Tomes I-II (LA) : Capitulum 8 (4)

V.

Opinio domini Johannis Bochardi Abrincensis episcopi

Cum citra paucos dies, propter nonnulla mee Abrincensis ecclesie agenda, ad hanc Parisiensem civitatem venissem, ex parte reverendissimi et reverendi || in Christo patrum et dominorum Remensis archiepiscopi et Parisiensis episcopi, 258Q³ 318-319. LA 269-270simul et honorabilis ac religiosi viri magistri Johannis984 Brehal, ordinis Fratrum predicatorum, sacre theologie professoris hereticeque pravitatis per regnum Francie inquisitoris, sancte Sedis apostolice commissa-|-riorum et, quoad ea de quibus hic habendus est sermo, specialiter deputatorum, fuit mihi injunctum ut, super quodam processu alias, sunt fere XXV anni, Rothomagi, per reverendum in Christo patrem et dominum tunc Belvacensem episcopum, in materia cujusdam singularis985 atque admirande femine, que Johanna Puella communi nuncupatione vocabatur, facto et concluso, quantum ad ejusdem processus confirmationem seu infirmationem, pariter et de in eodem contentis eidem Puelle objectis, ego vellem, per modum opinionis, quid in ea re sentirem scribere. In qua certe materia, que grandis, admodum difficilis et valde ardua mihi prima facie visa est, nullatenus presumerem, maxime in tam brevi decursu, utcumque opinari, nisi prefatorum dominorum commissariorum mihi pro singulari precepto interveniret auctoritas. Certa itaque protestatione premissa de nihil asserendo quod sane doctrine videatur aut esse possit contrarium, videtur mihi totum hujusce rei pondus in duo principaliter versari. Quorum primum, quod tanquam materiale est, concernit ea que prefate Puelle per suos adversarios et judices fuerunt objecta ; secundum vero formam sive ordinem processus usque in sententiam diffinitivam et ejusdem Puelle condemnationem considerat. Et circa hec duo, non per modum codicilli, sicuti audivi nonnullos || solemnes prelatos et doctores solemniter et ardue atque ad rem multum pertinenter scripsisse ; verum que breviori decursu summarie solum et levi quadam opinione, quantum ex summario quodam extracto, descripto super hac materia, domini Pauli Pontani, in curia romana advocati consistorialis solemnissimi, valui materiam hanc simul et processum considerare, mea talis qualis, sub protestatione premissa simul et cujuslibet securius sapientis correctione, versabitur opinio.

Circa primum igitur, quam plurima prefate Puelle videntur 259Q³ 319. LA 270-271imposita, inter que videntur esse majora : quod dicebat multas et frequentes spirituum, videlicet beati Michaelis et beatarum Katherine et Margarete, visiones et revelationes et consolationes habuisse, || quibus sepe reverentiam exhibuit ; quod aliqua futura contingentia se scire certitudinaliter predixit ; quod a parentibus absque licentia recessit ; quod bellis, habitum virilem et arma gerens, etiam tonsa crines, se immiscuit ; quod militantis Ecclesie judicio, super his que sibi imponebantur, se ipsam submittere noluit ; et quod, postquam solemni abjuratione hujus-|-modi spirituum apparitiones et revelationes, simul et virilem habitum, dimiserat atque eisdem publice renunciaverat, iterum resumpsit et eisdem adhesit.

Unde, quod hujusmodi visiones seu apparitiones habuerit, quamvis hominibus occultum sit, cum hec sint secreta Dei misteria, non tamen est impossibile neque a fide catholica alienum. Apparet enim Dominus hiis qui fidem habent, Sapientie I° [2], et Joannis IX° de diligenti Deum scribitur Ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus. Unde et apparitiones et spiritus prophetie, tam in Veteri et Novo Testamentis986, et viris et mulieribus nedum bonis, sed etiam malis, quam pluries contigisse manifeste declarat totius sacre Scripture decursus.

Supposito ergo quod ipsi Puelle hujusmodi apparitiones et revelationes fuerunt facte, sicut satis verissimile est, attentis dictis et factis per eam, an a bonis vel malis spiritibus provenerint, sequitur conject[ur]andum. Quod equidem ex duobus maxime videtur perquirendum, videlicet ex fine propter quem, et ex vita et moribus et obitu ipsius Puelle. Actiones enim humane potissimam bonitatem vel malitiam habent ex fine a quo dependent, ita ut, secundum maximam Thopicorum987, cujus finis bonus est, ipsum quoque bonum est ; sic et de malo. Boni etiam spiritus ad bonam vitam honestosque mores inducunt, atque ad finem usque catholicum perducunt.

260Q³ 319. LA 270-271Prefata autem Puella, ut nedum ex ejus dictis et assertionibus, verum longe certius ex ipsius factis et operibus, claruit et manifeste cunctis apparuit, ad hunc finem specialiter et intentionem destinata est ; et venit ut, ab hoc Francorum christianissimo regno in extrema fere calamitate per Anglicos, ipsum injustissime tunc usurpantes, constituto, ipsos Anglicos juste et rationabiliter expelleret, simul et christianissimum dominum nostrum regem Karolum modernum, quasi tunc a suo regno dejectum et propulsum, et restitueret, et ad sacram unctionem pariter et regie corone susceptionem perduceret ; quod siquidem qualiter perfecerit rei probavit eventus.

Hec omnia bona et honesta sunt nedum ex genere, verum etiam ex circumstantiis actuum et operationum ipsius Puelle, que ipsos Anglicos gratis ante cujuscumque insultus seu belli aggressum, misericorditer procedens, dulciter monuit et summavit, ut in nomine Domini cum bona pace recederent, et quod injuste occupabant et | usurpabant juste relinquerent ; nomen et auxilium Dei indefesse, pie et devote implorans, sacramenta confessionis et sacrosancte eucharistie frequenter suscipiens, integritatem pure virginitatis, inter tot et talis conditionis viros, sola simplex et juvenis Puella illibate custodiens ; quoscumque corruptos mores, excessus seu perversos illicitosque actus in aliis ut blasphemias, juramenta, violentias, homicidia, furta et cetera hujusmodi, quantum plus poterat cohibens, in nomine Domini semper refrenabat. Ex quibus, et finis ad quem specialiter venit, bonitas et suorum vite et morum clara honestas possunt apprehendi.

De ejus autem obitu, nil aliud, nisi Deo revelante, potest certitudinaliter cognosci, nisi quod in ejus extremis semper de bene in melius continuans, Jhesum, beatam Mariam, sanctos et sanctas assidue, multis hominum milibus clare audientibus, acclamans, sancte et catholice visa est, inter flammas pressura988, spiritum Domino reddidisse. Ex his videtur sequi, et mea opinione posse concludi, ipsam Puellam ad jam pretactos fines fuisse a misericorde et justo Deo missam.

261LA 272-273Quod etiam ex ejus rei circa quanti conditione satis considerari potest. Ipsi enim Anglici in illis diebus, temeraria presumptuositate intollerabilique superbia sublevati, non satis pensantes quoniam neque in fortitudine sua roborabitur vir : Non in arcu meo989 [Ps. 44. 7] aiebat regius Propheta sperabo, et gladius meus non salvabit me. Quoniam ut primo990 Machabeorum, tertio capitulo [19], scribitur : Non in multitudine exercitus Victoria belli, sed de celo fortitudo est, juste meruerunt ut, de eorum summa atque fastigiosa superbia, Deus ipse, qui infirma mundi eligens ut fortia queque confundat, quantum superbis resistit, humilibus dat gratiam et qui ipsi rerum nature eas leges instituit, ut contraria contrariis curentur, eos per victricem humilitatem potentissime deiceret.

Que autem major potuit contra tantam superbiam reperiri humilitas, quam in simplicissima tridecim circiter annorum virgine puella, in campum absque multa hominum frequentia, inter oves et pecora multa, atque de post fetantes a Deo vocata : certe nulla sicut neque contra summam Luciferi superbiam, quam in sacratissima virgine Maria major valuit humilitas inveniri.

Sequitur ex dictis, ut videtur, clare posse concludi hujusmodi | spiritus eidem Puelle apparentes bonos fuisse et a Deo, qui ad opera pietatis et misericordie, sicut est populi et patrie a malis liberatio, non utitur malis angelis, sed bonorum ministerio, fuisse specialiter missos.

Sed quod hujusmodi spiritus fuerint beatus Michael et beate Katherina et Margareta, satis ymo multum verisimiliter apparet. De Michaele quidem archangelo : ipse enim est, qui populo israelito olim ducatum prebebat, divinas revelationes simul et directiones exercendo, ut expresse habetur in glossa Judicum VI° et Danielis X°. Modo autem, dispersione in illo populo facta et Christi Ecclesia fundata et fide revelata, non dubium quin idem beatissimus archangelus Ecclesie Christi et ita toti christianitati presideat, et maxime interceteras 262LA 272-273christianitatis partes huic Francie regno, quod propter singularem divini cultus excellentiam et preclarum fidei lumen in eo, absque macula semper prefulgens christianissimum, etiam ab aliis regnis est speciali quadam atque peculiari honoris excellentia appellatum. Quod etiam ex quodam bene singulari satis verisimiliter potest conjecturari. Nam eumdem archangelum quamdam rupem in medio mari, in mea Abrincensi diocesi, in qua coleretur, sibi quondam elegisse, veteres nostre tradunt historie ; ubi a beatissimo Auberto, Abrincensi tunc episcopo, ex speciali revelatione per eumdem archangelum sibi facta, in honore ejusdem archangeli percelebris fundata est ecclesia, que hactenus dicta est ecclesia beati Michaelis in Tumba. Hic locus, quamvis ex integro totus Normannie ducatus, preter ipsum, fuerit violenti Anglorum potestati subjugatus, et omnes circumvicine regiones sibi guerrarum durante sevitia contrarie, grandes, durissimeque obsidiones, machine, mirabiles insidie et proditiones tentate, machinate et applicate, nunquam tamen potuit sevi dictorum Anglorum dominio subjugari, ipso beatissimo Archangelo locum suum peculiari quadam protectione defendente. Potest itaque rex christianissimus conformiter, sicut et de angelo Danielis dicere : Ecce Michael unus de principibus primis venit in adjutorium meum. [Danielis X. 13].

