Tomes I-II (LA) : Capitulum 2

52L 10-10 v°. Q² 136-137FR
[Capitulum secundum]

[Assignationes et productiones.]

FR[Prorogatio assignationis.]

Anno Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, die veto mensis decembris duodecima, indictione tertia, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calisti, divina providentia pape tertii, anno primo, sicut superius est descriptum, ad quam diem citati erant : reverendus in Christo pater, dominus Belvacensis episcopus, subinquisitor heretice pravitatis in diocesi Belvacensi constitutus, ac promotor negotiorum criminalium curie Belvacensis, omnesque et singuli sua in hac parte interesse197 credentes, ad comparendum coram predictis dominis delegatis, Johanne, miseratione divina Remensi archiepiscopo, et Guillelmo, eadem miseratione episcopo Parisiensi198, judicibus et commissariis in hac parte, una cum Ricardo, Constantiensi episcopo, a prefato domino nostro Calisto, ad infrascripta specialiter deputatis, cum illa clausa : Quatenus vos, vel duo, aut unus vestrum, in palatio sive majori aula reverendissimi in Christo patris et domini, domini Rothomagensis archiepiscopi. Qua die comparuit coram prefatis dominis delegatis, archiepiscopo et episcopo supradictis, episcopo Constantienti absente, sed assistente et assumpto fratre Johanne Brehal suprascripto : venerabilis et circumspectus vir, magister Jacobus Fouques, canonicus Rothomagensis, procurator et nomine procuratorio venerabilium personarum Ysabellis d’Arc, matris dominorum Petri et Johannis d’Arc, fratrum quondam Johanne d’Arc, vulgariter | nuncupate la Pucelle, suo et aliorum parentum et consanguineorum ipsius Johanne nominibus ; de cujus mandato, apud 53L 10 v°. Q² 137-138acta cause hujusmodi, legitimis constat documentas ; asserens diem hodiernam, instantibus et requirentibus Ysabelle, Petro et Johanne, parentibus et consanguineis prefate199 Johanne, eisdem reverendo patri, subinquisitori et promotori causarum criminalium, fuisse assignatam200 ; petens et requirens, a dictis dominis delegatis et per eos, sibi et in quantum opus esset, ipsos citatos non comparentes, pro contumacibus reputari, et in eorum contumacia, per eosdem decerni et statui, prout juris fuerit et rationis. Et tamen illi judices, commissarii prefati, nolentes partes arctare, sed maturitate debita justitiam ministrare, hujusmodi diei assignationem hinc ad diem lune proximam, que erit decima quinta mensis decembris supradicti, ex officio et alias prorogaverunt et continuaverunt ; declarando partes illa die audiri debere, ac si ista die comparuissent. Presentibus ad hec venerabilibus et scientificis viris, magistris Hectore de Quoquerel, utriusque juris doctore ; Johanne Gressler, Egidio de Campis, Guillelmo Auber et Johanne Dugué, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.

FR[Productiones facte per magistrum P. Maugier.]

Adveniente autem dicta die decima quinta supradicti mensis decembris, comparuit in judicio, coram judicibus et commissariis prefatis atque fratre Jo-|-hanne Brehal, sacre theologie professore, altero ex inquisitoribus in regno Francie constitutis, cum eis assumpto, pro tribunali sedentibus, apud dictum palatium sive majorem aulam prefati domini Rothomagensis archiepiscopi, venerabilis et scientificus vir, magister Guillermus Prevosteau, supradictorum Ysabellis, Petri et Johannis d’Arc procurator et procuratorio nomine, et de cujus mandato, apud acta cause hujusmodi, legitimis constat documentis ; sibi assistente magne auctoritatis et scientie viro, domino Petro Maugier, decretorum doctore, in materia et causa hujusmodi dictorum Ysabellis, Petri et Johannis aliorumque parentum dicte Johanne advocato, 54L 10 v°. Q² 138-139. D⁵ 63per dictos dominos dato et distributo. [Qui]201 pro dictorum dominorum delegatorum jurisdictionis et judicii fundatione, exhibuit rescriptum apostolicum suprascriptum ; necnon citationes, [tam]202 contra dictum dominum episcopum Belvacensem, subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi203 et promotorem causarum criminalium curie Belvacensis, quam contra omnes alios et singulos sua communiter vel divisim interesse credentes, prout in actis hujusmodi, de verbo ad verbum atque ea realiter in scriptis, produxit, cum earum executionibus ; quarum tenores citationum et earum executionum superius describuntur.

|| Post cujus204 nostrorum jurisdictionis et judicii fundationem, ipse magister Petrus Mauger, advocatus prefatus, aliqua ostendere volens, pro205 hujusmodi cause deductione, in forma solemnis propositionis, protulit palam et exposuit in effectu ea que | secuntur, verbis galicis, ad dictos dominos delegatos verbo directis ; presentibus prelatis, doctoribus et aliis eclesiasticis et secularibus in multitudine copiosa, viris solemnibus de omni statu ; incipiens in206 hac forma :

Ex approbata et honesta observantia, in negotiis arduis et difficilibus rebus, solet precedere divinum verbum ad implorandum sublimis gratie directionem eternam, ad honorandum alias excellentes judices suamque207 et audientium benevolentiam procurandum, et presertim, si casus occurrat, ad decus et laudes Sancte apostolice Sedis et summi208 romani pontificis, domini nostri. Ab209 hac autem excelsa, sancta et apostolica Sede, sine medio, exorta est omnis facultas et delegatio commissa specialiter in hac parte, vobis, preclarissimis patribus, prelatis dignissimis et dominis metuendis : reverendissimo scilicet et illustri Remorum archipresuli, duci, primo Francie pari, et legato nato ; reverendo 55L 10 v°. Q² 139-141. D⁵ 63-64et disertissimo Parisiorum pontifici, utriusque juris doctoribus fulgentissimis, secum vocato sacre theologie professore probatissimo, fratre Johanne Brehal, heretice pravitatis inquisitore fidei in hoc Francie regno, hic presentibus ; necnon lucidissime sapientie splendore rutilanti episcopo Constantiensi, absenti | nunc. Exinde merito per me, nuper legentem doctoris gentium epistolas, recollectum est verbum suum benignum pariter et divinum, scriptum in Epistola ad Romanos, XV^to capitulo [Ep. Pauli ad Romanos, XV, 14] : Pleni estis dilectione et repleti omni scientia.

