵ 59anno ejusdem Domini M°CCCC°L°V°reverendis in Christo patribus, dominis Johanne, miseratione divina archiepiscopo et duce Remensi, Guillelmo, Parisiensi, et Ricardo, Constantiensi episcopis, et fratre Johanne Brehal, sacre theologie professore, altero ex inquisitoribus heretice pravitatis in regno Francie constituto, seu eorumdem altero, deputatis vel deputandis ab eisdem judicibus et commissariis a Sancta Sede apostolica119 deputatis vel deputandos120, comparendum ; agendumque et defendendum121, nomine dictorum constituentium ; et pro ipsis libellum seu libellos, et quascumque petitiones, verbo vel in scriptis, dandum, faciendum et offerendum ; replicandum, duplicandum, triplicandum, et, si opus fuerit, quadruplicandum ; litem seu lites contestandum, et contestari faciendum ; domicilium eligendum, ipsosque constituentes excusandum, advoandum et desadvoandum ; cautiones quascumque prestandum ; de calumpnia, malitia et veritate dicendum, et cujuslibet alterius generis juramentum, quod in causis requiritur et postulat ordo juris, in animas ipsorum constituentium prestandum ; juramentum defferendum ; delatum in se suscipiendum ; ponendum et articulandum ; positionibus et articulis respondendum ; testes, litteras, acta, instrumenta et quevis alia probationum genera in modum probationis producendum et exhibendum ; testes jurare videndum ; in testes et eorum dicta, ac contra se exhibita et producta, dicendum, et eos vel ea repro-|-bandum ; crimina et deffectus opponendum ; terminos et dilationes petendum ; exceptiones cujuslibet generis proponendum ; judicis officium implorandum et allegandum ; in causa seu causis concludendum ; sententiam seu sententias, tam interlocutorias, quam diffinitivas, ferri petendum et audiendum ; et, si necesse fuerit, ab eisdem, et alio quocumque gravamine sibi illato vel inferendo, provocandum et appellandum ; provocationes et appellationes suas prosequendum, intimandum, insinuandum et notificandum ; apostolos122, cum debita instantia, semel vel pluries, necnon 32L 5 v°-6. Q² 111-112. D⁵ 59-60principale et expensas, si que fuerint adjudicate, petendum, repetendum et obtinendum ; de receptis quietandum ; beneficium sue absolutionis simpliciter et ad cautellam, ac restitutionis in integrum, petendum et obtinendum ; alium seu alios procuratorem seu procuratores, unum quoque123 vel plures loco sui substituendum, qui similem vel eamdem habeant in premissis potestatem ; et eum vel eos revocandum, presenti procuratorio in suo robore124 permansuro ; et generaliter ad omnia alia et singula gerendum, faciendum, procurandum et exercendum, que in premissis, et circa ea necessaria fuerint, seu etiam opportuna, et que ipsimet constituentes facerent aut facere possent, si in premissis presentes et personaliter interessent ; etiam si que sint que mandatum125 || exigant magis speciale. Promittentes iidem constituentes, per fidem suam, in manibus nostrum, notariorum subscriptorum, corporaliter prestitam, ac sub ypoteca et obligatione omnium et singulorum bonorum suorum, | mobilium et immobilium, presentium et futurorum, se ratum, gratum, firmum atque stabile habere et habituros perpetuo totum id et quidquid per dictos procuratores suos, aut eorum alterum, ac per substitutos seu substituendos ab eisdem, seu eorum altero, actum, dictum gestumque fuerit in premissis, seu etiam alias quomodolibet procuratum, etsi necesse fuerit judicio sisti et judicatum solvi, cum clausis opportunis. De et super quibus premissis omnibus et singulis, sepedicti constituentes petierunt per nos, notarios infrascriptos, sibi fieri atque tradi publicum instrumentum, seu publica instrumenta, unum vel plura. Acta fuerunt hec Parisius, juxta ecclesiam Beate Marie Parisiensis, sub anno, indictione, die, mense et pontificatu predictis ; presentibus ad hec venerabilibus et circumspectis viris : magistro Guillelmo Bouillé, in theologia magistro, magistro Simone Chapitault, Egidio Hanage, Laurentio Vincentii, et Petro Heurgalent, testibus 33L 6-6 v°. Q² 112-113. D⁵ 60-61 ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Ferrebouc. Comitis126.

FR[Procutatio ex parte Johannis d’Arc.]

In nomine Domini, amen. Per hoc presens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum quod, anno ejusdem Domini M°CCCC°L°V°, indictione [tertia]127, mensis vero novembris die vicesima quarta […]128 in nostra129 presentia personaliter constitutus Johannes d’Arc, frater quondam Johanne, vulgariter dicte la Pucelle de Dompremy sur Meize, Tullensis diocesis ; ex ejus certa130 scientia […]131 dilectos | suos et fideles, venerabiles et discretes viros, dominos et magistros : Johannem Loiseux, Johannem Angot, Johannem Generi, Johannem Merati, Ludovicum Peniot, Parisienses132 ; || Guillelmum Prevosteau, Guillelmum Leconte, licentiatos in legibus, advocatos ; Petrum Lecointe133, Johannem Veteris, Rothomagenses134 procuratores ; Johannem Geffroy, Girardum Folie, Laurentium Surreau, Jacobum Foucques, canonicos Rothomagenses ; Johannem Frocourt, Johannem de Gravillier et Radulphum Fabri, Belvaci commorantes, procuratores suos […]135. ||