De beatis autem Katherina et Margareta satis verisimile videtur, ex eo quod semper, a sua juventute et quamprimeva cognitione, ipsa Puella ad eassingularem habuerat devotionem. Unde et pro sua consolatione, quia etiam mulieres mulieri quam viri sunt familiariores, per easdem beatas virgines sua secreta misteria voluit Deus ipsi | Puelle ad fines, pro quibus eam miserat, pie et misericorditer revelare.

Quod autem habitum virilem et arma gerens, crines etiam tonsa, bellis se immiscuerit, non videtur esse unde juste valeat reprehendi ; quoniam ex quo a Deo missa fuit, ut ex antedictis nunc presupponitur, commune videtur ut divina ordinatione habitus, modos et conditiones fini sue legationis competentes ipsa tenuerit, et maxime cum nil ibidem videatur 263LA 274-275quod sit malum ex suo genere, et quod non possit absque peccato pro alicujus rei exigentia bene fieri. Gerere enim arma et maxime defensiva sibi ad finem, pro quo missa erat, competebat, et ita et corne tonsuram et habitum virilem, longe magis quam mulie[b]rem. Quod etiam pro sua virginitate et casta integritate servanda maxime sibi991 competebat, ne nota inter viros juvenis puella, que jam ad pubertatem devenerat, ipsos ad libidinem, quos magis toto posse inducebat ad virtutem, concitaret. Unde et Deuteronomii II, 22°, prohibeatur in lege ne mulier habitum viri, seu vir habitum mulieris, sibi assumeret, propterea ne ad actus venereos simul et ad ydolatriam facilius prolaberentur. Si ergo castius mulier sub viri habitu quam sub muliebri, tam in se quam in ordine ad alios se habeat, quare eo non magis utetur ?

Unde et multas mulieres reperimus hujusmodi virilem habitum gessisse et comas succidisse, sicut fuerunt beata Tecla, Pauli apostoli discipula, beata Eugenia, beata Natalia beati Adriani martiris uxor, sancta Pelagia, sancte etiam Marina, Eufrosina, Andoena et quamplures alie.

Quod etiam a parentibus illicenciata recessit, non debet sibi divino jussu monite ad malum imputari. Plus enim oportet Deo, quam hominibus, obedire ; nam obligatio ad obedientiam Dei omnem aliam obligationem, etiam ad proprios parentes, antecedit. Unde et verissimile est quod, si a patre et matre licentiam petivisset, voluissent, et merito, causam talis sui recessus cognoscere et fortassis aliqua secreta, que non valuisset ipsis detegere, ipsam interrogassent. Ymo et quando totam sui recessus causam ipsis aperuisset, ipsam tamquam fatuam et insanam, non credentes eam a Deo fuisse monitam, valde duriter increpassent.

Non mirum etiam si quedam futura contingentia prenunciaverit, supposito, ut premissum est, quod ab eo ministerio beatorum spirituum fuerit docta et directa, cujus eterno conspectui992 omnia sunt | presentia.

Quod vero accusatur non voluisse se ipsam submittere 264LA 275judicio Ecclesie militantis, si bene ejus factum et ea que ipsa dixit attendantur, non videtur mihi esse propterea sibi aliquid improperandum, nam omnia ilia, super quibus sollicitatur ut judicio Ecclesie militantis se submittat, ipsa, ut asserit, ex Deo habet per revelationem, et ita illa certissime cognoscit et tenet, que aliis sunt occulta et fortassis non credibilia : unde in talibus, non debet quis cogi precise ad denegandum seu diffitendum, alias iniquum et injustum videretur esse tale preceptum. Nam talia que ex divina revelatione cum tanta certitudine procedunt, libertatem inducunt, secundum illud Secunde ad Corinthios III° [17] : Ubi spiritus Domini, ibi libertas et ad Galatas V° [18] : Si spiritu ducimini, non estis sub lege. Hec enim lex spiritus Domini, tamquam superior, eximit ab omni alia lege. Neque etiam adhuc omnino recusavit ipsa Puella judicium Ecclesie militantis, ymo se ipsam, cum suis omnibus dictis et factis, submisit judicio concilii generalis et sancte Sedis apostolice.

Quantum autem ad hoc quod dicitur post abjurationem, etc. virilem habitum resumpsisse et suis spiritibus iterum adhesisse, ipsa satis videtur respondisse, videlicet quod numquam intellexerat se illis suis apparitionibus renuntiasse. Sibi enim lecta est quedam scedula papirea, quam, longa carceris afflictione et metu ac timore mortis maxime aggravata, non intellexit, et quam, si intellexisset, nunquam in eternum consensisset. Et ita ad veritatem non potuit propterea, ut videtur, juste judicari relapsa. Habitum etiam virilem resumpsit et quia timebat Deum offendere, qui eum sibi instituerat, si absque ejus ordinatione ipsum dimitteret, et etiam necessitate, ut fertur, coacta, quia mulie[b]res vestes sibi abstulerunt, viriles juxta eam reponendo. Et ita mea tenui et minus consulta opinione, et salvo semper judicio meliori, nihil in ejus dictis aut factis reperitur, unde potuerit sic judicari relapsa, scismatica et heretica aut unde ad fidei judicium juste adduci debuerit. Et hec quoad primum.

Tandem vero quo ad formam processus, seu procedendi modum, quantum sub tam brevi decursu valui comprehendere, 265Q³ 319. LA 275-276ex quamplurimis993 videretur, qui processui et fine insudarunt, in modo procedendi et judicandi defecisse. Que, quia magis ad dominos juristas spectant, sub arta brevitate perpauca perstringam.

Primo itaque fori et judicis incompetentia ipsum processum pari-|-ter et sententiam exinde secutam corruere, et nullos esse, demonstrat. Ipse enim judex fertur fuisse parte [inimicorum] domini nostri regis et ipsius Puelle formalissimus inimicus ; a quo etiam ipsa Puella ad dominum nostrum papam et ad generale concilium ante sententiam appellavit. Item coassistentes sibi omnes capitales ipsius Puelle inimicos advocasse ; et illos quos videbat plane veritatem dicentes, sicut fuerunt graves viri et solemnes doctores magistri Jo. Lohier et N. de Houppevilla994, gravissime increpans, cum maximo eorum terrore et pavore a Castro Rothomagensi dicitur expulisse. Item propter carcerum indispositionem et custodum incompetentiam, propter etiam timorem et assidue incussum sibi terrorem, propter questionum sibi difficilimarum et arduarum sibi factam interrogationem, et maxime propter falsam et calomniosam articulorum deliberare seu consulere et rationes dare, tam Parisius quam alibi, debentium transmissorum formationem. Et ex his siquidem precipue videtur prefatus processus dici debere merito invalidus et censeri et per consequens sententia ex eo subsecuta pro nulla reputari.

| Et hec sunt que, sub premissa correctione et protestatione et submissione, de presenti materia per modum opinionis solum et probabiliter mihi Johanni, episcopo Abrincensi, sunt visa conjectanda.

Sic scriptum : J. Abrincensis episcopus. | ||

266Q³ 319-321. LA 277-278VI.

Opinio domini Johannis de Montigny decretorum doctoris

Premissa excusatione, qua summe indigeo, tum ratione arduitatis materie, obtusitatis mei intellectus et inexperientie grandis995 quibus laboro, tum ratione | celsitudinis et reverentie patrum et dominorum in quorum conspectu non immerito loqui pertimesco, protestationes premittam ad materiam accessurus. Primo erit de submittendo determinationi sancte matris Ecclesie et alterius cujuslibet ad quem spectat deviantes ad viam veritatis reducere, presentem meam opinionem et ejus singula puncta, prout et submitto ; volens haberi pro non dicto, et illud ex nunc || prout ex tunc, et ex tunc prout ex nunc revocans et retractans quod devium a predicta determinatione repertum fuerit. Negare enim non valeo, ut verbis utar augeri, nec debeo, quum multa dicere possim que justo judicio et nulla temeritate culpari valebunt, c. Negare IX di. [D. G. I. 9. 4]. Secunda, quod odio aut favore cujusquam, aut alia quacumque inordinata affectione, in medium proferre non intendo que dicturus sum ; sed dumtaxat pro elucidatione veritatis, prout mihi Dominus ministrare dignabitur ; adjiciens quod nihil per modum assertionis et absolute dicere intendo : sed dumtaxat probabiliter et primo meo videre loqui, quum presens materia meam excedat nimium facultatem. Non enim asserere intendo revelationes, apparitiones et alia inde secuta de parte Puelle, de cujus processu, an justus vel injustus fuerit, queritur, | pretensas a Deo processisse, aut ab ea confictas, aut a demone immissas, cum quod horum factum fuerit, mihi non constet certitudinaliter seu indubitanter ; sed dumtaxat respectu habito ad dictum processum, dicere an legitime contra eam processum fuerit neene, prout a me exigitur. Et quia mee parvitatis non est meis dictis fidem accommodari velle, nisi quatenus auctoritatibus aut rationibus probabilibus fulciuntur, 267Q³ 321-322. LA 278-279allegabo, ut juxta fundamenti vigorem adhibeatur ipsis credulitas, brevitati quantum fuerit mihi possibile studens, tum propter brevitatem temporis mihi indicti, tum propter gravitatem materie ad quam attingere non valeo.

In nomine domini nostri Jesu Christi, ad propositum descendens, materiam ipsam, ut ordinate procedam, in duas dividam partes : in fundamentum videlicet seu materiam processus de quo queritur, et ipsius formam ; materiam in quatuor subdividens articulos secundum ordinem rei geste, prout mihi verisimile fuit : videlicet in revelationes seu apparitiones, mediantibus sancti Michaele archangelo, Katharina et Margareta virginibus a Deo missis, ut dicitur, sibi || factas ; mutationem habitus muliebris in virilem ; armorum sumptionem cum guerre motione ; et adorationes cum servitiis, et missis, et ceteris, quas dicitur procurasse aut ratas habuisse ; recusationem quam dicitur fecisse de se submittendo judicio Ecclesie, quia ad formam processus potius pertinere videtur, ad eamdem remittens ; mixta tamen consideratione996, reperitur quod sapit materiam utriusque tam materie, | quam forme processus, relatione ad utrumque facta, quod in altero prosequi puncto seu parte indifferentes non curabo.