Dignissimi patres, materia instans, pia compassione plena, querela est lugubris, supplicatio humilis et imploratio justi judicii vestri in forma juris. Partes hic conquerentes justissime sunt : Ysabellis d’Arc, mater, Petrus et Johannes, sui liberi, fratres, suique ceteri parentes, hic per suum procuratorem representati competenter. || Querela lamentabilis ipsa hec est : bone recordationis210 Johanna d’Arc, pridem vulgariter dicta la Pucelle, virgo humilis et innocens, de partibus Lotharingie, de Dompno Remigio, Tullensis diocesis, prope Nemus Canutum211 in confinibus regni Francie, exorta ex honestis parentibus, pauperibus et honestis vita et moribus, commendata plurimum in sua humilitate, que, licet pridem per honesta licitaque et catholica media, plus procedentia, ut verisimiliter presumitur, ex divina dispositione quam alias, ad domini nostri regis decus et bonum sui regni, multa magna armorum exercitia honorifice212 aggrediens et consummans ad honorem regie majestatis et utilitatem subditorum suorum, inique tamen, dolose et injuste detenta, duro carceri mancipata, onerata et interrogata impie et violenter, et in pretenso processu fidei, falso et calumniose agitata fuit, coram, tunc licet nulliter et de facto pretensis judicibus, Petro Cauchon, tunc episcopo Bel-|-vacensi, et quodam fratre Johanne Magistri, de ordine Fratrum Predicatorum, pretenso Belvaci subinquisitore fidei, instante quodam Johanne de Estiveto, dicto Benedicite, asserto dicti episcopi promotore, et quibusdam 56L 10 v°-11. Q² 141-142. D⁵ 64-65aliis suis complicibus. Hec enim puella humilis et devota, juvenis et inexperta, vicibus iteratis acriter et subtiliter interrogata est, detenta in manibus capitalium inimicorum suorum, et per eos, qui sui judices esse non poterant quovismodo de jure, per hos fuit reputata a fide deviasse et errasse et a doctrina et traditionibus Ecclesie ; calumniose tamen et contra veritatem et justitiam. Deinde ipsa Johanna, bina vice condemnata iniquissime est ; altera ad perpetuos carceres et ad faciendum certam abjurationem sibi ignotam ; altera, tanquam fuisset recidiva in erroribus fidei, relicta est brachio seculari, et tandem, in extrema confusione, igne crudeli cremata est, in diffamatione sua, parentum et amicorum suorum publico scandalo et nota irreparabili, quanquam et innocens vere impositis criminibus, catholica fidelis, in fide non hesitans, sed immunis213 ab omni scelere fidem contingente vel Ecclesiam quovismodo. Hec est igitur lamentatione, doloribus, scandalis, crudelitate, impietate, fraude, dolo, nequitia, calumnia, in fidei falso processu fundata, doloribusque plenissima querela matris et parentum hujus memorande puelle.

Audite, clarissimi judices, ut a proposito verbo divino non cadamus. Magnus ille Paulus, vas electionis, post Christum Dominum instructor precipuus et defensor nostre sancte fidei, benigna exhortatione visitans Romanos, noviter saporantes fructus eterni dulcedinem a chris||tiana pullulantis religione, ut eos | in suis turbationibus consolaretur, ut eos214 doceret perseverantiam in fide, mutuam caritatem et supernam dilectionem, verba misit eis ab initio proposita : Pleni estis dilectione et repleti omni scientia. Conformiter, electissimi judices, dominus noster pontifex primus, cujus clementia lamentabilem hanc querelam suscipere dignata est, qui alias generali verbo, ut Parisius in aula episcopali, deductum fuit, responderat conquerentibus : Cum215 tempus accepero, ego justitias judicabo (Psalmo LXIII^to) [Ps. 75 (74), 3] ; 57L 11. Q² 142-143. D⁵ 65quod responsum equale visum est verbo illi evangelico : Descendam, et videbo si clamorem qui venit ad me, opere compleverint [Genesis XVIII, 21] ; jam ipse clarius loquitur pontifex summus : Scribo in promptu inquit electis viris ; locum meum, pro justitie ministerio, eis confero, ut, scrutata veritate, refulget216 vobis conquerentibus optata provisio. Ipse dixit, et facta sunt. Jam vestra manus rescriptum tenet ; jam onus commissum subire dignatur caritas vestra ; obtemperant filii paternis votis, post beatum Paulum, exprimentibus et confidentibus in pietate et caritate vestra : Certus sum inquit ad vos, patres dignissimos, certus sum autem, fratres mei, ego ipse de vobis, ut ait apostolica providentia, quoniam pleni estis dilectione et repleti omni scientia. Et quemadmodum dominus noster papa, vestras agnoscens virtutes solidas et constantes, verbum apostoli vobis direxit ; verba eadem humili voce vestris presentant dominationibus, doloris amaritudine desolata mater, tristes supra modum fratres, parentes et amici defuncte honeste virginis, innocentis Johanne la Pucelle, una cum sua lugubri et dolentissima querela ; quoniam, secundum primam partem | assumpti verbi, pleni estis dilectione ; omnis enim qui non diligit, manet in morte (De Penitentia, di. I, c. 1°) [Decretum Gratiani, II, ca. 33, qu. 3, di. 1, c. 37] ; et quoniam per hanc dilectionem nihil melius intelligo quam amorem et dilectionem, sub magno legis precepto evangelice expressam, primo ad Deum, secundo ad proximum. De secunda scriptum in Psalmo reputo, diligendo et compatiendo sine passione aliena : Beatus qui intelligit super egenum et pauperem, etc. [Ps. 41 (40), 1], et alibi : Pupillum et egenum justificate, et de manu peccatorum liberate [Ps. 82 (81), 3-4] et in canone : Non diligamus verbo et lingua, sed opere et veritate (di. XLVII) [Ep. Johannis, I, 3, 18], Sicut hec est radicata caritas, qua posita, nil mali contingere potest (De Penitentia, di. II, c. 3) [D. Gr. II, ca. 33, qu. 3, di. 2, c. 3]. Radicata hec est, que celum commovit, que Christum ad ima produxit, que lapidem angularem 58L 11. Q² 143-144. D⁵ 65-66[posuit]217, ut faceret utraque unam, de qua in canone Caritas (di. || II, c. 5) [ibid., c. 5] ; ubi enim fides et caritas deest, justitia esse non potest (XXIIII, qu. 1) [ibid. II, ca. 24, qu. 1, c. 29]. Vide218 et pariter, secundum partem secundam verborum apostoli repleti estis omni scientia ; vos, gratia cooperante divina, in bona scientia et virtuosa summam et perfectionem tenetis signanter. Bonam loquor scientiam ; quoniam omnis bona scientia a Deo est, mala autem a diabolo (di. XXXVII, § Hinc etiam [ibid. I, di. 37, c. 7] ; et XXVI, qu. 2, c. Qui sine [ibid. II, ca. 26, qu. 2, c. 7]). De vestra bona scientia, scriptum est in canone Si per, | di. XLVI : Ponam in luce scientiam, et non preteribo veritatem. [Sap. VI 24].