FR[Citatio in diocesi Rothomagensi publicata.]136

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione Parisiensis episcopus, judices et commissarii in hac parte a sanctissimo in Christo patre et domino nostro, domino Calixto, divina providentia papa tertio, una cum reverendo in Christo patre domino 34L 6 v°. Q² 113-114episcopo Constantiensi, nostro in hac parte collega, ad supradicta137 specialiter deputati, cum illa clausula : Quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, etc. omnibus et singulis presbyteris, vicariis, curatis et non curatis, ceterisque ecclesiarum rectoribus ac tabellionibus publicis, et aliis notariis ubilibet constitutis, ad quem seu quos nostre presentes littere pervenerint, ceterisque quos infrascriptum tangit negotium quomodolibet, salutem et dilectionem eternam. Inter catholica fidelium opera fulget caritatis amplexus, cujus ardore purissimo | flebiles sepius oppressorum querele, pro ministerio veritatis atque justitie, remedia cupiunt opportuna. Sane a paucis citra diebus, voce lugubri, pia insinuatione et gravi cordis amaritudine, nostris prostrati conspectibus, vicibus iteratis, certum se obtinuisse apostolice Sedis mandatum patens, nobis directum, sub apostolica bulla, constanter asseruerunt et obtulerunt, scilicet honesta mulier Ysabellis, mater, et138 Petrus d’Arc, frater, tam suo quam ceterorum parentum defuncte Johanne d’Arc nominibus ; utque illud reciperemus petierunt instanter. Verum quoniam provida gravitate solidum in rebus gerendis139 stabiliendum est fundamentum140, eisdem conquerentibus et afflictis, ut sue supplicationis, difficilis aggressus, causas in apertum dicerent et pretensi mandati presentationem admitti solemniter postularent, patrocinio sibi consilii distributo, diem et locum assignavimus. Qui rursum termino eisdem assignato, die scilicet decima septima presentis mensis novembris, in aula episcopali Parisiensi, convocatis et assistentibus nonnullorum prelatorum venerabiliumque magistrorum juris utriusque professorum, licentiatorum, baccalariorum, aliorumque regularium scholarium, ecclesiasticorum et laicorum multitudine copiosa, nobis ad id solemniter pro tribunali sedentibus, voce sonora, per sui organum consilii exposuerunt debiliter quod, a quibusdam exactis temporibus, Johanna d’Arc, filia naturalis et legitima Ysabellis, et soror 35L 6 v°. Q² 114-116Petri et Johannis, conquerentium eorumdem, gravi admodum sue fame et totius parentele nota pariter et jactura offensa est et enormiter lesa ; ex eo precipue, ut dicebant, quod, quorumdam emulorum suorum, vel reipublice sub qua ipsa [et] parentes sui vivere et nutriri consueverant, adversantium violentia operante, dicta Johanna de-|-tenta est ; et sine juris forma, parte legitima, inquisitione debita et terminis in fidei materia requisitis cessantibus, carceri duro ab initio mancipata extitit ; et licet falso, in fidei materia, per quemdam pretensum reverendi in Christo patris domini Petri Cauchon, episcopi tunc Belvacensis, promotorem, delata fuerit coram ipso Belvacensi episcopo et quodam vicario inquisitoris heretice pravitatis, ibidem pretensi, judicibus, nulliter et de facto processus adversus eam, talis qualis, agitatus est. Cumque, tanquam in fide Christi renata, fidelium more, perseveraverit, divinos cultus et Ecclesie traditiones amplexando devote, neque aliquid a sancta Ecclesia alienum asseruerit, sed potius exquisitis interrogatoriis responsa catholica dederit, attamen, falso confictis et fabricatis confessionibus et articulis, et quibusdam per vim, metum aut circumventionem extortis, sibi injuste impugnantes, eam aliqua a traditione veritatis devia protulisse, seu alias contra fidem et Ecclesiam graviter deliquisse, non erubuerunt imponere ; exindeque, sicut falsis inherentes principiis, subdolis mediis procedentes, ad iniquas sententias, primum perpetui carceris, et deinde brachio seculari dimissionis, et tandem ad impiam et detestandam finalis excidii executionem, crudeliter processerunt. Subjungentes desolatione lugubri prefati conquerentes, super hiis sibi opportunitate suscepta, quam ex legitimis causis prius sibi congruam nescierunt, ad Sancte apostolice Sedis, cujus et ipsa Puella sepius, dum sic agitaretur judicium, expetivit, recursum habuisse ; ubi et suis propalatis querelis auditis et receptis, provisio141 tandem in forma justitie decreta, cujus, forma dicti apostolici mandati, provi-|-sionis nobis est delegata commissio. Demum instantes, quoniam et per ipsum apostolicum rescriptum a Sede eadem 36L 6 v°-7. Q² 116-117sacrosancta et domino papa moderno delegatio ipsa nobis directa cognoscitur, humili et lamentabili prece, quatenus eam pia compassione admittere, et eisdem veritatis et justitie operas impendere dignaremur ; tendentes et finaliter concludentes ut, per nos mandati ipsius apostolici presentatione recepta, ad ejus executionem, secundum suam formam, procedere curaremus ; et deinceps, justitia suadente, dictorum temmerariorum ac presumptorum, falsorum et confictorum, ut assereba[n]t, processuum, sententiarum et executionum, cum omnibus inde secutis, nullitatis et temere presumptionis ac falsitatis declarationem, seu eorum irritationem, cassationem et adnullationem, pronuntiare et sententiare, necnon lesi honoris ac offense, ac fame eorum reintegrationem, reparationemque congruam injuriarum tanta presumptione illatarum, et innocentie ejusdem Johanne puritatem, vera expurgatione, palam vellemus decernere ; ita ut ad perpetuam cederet hominum memoriam hujusmodi reparatio ; seu alias, ad fines debitos canonice obtinendos, tempore et loco latius, ut protestabantur, exprimendos et reservandos, eisdem nostrum humiliter implorantibus, protenderemus judicium. Hiis idcirco sic expositis, ad fines prefatos consequentes, plurimis rationibus auditis palamque deductis et apertis, cum protestationibus debitis et honestis, habita illico super hoc deliberatione sincera, nostrum ad ejusdem mandati apostolici receptionem prebuimus assensum. Suscepto itaque per nos, cum ea qua decuit reverentia, apostolico mandato, dato Rome | apud Sanctum-Petrum, anno Incarnationis dominice millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, tertio idus junii, ut, secundum debitam juris formam, ad ejusdem executionem valide procedamus per dictos conquerentes requisiti instanter, assumpto tamen et assistente nobiscum, ex eadem mandati forma, altero inquisitorum heretice pravitatis in hoc regno Francie deputato, auctoritate eadem, reverendo scilicet sacre theologie professore, religioso magistro Johanne Brehal, ordinis Fratrum Predicatorum, mandatum ipsum apostolicum palam ex integro perlegi fecimus et in aperto publicari. Et deinde, 37L 7. Q² 117-118decreta per nos evocatione speciali eorum omnium et singulorum, qui secundum ejusdem mandati seriem visi sunt evocandi, insuper ut ampliori maturitate hac in re procedere habeamus et ne quisquam agendorum ignorantiam valeat pretendere, nostram hanc generalem et peremptoriam ex habundanti cautella citationem fieri et publicari jussimus, ipsamque locis publicis quibus convenerit duximus affigendam. Quocirca, eadem auctoritate apostolica qua fungimur, nos, commissarii speciales et delegati prefati, vobis omnibus et singulis supradictis, presbyteris, vicariis, curatis et non curatis, ceterisque ecclesiarum rectoribus, et tabellionibus publicis, et aliis notariis ubilibet constituas, mandamus, et virtute sancte obedientie, et sub penis suspensionis in presbyteros, et in ceteros excommunicationis, quas ferimus in hiis scriptis, nisi feceritis quod mandamus, precipimus quatenus presens nostrum publicum142 instrumentum, editum, seu copiam manu notarii signatam, valvis ecclesie Rothomagensis et aliarum ecclesiarum civitatum et locorum, de quibus, pro parte conquerentium seu impe-|-trantium eorumdem, fueritis requisiti, aut alter vestrum fuerit requisitus, palam et publice affligatis, seu affligat ; citetisque seu alter vestrum peremptorie citet omnes et singulos, cujuscumque dignitatis seu eminentie143, gradus, honoris, status et conditionis existant, seu quomodolibet interesse credentes, aut in forma juris partes formales, denuntiatores, vel accusatores dicte quondam Johanne, vel eorumdem processuum pretactorum defensores, aut alias partes se exhibere volentes juridice. Quos etiam, auctoritate eadem apostolica, in hiis scriptis evocamus et citamus, ad vicesimam scilicet post144 diem instantis mensis decembris, hora tertia, proxime futuram, si dies ipsa juridica fuerit, alioquin ad proximam diem. juridicam inde sequentem, qua nos pro tribunali, aut alium seu alios pro nobis sub delegatione145 fungentes, in hac causa sedere contingent ; per se, vel per procuratores suos ydoneos, 38L 7. Q² 118-119sufficienter instructos, cum illis omnibus juribus, litteris et munimentis quibus se juvare voluerint in hac parte, Rothomagi, in aula archiepiscopali comparituros, coram nobis aut altero nostrum, vel subdelegatis aut subdelegandis seu subdelegando nostris vel alterius nostrum ; ad dicendum vel proponendum, verbo vel in scriptis, quicquid dicere voluerint contra litteras apostolicas predictas, evocationes, relationes seu executionem earumdem ; necnon de justitia et jure, et quod justum fuerit, dictis conquerentibus ac nostro promotori, si opus fuerit, responsuros146, ac alias, prout juris fuerit, in hujusmodi causa processuros, cum circumstantiis, dependentiis et connexis, ad omnes actus juridicos, et usque ad diffinitivam et ejus executionem inclusive ; cum intimatione | debita certificando ubilibet sic citatis, quod, sive prefixo peremptorio termino supradicto comparuerint, seu non, nos vel nostri, ut prefertur, delegandi, aut eorum seu nostri alter147 prout fuerit rationis, absentium contumacia non obstante, debite procedemus, aut procedent, prout fuerit rationis. Verumtamen, ut nulla ex parte justitie via qualiscumque fraudetur, petentibus nostri mandati exhibitionem aut copiam, quorum intererit, suis sumptibus voluimus dari et exhiberi. Et que in hac parte, per vos aut alterum vestrum, facta, executata vel affixa fuerint, in vim nostre evocationis, sub vestra fide et auctentica in scriptis relatione, nobis aut alteri nostrum sive a nobis delegandorum, precipimus, auctoritate prefata, tradi et indilate expediri. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium premissorum, presentes nostre citationis litteras, seu presens publicum instrumentum, per notarios publicos infrascriptos nostros et hujusmodi cause scribas, et per nos juratos, subscribi et publicari mandavimus ; et nostrorum sigillorum appensione communiri. Datum et actum Parisius, in majori aula superiori episcopali Parisiensi, sub anno a Nativitate Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, indicione tercia mensis veto novembris die decima septima, 39L 7-7 v°. Q² 119-121pontifficatus ejusdem domini nostri Calisti, pape tertii, anno primo ; presentibus venerabilibus et litteratissimis viris, magistris Gerardo Gehe, Guillelmo Bouillé, ac fratribus, Johanne | Soret, Johanne de Vernone, ordinis fratrum Beate Marie de Monte Carmeli, sacre theologie professoribus ; Hectore de Quoquerel, Martino de Fraxinis, decretorum doctoribus ; Petro Gay et Johanne Le Rebours, in jure canonico licentiatis ; testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.