Ad primam igitur materie partem, que est de revelationibus, veniendo | videtur, salvo semper meliori judicio, revelationes quas Puella asserit sibi factas non fuisse materiam neque simpliciter, neque cum supradictis aliis partibus seu articulis, sufficientem pro heretice inquisitionis fundamento, ut in causam fidei traheretur, omnibus circumstantiis debite pensatis. Ad quod ostendendum, presupponendum est quod materia heretice pravitatis est heresis, cui ex opposito et de directo opponitur fides ad quam credendam quilibet catholicus tenetur ; et cum contrariorum sit eadem disciplina, cognito qui et qualiter catholici ad fidem tenentur et in quibus consistat, cognoscetur per oppositum qui et qualiter heretici dicantur et in quibus heresis subsistat. Habet autem Archidiaconus in suo Rosario, in c. Canones XV di. [D. G. I. 15. 1]997 268LA 279-280in fine, in materia questionis qua in effectu querit utrum papa possit novos articulos facere, quod, nomine articulorum fidei, stricte appellantur illi soli qui in Symbolo apostolorum continentur ; et illos scire, explicite necessarium est unicuique intellectum habenti ad salutem, De consecratione, di. IV Ante viginti dies, can. Baptizandos, et can. Prima. [D. G. III. 4. 55, 58, 73]. Largius autem accipitur in decretali Cum Christus, De hereticis [X^a V. 7. 7], secundum quod comprehendit cum premissis diffinitiones factas a papa, vel a conciliis, super questionibus fidei motis ; tale est illud : tres Personas esse equales, et alia multa de quibus habetur in illo c. Canones et eadem998 dist. pluribus c.999 ; De consecratione, di. V, c. penultimo et ultimo [D. G. III. 5. 39 et 40]. Et tale est id quod dicitur || in predicta decretali Cum Christus. Ista credere implicite est necesse, explicite nequaquam, nisi prelatis, qui legem debent scire non perfunctorie sed scrutabiliter, III di. [D. G. XXVIII. 28. 1. 14], can. Omnes, XXIII di. Qui episcopus. [D. G. I. 23. 2]. Explicite credere est specialiter et actualiter credere ; implicite credere est generaliter credere quod catholica tenet Ecclesia vel credit : que fides sufficit in predictis, dummodo in contrarium specialiter non sentiatur. Largissime accipitur nomen articuli, secundum quod comprehendit omnem sententiam veram circa fidem, sive sit diffinita, sive non, et in hac acceptione sumpto vocabulo de articulo fidei licet dubitare, scilicet de illo de quo nondum est diffinitum, sicut licuit de jam diffinitis ante diffinitionem, art. XXIII, qu. III, Dixit apostolus1000 [D. G. II. 24. 3. 29] et tangit hec1001 Archidiaconus, loco allegato, et ad id satis est Innocentius, ti1002. De summa Trinitate [X^a I. 1], et beatus Thomas 3^a 2^e, qu. 2, art. 5. Quo supposito constat quod assentire, vel non assentire revelationibus generaliter non est articulus fidei, et per consequens ad causam hujusmodi revelationum non potuit sumi materia inquirende heresis 269LA 280-281adversus dictam Puellam, que ad solos articulos numero XII, vel secundum alios XIV explicite1003 credendum, qui continentur in symbolo minori, quod dicitur Apostolorum, tenetur1004, et non ad alios, nisi generaliter et implicite, credendo et tenendo quod credit Ecclesia. Si ergo adhesit vel assensit dictis revelationibus, quas a Deo dicit processisse, in quo deliquerit non videtur maxime contra finem, ymo, omnibus consideratis que ex ejus processu et alias elici possunt, potius increpanda veniret, si dictis revelationibus, per quas divinam voluntatem sibi significari et detegi intelligit, non acquiesceret. Quis enim possit digne Spiritui Sancto resistere ? can. Due sunt, XIX q. 21005 [D. G. II. 19. 2. 2] in fine. Cum Deo, ex quo de ejus voluntate apparet, sit pre omnibus et ante omnia obtemperandum, mandatis etiam prelatorum in adversum factis omnino postpositis, inde est quod quis contra conscientiam, ad mandatum Ecclesie sub pena excommunicationis sibi factum, facere non debet. Si veto queratur quid in dubio de hujusmodi revelationibus conjecturandum sit, cum dubia in meliorem partem interpretanda sint, attentis pretensarum revelationum circumstantiis et qualitate persone, videretur potius eas in bonum interpretandas, tanquam a Deo procedentes, quam in malum. Pro quo supponitur | quod scribit N. de Lira Mathei ultimo capitulo, super illo Ecce vobiscum sum usque ad consummationem seculi [Ev. Mat. XXVIII. 20], quod, licet Deus non assistat continue doctoribus Ecclesie per operationem miraculorum, quia non est necesse, cum fides catholica sit sufficienter confirmata per miracula facta in primitiva Ecclesia, tamen alio hoc modo assistit Ecclesie, faciendo scilicet miracula aliqua ad consolationem fidelium. Assistit etiam Ecclesie semper ipsam dirigendo per occultos instinctus Spiritus Sancti, ut sic non deficiat fides. Et Bernardus sermone LXXX : Vere multiplex spiritus, qui jam multipliciter filiis hominum inspiratur, ut non sit qui se abscondat a calore ejus, siquidem 270LA 280-281conceditur eis ad usum, ad miraculum, ad salutem, ad auxilium, ad solatium, ad fervorem, ad usum vite bonis et malis, dignis1006 pariter et indignis, communia bona abundantissime tribuens etc. Ad miraculum in signis et prodigiis, in variis virtutibus, quas per quorumlibet manus operatur, et hoc ad propositum ipse est miracula suscitans etc. Ex parte igitur Dei ac etiam sue legis, quam etiam revelatione suscepimus, nichil videtur repugnare pretensis revelationibus, nichil insuper ex ipsius Puelle persona simplici, innocenti et humili, tempore presertim quo primum eas habuisse dicit, cum XIII esset annorum, fol. 21 sui processus papirei, et in sequentibus. Superbis enim Deus resistit et humilibus dat gratiam, Petri I^a, V [5], et Matthei XI [25] : Confiteor tibi pater, etc. quia hec abscondisti a prudentibus et revelasti parvulis ; minori enim revelatur quod majori denegatur. Quod videmus in Christo adimpletum in ordine ad apostolos, qui non omnes magnos et potentes aut litteratos elegit sibi, sed ignobiles ac pauperes, humiles, simplices et illiteratos, ut amplius sua gloria claresceret et humane sapientie aut potentie non attribueretur fides catholica. Rursus ex pluribus hoc idem presumendum est. Primo ex signe, cum in principio magnum timorem habuerit et postea confortata extiterit, et non relicta fremens neque territa, dictamque vocem1007 habuerit pro se, ut dicit, juvando ad gubernandum, hoc est, meo videre, ad ipsam in salutem dirigendum, et ideo subdit et ecclesiam frequentandum, fol. allegatis et sequentibus. Quod etiam signum boni angeli est, Luce II° [9], quia cum lumine vox apparuit, juxta illud quod habemus de Petro in Actibus Apostolorum, c. XII [7] : Et lumen refulsit in habitaculo carceris etc. Tres etiam, ymo multiplices, habuit apparitiones semper in idem venientes, juxta illud quod habetur de Luciano in | inventione corporis beati prothomartiris Stephani, et de Samuele cui dixit Hely, I Regum [3. 9], in capitulo quod si vox iterum, hoc est tertia vice, sibi fieret, diceret eidem : Loquere, Domine, quia audit servus tuus. 271LA 282Insuper perseveraverunt hujusmodi voces seu revelationes, eam confortantes singulis diebus et usque ad articulum sui exitus, cum dicat, post primam sententiam in eam latam, sibi apparuisse. Est autem actendendum quod sibi fiebant revelationes de futuris eventibus, qui evenerunt, ac etiam instructiones seu illustrationes pro ipsius spirituali salute. Ex duobus autem conjecturatur dictum alicujus de future eventu a Deo procedere, juxta illud quod habetur per N. de Lira, Deuteronomii XVIII, querentem quomodo discernitur dictum veri prophete a falso, et respondentem quod etiam secundum sacram scripturam conjecturatur dictum alicujus de futuro eventu a Deo procedere ex duobus : primo, ex eo quod ita evenit ; secundo, quia ad Dei gloriam ordinatur. De primo dicitur loco allegato : Hoc habebis signum quod in nomine Domini propheta ille predixerit, et non evenerit hoc, Dominus non est loquutus, sed per timorem animi, etc. Item Ysaye XLI [22] : Priora et futura que ventura sunt annuntiate, et sciemus quod Dei estis vos. Futura enim prescire solius Dei est, qui in sui contemplatione etiam angelos illa prescire facit, ut habet Augustinus lib. II° Retractationum, et canonizatur in c. Quodam loco XXVI q. 41008 [3], et Johannis XIII° [19] : Amodo dico vobis, priusquam fiat, ut cum factum fuerit, credatis quia ego sum. Super quo idem de Lira : Scire secreta cordium, et predicere certitudinaliter futura contingentia, a libero arbitrio dependentia, virtute propria est manifestum indicium veritatis. Pro secundo facit quod etiam ad primum potest reflecti,quod malignus spiritus Mendax est et pater mendacii, Joan. VIII° [44] ; estque Tanquam leo rugiens circuit1009 [querens] quem devoret Petri I. 5 [8]. Unde Paulus, secunda ad Corinthios n° [11] : Ut non circumveniamur a Sathana, non enim ignoramus cogitationes ejus. Super quo idem de Lira Ejus scilicet Sathane quod intelligendum est in generali, quia semper intendit homines decipere ; in speciali autem sciri non possunt, nisi a Deo et ab eo cui revelaverit. Habet etiam Jeronimus, 272LA 282-283et recitatur a sepe dicto de Lira, Mathei XII° super verbo Aut facite [Ev. Math. XII. 33], licet virtute magica possint aliqua miracula aut mira fieri, tamen illa pertinent ad cu-|-riositatem tantum et vanitatem, sicut Symon magus faciebat statuas ambulare, loqui et ridere et consimilia ; saltem talia videbantur, ut habetur in Itinerario Clementis, sed illa que salubria sunt, ut curatio languidorum, illuminatio cecorum et hujusmodi, non possunt magicis artibus fieri, et ideo oportet talia attribui divine virtuti. Et idem de Lira, Joan. VII° [18], ibi Qui a semetipso etc. : Omne enim quod est ad Dei gloriam, est ordinatum ab ipso ; unde Joan. I^e 4 [1] : Carissimi, nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus si ex Deo sint, glossa : Si secundum Deum sunt spirituales, si caritate nituntur. Et sic dictis duobus modis distinguitur ac cognoscitur verus propheta a falso. Hec autem, de cujus processu queritur, et futura predixit certitudinaliter, restitutionem scilicet regni in manus veri heredis, eum etiam talem pronuntians ; mira etiam opera est, obsidionem levando et levari faciendo, applicando etiam primam scalam etc. que erat ante villam Aurelianensem, que ab omnibus inexpugnabilis videbatur ; que omnia tam dicta quam facta ad Dei gloriam videntur ordinata, quia ad pacem regni procurandam christianissimi, quidem in quo prout nec in alio, non nisi in tempore pacis, bene collitur auctor pacis, de quo in regni laudem et Dei gloriam dicit Hostiensis in sua Summa, titulo De observando jejunio, § Quando jejunandum, quod Parisius recte Deus colitur et timetur. Preterea, si intentio ejus de qua queritur attendatur sive de sua persona, sive de regno aut rege, nonnisi gloria Dei et cultus reperitur. Dixit enim pluries, loquens de miseria quam regnum passum fuerat et de patientia multimoda regis, quod ad liberationem regni ab adversariis et restitutionem regis in regnum missa fuerat. Dixit preterea quod per hec nil aliud querebat pro sua persona nisi anime salvationem, ut patet in pluribus passibus processus. Ex quo aliquibus videtur manifestum eam non potuisse ad causam premissorum in causam fidei trahi, et minus tanquam hereticam judicari. 273LA 283-284Hereticus enim est, proprie loquendo, a cujus significatione propria non est recedendum, maxime in penalibus, cujusmodi est materia presens, ubi de heresi punienda queritur, ut habet Augustinus : Qui alicujus temporalis comodi et maxime vane glorie principatusque sui gratia, falsas ac novas opiniones vel gignit vel sequitur, c. Hereticus XXIII q. III [D. G. II. 24. 3. 28], in qua diffinitione omnes doctores | convenerunt, tam theologi quam canoniste, quare etc. Ex aliis etiam potest hoc idem presumi, revelationes scilicet predictas, a Deo processisse. Primo ex longa calamitate et diuturna, dura quidem et intollerabili, quam omnes regnicole utriusque sexus et status et conditionis, et presertim pauperes et egeni passi fuerant, qui cum ecclesiasticis diu pro ea relevanda ad Dominum clamaverant, nullum humanum auxilium in ea re videntes, quorum deprecationem sua liberalissima gratia et miseratione benignissima exaudivit Dominus. Statusque ejus, de qua queritur, humilis, quia parvula etate et malitia, ad hoc existimandum nos inducere debet, juxta quod supra allegatur Matthei XI° [25-26] : Confitebor tibi, pater celi et terre, quia hec abscondisti a1010 sapientibus et prudentibus, et revelasti parvulis. Quia sic fuit placitum ante te. Cui alludit dictum ejusdem Puelle, que, cum interrogaretur quare sibi plus quam alteri facte sunt revelationes, respondit quod sic placuit Domino1011. Quod autem esset parvula, constat quia puella et XIII annorum, ut dicit, cum primum apparitiones sibi facte fuerunt, ut supradictum est. Quod etiam illustrationis divine capax fuerit, et pro sua salute ostendit ipsius sepedictus status, non enim adhuc secularibus aut mundanis actibus erat fedata : anima enim, secularibus actionibus implicita, vix illustrationis capax est divine, c. Omnes XLVII^a di. [D. G. I. 47. 3] ; Animalis enim homo non percipit ea que sunt spiritus Dei, Prima ad Corinthios II° [14]. Hujusmodi enim nature est ipsa illustratio divina, cujus signum est claritas seu lumen in quo apparet, quod, ut habet Gregorius, ab omni corde quod replet torporem frigoris 274LA 284-285excutit, et hoc in desiderio sue eternitatis accendit : ipse enim spiritus illustrans nulla ad discendum mora agitur in omne quod voluerit, mox ut tetigerit, mentem1012 docet, solumque tetigisse docuisse est. Nam humanum animum subito ut illustrat, immutat, abnegat hoc repente quod erat, exhibet repente quod non erat. Hec idem Gregorius Omelia de die Penthecostis. Ex quibus, viso et perpenso sepedicto processu, presumere opus est in bonum, nisi fallor, de actis et dictis Puelle ; asserit enim post revelationem subi factam se mutatam ac immutatam. Dicit enim abstinuisse amplius a ludis et spatiamentis, quibus alias vacaverat cum aliis puellis, ardenter etiam concupiscere recedere cum angelo vel sanctis ei apparentibus, si foret possibile, desiderans cum | apostolo dissolvi et etiam cum Christo, se asserens doctam ab eis fuisse ad se recte gubernandum, velut bonam puellam, Deoque promisisse virginatem, ab illisque audivisse se esse salvandam si virginitatem anime et corporis servaret usque in finem, quam non reperitur violasse, saltem quoad corpus, et si quoad animam, creditur per penitentiam reparasse, cum sepius confiteretur et sacramentum eucharistie reciperet, cum in sua esset libertate, missamque etiam in carcere existens frequenter et instantius audire exigeret, quanquam ei impie ut videtur, fuerit denegatum ; in Domino Deo omnium suorum actuum finem et intentionem statuens, non proprio quidem motu ad bella commovenda pergens, sed excitata, instigata, et ut ita dixerim, coacta a dictis vocibus seu revelationibus, ut dicit, confitens quod aliter plus durare non posset, et forsitan ab Ecclesia, postquam ad ejus notitiam pervenisset ; etiam reprehensibilis fuisset, si revelationibus memoratis predictis circumstantiis concurrentibus non obtemperasset, cum ab apostolo dicatur, Prime ad Thessalonicenses v° [19-20] : Spiritum nolite extinguere et Prophetias nolite spernere ; unde et ad directiones humanorum actuum se extendit Proverbiorum XXIX° [18] : Cum prophetia defecerit, dissipabitur populus. Ob hoc dicit beatus Thomas 2^a 2^e, 275LA 285-286q. CLXXII1013, art. 1, in solutione ad art. 4 : Quod lumen propheticum se extendit ad directiones humanorum actuum, et secundum hoc prophetia necessaria est ad populi gubernationem, et precipue in ordine ad cultum divinum etc. Nec ad sexum femineum debet haberi respectas, nam Spiritus ubi vult, spirat, Joannis III° [8], et Prima ad Corinthios [XI. 5] scribitur : Omnis autem mulier orans aut prophetans etc. Sexui enim femineo non repugnat habere spiritum prophetie, prout et plures mulieres et in veteri et novo Testamento leguntur habuisse, ut notum est. Unde Joel II° [28] : Effundam de spiritu meo super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri et filie vestre, et juvenes etc. ; unde et ea ratione aliquibus videretur eam licite habitum, loricam1014 et arma bellica suscepisse, bellis et exercitibus hominum armatorum se immiscendo, quia, qui spiritu Dei aguntur, non sunt sub lege, et ubi spiritus Dei, ibi libertas, c. Due sunt XIX q. II1015 [D. G. XX. 19. 2. 2] ; Justo enim lex non est posita, Ad Galatas V°, et ne ad Corinthios III, et c. Nisi cum pridem § Verum De renunciatione [X^a I. 9. 10], et Clementina Ad nostrum, De hereticis t. III° [Clem. V. 3. 3] intel-|-ligendo ut ibi nec mirum. Nam presens Ecclesia inspiratione divina instituitur et regitur, ut supra tactum est, facit c. Qui contra XXIV di.1016 [D. G. II. 24. 1. 32], c. Violatores XXV q. I [D. G. II. 25. 1. 5]. Unde et predicte puelle gratia, gratam eam faciens Deo sive caram, videtur fuisse concessa, que propter utilitatem singularis persone datur ac etiam gratia gratis data, que aliunde etiam malis hominibus confertur, que in ea videtur fuisse multiplex, videlicet gratia prophetie, gratia virtutum. De primis, scilicet gratia prophetie et virtutibus, dictum est prius, quia et futura predixit et mira operata est. Discretionem etiam spirituum videtur habuisse. Asserit enim se bene discernere an a Deo, seu bonis spiritibus, an a malignis revelationes haberet, que sunt gratie gratis date, 276LA 286-287que propter utilitatem communitatis conceduntur, prima ad Corinthios XII°. Et si angelos, vel sanctos aut sanctas, tanquam a Deo sibi missos venerata fuerit, etiam quantum potuit, hoc sibi licuit veneratione seu adoratione dulce ; et quod in gratia fuerit, etiam gratum faciente videtur, attenta sua laudabili vita, multis laboribus tam in bellis gerendis quam in predicto processu, que usque ad necem patienter, ut videtur, tolleravit ; asserens, interrogata an sciret se esse in gratia, quod si non esset, Deus eam ponere vellet, et si esset, eam conservaret, et quod si sciret se in ea non esse, esset magis dolens de toto mundo, et credit quod, si non esset in gratia, non sibi apparerent sancte supradicte ; confitens se male fecisse in saltu turris, et de hoc se fuisse confessam et penitentiam habuisse ; juxta quod vox sibi revelaverat se etiam male fecisse, in eo quod recessit insciis suis parentibus patre et matre, a quibus tamen postea veniam petiit et obtinuit, quibus asserit se in omnibus aliis obedivisse. Unde non reperietur quod dixerit1017 se scire esse in gratia sed credere, prout et credere seu putare poterat, actentis supradictis, licet revelatione speciali hoc scire certitudinaliter potuerit, ut notum est ; quemadmodum ergo signis aliquibus conjecturamur an simus in gratia, etiam de aliis an sint in gratia, ex quibusdam signis seu indiciis, ut quia libenter verba Dei audiunt, juxta illud Qui ex Deo est, verba Dei audit et aliis, etc. quanquam nullus certitudinaliter, nisi per revelationem, scire valeat an amore vel odio dignus sit, sic et in proposito quod revelationes, de quibus queritur, a Deo processerint, est ex signis supradictis et aliis pluribus ex | processu eliciendis verisimiliter presumendum. Et ad hoc est notabile dictum Bernardi de discretione spirituum loquentis in sermone Magister gentium, ubi sic inquit : Quia spirituum diversa sunt genera, necessaria est nobis eorum discretio, presertim cum ab apostolo didicerimus non omni spiritui esse credendum ; videri enim potest minus evidens, ei qui parum exercitatos habet sensus, 277LA 287-288omnem cogitationem non alterius quanti ipsius humani spiritus esse sermonem, quod non ita esse et certa fidei virtus probat, et divinarum testimonia scripturarum. Audiam, inquit propheta, non quid ego loquar, sed quid loquatur in me Dominus meus ; et alius propheta : Angelus, inquit, qui loquebatur in me etc. [Zacharie II. 3] et in psalmis didicimus fieri immissiones per angelos malos. Esse tamen spiritum carnis non bonum manifeste Paulus apostolus judicat, ubi quosdam inflatos spiritu carnis sue esse testatur, et esse etiam spiritum hujus mundi declarat, ubi gloriatur in Domino pro se pariter et pro discipulis suis quod non eum acceperant, sed spiritum qui a Deo est. Sunt ergo hii duo satellites maligni illius principis tenebrarum, ut dominetur spiritus nequitie spiritui carnis et spiritui hujus mundi. Quisquam ergo ex his tribus spiritibus spiritui nostro loquitur, ne credamus eis, quoniam sanguinem sitiunt, non quidem corporum sed, quod gravius est, animarum, sed spiritui qui spiritualis omni natura est, a sermonibus eorum cognoscimus nos, et quis spiritus sit qui loquatur, ipsa suggestio declarabit. Semper spiritus carnis mollia, spiritus mundi vana, spiritus malitie semper amara loquitur. Quotiens ergo importune, ut assolet, carnalis cogitatio mentem pulsat, verbi gratia cum de cibo, de potu, de somno ceterisque similibus ad carnis curam pertinentibus, cogitantes humano quodam inardescimus desiderio, certum sit nobis spiritum carnis esse locutum, et tanquam adversarium repellamus. Cum autem nec de illecebris carnis, sed de ambitione, de jactantia, de arrogantia ceterisque similibus cogitatio vana loquatur in cordibus nostris, spiritus mundi est qui loquitur, longe perniciosior hostis et majori sollicitudine repellendus. Interdum vero satellitibus ipsis terga mittentibus, princeps ipse his iram magnam, tanquam leo rugiens insurgit adversus nos, cum videlicet non ad voluptatem carnis aut seculi vanitatem, sed ad nostram impatientiam, ad invidiam, ad amaritudinem animi provocamur, importune ingerendo si quid minus amicabiliter minusve discrete factum videtur, aut dic-|-tum, si qua denique, aut in signo, aut in opere quolibet, dari videtur 278LA 288indignationis occasio, materia ; huic autem cogitationi non aliter quam ipsi diabolo resistendum est, nec aliter ab eo quam ab ipsa proditione cavendum, sed hujus specialiter astucias nosse necesse est, hujus cogitationes non expedit ignorare. Interdum enim transfiguratur se malignus ille et nequam spiritus in angelum lucis, ut virtutis simulatione plus noceat, sed et tunc quoque, si diligenter advertimus. nunquam nisi amaritudinis et discordie seminaria spargit. Suadet enim nonnullis singularia jejunia quedam, unde ceteri scandalizarentur, non quia diligat jejunium, sed quia scandalo delectetur ; multa quoque in hunc modum solet afferre. Fit tamen aliquando ut spiritus noster, a quolibet horum trium crebro superatus, et servus additus illis, heu ! in suam ipsius perniciem vicem illius agat, ut jam, sine omni spiritus alterius suggestione, ipsa ex se anima, ut voluptuosas aut vanas aut amaras pariat cogitationes ; jam vero facile, ut arbitrer, posse discerni, quando spiritus noster est1018 qui loquitur, quando verum loquentem alterum audiat quemlibet e tribus illis1019. Sed quis refert quicumque loquatur, dum unum et idem sit quod loquuntur. Quid refert personam loquentis nosse, dum constet perniciosum esse quod loquitur. Si inimicus est, resiste viriliter in initio, si tuus ipse spiritus est, argue eum et miserabiliter plange quod in tantam miseriam et tantam miserabilem devenerit servitutem. Quotiens vero de affligendo corpore, humiliando corde, servanda virtute et caritate exhibenda, seu ceteris virtutibus acquirendis, conservandis, amplificandis salubris cogitatio in mentem versatur, divinus sine dubio spiritus est, aut per seipsum sane aut per angelum suum. Et quemadmodum de maligno et humano spiritu dictum est, sic de angelico atque divino : Nec facile est quis loquatur discernere nec ignorare periculosum, presertim cum certum sit angelum bonum numquam loqui a semetipso, sed Deum esse qui loquitur in ipso. Hec Bernardus ubi supra. Et esto quod aliter esset presumendum ut quod essent adinventiones ab ea conficte aut demonum 279LA 288-289illusiones, quibus etiam assensisset seu credidisset, non ob hoc esset aut fuisset materia heresis, sed potius sortilegium aut divinatio, quod pena suspensionis et excommunicationis veniret puniendum, si in eis debite monita perseveraret, c. Episcopi, cum similibus XXVI q. V1020 [D. G. II. 26. 5. 12]. Preterea non eo ipso, quod quis | errat, dicitur hereticus, si veritate intellecta paratus est corrigi, ut c. Hec est fides XXIV q. I [D. G. II. 24. 1. 14] et c. Dicit Apostolus q. III [D. G. II. 24. 3. 29]. Ad quod est glossa notabilis id c. Nec licuit, in verbo recipiendam XVII di. [D. G. I. 17. 4]. Ad heresim enim duo requiruntur : videlicet error in ratione, de bis que quis credere tenetur, seu que ad religionem fidei pertinent, et pertinacia seu obstinatio in voluntate, ut in dicto c. Dicit apostolus, ibi nulla pertinaci animositate defendunt. Et hoc expresse tenet Archidiaconus post Petrum et Thomam in c. Heresis. XXIIII q. III1021 [D. G. II. 24. 3. 29]. Ob hoc dicit Innocentius, in titulo De summa Trinitate et fide catholica, in fine. In tantum autem valet implicita fides, ut1022 dicunt quidam, quod si aliquis eam habet, scilicet quia credit quidquid Ecclesia credit, sed falso opinatur et ratione naturali motus quod Pater major vel prior Filio sit, vel quod tres Persone sint tres res a se invicem distantes, quod non est hereticus, nec peccet, dummodo hunc errorem suum non defendat ; et hoc ipsum credit, quia credit sic Ecclesiam credere et suam opinionem fidei Ecclesie supponit, quia, licet sic male opinetur, tamen non est illa fides sua, ymo fides sua est fides Ecclesie, ut in c. Damnamus [X^a I. 1. 2], circa finem illo titulo, et canone allegato. Cum ergo hec de qua queritur nullum errorem contra fidem confessa fuerit, prout nec contra eam extitit probatio, cum nulle probationes a suis confessionibus alie facte fuerint, ymo per expressum dixerit quod si aliquid dixisset contra fidem, illud sustinere non vellet, et per clericos sibi ostenderetur in quo errasset, sciens, ut dicebat, quid tunc esset actura. Constat 280LA 289-290manifeste nullam substinuisse materiam heresis, vel erroris in fide, nullamque pertinaciam aut obstinationem de sua parte fuisse.