Ut autem principalem nostram deductionem accedam, et ut vestras laudes magis quod219 assentatoris animo, quanti quod220 gratas habeam, facere extimetis221, gressus sistam ; dicens dumtaxat quod222 merito ad personas vestras discretissimas, clarissimas et virtuosas directa sunt verba primitia : Pleni estis dilectione et repleti omni scientia. Superest, dignissimi patres et judices discretissimi, et excogitati processus, et sententiarum presumptarum adversus nostram Puellam, nullitatem, dolum, fraudes, injustitiam, iniquitatem et falsam falsoque pretensam fidei materiam, palam facere et in medio aperire ; ut luceat veritate fundata supplicatio facta summo pontifici per hos querulosos actores, et exinde manans mandatum apostolicum, vestris directum paternitatibus reverendissimis, justitia et equitate undequaque complexum, attendere, piamque tandem supplicationem, vobis alias porrectam et hic porrigendam, exauditionem223 proferre dignissimam224, cum executione reparationeque propitiis, intervenientibus vestra tamen compassione et gratia.

Quoniam pleni estis dilectione et scientia, instat opus 59L 11-11 v°. Q² 144-145. D⁵ 66-67vestras dominationes, judiciale officium exercentes, ordinem vestre delegate225 potestatis attendere, ut in primis, educationem, famam, honestatem et conversationem hujus bone voluntatis Johanne, virginis et puelle, considerare liceat. A parentibus siquidem catholicis christiane religionis sumpsit exordia, mores et disciplinam ; Deum coluit, ecclesiam frequentavit | in etate etiam tenera, et dum226 annos appulit majores, divinis officiis interfuit, sacramenta ecclesiastica, penitentie presertim et eucharistie, devota sollicitudine coluit sepe et percepit ; nichil asserens, nichil dogmatizans fidei et Ecclesie adversum quomodolibet, aut quod sancte romane Ecclesie traditionibus obviaret ; ymo et quamdiu in humanis subsistit227, omnem heresim detestata est. Verum, dum annos puberes attigerat, a bono Spiritu creditas procedere, revelationes habuit ; quibus edocta, in Francie regno militans cum honore et utilitate maximis, sua industria, victorie inimicorum civitatum et locorum || usurpatorum restitutiones mirabiliter obtente sunt, divina potius favente gratia quam humana, que etiam inimicorum eorumdem228 a regno Francie finaliter extirpationem predixit futuram brevi manu : quod ita fuisse compertum est. Et tandem in violenta capitalium hostium manu, medio pecuniarum, reposita, et in processu inique pulsata acriter, judicium sepius229 imploravit Sancte romane apostolice Sedis. Que sunt signa et indicia manifesta Deo grate et catholice persone.

Nulla igitur230 contra ipsam informatio potuit procedere, ex qua in fidei suspicionem notari valuerit, aut in eam processus debuerit agitari. Idcirco et adverse partes, in apostolico mandato descripte, processum suum attentarunt nullitate infectum, dolis compositum, violentia precipitatum ; et sententias protulerunt iniquas, nullas, affectatas, in falso processu fundatas, juri et justitie, in materia et forma, 60L 11 v°. Q² 145-147. D⁵ 67-68penitus adversantes et obviantes. Scribit enim Guillelmus Durandi, in suo Speculo juris, ti. de relat., § Qualiter sit sententia promulganda, sen-|-tentiam dici debere nullam pariter et processum, multis modis, scilicet : ratione judicis, ratione jurisdictionis, ratione litigatorum, ratione loci, ratione temporis, ratione cause, ratione quantitatis, ratione modi, ratione processus, ratione manifeste iniquitatis. Inficitur siquidem processus iniquus, contra defunctam hanc Johannam la Pucelle, in antiquorum regni Francie hostium manus violenter detentam, attentatus, ac sententie et executiones inde secute, ex omnibus causis per ipsum Speculatorem statim expressis.