Verum, quia ego, Johannes de Cruisy, presbyter Autissiodorensis diocesis, in jure canonico licentiatus, publicus, apostolica et imperiali auctoritatibus, notarius, curieque episcopalis Parisiensis juratus et scriba, presentium148 litterarum apostolicarum presentationi, receptioni et citationis decreto149, ceterisque premissis omnibus, dum sic per dictos dominos delegatos judices, et coram eis, agerentur et fierent, presens, una cum testibus supra et notariis | infrascriptis, fui, eaque sic fieri vidi et audivi, idcirco presentes litteras seu presens publicum instrumentum, alterius manu fideliter scriptum, signo meo apostolico, una cum appensione sigillorum dictorum dominorum delegatorum signisque et subscriptionibus dictorum notariorum publicorum150 infrascriptorum, signavi, hic me manu propria subscribendo, in veritatis testimonium151, requisitus. Sic signatum : J. de Cruisy.

Et ego, Dionisius Comitis, presbyter Constantiensis diocesis, in jure canonico baccalarius, publicus, apostolica et imperiali auctoritatibus, curieque conservationis privilegiorum Universitati parisiensi a Sancta Sede apostolica indultorum, notarius juratus, super premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum testibus prenominatis152 et notariis infrascriptis, presens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo his presentibus 40L 7 v°. Q² 121-122litteris sive publico instrumente, manu aliena fideliter scripto, signum meum solitum, una cum sigillis dominorum judicum, et notariorum infrascriptorum signis et subscriptionibus, apposui, requisitus et rogatus, in fidem et testimonium omnium | et singulorum premissorum. Sic signatum : D. Comitis.

Et me, Francisco Ferrebouc, clerico Parisiensi, in jure canonico licentiato, publico, apostolica et imperiali auctoritatibus, curiarumque conservationis privilegiorum alme matri Universitati Parisiensi a Sancta Sede apostolica indultorum, et episcopalis Parisiensis, notario jurato, qui predictarum litterarum apostolicarum presentationi, receptioni et requisitioni, citationis decreto, ceterisque premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum prenominatis testibus et notariis supra et infrascriptis, presens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo huic presenti publico instrumente, manu alterius153, me aliis negotiis legitime prepedito, fideliter scripto, signum meum publicum et fieri solitum, una cum signis et subscriptionibus dictorum notariorum apposui, requisitus et rogatus, in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum. Sic signatum. : F. Ferrebouc.