Rursus mutatio habitus longi in brevem, seu muliebris in virilem, materia seu fundamentum predicti processus esse non valuit, attento maxime quod ad levandum obsidionem predictam dirigebatur, et sic omnia sibi videbantur mandata seu concessa, sine quibus expedite hoc facere non posset, juxta maximam juris : aliquo concesso, conceduntur omnia sine quibus, sicut et prohibito aliquo, prohibentur et omnia quibus pervenitur ad illud, ut in juribus vulga-|-tis. Insuper neque in veteri Testamento neque novo prohibetur quod supra dictum est, presertim in casu presenti et qui se offerebat ; quod ut planum fiat, primo videamus auctoritatem vet. Testamenti, Deuteronomii XXII° [5], ubi sic dicitur : Non induetur mulier veste virili : abominabilis est enim qui hoc facit. Super quo dicit de Lira in verbo virili quod exponunt doctores aliqui et bene, ut credit, quod hoc intelligitur de armis quibus viri utuntur : unde in hebreo habetur non enim vas viri super mulierem et accipitur alibi vas in Scriptura pro armatura. Unde primo Regum XX° [40] dicitur de Jonatha : Tradidit puero arma sua in hebreo habetur vasa. Prohibetur autem hic quod mulier non portat arma viri, tum quia est indecens mulieri et presumptuosum, tum quia pro tunc erat superstitiosum, quia gentiles mulieres in sacris Martis portabant arma viri et in sacris Veneris viri portabant ornamenta mulierum et instrumenta earum, ut pote colum, fulsum et similia. Ideo subdit : Abominabilis apud Deum qui hoc facit. Abominatio enim in sacra Scriptura communiter accipitur pro ydolatria seu pro aliquo ad ydolatriam pertinente. Si autem littera predicta intelligatur de veste communi, prohibetur ibi talis usus vel potius abusus quia est occasio libidinis, quia mulier in veste virili posset licentius cum hominibus luxuriam exercere, et similiter vir in veste mulierum, quia liberius posset loca secreta mulierum ingredi. Hec de Lira ubi supra. Ex quo videtur quod accipiendo supradictam prohibitionem veteris Testamenti 281LA 290-291ad litteram ut jacet, eam scilicet intelligendo de veste communi et non de armis, adhuc tamen non obstaret ad intellectum supradictum, quia non usus sed abusus propter ydolatriam et1023 luxuriam vitandas videretur esse prohibitus, prout in simili ditius de cibis, a quibus Augustinus in libro De doctrina christiana et habetur in c. Quisquis XLI di. [D. G. I. 41. 1]. In omnibus enim talibus non usus eorum, sed libido inculpanda est. Que igitur locis et temporibus et personis conveniunt diligenter attendendum est, ne temere flagitia reprehendamus. Fieri enim potest ut sine aliquo vitio cupidinis vel voracitatis pretiosissimo cibo sapiens utatur, insipiens autem fetidissima gule flamma in vilissimum cibum ardescat, et sanius quisque maluerit more Domini pisce vesci quam lenticula more Esau nepotis Abrahe, aut ordeo more jumentorum, super quo dicit glossa in verbo libi-|-do, quod potius consideranda est causa facti quam ipsum factum [D. G. I. 29. 1]. Sic XXIII, q. IV et XXIX di. Sciendum simile in dictis, nam intelligentia dictorum ex causis est assumenda dicendi1024, c. Intelligentia, De verborum significatione [X^a V. 40. 6] ; c. Cum dilecti, circa medium [X^a V. 1. 18], ibique tales sunt ut ad bonum et malum valeant retorqueri, et ideo debent judicari ex causa, titulo De accusationibus, ad quod est glossa notabilis in verba Ex causa, que dicit etiam tempus esse attendendum semper, c. finale De transactionibus [X^a I. 36] et c. Non omnis v q. V [D. G. II. 5. 5. 2]. Non enim ex sua natura seu per se vel a suo genere illicitus est habitus brevis vel virilis mulieri, sed ob causam supradictam et decentiam majorem seu honestatem propter sexus mulierum verecundiam servandam, juxta quod dicit apostolus [I ad Cor. XII. 23] infirmis membris honorem abundantiorem circundamus. Cum igitur cessarent omnes cause deferendi habitum muliebrem sive longum, que supradicte sunt ymo et tempus in quo et locus ad quem aliud exigerent, ut notum est, cum esset obsidio levanda, etc. non mirum et sine injuria habitum potuit mutare cum non quereret hoc pretextu se mulierem occultare, 282LA 291-292sed publicasset et continuo manuteneret se esse puellam a Deo missam etc. Ex quo nulla prava aut corrupta intentio notari1025 valebat, quare etc. Quidquid enim agant homines intentio judicat omnes ; proposito enim et voluntate maleficia distinguntur, c. Cum voluntate in principio, De sententia excommunicationis [X^a V. 39. 54] ; l. Qui injurie, in principio, ff. De furtis [Dig. XLVII. 2. 53]. Ad cor enim et spontaneas voluntates respicit Deus et non ad actus [D. G. II] c. XV qu. I etc. Ad novum autem Testamentum veniendo, etsi in eo dicatur mulierem velatam esse debere, prima ad Corinthios XI° [6], de velamento capitis dumtaxat fit ibi mentio, unde ibi dicitur : Si turpe est mulieri tonderi aut decalvari, velet caput suum, et prima ad Corinthios II Similiter et mulieres in habito ornato cum verecundia et sobrietate ornantes se non in tortis crinibus aut auro, aut margaritis, vel veste pretiosa… Que verba ultima sunt intelligenda secundum N. de Lira, ut videtur curiositas et pretiositas, ultra mo-|-dum status et persone, quia sunt signa curiositatis et incitant ad peccatum luxurie ; et sequitur in textu sed quod decet mulieres etc., scilicet habere vestes honestas et simplices, ut exponit idem de Lira. Ex quibus apparet quod per novum Testamentum non astringuntur mulieres ad deferendum longas vestes, quas muliebres dicimus, sed honestas et simplices. Ad legem autem canonicam descendando, seu constitutiones Ecclesie, constat quod per eas non inhibetur susceptio brevis habitus seu virilis, presertim causis intervenientibus, propter quas brevi sit utendum. Et ad hoc est capitulum Si qua mulier suo proposito, XXX di. [D. G. I. 30. 6] cum sua glossa, ubi dicitur per glossam in verbo proposito, in dicto capitulo Si qua mulier, quod proprie facit ad propositum : que magis est habilis et magis parata est, in scissa veste, quam in clausa ad meretricandum. Et Archidiaconus, super verbo proposito, dicit malo, scilicet meretricio, secus si bonum habet propositum, scilicet ut peregre proficiscatur, vel ut castitatem servet cum alias timeat de ea amittenda, vel si alius necessitatis 283LA 292-293casus occurreret, non peccat, si virili veste utatur tunc, ut facilius periculum possit vitare, vel bonum opus et honestum propositum perficere, secundum Huguc. ibi. Quod enim deformatio seu mutatio habitus ex causa concedatur, seu etiam permittatur, est textus in c. Deus qui, De vita et honestate clericorum [X^a III. 1. 11]. Ymo etiam episcopus non posset constitutionem facere super habitu mulierum, tali vel tali deferendo1026, dissentientibus viris ; quin, quoad hoc tenerentur mulieres viris suis plus obedire quam episcopo, ut tenet Joan. Andree in suo Memoriali1027 super regulis juris, Ea que, De regulis juris libro VI°. Quod videtur in hac materia notandum, cum ergo et propter castitatem servandam, quia inter viros erat conservatura, et propter honestum propositum, ymo etiam sibi, ut dicit, a Deo injunctum, videlicet1028 propter deffensionem regni et deperditi reparationem, cujus regni erat incola, hoc faceret, et sic subdita, merito debuit excusari. Et de velamine capitis mulieris est textus in § E contra XV q. III [D. G. II. 15. 3. pr] et in c. Mulier, cum sequentibus et c. Hec imago XXXIII q. ult. [D. G. II. 33. 5. 17 et 13].