Quippe primo, ratione judicis seu forum et jurisdictionem sortiendi, totus infectus est processus, cum sequelis, quoniam et ipsa defuncta Puella nec habebat domicilium, nec delictum commiserat fidem concernens, in pretensa jurisdictione judicare presumentium.

Tum secundo, propter metum illatum in personam vicarii inquisitoris in Belvaco, tunc episcopi Belvacensis conjudicis231. Qui vicarius violentatus est materiam fidei dicere, ubi nulla processit in fide nota vel suspicio, nisi dolosa et conficta.

Tum tertio, quoniam ipsa Johanna palam recusavit in judicem tunc episcopum Belvacensem, tanquam inimicum capitalem et non judicem ; qui, sic licet recusatus de facto, processit, omni juris forma per eum pretermissa.

Tum quarto, quoniam ipsa Johanna se expresse submisit judicio summi pontificis et concilii generalis, et petivit ad eos duci ; contra quam submissionem nulli licuit ulterius procedere.

Tum quinto, quoniam hec causa de majoribus censenda est, quoniam de revelationibus secretis et oc-|-cultis tractabat232, que nobis ignote || sunt et de quibus difficile nimis233 est judicare ; et ita ad apostolicam Sedem causa ipsa remittenda erat et ibi judicanda.

61L 11 v°. Q² 147-148. D⁵ 68Tum sexto, quoniam horror carceris et custodum terror equiparantur questionibus et torturis, et processum inficiunt nullitate, presertim in juvene et in fidei materia, quales huic filie, etatis XIX annorum, applicati sunt.

Tum septimo, propter sibi, in tanta materia, denegatum consilium. Debuit enim advocatus sibi dari et director, humanitate legis et caritatis favore.

Tum octavo, quoniam annis minor erat ; nec valent sententie nec processus contra minores XXV annis non defensos, exorti seu facti.

Tum nono, quoniam judicum severitas, et verius austeritas, processus inficit. In hac enim causa processus, minoritas, imperitia, miseratio sexus, judices ad pene moderationem debuerunt movere ; ita ut, in prima contra Puellam lata pretensa sententia, non abjuratio, non perpetuus carcer, sed moderata pena salutaris indicta foret. In secunda vero sententia, omnis pernicies et crudelis234 rigor innotescunt, quoniam relapsa dici non potuit, que ex animo et scientia certa non relabitur ; hec autem Puella juvenis, neque in heresim prius inciderat, nec abjurationem intellexerat in latino scriptam, ut liquide patet ex235 processu.

Tum decimo, quoniam judex ibi presidens, falso processu et truncato innixus est. Prohibebat enim per notarium seu scribam redigi excusationem hujus innocentis filie, Johanne, et ejus submissiones apostolice Sedi expressas subticeri jubebat, falsitate et dolo maculans totum factum. |

Tum undecimo, quoniam ipsi dolosi judicantes, corruptela jam dicta non contenti, falsos duodecim articulos ex236 confessionibus dicte Johanne fecerunt calumpniose extrahi, mendose et subreptitie, tacita veritate et falsitate expressa ; ipsosque multis notabilibus personis transmiserunt sic calumpniose extractos, pace omnium salva. Quibus illusi articulis, super eis opinantes, suas dederunt deliberationes, non visis processibus, super recelata veritate. Unde et sic seductis237 62L 11 v°. Q² 148-149. D⁵ 68-69deliberantibus, non est aliquid eis imputandum, sed excusandi sunt : pene enim suos teneri debent actores ; et quidquid ex hujusmodi calumpniosa seductione secutum, nullitate, dolo et falsitate maculatum est, et nullum.

Tum duodecimo, quoniam et alii seductores eidem Johanne sunt transmissi clandestine, eam penitus inducentes ut nullam Ecclesie submissionem offerret, fingentes se, pro salute ejusdem, loqui missos || specialiter a parte fidelium Galicorum ; ymo et de facto subtracte sunt ei vestes muliebres, ut resumere cogeretur vestes viriles, sibi prohibitas238.

Hec puncta omnia singulariter, cum causis aliis multis ac rationibus, per me deducta et manifestata sunt luce clarius ; tam per sacras allegationes juris divini pariter et humani, et sanctorum Patrum sanctiones et scripta, quam dictorum processuum iniquorum narrationem et evidentias patentes. Et quoniam in presentis deductione sacri processus, in petitione actorum, in articulis concludentibus et aliis passibus, ipse nullitates, dolositates, calumpnie, veritas quoque narratorum in apostolico rescripto dicteque Johanne innocentia, et cetera omnia ad propositum pro-|-pitia239, passim inferenda sunt, et per lucidas probationes productionesque futuras, Deo duce et evidentia facti, elucidanda plenissime : de mandato vestro, dignissimi patres, ea hic [non]240 ampliori scripto inferre, brevitatis causa, conclusum ; supplicando humiliter et requirendo241, dictorum actorum242 suive procuratoris nominibus, apostolicum rescriptum instans per vos exsecutioni debite mandari hic perlectum, et eisdem justitiam ministrari celeriter, fame et honoris deffuncte ipsius suorumque parentum restaurativam, et nullitatis ac iniquitatis dictorum processuum et sententiarum sueque executionis et sequelarum, declarativam ; ac pro memoria sempiterna, reparationes et intimationes publicas ordinari affigi, et conclusiones 63L 11 v°-12. Q² 149-150. D⁵ 69decerni, in processu instanti, postmodum suis locis exprimendas ; cum protestationibus debitis et consuetis. Vestri autem in hac parte celeberrimi probissimique laboris, quoniam pleni estis dilectione et repleti omni scientia merces erit pauperum suorum Tutor243 eternus in celesti gloria. Amen. ||

FR[Requisitio contumacie.]