Et me154, Petro de Rupe, canonico Aniciensi, in utroque jure baccalario, ac litterarum apostolicarum abreviatore, necnon auctoritate apostolica publico notario, qui preinsertarum litterarum apostolicarum presentationi, receptioni155, requisitioni, citationis156 decreto, ceterisque premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum prenominatis testibus et notariis suprascriptis, presens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Et ideo me huic presenti157 publico instrumente seu litteris citatoriis hujusmodi158, manu alterius fideliter scripto, aliis me 41L 7 v°-8. Q² 122-123occupato negotiis, | 159 signum meum publicum quo utor160, una cum signis et subscriptionibus dictorum notariorum, sub sigillorum prefatorum reverendorum patrum dominorum commissiarorum apostolicorum appensione apposui161 in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum, requisitus et rogatus. Constat de hiis verbis Pontificatus prefati domini nostri domini Calisti pape tertii anno primo non vitio sed ex inadvertancia omissis et in fine ultime linee additis162. Sic signatum : P. de Rupe163.

FRDeinde sequitur relatio executionis.

Reverendissimo ac reverendo in Christo patribus ac dominis, dominis Johanni, miseratione divina archiepiscopo et duci Remensi, ac Guillelmo, eadem miseratione episcopo Parisiensi, judicibus et commissariis in hac parte a sanctissimo in Christo patre et domino nostro, domino Calixto, divina providentia papa tertio, una cum reverendo in Christo patre et domino, domino episcopo Constantiensi, vestro in hac parte collega, specialiter deputatis, cum illa clausa : Quatenus vos vel duo aut unus vestrum, etc. vestri humiles subditi, Socius Votes, presbyter Rothomagensis diocesis, publicus et apostolica et imperiali ac curie archiepiscopalis Rothomagensis164, et Geraldus de Sale, Remensis diocesis, eadem auctoritate apostolica jurati notarii, reverentiam debitam cum obedientia et honore. Noverint reverendissime paternitates vestre, nos litteras vestras, seu edictum publicum, ymo verius apostolicum, cui presentes nostre littere sunt actete alias annexe, pro parte honeste mulieris Ysabellis, matris, et nobilis viri Petri d’Arc, militis, fratris, aliorumque parentum defuncte Johanne d’Arc, vulgariter dicte la Pucelle, nobis presentatum, reverenter recepisse ; ipsumque vestrum165 edictum, in sua originali forma, die undecima hujus 42L 8. Q² 123-125mensis | decembris, valvis ecclesie Rothomagensis, palam et publice, circa horam nonam de mane dicte diei, affixisse ; ipsasque litteras, ab illa hora qua divina in ecclesia celebrabantur officia166, usque ad horam duodecimam vel quasi ejusdem diei, et in crastinum, duplum ejusdem originalis editi, per nos, notarios predictos, subscriptum et signatum, eisdem valvis, usque ad hanc diem veneris decimam nonam dicti mensis decembris, affixas et affixum dimisisse ; nosque et quemlibet nostrum, earumdem litterarum seu editi vigore, auctoritate apostolica, peremptorie citasse omnes et singulos cujuscumque dignitatis, preeminentie, gradus, honoris, status et conditionis existant, seu quomodolibet interesse credentes, aut in forma juris partes formales, denuntiatores, vel accusatores dicte quondam Johanne, processuum contra eam, dum viveret, in pretensa materia fidei factorum defensores, aut alias partes se exhibere volentes juridice, prout et eos, eadem auctoritate apostolica, in hiis scriptis vestris vocastis et citastis ad diem vicesimam hujus mensis decembris, hora tertiarum, si dies ipsa jurisdica fuerit ; alioquin ad proximam diem jurisdicam inde sequentem, qua vos pro tribunali, aut alium, seu alios, pro vobis subdelegatione vestra fungentes in hujusmodi causa, sedere contigerit ; per se vel per procuratores suos ydoneos, sufficienter instructos, cum illis omnibus juribus, litteris et munimentis, quibus se juvare voluerunt in hac parte, Rothomagi, in aula archiepiscopali, coram vobis, altero vestrum, aut subdelegatis vel subdelegandis vestris, aut alterius vestrum, comparituros, ad dicendum vel proponendum verbo vel in scriptis quidquid dicere volue-|-rint contra litteras apostolicas predictas, evocationes et relationes seu executionem167 earumdem ; necnon de justitia et jure, et quod justum fuerit, conquerentibus in dictis vestris litteris, ac promotori vestro, si opus fuerit168, responsuros, aut alias, prout juris fuerit, processuros, in hujusmodi causa, cum circumstantiis, dependentiis et connexis, 43L 8. Q² 125-126. D⁵ 73ad omnes actus juridicos, usque ad diffinitivam et ejus executionem inclusive ; cum intimatione debita, certifficantes ipsos sic citatos quod, sive prefixo peremptorio termino supradicto comparuerint, sive non, vos, vel duo169 vestri, ut prefertur, subdelegandi, aut eorum seu vestri alter, prout juris fuerit et rationis, absentium contumacia non obstante, debite procedetis, procedent aut procedet aliquis vestrum, seu eorum alter, prout juris fuerit. Quibus quidem citationibus nullus de citatis comparuit, nec copiam petiit, quamvis qualibet dierum affixionis hujusmodi a multitudine populi lecte fuerint. Que premissa sic per nos facta fuisse, reverendissimis paternitatibus vestris certificamus per presentes. In cujus rei testimonium, easdem presentes nostras litteras signis nostris manualibus duximus roborandas. Datum anno Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, die vicesima sepedicti mensis decembris170. Sic signatum : Socius et G. de Sale.

FR[Citatio in diocesi Belvacensi publicata.]