Preterea delatio armorum cum motione guerre minus videtur | potuisse accipi pro fundamento seu materia heresis, propter rationes predictas, maxime cum nullo jure caveatur mulieres prohiberi seu arceri a susceptione armorum, presertim ubi de parte principis, cujus sunt subjecte, justum bellum geritur, de rebus scilicet repetendis aut propulsandorum hominum causa, c. Justum XXXIII q. II1029 [D. G. II. 23. 2. 1], que sunt verba Ysidori Ethimologie. Hujusmodi autem erat bellum quod gerebatur de parte regis, quia pro recuperanda magna parte sui regni, ab adversariis usurpata, et propulsandorum hominum scilicet adversariorum causa, eorum maxime et quam primum qui obsidionem tenebant ante civitatem Aurelianensem ; quod bellum potest dici deffensivum et non invasivum, ad quod in neccesitate omnes 284LA 293-294utriusque sexus parari et attingi tenentur, tam pro statu et persona singulari uniuscujusque, quam pro utilitate publica conservanda, cujus quilibet est membrum, et maxime ab effusione sanguinis quantum est possibile abstinendo, prout et hec de qua queritur fecit, quod non videtur absque Dei speciali gratia et providentia factum. Et si longius discurrere liceat, reperiemus mulieres quandoque cum viris simul ad bella progredi, quandoque solas ut Amazones, quarum regina fuit Panthasilea, de quo mulierum bello loquitur Isidorus ; loquitur etiam Orosius et Historia Trojana et Petrus Bercorii in suo Reductorio morali, libro XIIII, c. Amazonia, ubi allegat supradictos. Ceterum ubi sepedicta Puella in premissis aut aliquo premissorum deliquisset, non tamen ex his aut aliquo eorum haberetur materia inquirende heresis contra eam, quia non omnis delinquens est hereticus, alioquin sequeretur omne delictum esse heresim. Ob hoc dicit glossa notabilis Joan. Andree in Clementina I, De usuris [Clem. V. 5. 1], quod hereticus est male sentiens de articulis fidei vel sacramentis, c. Ad abolendam, in principio, De hereticis [X^a V. 7. 9], et etiam qui perversum habet dogma, etc. ut qui asserit exercere usuras non esse peccatum. Usurarius enim, licet graviter peccet exercendo usuras, non tamen est hereticus, nisi pertinaciter affirmet exercere usuras non esse peccatum, ut in dicta Clementina a contrario sensu. Ex quo clare apparet, tam ex delatione habitus virilis, aut armorum, non valuisse dici hereticam.