Cum igitur prefati domini delegati dictam propositionem, ad magnam dicte vidue et consanguineorum, seu procuratorum suorum et assistentium, instantiam, semper partes, tam generaliter quam specialiter evocatas et citatas, cum omni patientia expectando audivissent, peracta propositione, diligenter inquisierunt ac inquirere244 fecerunt et proclamari sepius, si qui essent ex his qui citati et evocati fuerant, aut qui, eorum nomine, tunc aliquid dicere aut proponere vellent : quoniam parati erant predicti do-|-mini delegati omnes et quoscumque, in hac eis commissa materia, et verbo et scriptis, tam circa preparatoria judicii quam circa decisoria, si eos contingeret ad ulteriora procedere, patienter audire, et cum plena et omnimoda pace et securitate, quam omnibus citatis et aliis comparentibus pro eis, ymo et omnibus, plenarie offerebant. Et quoniam jam, ex fama publica et nonnullorum relatu, prefati domini acceperant nonnullos ex his, qui in dicto processu, de quo in propositione tunc facta et in rescripto ex parte vidue impetrato pariter et presentato fiebat mentio, dies suos clausisse extremos, obtulerunt prefati domini omnibus heredibus aut successoribus in officiis vel beneficiis, executoribus, consanguineis, servitoribus et amicis, eos libenter et ad plenum semper, quandocumque deceret, audire ; ymo et quemcumque pro justitia processus agitati, pro quo prima facie dicebant presumendum esse, et ab eis omnibus quecumque, ad justificationem vel excusationem dictorum citatorum, viventium seu deffunctorum, facere possent et deberent, cum benignitate recipere, semper inquirendo 64L 12. Q² 150-151et preferendo veritatem in hac parte ; quoniam, etsi pleni essent dilectione et caritate, juxta verba domini proponentis, erant tamen dispositi et parati sic dilectionem et caritatem exhibere, et quidquid in eis scientie et potestatis rei, de qua agendum, impendere, quod semper et prehonorare et prediligere viderentur integritatem veritatis atque justifie ; sic diligentes homines, ut nullorum diligerent245 errores, ut nullis contra justitiam exhiberent favores.

Hec et alia prefati domini delegati tunc, ad expectationem et supportationem evocatorum et citatorum, | dixerunt, dictosque sic citatos, aut eorum procuratores, iterum et sepius evocari fecerunt. Cum autem nulli ex dictis citatis pariter et evocatis, nec aliqui pro eis, dicta die, comparuissent aut etiam comparerent, ipse magister Guillermus Prevosteau, procurator antedictus et nomine procuratorio ipsorum actorum et pro ipsis, citationes et evocationes partium et earum executiones, in prima assignatione a qua dies ista per continuationem deppendet, exhibitas et productas, et que superius inseruntur, reproducens, dictorum citatorum et non comparentium, nec aliquem pro se mittentium, contumaciam accusavit ; petens et requirens a nobis et per nos246 dictos citatos non comparentes per nos reputari contumaces, ac, in ipsorum contumacia, viam de cetero dicendi, opponendi, seu objiciendi contra litteras apostolicas, nobis directas, citationesque et evocationes, et omnia inde secuta, precludi, ipsosque pro preclusis haberi ; necnon, in eorum contumacia, diem eisdem actoribus et partibus adversis prefigi ad libellandum, et libellari sive petitionem summariam dari videndum in hujusmodi causa, per nos assignari ; nosque judices fore competentes decerni et declarari.

FR[Institutio notariorum et promotoris.]

Prefati autem domini delegati, audita requisitione predicta, antequam aliquid ordinarent, aut ad ulteriora procederent, actendentes, in actis judicialibus, et presertim in 65L 12. Q² 151-153. D⁵ 69-70arduis ipsamque materiam fidei | tangentibus, notarios fideles institui, et ab eis juramenta in talibus prestari solita, debere recipi ; promotoremque in talibus necessarium fore, qui eos in premissis habeat informare, et officium nostrum247 promovere ;

|| Idcirco dilectos et fideles nostros, venerabiles magistros, Dionisium Comitis, presbyterum, in jure canonico baccalarium, et Franciscum Ferrebouc, in eodem jure licentiatum, publicos, apostolica et imperiali auctoritatibus, curieque conservationis privilegiorum apostolicorum alme matri Universitati Pari||siensi a Sancta Sede apostolica indultorum, notarios, ad suprascripta per nos commissos, in nostros et cause presentis notarios instituimus et ordinamus ; juramentaque ab eis et ab eorum quolibet recepimus de suo officio fideliter exercendo. Dantes eisdem et cuilibet eorum licentiam, facultatem et auctoritatem acta et actitata per nos redigendi248 ; testes productos examinandi ; partium confessiones ac testium dicta et actestationes, necnon opiniones doctorum et magistrorum requirendorum, si opus sit, recolligendi verbotenus vel in scriptis, et nobis refferendi ; et omnia et singula acta, actitata in hac materia, facta et facienda, in scriptis ponendi ; ac totum processum in forma debita redigendi, ceteraque faciendi, prout ad notariorum officium pertinet, ubicumque et quandocumque fuerit opportunum.