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione, Parisiensis episcopus, judices et commissarii in hac parte, a sanctissimo in Christo patre et domino nostro, domino Calisto, divina Providentia papa tertio, una cum reverendo in Christo patre et domino, Constantiensi episcopo, nostro in hac parte collega, ad infrascripta | specialiter deputati cum illa clausula : Quatenus vos vel duo, aut unus vestrum, universis et singulis abbatibus, prioribus, decanis, prepositis, archidiaconis, thesaurariis, precentoribus, cantoribus, archipresbyteris, canonicis, rectoribus et perpetuis vicariis, et aliis cappellanis, curatis, ac aliis personis ecclesiasticis, beneficiatis et non beneficiatis, exemptis et non exemptis, et etiam notariis et tabellionibus publicis, per civitatem et diocesim Belvacensem et aliis ubilibet constitutis, et eorum cuilibet in solidum, ad quem seu quos nostre presentes littere pervenerint, 44L 8-8 v°. Q² 126-127. D⁵ 73-74salutem in Domino, et mandatis nostris, ymo verius apostolicis, firmiter obedire. Noveritis [quod] nos litteras sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calisti, divina Providentia pape tertii, cum filis cannapis ejus171 vera bulla plumbea ipsius domini nostri pape bullatas, non vitiatas, non cancellatas, non abrasas, nec in aliqua sui parte suspectas, sed omni prorsus vitio et suspicione carentes, nobis [presentatas172] per venerabilem, scientificum et egregium virum, magistrum Petrum Maugeri, decretorum doctorem, presentibus et astantibus nobili viro domino Petro d’Arc, milite, ac Ysabelle ejusdem matre, hoc petentibus et requirentibus, stipulantibus pro Johanne d’Arc, fratre dicti domini Petri d’Arc, Tullensis diocesis, in dictis litteris apostolicis descriptis, in testium et notariorum presentia, cum ea qua decuit reverentia recepimus, hujusmodi sub tenore : Calixtus, episcopus, servus servorum Dei, etc. ut prius patet. | Post quarum quidem litterarum apostolicarum presentationem || et receptionem, fuimus, per dictum dominum Petrum d’Arc, militem, et Ysabellem ejus matrem, legitime stipulantes pro dicto Johanne d’Arc, fratre ejusdem domini Petri d’Arc, in dictis litteris apostolicis principaliter nominatos, cum instantia debita requisiti, ut in negotio hujusmodi, juxta formam et tenorem dictarum litterarum nobis presentatarum, procedere curaremus, atque citationem legitimam contra reverendum in Christo patrem, dominum episcopum Belvacensem, et subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi constitutum, ac promotorem negotiorum criminalium dicte curie Belvacensis, necnon omnes alios et singulos sua communiter vel divisim interesse credentes, decernere vellemus et dignaremur. Nos igitur considerantes, Paulo testante, obedientiam victimis jure preponi, ad ea libenter intendimus, per que, superiorum et precipue Sancte Sedis apostolice parendo mandatis, justitia in publicum pateat, et veritas in oblivionem non vagetur ; ut exinde contra nescientes in semitis justitie gressus suos 45L 8 v°. Q² 127-128. D⁵ 74-75[dirigere]173, ipsamque conviens lacerare presumentes, ipsa, regnorum protectrix, poscentibus equo libramine tribuatur. Assumpto nobiscum, quoad premissa exequenda et fine debite terminanda, et prout in suprascriptis litteris apostolicis nobis fieri mandabatur, venerabili et religioso viro, fratre Johanne Brehalli, sacre theologie professore, ordinis Fratrum Predicatorum, altero heretice pravitatis in regno Francie inquisitore ; volentes mandatum apostolicum suprascriptum, nobis in hac parte directum, reverenter exequi, sicut tenemur, | vobis omnibus et singulis, universis superius nominatis et vestrum cuilibet in solidum (quos, auctoritate apostolica, in hac parte requirimus et monemus, primo, secundo et tertio, ac in virtute sancte obedientie, et sub excommunicationis pena, quam in vos et vestrum quemlibet, qui super hoc fueritis174 requisiti seu requisitus, et175 mandatum nostrum, ymo verius apostolicum, contempseritis, seu neglexeritis, aut neglexerit contumaciter adimplere, et mandatis nostris, ymo verius apostolicis, non parueritis, cum effectu feremus, dicta canonica monitione premissa), districte precipimus et mandamus quatenus, ad hujusmodi mandatum nostrum exequendum, alter vestrum alterum non expectet, nec unus per alium se excuset. Eosdem dominum episcopum et subinquisitorem dicte heretice pravitatis, in dicta diocesi Belvacensi constitutum, ac promotorem negotiorum criminalium, omnesque alios et singulos, cujuscumque176 gradus, sexus, dignitatis et conditionis existant, communiter vel divisim sua interesse credentes, ex parte nostra, ymo verius apostolica, peremptorie citare curetis ; quos et eorum quemlibet nos etiam, tenore presentium || citamus, ut, duodecima die mensis decembris177 proxime futuri, si dicta dies jurisdica fuerit, et nos in aula majori archiepiscopali Rothomagensi, ad jura reddendum, pro tribunali sedebimus, aut alter nostrum sedebit ; alioquin proxima die jurisdica ex tunc immediate 46L 8 v°-9. Q² 128-130. D⁵ 75sequente, qua nos, aut nostrum alter, in dicta aula majori archiepiscopali Rothomagensi, ad jura reddendum contingent ; per | se vel procuratores suos ydoneos, ad causam hujusmodi specialiter constitutos et sufficienter instructos, cum omnibus juribus, litteris et aliis munimentis negotium hujusmodi concernentibus, Rothomagi, in aula predicta, compareant in judicio legitime coram nobis vel altero nostrum, ad dicendum et proponendum quicquid dicere et allegare voluerint contra litteras apostolicas predictas, citationem, relationem et ejus executionem ; et alias ad procedendum in hujusmodi causa, secundum casus et narrationis exigentiam, usque ad decisionem ipsius cause, prout fuerit juris et rationis ; eisdem Petro et Ysabelli, principalibus et pro dicto Johanne stipulantibus, atque promotori cause hujusmodi principaliter constituto, de justitia responsuri178. Si vero prefatos episcopum, subinquisitorem et causarum criminalium promotorem invenire personaliter non possetis, citetis eos in domibus habitationum suarum, si ad easdem pateat vobis tutus accessus ; alioquin in ecclesia cathedrali Belvacensi, per affixionem presentium, seu earumdem veram copiam, manibus notariorum signatam, quando in ipsa ecclesia populus fidelium venerit ad divina audienda ; et in aliis locis de quibus fueritis requisiti, seu requisitus ; ita tamen quod, in his exequendis, alter vestrum alterum non expectet, nec unus per alium se excuset ; et alias taliter quod hujusmodi nostra citatio ad ipsorum subinquisitoris et causarum criminalium promotoris, et aliorum sua interesse credentium, debeat et presumatur verisimiliter notitiam pervenire, modo et forma superius expressatis. Certificantes eosdem subinquisitorem et promotorem, ac omnes alios sua interesse credentes, quod, sive in dicte citationis ter-|-mino comparuerint, sive non, coram nobis aut altero nostrum, nos in causa hujusmodi procedemus ad instantiam partium coram nobis legitime comparentium, aliorum absentia seu contumacia non obstante. Formam veto citationis, et quicquid super premissis duxeritis faciendum, nobis, per vestras patentes litteras, 47L 9. Q² 130-131. D⁵ 75-76harum litterarum nostrarum seriem continentes, vel instrumentum publicum, remissis presentibus, studeatis fideliter179 intimare. Mandamus tamen vobis ut dictis subinquisitori, promotori, et aliis sua interesse credentibus, si petierint et habere voluerint, faciatis seu fieri procuretis copiam de premissis, ipsorum tamen sumptibus et expensis. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium premissorum, || presentes nostre citationis litteras, seu presens publicum instrumentum, per notarios publicos infrascriptos nostros in hujusmodi causa scribas, et per nos juratos, subscribi et publicari mandamus, et nostrorum sigillorum apensione communiri. Datum et actum Parisius, in majori aula superiori episcopali Parisiensi, sub anno a Nativitate Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, indictione tertia, die vero decima septima mensis novembris, pontificatus domini nostri Calixti, pape tertii, anno primo. Presentibus ibidem venerabilibus et litteratissimis viris, magistris Gerardo Gehe, Guillermo Boullé, ac fratribus Johanne Soret, Johanne de Vernone, ordinis Carmelitarum, sacre theologie professoribus ; Hectore de Quoquerel, Martino de Fraxinis, decretorum doctoribus ; Petro Gay, Johanne Le Rebours, in jure canonico licentiatis ; testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.