Insuper etiam adorationes cum servitiis et missis, quas dicitur procurasse, aut ejus nomine factas ratas habuisse, materiam memo-|-rati processus dicere non valemus, cum de his non constet quoquomodo. Neque enim quidquid confessa est dicta Puella de hujusmodi adorationibus et ceteris, neque per testes aut alias quidquid probatum est, cum in processu nil aliud pro probationibus quam confessiones ejus habeantur, quare, etc. Verum ubi quidquid de hujusmodi adorationibus, missis, servitiis aut aliis reperietur esse factum, non tamen hoc ei obesse deberet, presertim in tam gravi materia cujusmodi est heresis, maxime cum non reperiatur eas procurasse, aut 285LA 294-295eas etiam eidem factas, si que facte fuerint, complacendi animo approbasse, quare non veniunt eidem imputande. Vasis enim ire nunquam Deus interitum redderet, nisi spontaneum reperirentur habere delictum ; c. Nabuchodonosor, item Vasis XXXII q. IIII1 [D. G. II. 23. 4. 22 et 23]. Imo, quod amplius est, si aliquid propter bonum et licitum facimus, et malum preter intentionem nostram inde contingat, absit ut nobis imputetur : c. De occidendis XXIII q. v1030 [D. G. II. 23. 5. 8]. Et si pauperes ad eam confugientes et eam honorantes adoratione dulie, gratiam Dei in ea cognoscentes, benigne receperit, nullus sane mentis eam ob hoc reprehensibilem judicaret ; ymo potius commendaret, cum in eos admittendo ad se et caritative tractaverit, confortando et consolando desolatos, misericordie opera exercuerit abundanter ; pro quo misericordiam consequi meruit et non miseriam seu detrimentum, nam veritate teste : Beati misericordes quoniam misericordiam consequentur. Et sic milia fuit materia processus.