Insuper venerabilem et discretum virum magistrum Simonem Chapitault, in artibus magistrum et in jure canonico licentiatum, de ipsius fidelitate, in-|-dustria et circumspecta scientia sufficienter informati, in nostrum et presentis cause promotorem creamus et constituimus. Dantes eidem potestatem et mandatum speciale nostrum officium incitandi et promovendi, partemque249 contra quoscumque, si viderit expediens, se constituendi ; in judicio et extra standi et comparendi ; testes, litteras, instrumenta et quelibet alia probationum genera, ad veritatem eliciendam, producendi, administrandi 66L 12. Q² 153-154. D⁵ 70 et exhibendi ; quoscumque culpabiles accusandi, denuntiandi et contra eos inquirendi ; ceteraque omnia faciendi250 et exercendi que ad promotoris officium spectare et pertinere dignoscuntur. Mandantes omnibus et singulis, in premissis, quatenus eidem obediant et intendant, sibique auxilium prestent, consilium pariter et juvamen. Ipsumque jurare fecimus de hujusmodi officio fideliter exercendo, || omni favore odioque rejectis, sicut in talibus materiis et causis fidei est statutum, secundum constitutiones jurium et stillum inquisitionis fidei et statutum.

FR[Prorogatio assignationis.]

Prefati igitur domini delegati, post dictam notariorum et promotoris constitutionem, dicto magistro Guillelmo Prevosteau iterum absentiam et contumaciam citatorum et evocatorum jam sub bina assignatione expectatorum accusante, ac, ut superius fecerat, dictorum dominorum delegatorum ordinationem et declarationem requirente, partibus iterum per alterum notariorum nuper constitutorum evocatis et non comparentibus, petitioni seu requisitioni ipsius procuratoris dictorum actorum tanquam juste et juri consone | annuentes, dictos citatos, coram prefatis dominis delegatis, per alterum notariorum ab eis constitutorum evocatos et non comparentes, nec aliquem pro se mittentes, de die hodierna reputaverunt et presentium tenore reputant contumaces quoad hoc predicti domini delegati judices competentes ; declarando eisdem tamen citatis et aliis sua interesse credentibus, necnon aliis, ex sua ordinatione, ad valvas ecclesie Rothomagensis evocatis, diem sabbati proxime futuram, vicesimam hujus mensis, assignatam, ne in hujusmodi causa perperam agere videantur ; ut, si eadem die aliquid (quod hodie agere debuissent) coram predictis dominis delegatis dicere, proponere aut obicere voluerint, offerunt prefati domini delegati eos benigne audire et justitiam unicuique, secundum facti exigentiam, ministrare, eisdemque de consilio providere. Eisdem tamen citatis et contumacibus, si dicta die 67L 12-12 v°. Q² 154-155sabbati minime comparuerint, viam de cetero dicendi, proponendi seu opponendi contra prefatos dominos delegatos, seu litteras eisdem directas, citationemque a prefatis dominis delegatis decretam et executionem demandatam, ex nunc prout ex tunc, ipsi domini delegati precluderunt, et pro preclusa habuerunt et habent. Decernentes ulterius [in] hujusmodi causa, ipsorum citatorum absentia seu contumacia non obstante, ad ulteriores actus, cum eisdem actoribus, procedi debere ; et, ne hujusmodi causa plus debito differatur251, ordinant quod interim et infra dictam diem, ipsi actores contra hujusmodi citatos et non comparentes, omnesque et singulos sua interesse credentes, suam dabunt in scriptis petitionem, per modum libelli seu summarie petitionis, penes eosdem | sepedictos dominos delegatos seu eorumdem notarios, predicta assignata die, partibus tradendam et communicandam ut fuerit rationis.

FR[Productio codicis primi processus.]

Hiis autem peractis, ipse magister Guillelmus Prevosteau, nomine antedicto, ac predictus Simon Chapitault, promotor, ut supra constitutus, cum instantia debita requisierunt, quod, cum notarii in primo processu, de cujus nullitate seu annullatione nunc queritur, tunc adessent, et specialiter venerabilis vir, magister Guillelmus Manchon, principalis in eodem processu notarius, et alii nonnulli in eodem processu notarii, officiarii constituti, inquirendi erant, eosque requirebat inquiri, an vellent, in ista materia se partes facere, vel aliquid ad deffensionem vel justificationem ejusdem processus allegare. Qui et principaliter predictus magister Guillelmus Manchon, cum respondissent nullatenus deffensionem vel justificationem processus predicti accipere velle, instante promotore predicto ac requirente procuratore antedicto, requisiti sunt et a prefatis dominis delegatis auctoritate apostolica commoniti ut, si que haberent apud se concernentia processum antedictum, apud dictos dominos delegatos reponere haberent, et sigilla et signa in singulis libris, processibus 68L 12 v°. Q² 155-157et instrumentis recognoscerent fideliter et debite, ut prefati domini delegati possent convenientius, et in preparatoriis, et in decisoriis cause presentis, ordinare, et processum ipsum, ex actis ejusdem cause, pro quibus prima vice plurimum presumebant, vel annullare, vel etiam confirmare. |

Quo facto, ipse venerabilis magister Guillelmus Manchon certum papiri codicem, apud se repositum, in quo continetur tota notula processus quondam facti contra eamdem Johannam la Pucelle in galico, exhibuit ; asserens codicem ipsum manu sua propria scriptum, et super quo asseruit processum in latino, in quodam libro tunc ostenso conscriptum, fuisse factum. Qui etiam processus in latino fuit factus per eumdem Manchon et honestos viros magistros Guillelmum Colles, alias Boisguillaume, et Nicolaum Taquel, notarios publicos, et eorumdem hotariorum signis et subscriptionibus, sigillisque quondam domini Petri Cauchon, episcopi Belvacensis, et fratris Johannis Magistri, roboratus. Quorum quidem notariorum, suum primo et deinde ceterorum dominorum signa publice recognovit ; recognoscens etiam sigillum prefatorum Petri episcopi et fratris Johannis Magistri ; quorum omnium predictorum signa et sigilla fuerunt etiam a notariis et aliis practicis ibidem existentibus recognita. Post quorum quidem signorum et sigillorum recognitionem, alii tunc cum predicti magistri Guillelmus Colles et Nicolaus Taquel non adessent, prefati domini prefatam notulam et librum in latino conscriptum, et signis et subscriptionibus predictorum notariorum, fideliter receperunt et publice in manibus nostris reposuerunt ; ac visitaturi et acturi, ut ratio dictaret, juxta formam mandati eis apostolica auctoritate directi. |

FR[Productio informationis anni M¹CCCC¹LII¹.]