Verum quia ego, Johannes de Cruisy, presbyter | Autissiodorensis diocesis, in jure canonico licentiatus, publicus apostolica et imperiali auctoritatibus notarius, curieque episcopalis Parisiensis juratus et scriba, predictarum litterarum apostolicarum presentationi, petitioni, decreto, ceterisque premissis omnibus et singulis, dum, sicut supra scribuntur, agerentur180 et fierent, presens, una cum testibus supra et notariis infrascriptis, fui, eaque sic fieri vidi et audivi, idcirco presentes litteras, seu presens publicum instrumentum, alterius manu, me aliunde prepedito, scriptum fideliter, in hanc publicam formam redactum, signo meo apostolico, una cum sigillorum dominorum reverendorum in Christo 48L 9 v°-10. Q² 131-132. D⁵ 77-78patrum et dictorum notariorum publicorum signorum et subscriptionum appositione, signavi, hic me propria manu subscribendo181 in veritatis testimonium premissorum, requisitus. Constat de hiis verbis : pontificatus domini nostri, domini Calixti, pape tertii, anno primo, inadvertenter obmissis et in ultima linea positis seu scriptis, que hic fideliter approbo. Sic signatum : J. de Cruisy.

Et ego, Dionysius Comitis, presbyter […]182. Sic signatum : D. Comitis.

Et me, Francisco Ferrebouc, clerico Parisiensi […]183. Sic signatum : F. Ferrebouc. |

Et similiter, me, Petro de Rupe, canonico Aniciensi […]184. || Sic signatum : P. de Rupe.

FRDeinde sequitur tenor relationis [executionis].