Nec in contrarium faciunt que sequuntur, super quibus aliqui se fundasse videntur, qui in materia opiniones ad eam velut hereticam judicandam dederunt. Primo enim cum dicitur quod dicenti se missam a Deo non est credendum, nisi signo aut scripture testimonio hoc indicet, c. Cum ex injuncto, in § Quod si forte De hereticis [X^a V. 7. 12], et c. Si quis prepropera1031 L di. [D. G. I. 50. 27]. Ad hec multipliciter respondetur : primo quod Anglicis seu adversariis regis non dirigebatur Puella, sed potius contra eos, id est eorum intentum ; ideo non tenebatur eis signum aut scripture testimonium defferre, neque enim petivit ab eis ut sibi fides adhiberetur in dicendis per eam, ad eosque coacta venit, velut per violentiam capta et ducta, et quam in | processu criminali captivam tenuerunt ; unde cum super hoc, scilicet hujusmodi revelationibus, an et quomodo a Deo essent, interrogaretur respondens quod sibi videbatur, subjungebat quod sibi crederent si vellent. Preterea, sive ei esset credendum 286LA 295per adversarios, sive non, ad propositum non facit, cum hic de materia heresis queratur, cujusmodi esse non potuerunt revelationes sepedicte, ut patet ex predictis. Quanquam forsan aliquibus videretur ipsam dixisse et testimonium scripture seu fame vulgate, in eo quod recitat prophetiam dici de puella ventura de Bosco-Canuti, a cujus finibus processit etc. et signum tam prenosticum seu prenosticativum, quod est de futuro, quam rememorativum, quod est de preterito dixisse, cum dixerit ad obsidionem ante villam Aurelianensem positam levandum esse missam, que tempore sui processus erat levata, et sic de preterito, quam quod infra septennium adversarii majus vadium in Francia perderent, quod tunc erat de futuro, nunc autem adimpletum videmus. Quare eisdem signo et scripture testimonio saltem simul junctis poterant adversarii credere, si voluissent, maxime cum de ipsius patientia mirabili, abstinentia grandi et illustratione qua ad cunctas et singulas questiones, etiam difficilimas eidem propositas, coram eis constanter respondit, in tantum ut confusi viderentur interrogantes, fuerunt oculatim informati, propter que eam et ejus facta a Deo potius procedere quam alias existimare debuerunt ; actentis presertim eorum decadentia continua, prout predixerat, regis et suorum convalescentia ac istorum futurorum que predicebat, prout et omnia venerunt ; faciendo etiam differentiam inter Burgundos et Anglicos, dicit pacem cum Burgundis esse fiendam, alias subjugarentur a rege, Anglicos veto esse expellendos, quod hodie completum videmus. Dixit preterea, post dictam obsidionem levatam, Anglicos majus vadium in regno relicturos infra septennium, et quod non expectaretur septennium, sed plus quam annus, quod completum cernimus, prout et quod hec ita fieri poterant verisimiliter conjecturari attenta continua decadentia eorum supradictorum tam gravi et manifesta quam clare percipiebant. Quare, quod hec a Deo haberet, erat verisimiliter presumendum. Dicitur enim Actuum V° [38-39], qualiter Gamaliel occultus discipulus Christi, videns Judeos apostolis adversari, ex eo quod apostoli Christum crucifixum et legem novam predicabant, propter quod 287LA 295-296fuerunt incarcerati et postea divina virtute soluti, dixit Judeis : | Discedite ab hominibus istis et sinite illos, quoniam si est ex hominibus consilium hoc [aut] opus, dissolvetur ; si vero ex Deo est, non poteritis dissolvere illud, ne forte [et]1032 Deo repugnare videamini. Unde et Gregorius, tractans de diversis statibus et modis prophetie in Homelia super Ezechiel, sic inquit : Qua in re inter prophetas veros et falsos ista distantia est, quia si aliquando prophete veri per suum spiritum dicunt scilicet falsum, hoc ab auditorum mentibus per Spiritum Sanctum eruditi citius corrigunt. Prophete autem falsi et falsa denuntiant et alieni a Sancto Spiritu1033 in sua falsitate perdurant. Quare, etc. Preterea spiritum prophetie habuisse videtur, cum quo ad omne genus ipsius prophetie, saltem quoad tempus presens occultum quidem et longe a cognitione, et futurum ex arbitrio etiam humano dependens, que duo sub prophetia continentur, que ab aliquibus diffinitur quod est rerum latentium preteritarum, vel presentium, vel futurarum, ex divina inspiratione manifestatio. Agnovit enim Robertum de Baudricuria, regem similiter, ex revelatione sue lucis, quos alias non viderat, ut dicit. Cognovit preterea, quod longe erat ab ea, ensem absconditum circa altare sub terra, in ecclesia sancte Katherine de Fierboys. Futura etiam prescivit et que certitudinaliter, ut dicebat, sciebat, sicut sciebat presentes coram ea suum processum facientes. Quid ultra : habet Augustinus et recitatur in c. Nec mirum in § Preterea, V. Semper ergo dyabolus XXVI q. V [D. G. II. 26. 5. 14], quod semper dyabolus sub velamine latens, prodit se, dum ea confringit que adhereant personis per quas fallere nictitur. Inde est quod sancti viri et spirituales, qui, teste apostolo, omnia judicant et a nemine judicantur, et teste Gregorio in Dialogorum IV°, intimo sapore discernunt inter malos et bonos spiritus, seu revelationes et illusiones, ut sciant quid a bono spiritu percipiant, et quid ab illusione patiantur, bene cognoscentes an spiritus eis apparens sit bonus vel malignus, prout de sancto Martino in sua vita 288LA 296-297legitur, cui malignus apparuit purpuratus, et sancto Benedicto et pluribus aliis. Unde, cum hec sit confessa hujusmodi discretionem spirituum habere a Deo, nihilque asserat sibi apparuisse in quo fictio aut illusio seu falsitas notari possit, nihilque dixerit quod sit adversum legi Dei, ymo potius conformiter ad ipsam, tam de sua salute particulari, quam ipse Deus, prout et cu-|-juslibet desiderat potius quam peccatoris mortem, quam de recuperatione regni per regem tanquam heredem verum, legitimum et naturalem, juxta illud apostoli : Si filius ergo heres, nimirum si in bonam partem accipiende sint potius quam in malam, cum etiam non statim debeamus dicere, ubi de delictis agitur, aliquid esse vitiosum. Nam dubia in meliorem partem, ut supra dictum est, interpretranda sunt c. Estote, De regulis juris [X^a V. 41. 2], ut de hoc est glossa notabilis cum textu in c. Quisquis, in verbo flagitia XLI di. [D. G. I. 41. 1] Rursus et quod majus est, esto quod fuissent illusiones seque malignus sub specie boni ostendisset, eumque credens bonum, eidem assensisset seu credidisset, nullum malum de se et ex sua natura postea ob hoc perpetrans, non eo magis diceretur heretica, ymo nec in fide suspecta haberetur. Esto quod de hoc constaret, ut de hoc est textus expressus in c., ita videtur verbis dyabolus nonnunquam in angelum lucis se transformat, nec est periculosus error, si tunc credatur esse bonus, cum se bonum simulat. Si igitur tunc ab aliquo simplici quereret an sue beatitudinis vellet esse particeps, et ille responderet se in ejus consortium velle transire, nunquam dicendus esset1034 consensisse in consortium dyabolice damnationis, an non potius in participationem claritatis eterne. Item si quis hereticorum, nomine Augustin !, vel Ambrosii, vel Jeronimi, alicui catholicorum se offerret atque ad sue fidei imitationem provocaret, si ille preberet assensum, in cujus fidei sententiam consensisse diceretur, non in hereticorum sectam, sed integritatem fidei catholice quam ille hereticus se mentiebatur habere ; in quo expresse conveniunt Bartholomeus et Archidiaconus post 289LA 297-298alios. Ex quo evidenter, ut videtur, apparet memoratam Puellam nullo modo de heresi potuisse judicari, nec valet si dicatur angelum ei apparentem et sanctas similiter ei apparentes non potuisse ab ea corporaliter videri, cum sint spiritus incorporales, etc. Non enim minor est potestas, ymo major bonis spiritibus quam malignis qui, ut dictum est, se transformant in angelum lucis ; secunda ad Corinthios XI°, sic inquit : Ipse Sathanas transfigurat se in angelum lucis et hoc dupliciter. Uno modo visibiliter corpus sibi assumendo, sicut apparuit beato Martino et multis aliis et multos sic decepit ; alio modo invisibiliter, sicut beato Francisco volens ipsum retrahere a penitentie rigore, aliquando pervertendo | judicium sensuum, faciendo apparere quod non est et multis aliis modis. Propter quod dicit beatus Johannes prima canonica, cap. IV [1] : Probate spiritus utrum ex Deo sint, propter quod Josue, cap. V [13], dixit angelo sibi apparenti in campo Jericho : Noster es an adversariorum ? Preterea Abrahe, Jacob et pluribus aliis, de quibus in sacra Scriptura angeli corporaliter et visibiliter apparuerunt. In vitis plurium sanctorum et sanctarum leguntur anime beatorum visibiliter et corporaliter apparuisse ; quare, etc. Insuper nec movere debuit aliquos habitus brevis. quem gestabat Puella, ad eam judicandum, etiam accipiendo veterem legem ad litteram Deuteronomii, cap. XXII° allegato. Nam esto quod prohibitio illa deberet intelligi ad litteram de veste virili absolute, seu in quocumque casu, cum non sit de preceptis Decalogi neque hoc modo, scilicet generaliter et indistincte eam accipiendo, possit esse conclusio mediate vel immediate dependens ex dicto Decalogo, necesse est ut diceretur eam inter cerimonialia aut judicialia precepta connumerari, et sic eam generaliter et ad litteram sic acceptam mortiferam esse, aut saltem mortuam, post publicationem nove legis, cum legalia a predicta publicatione vigorem perdiderint, et sic standum sit quoad dictum habitum tam legis novi Testamenti quam constitutionum canonicarum ordinationibus et usibus, de quibus satis superius dictum est. Rursus delatio 290LA 298-299armorum et ipsorum armatorum ad bellum invitatio1035 ad recuperationem regni et pacem in eo procurandam, propter que fuisse sanguinis sitibunda et seditionaria etc. ab aliquibus judicata est, inducere non debuerunt ad eam condemnandum, presertim sub titulo et nomine heresis, cum etiam plures sancte mulieres salutem regnorum procurasse reperiantur, ut Debhora, Judicum IV°, et Judith, Esther et plures alie absque detrimento pudoris et nota infamie ; quin ymo ex hoc laudantur, prout et laudari meruerunt ; nullumque occident dicta Puella pacemque etiam litteris de ea re adversariis prius missis habere curaverit, ut in eisdem de quibusin processu apparet. Et sic undiquaque evanescunt pretense materie per judicantes. Que attento quod in dictis revelationibus continue perseverabat, erat penitus sue consciencie relinquenda, et sibi committendum an eisdem fidem haberet, vel non, presertim cum eisdem revelationibus continue inniteretur et agendo que fecerat seu egerat, ac etiam respondendo in processu que dicebat, ad quod bene facere videtur c. Nisi cum pridem, | in fine De renunciatione [X^a I. 9. 10] : ubi episcopus persistens in postulatione cedendi, asserens sibi fuisse revelatum, sue conscientie relinquitur, etc., ut ibi.