Requisierunt autem et insuper prefatus promotor et procurator antedictus ut, cum alias certe informationes, tam per reverendissimum in Christo patrem dominum Guillelmum, tituli Sancti Martini in Montibus cardinalem, tunc in Francia apostolice et Sedis legatum, quam per venerabilem 69L 12 v°. Q² 157-158et scientificum virum magistrum Philippum de Rosa, venerabilis ecclesie Rothomagensis thesaurarium, ab eodem domino legato commissum et deputatum, facte fuerint, apud dictum venerabilem patrem, magistrum Johannem Brehal, inquisitorem, cum dictis dominis assumptum, reposite, quatenus placeret prefatis dominis dictas informationes recipere, et signa et sigilla in eis apposita recognosci facere per aliquos de notariis qui eas receperunt, tunc presentes, et testes absentium signa et sigilla cognoscentes. Prefati autem domini delegati, volentes veritatem in lucem reducere, et, ne in premissis hesitatio haberetur, cum de testium absentia dubitarent, magistro Socio Votes dictas informationes tradiderunt. Qui agnovit signum suum manuale, tam in certa citatione, quam in dictis informationibus, appositum ; ipseque et venerabilis vir, magister Guillelmus Manchon signa manualia magistri Guillelmi Mesardi et Johannis Dauvergne in eisdem informationibus, commissione et citatione insertis, apposita, similiter recognoverunt ; asserentes, eorum medio juramento, dictum magistrum Guillermum Mesardi fore et esse notarium, et ipsius reverendissimi in Christo patris secretarium, dictumque Dau-|-vergne esse notarium et talem cui in talibus adhibeatur plena fides.

Post quorum quidem signorum et sigillorum recognitiones, ipse magister Simon Chapitault, promotor, ut supra constituas, requisivit quatenus omnia premissa sibi communicarentur, ut, ubi expediens videretur, super facto hujusmodi processus se haberet informare ex actis ipsius cause, et predictorum dominorum delegatorum officium incitare. Prefati autem domini delegati decreverunt inter se, pendente dilatione et assignatione partibus evocatis prefixa, dictam notulam et librum ac informationes predictas, vocatis etiam notariis prime cause et nobis ac nonnullis ex hiis qui in primo processu antedicto, tanquam officiarii et consiliarii fuerant, legere et visitare ; sicut et legerunt sigillatim et visitaverunt singula in eis contenta, adnotantes, ut possent convenientius et in preparatoriis et [in] aliis ordinale ; ordinantes etiam illa communicari promotori predicto, ad 70L 12 v°-13. Q² 158-159. D⁵ 80-81justificationem vel deffensionem processus, aut ejus impugnationem, prout, secundum Deum et justitiam, videret expedire.

FR[Citationes testium in diocesi Rothomagensi.]

|| Pendente autem hujusmodi assignatione, et ante adventum dicte diei, vicesime mensis decembris, acta fuerunt hec que sequuntur :

Et primo, die decima sexta252 mensis ejusdem, coram253 judicibus prefatis, in quadam camera domus archiepiscopalis Rothomagensis, comparuerunt venerabiles et discreti viri prefati, magistri, Simon Chapitault, predictorum dominorum delegatorum254 in hac causa | promotor, nomine promotorio antedicto, ex una, et Guillermus Prevosteau, procurator antedictus, nomine procuratorio ipsorum actorum et pro ipsis ; asserentes quod in hac || civitate Rothomagensi et locis circumvicinis sunt nonnulli testes, senes et valetudinarii, de quorum morte, seu absentia non immerito dubitatur. Quare ne, ob ipsorum testium mortem seu absentiam, veritas hujusmodi materie occultetur et factorum probationes deperirent, ipsis dominis delegatis255 humiliter requisierunt quatenus sibi citationem, ad certam et competentem diem, contra hujusmodi testes, senes et valitudinarios, decernere dignarentur. Unde prefati256 domini judices, volentes facti gestorumque veritatem pro posse actingere, jurato prius per eosdem promotorem et procuratorem quod testimonio testium, in citatorio infrascripto nominatorum, necessario indigebant pro hujusmodi cause elucidatione, citationem contra eosdem testes decreverunt, hujusmodi sub tenore :