Reverendissimo ac reverendo in Christo patribus et dominis, dominis Johanni, miseratione divina archiepiscopo et duci Remensi, ac Guillelmo, eadem miseratione episcopo Parisiensi, judicibus sive commissariis auctoritate apostolica, unacum reverendo in Christo patre domino Constantiensi episcopo, vestro collega in hac parte specialiter deputato, cum illa clausula : quatinus vos vel duo vestrum per vos vel alium seu alios etc.185, vester humilis Johannes de Frocourt, in jure canonico licentiatus, canonicus Belvacensis, publicus, apostolica et imperiali auctoritatibus, ac curie conservationis privilegiorum universitatis sanctissimi studii Parisiensis, notarius, reverentiam cum honore ac servitii promptitudine. Noverint vestre reverende paternitates me [recepisse]186 litteras vestras patentes citatorias, sigillis vestris, in cera rubea, alba circumdata, necnon alio tertio187 mihi incognito sigillatas, ac signis et subscriptionibus magistrorum Johannis de Cruisy, Dionysii Comitis, Francisci Ferrebouc et Petri de 49L 10. Q² 132-133. D⁵ 78-79Rupe, notariorum publicorum, minutas et subscriptas, hodie, scilicet sabbati, XXIX^a mensis novembris, hora vesperorum, anno Domini M°CCCC°LV°, indictione tertia, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calixti, divina Providentia pape tertii, anno primo, pro et ex parte nobilis viri, domini Petri d’Arc, militis, et Ysabellis, ejusdem matris, atque Johannis d’Arc, ejusdem domini Petri d’Arc, militis, fratris, Tullensis diocesis, mihi ad exequendum directas atque traditas ; quas cum reverentia, prout tenebar, recepi. Quibus sic per me recep-|-tis, illico et incontinenti, [me contuli]188 ad presentiam reverendi in Christo patris et domini Guillelmi de Hellande, episcopi Belvacensis, tunc in ambulatorio sui palatii episcopalis existentis || pluribus notabilibus personis associati ; inter quos erat discretus vir, dominus Reginaldus Bredoulle, canonicus Belvacensis, ipsius domini episcopi seu ejus curie causarum officii promotor sive fiscalis procurator ; ibidem etiam casualiter reperto religioso viro, fratre Geremaro de Morlanis, priore conventus Fratrum Predicatorum Belvacensium. Quarum quidem litterarum vestrarum, ymo verius apostolicarum, vigore sive pretextu, ipsas, pro majori parte, eisdem189 domino episcopo, ac promotori, et fratri Geremaro, pluribus ibidem adstantibus, publice, alta et intelligibili voce, perlegi, et ad notitiam omnium et singulorum190 supradictorum deduxi ; atque prefatum dominum Guillelmum, episcopum, cum reverentia qua decuit, atque suum promotorem antedictum, citavi comparituros per se, vel per191 procuratores suos idoneos, specialiter constitutos et sufficienter instructos, coram vobis, seu altero vestrum, duodecima die mensis decembris proxime futuri, si juridica dies fuerit, in aula majori archiepiscopali192 Rothomagensi ; alioquin proxima die juridica ex tunc immediate sequenti, qua vos aut alterum vestrum, in dicta majori aula, ad jura reddenda, pro tribunali sedere contigerit ; eisdem 50L 10. Q² 134-135. D⁵ 79-80Petro, Ysabelli, principalibus, et pro dicto Jo-|-hanne stipulantibus, atque promotori cause, in dictis vestris litteris specificate, de justitia responsuros. Aut alias dixi, feci, exercui atque certificavi, prout et quemadmodum in dictis vestris litteris plenius continetur ; petens et interrogans, presentibus quibus supra, dictum fratrem Geremarum, priorem supranominatum ; et ab eo quesivi, utrum in conventu suo esset pro presenti aliquis inquisitor seu subinquisitor heretice pravitatis, seu aliquis in partibus istis, de suo ordine, habens potestatem inquisitoris, adesset, ut cum eo loqui possem, et ad ejus notitiam premissa deducere. Qui respondens, dixit quod nullum inquisitorem seu subinquisitorem, aut alium ab inquisitore potestatem habentem, in suo conventu, seu alibi in diocesi Belvacensi, sciebat ; tamen premissa, que sic audierat, inquisitori Parisius existenti rescriberet, seu scripto notificaret. Quibus sic, ut prefertur, per me dictis, factis et executis, prefatus reverendus pater, dominus Guillelmus, episcopus, respondit quod in et super ibi notificatis atque causa, in vestris litteris citatoriis specificata, nullum interesse habere credebat seu pretendebat ; recommendans se nichilominus vestris reverendis paternitatibus. Dictus autem Bredoulle, ejus promotor, respondit quod, in193 premissis sua non interest, nec aliquod interesse in hoc pretendere intendebat. Hiis igitur peractis, finaliter, dicta bora, recto tramite ad ecclesiam majorem Belvacensem me transtuli et ante portam ejusdem, dum in dicta ecclesia divina celebrabantur || tenens in meis manibus litteras vestras citatorias. Quarum vigore citavi omnes et singulos in negotio descripto interesse putantes sive | credentes, juxta formam seu seriem dictarum litterarum vestrarum ; ipsarum194 copiam in pergameno scriptam ac signis quatuor notariorum roboratam, atque per ipsos collationatam, ad valvas ejusdem ecclesie publice affixi, ac eam ibidem dimisi. Presentibus quoad ea que facta fuerunt ad personam dicti domini episcopi195, 51L 10. Q² 135. D⁵ 80promotoris et fratris Geremari, venerabilibus et scientificis viris : magistro Hugone Rogier, ejusdem domini episcopi sigillifero et canonico Belvacensi ; Petro Cotelle, ipsius domini procuratore generali ; Johanne de Granvillier, tabellione curie episcopalis Belvacensis ; cum pluribus aliis ibidem astantibus, et per me in testes vocatis et rogatis. Ad ea autem que dicta et facta fuerunt per me ad valvas dicte ecclesie Belvacensis, fuerunt presentes domini Firminus Rayer, canonicus, Johannes Cardot et Johannes Bordelle, magni vicarii ; ac Egidius Gourbault, ejusdem ecclesie matricularius ; quos ad premissa in testes invocavi. In majus igitur robur et testimonium premissorum, et quod premissa, prout et quemadmodum superius scribuntur, per me, Johannem de Frocourt, notarium supranominatum, fuerunt facta, dicta et executa, ego ipse, de Frocourt196, presentem meam relationem, seu presens publicum instrumentum, manu alterius, me prepedito et valde occupato, fideliter scriptum, exinde confeci et publicavi, et in hanc publicam formam redegi ; signoque meo solito, hic me propria manu subscribendo, signavi, ipsumque instrumentum, ad marginem hujusmodi vestrarum litterarum citatoriarum, de quibus supra fit mentio, sub sigillo meo consueto, et quo uti consuevi, affixi sive junxi, requisitus et rogatus. Sic signatum : Jo. de Frocourt. | ||

Notes

1. [18]

   Les mss : XVII^a.

2. [19]

   Les mss ; au lieu de : Jacobi.

3. [20]

   Les mss : falsitatis.

4. [21]

   Q : exquirendis.

5. [22]

   L : recepit.

6. [23]

   L : omis.

7. [24]

   Q : simpliciter.

8. [25]

   L Q : quintus.

9. [26]

   L Q : quinti.

10. [27]

    L : effectu.

11. [28]

    Q : magna tunc multitudine.

12. [29]

    L : occurendo.

13. [30]

    L : 12 mots omis.

14. [31]

    se omis dans L.

15. [32]

    cum omis dans L.

16. [33]

    L : moderamen.

17. [34]

    L : sui.

18. [35]

    Q : expurgationis.

19. [36]

    L : revocare.

20. [37]

    L : sua.

21. [38]

    L : omis.

22. [39]

    L Q : septimam.

23. [40]

    omis dans L Q.

24. [41]

    Q : praefatos.

25. [42]

    L Q : septima.

26. [43]

    L Q : septembris.

27. [44]

    L Q : septima.

28. [45]

    L : dicti.

29. [46]

    Q : proposita.

30. [47]

    Q : dicti.

31. [48]

    L Q : quinti.

32. [49]

    souscriptions omises dans L.

33. [50]

    Q : 2 mots omis ; se trouvent dans L et lat. 5970.

34. [51]

    Q : periculo.

35. [52]

    L : sub.

36. [53]

    Un blanc dans L.

37. [54]

    L Q : audiendam.

38. [55]

    L : cujuscumque.

39. [56]

    L Q : querimoniam.

40. [57]

    D : Johannis.

41. [58]

    L Q : omis.

42. [59]

    D : inveteratorum conjurationem suscitati judicis.

43. [60]

    D : 15 mots omis.

44. [61]

    D : 2 mots omis.

45. [62]

    L D : eidem.

46. [63]

    D : omis.

47. [64]

    D : Item et.

48. [65]

    L : adjudicandi.

49. [66]

    D : Exinde sua corrupta.

50. [67]

    D : 8 mots omis.

51. [68]

    D : sepe vexatas per.

52. [69]

    L : violentis. D : violentate sic.

53. [70]

    L : extortatas.

54. [71]

    Q : adjurationes.