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione Parisiensis episcopus, et frater Johannes Brehal, sacre theologie professor, heretice pravitatis in regno Francie alter inquisitor, 71L 13. Q² 159-161. D⁵ 81-82judices et commissarii in hac parte a sanctissimo in Christo patre et domino nostro, domino Calisto, divina Providentia papa tertio, una cum reverendo in Christo patre, domino episcopo Constantiensi, nostro in hac parte collega, ad infrascripta specialiter deputati, cum illa clausula : Quatenus vos, vel duo aut unus vestrum, om-|-nibus presbyteris, curatis et non curatis, vicariis, ceterisque ecclesiarum rectoribus, ac tabellionibus publicis, et aliis notariis257 per civitatem et diocesim Rothomagensem, et aliis ubilibet constitutis, et eorum cuilibet in solidum, ad quem seu quos nostre presentes littere pervenerint, salutem in Domino, et mandatis nostris, ymo verius apostolicis, firmiter obedire. Nobis, pro parte venerabilis et discreti viri magistri Simonis Chapitault, in artibus magistri et in jure canonico licentiati, promotoris in hac parte deputati, atque Guillelmi Prevosteau, procuratoris Ysabellis d’Arc, matris, Petri et Johannis d’Arc, fratrum, quondam defuncte Johanne d’Arc, vulgariter dicte258 la Pucelle, asserentium quod, cum in nostra instructione in negotio nobis deputato, suique juris, prout ipsorum quemlibet tangit, conservatione, depositione et testimonio nonnullorum testium, senum et valetudinariorum, affuturorum et aliorum, indigeant, timentium ne, propter penuriam testium, jus suum deperire contingat, veritasque negotii occultetur, fuit humiliter supplicatum quatenus litteras citatorias, sub infrascripta forma, decernere dignaremur et vellemus. Volentes igitur pro posse negotii nobis in hac parte commissi veritatem in lucem prodire, et unicuique, prout nobis incumbit, justitiam ministrare, auctoritate apostolica qua fungimur in hac parte, || vobis omnibus et singulis superius nominatis, et vestrum cuilibet in solidum, in virtute sancte obedientie, et sub penis suspensionis et excommunicationis, quam vel quas in vos et vestrum quemlibet feremus, nisi feceritis quod mandamus, districte precipiendo, | mandamus quatenus, ad hujusmodi mandatum nostrum exequendum, alter vestrum alterum non expectet, nec unus 72L 13. Q² 161-162. D⁵ 82per alium se excuset. Citetis peremptorie et personaliter coram nobis aut altero nostrum, apud domum Rothomagensem archiepiscopalem ad diem et horas de quibus, pro parte ipsorum promotoris, Ysabellis, Petri et Johannis d’Arc, fueritis requisiti ; dominum Nicolaum Tasquel, dominum Petrum Boucher, magistrum Nicolaum Houpeville, dominum Johannem Massieu, magistrum Nicolaum Caval, dominum Guillelmum Manchon, Petrum Cusquel, fratrem Ysambertum de Petra, magistrum Andream Marguerie, magistrum Ricardum de Groucheto, fratrem Petrum Migecii, fratrem Martinum Ladvenu, dominum Johannem Fabri, episcopum Dimitriensem, dominum Thomam Marie, dominum Johannem Requier, fratrem Bardinum de Petra, dominum Radulphum Verete, presbyterum, et omnes alios quoscumque, cujuscumque gradus, sexus et conditionis existant, de quibus ab ipsis fueritis requisiti, perhibituros testimonium veritati in quodam negotio, processum in materia fidei dudum contra prefatam Johannam deffunctam, dictam la Pucelle, per quondam episcopum Belvacensem et subinquisitorem heretice pravitatis, instante magistro Guillelmo de Estiveto, eorumdem promotore, agitatum ; ipsiusque processus et sententiarum nullitatem, | et ipsius quondam deffuncte expurgationem, tangente, coram nobis moto et moveri sperato. Et quid inde feceritis, ac de nominibus et cognominibus citandorum, dierumque et horarum assignationibus, nobis fideliter rescribatis, cum intimationibus259 in talibus assuetis. Datum Rothomagi, sub sigillo nostri archiepiscopi, anno Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, die decima sexta mensis decembris. Sic signatum : D. Comitis et F. Ferrebouc. |

Notes

1. [197]

   L : omis.

2. [198]

   L : omis.

3. [199]

   Q : ejusdem.

4. [200]

   L : 6 mots omis.

5. [201]

   L : omis ; Q : rétabli.

6. [202]

   L : omis ; Q : rétabli.

7. [203]

   Q : 5 mots omis.

8. [204]

   Q rétablit : quam.

9. [205]

   L : prout… deductionem.

10. [206]

    Q : sub.

11. [207]

    L : omis.

12. [208]

    Q D : supremi.

13. [209]

    L : omis.

14. [210]

    Q add. : et humilis.

15. [211]

    Rétablir probablement : Novum Castrum.

16. [212]

    L remplace les 5 mots de Q D par : divino motu.

17. [213]

    L : sumens.

18. [214]

    L : nos.

19. [215]

    L : Dum.

20. [216]

    Q D : resultet.

21. [217]

    Tous les mss : polluit.

22. [218]

    Q : § Vide. Et.

23. [219]

    Q : magisque.

24. [220]

    Q : quas.

25. [221]

    Q : existimetis.

26. [222]

    Q : quae.

27. [223]

    Q D : ex auditione.

28. [224]

    Q : dignemini.

29. [225]

    Q : legatae.

30. [226]

    D add. : ad.

31. [227]

    Q : substitit.

32. [228]

    L Q : 17 mots omis de inimicorum à inimicorum.

33. [229]

    D add. : acceptavit et.

34. [230]

    Tous les mss : utitur.

35. [231]

    L Q : [con]judicis.

36. [232]

    L Q : omis.

37. [233]

    L Q : 2 mots omis.

38. [234]

    L : credulis.

39. [235]

    L : in.

40. [236]

    L D : quos ex.

41. [237]

    L D : deductis.

42. [238]

    D : prohibite.

43. [239]

    D add. : et opportuna.

44. [240]

    L D : omis. Q : rétabli.

45. [241]

    D : instanter.

46. [242]

    D L : omis. Q : rétabli.

47. [243]

    L : tutorum.

48. [244]

    Q : inquiri.

49. [245]

    L : diligerentur.

50. [246]

    Q : 3 mots omis.

51. [247]

    Q : ipsorum et note.

52. [248]

    Q : registrandi.

53. [249]

    Q : potestatemque.

54. [250]

    D : gerendi et.

55. [251]

    Q : preferatur.

56. [252]

    L : decima.

57. [253]

    D add. : nobis.

58. [254]

    D : noster in.

59. [255]

    L : nobis.

60. [256]

    L : nos.

61. [257]

    Q add. : ubilibet constitutis.

62. [258]

    L : 2 mots omis.

63. [259]

    L D ; Q : informationibus.