55. [72]

    D : confictas.

56. [73]

    D : et productis probabilibus.

57. [74]

    L : innocentis.

58. [75]

    D : 5 mots omis.

59. [76]

    D : reddite.

60. [77]

    D : indicite condecentem et conditam honeste.

61. [78]

    L : iniquitatis.

62. [79]

    D : Item et erit.

63. [80]

    D : conversatio juvenilis omni labe carens.

64. [81]

    D : devotioque fidei.

65. [82]

    L : 3 mots omis.

66. [83]

    D add. : prima judicantium ipsamque si aut virilis habitus aut armorum delatio causata sit, responsa.

67. [84]

    D : 15 mots omis.

68. [85]

    L : materia. Q : omis.

69. [86]

    D : Item et quod conspirantes ipsi judices.

70. [87]

    D : inducere.

71. [88]

    D : unitatis.

72. [89]

    D : conjurationis.

73. [90]

    D : adjunotus.

74. [91]

    D : fin du paragraphe omise.

75. [92]

    D : Item et quibus suppositis et bene probatis.

76. [93]

    D : filie.

77. [94]

    D : sanctis revelationem.

78. [95]

    D : fin du paragraphe entièrement différente.

79. [96]

    D : dicti judices iniqui.

80. [97]

    D : convicia.

81. [98]

    D : ascribentes.

82. [99]

    D : fin du paragraphe entièrement différente.

83. [100]

    D : dictos articulos comparari si opus sit.

84. [101]

    L : expectante.

85. [102]

    D : valido.

86. [103]

    D add. : un paragraphe.

87. [104]

    D add. : et concilio generali.

88. [105]

    D : 8 mots omis.

89. [106]

    D : et ita.

90. [107]

    D : suam sententiam.

91. [108]

    D : errantem esse, petens super premissis justitiam exhiberi.

92. [109]

    D pour les textes suivants porte de nombreuses variantes non indiquées.

93. [110]

    Q : omis.

94. [111]

    L : vel.

95. [112]

    D : fin de la phrase omise.

96. [113]

    Les mss : quinta.

97. [114]

    L : mot omis.

98. [115]

    Q : Parisius.

99. [116]

    Q : Cointe ; D : comte.

100. [117]

     Q : Rothomagi.

101. [118]

     D : occuppantis… subsequentis.

102. [119]

     Q : mot omis.

103. [120]

     Q : 2 mots omis.

104. [121]

     D : comparendi, agendiquo et defendendi, etc.

105. [122]

     Q : appellationes (lat. 5970 : apostolos).

106. [123]

     Q : omis.

107. [124]

     Q : vigore.

108. [125]

     L : si que mandatum.

109. [126]

     L D : signataires omis.

110. [127]

     L Q D : quarta.

111. [128]

     Comme dans procuration précédente, p. 30.

112. [129]

     Q : omis.

113. [130]

     Q : omis.

114. [131]

     [Cf. note 128.]

115. [132]

     Q : Parisius.

116. [133]

     D : Comte.

117. [134]

     Q : Rothomagi.

118. [135]

     Comme dans l’acte précédent en remplaçant ipsi constituantes par ipse constituens.

119. [136]

     Citatio transcrite une deuxième fois dans L, 18 v°-20 v°, et Q², p. 209-211, avec quelques variantes.

120. [137]

     L Q 2^e version : infradicta.

121. [138]

     L Q 2^e version add. : vit clarus Petrus d’Arc miles.

122. [139]

     L Q 1^re version : 10 mots omis.

123. [140]

     Q : gerendum et (…) fundandum.

124. [141]

     L Q 1^re version : 10 mots omis.

125. [142]

     Q : omis.

126. [143]

     L 2^e version : preeminentie.

127. [144]

     Q : vicesimam diem. L 2^e version : vicesimam scilicet post diem.

128. [145]

     L 1^re version : sibi delegatione ; 2^e version : sub delegatione nostra.

129. [146]

     L 2^e version : 5 mots omis.

130. [147]

     Q L 1^re version :11 mots omis.

131. [148]

     L 2^e version : predictarum.

132. [149]

     L 2^e version : decretis.

133. [150]

     Q : 9 mots omis (présents dans lat. 5970 et L).

134. [151]

     L 2^e version add. : premissorum.

135. [152]

     Q : supra.

136. [153]

     Q : aliena.

137. [154]

     L : finaliter.

138. [155]

     L : perceptioni.

139. [156]

     L : 2 mots omis.

140. [157]

     Q : omis.

141. [158]

     Q : 4 mots omis.

142. [159]

     L 2^e version et Q add. : subscripsi et.

143. [160]

     L 2^e version et Q : solitum apposui.

144. [161]

     L 2^e version et Q : 10 mots omis.

145. [162]

     L 2^e version et Q : phrase omise.

146. [163]

     L 2^e version : P. Roche.

147. [164]

     L 1^re version et Q : 8 mots omis.

148. [165]

     L : omis.

149. [166]

     Q : omis.

150. [167]

     L 1^re version : excusationem.

151. [168]

     6 mots suivants omis dans L 2^e version.

152. [169]

     duo omis dans L 2^e version et Q.

153. [170]

     date omise dans L 2^e version et Q.

154. [171]

     Q : canabisenis ; D : canapisenis.

155. [172]

     L Q D : omis.

156. [173]

     L Q D : omis.

157. [174]

     L Q D : fuerit.

158. [175]

     D : et ; L : omis ; Q : si.

159. [176]

     L : omis.

160. [177]

     D L Q : septembris.

161. [178]

     L D : responsuris.

162. [179]

     L D Q : diligenter.

163. [180]

     L : omis.

164. [181]

     L : 5 mots omis ; Q : appensione.

165. [182]

     Formule ut supra, avec quelques variantes.

166. [183]

     Formule ut supra, avec quelques variantes.

167. [184]

     Formule ut supra, avec quelques variantes.

168. [185]

     Q : 34 mots remplacés par etc.

169. [186]

     Omis dans tous les mss.

170. [187]

     L : termino.

171. [188]

     Mots omis dans tous les mss.

172. [189]

     L : ejusdem.

173. [190]

     L : 2 mots omis.

174. [191]

     Q : mot omis.

175. [192]

     Q D : episcopali.

176. [193]

     Q : in his.

177. [194]

     Q add. : quoque.

178. [195]

     L Q : 3 mots omis.

179. [196]

     Q D : ipse Frocourt.