Sed ad formam processus descendendo, accipiendo formam sive ordinem processus in genere, tara pro forma substantiali, sive necessitatis, quam minus principali, seu congruitatis, dividetur ipsa forma, ad instar ejus quod dictum est de materia, in quatuor partes seu articulos, videlicet in judicantes, ut videamus an judices competentes fuerint ; in formam processus, an rite fuerit observata, usque ad sententiam diffinitivam exclusive, et recusationem qua renuit, ut dicunt, se submisisse Ecclesie quam representare dicebant judicio, ut de ea videatur an juste processerit ; et ipsam sententiam que duplex est, videlicet primam lapsus pretensi, et secundam relapsus etiam pretensi una cum abjuratione.

Ad primam partem seu articulum veniendo, que est de judicantibus, an scilicet judices fuerint competentes, esto 291LA 299-300quod materiam debitam habuissent, hoc est esto quod dicta Puella fuisset heretica, videtur supposita materia episcopum Belvacensem tanquam ordinarium fuisse judicem competentem, saltem ipso jure, licet non in effectu, obstantibus pluribus, una cum recusatione de qua postea dicetur ; et hoc supposito eum habuisse collegam cum debita potestate, cum ordinarius sine inquisitore et inquisitor sine ordinario ad sententiam diffinitivam in materia heresis procedere non possint etc. Nam certum est quod episcopi sunt ordinarii judices delinquentium in suis diocesibus c. I cum similibus, De officio judicis ordinarii [X^a I. 31]. Hereticus autem in omni loco1036 delinquere videtur, in celo, mari et terra, etiam ubicumque fuerit l. Arriani, De hereticis [C. i. 8], ut tenet Jacobus de Ravanis, licet Petrus de Bellapertica videatur in contrarium, ut recitat cujus in l. I, c. De summa Trinitate et fide catholica [C. I. 4]. Et sic territorio accomodato, cognoscere potuit quoniam fuit ex sui persona, suppositis supradictis, scilicet materia et potestate inquisitoris seu sui vicarii, que omnia videntur defuisse. Primo materia defuit, unde satis superius dictum est ; secundo quia inquisitores heretice pravitatis non possunt inquirere, nisi de his que heresim sapiunt manifeste, c. Accusatus § Sane, De hereticis, li. VI° [VI° V. 2. 8] : unde, ut ibi habetur, de sortilegiis et divinationibus non inquirunt nisi, etc. In quo | videtur minus discrete egisse vicarius pretensus, qui supradicto processui se immiscuit, cum nulla esset materia heresis, neque manifesta neque non manifesta, ut ex precedentibus satis apparuit. Rursus de potestate delegantis dictum vicarium non constat in processu, quare, etc., c. Cum in jure cum glossa notabili in verbo De mandato sedis apostolice, De officio delegati [X^a I. 29. 31]. Quod maxime procederet ubi neque per famam, aut alias, de ipsius potestate presumeretur. Preterea judex procedens cum eo, qui non est judex, esto quod alias esset judex, nihil agit, voluntate et potestate sibi mutuo adversantibus, c. Cum super in fine, titulo allegato [X^a I. 29. 23]. Quare episcopus cum vicario procedens, nihil videtur egisse, 292LA 300-301licet quibusdam videretur, c. Illud [X^a I. 33. 5] cum similibus, in delegatis pluribus procedere, et non in ordinario et delegato.

Iterum ad recusationem descendendo, certum est quod sufficit recusationem proponere, licet non probetur, et ea proposita, potest libere recedere recusans, nec valet processus postea agitatus, c. Accedens [X^a I. 38. 10], ut, lite non contestata, non procedatur ad testium receptionem, ut ibi notat Joan. Andree post alios. Unde, cum dictus episcopus fuerit recusatus, ut patet, in principio processus, ubi requiritur a Puella episcopus in omnem eventum, ut saltem velit viros ecclesiasticos de partibus istis Francie eque bene sicut et Anglie convocare, in quo patet recusatio, cum omni tamen humilitate et temperamento, et id patet in pluribus passibus ipsius processus, et sic cum suspicio esset notoria, debuit abstinere supradictus episcopus ; ex alio etiam supersedere debuit, presertim cum hic de gravi, ymo gravissima materia ageretur, quia de revelationibus et apparitionibus fidem tangentibus ad etiam unum regnum, occultis quidem et dubitatis, et in quibus petivit sepius Puella eam duci ad sedem apostolicam, pro quo facit quod de majoribus causis referendis ad sedem apostolicam dicitur in c. Ut debitus, in fine, De appellationibus [X^a II. 28. 59]. Ymo et dictus episcopus arduitatem materie attendons, ac ipsius difficile judicium, debuit proprio motu causam ipsam ad sedem apostolicam remittere, aut saltem eamdem quid esset acturus | consulere, ad quod facit quod notat Hostiensis in Summa sua, titulo De officio legati, § Quod species legatorum, verbo ad sedem majores, et quod notat Joan. Andree in dicto c. Ut debitus in fine, post alios doctores. Abstinere etiam debuit presertim a condemnatione cum de occultis [non] judicet Ecclesia. Propter quod dicit Archidiaconus, post Huguccionem, quod in tribus casibus quis relinquitur suo judicio, inter quos unus est cum deficit judicium, et hoc dupliciter, scilicet vel propter personam que non potest judicare XVII di. c. Huic [D. G. I. 17. 3], et Nunc autem XX di. [D. G. I. 21. 7], vel propter crimen quod occultatum 293LA 301-302esset, XXXIII di. c. Habuisse [D. G. I. 33. 7], XXXV q. VI Si duo [D. G. II. 35. 6. 4], II q. V Consuluisti [D. G. II. 2. 5. 20]1037. Quare ex supradictis concluditur predictum episcopum Belvacensem non potuisse cum effectu seu valide, etiam cum pretensi inquisitoris vicario, judicare, presertim sententiam condemnatoriam ad causam heresis in eam promulgando.

Sed ad secundam partem seu articulum forme descendendo, videlicet ad deductionem ipsius processus et ad formam seu ordinem in ipso obtentum, videtur processus ipse in pluribus defectivus et vitiosus, talibusque defectibus subjectus, quod locus fuit appellationi tanquam a gravaminibus Puelle illatis, esto quod per taciturnitatem aliquibus forsitan videantur tegi, quod de jure et equitate etiam non scripta videretur procedere et intelligentibus que agebantur, et valentibus per appellationem et alia juris remedia se protegere, non autem in ignorantibus simplicibus, non intelligentibus, ac etiam non valentibus, ymo impossibilitatis ad se deffendendum per appellationem et alia juris remedia ; cujusmodi fuit dicta Puella, ut dictum est, processu pendente, que in sui libertate nusquam fuit, sed continue detenta et incarcerata, nullum consilium aut auxilium penitus habens ab homine1038, propter que dici non potest dictis defectibus, que gravamina dici possunt, etiam tacite consensisse ; tum ob suam juventutem et simplicitatem non potuit plene comprehendere quid ageretur contra eam et minis resistere, omni humana potestate destituta ; sicque ea tegi aut ab eis recessum esse per dictam Puellam per tacitum consensum absurdum est dicere, ut videtur, cum nil sit | tam contrarium consensui quam error, seu ignorantia, nihilque adversus vim seu potentiam valeat impotentia seu imbecillitas. In primis igitur deficit forma processus in eo quod non apparet de inquisitione preparatoria, que permitti debuit super infamia, aut suspicione, in materia fidei contra dictam Johannam ; qua tamen pretermissa, licitum fuit dicte Puelle conqueri cum ad veritatem 294LA 302-303onerum impositorum sciendam seu inquirendam procedere vellent, prout et nisi sunt procedere, c. Cum oporteat cum pluribus aliis De accusationibus [X^a V. 1. 19] et c. I et II, eodem titulo, libro VI° [Sexte V. 1. 1 et 2]. Quod tamen fuit necesse, maxime cum dicta Puella non reperiatur apud bonos et graves fuisse de heresi diffamata, aut in fide suspecta, sed potius fidelis et catholica. Secundo, in exactione juramenti, gravata extitit et ob hoc processus deffectivus ; et hoc dupliciter. Primo in eo quod cogebatur ad omnia inquisita, etiam quecunque et quantumcunque occulta, per juramentum respondere, et de respondendo generaliter et absolute quibuscumque interrogandis compellebatur, cum tamen de eis tantum debuisset per juramentum cogi ad respondendum de quibus erat diffamata, seu in fide suspecta aut notata ; unde locus fuit appellationi juxta ea que habentur in c. Qualiter et quando debeat in § Debet, cum ibi notatis per doctores, De accusationibus [X^a V. 1. 24]. Secundo quoad juramentum, in eo quod totiens ab ea fuit repetitum, cum tamen non voluntate, sed necessitate exigendum sit juramentum, c. Etsi Christus, De jurejurando [X^a II. 24. 26] ; juramentumque de veritate dicenda, cujusmodi est illud quod exigebatur ab ea, sit in causa tantum semel prestandum, c. Presentium cum ibi notatis per Henricum in sua di. IV post alios, De testibus [X^a II. 20. 31], et c. II° De juramento calumnie, li. VI° [Sexte II. 4. 2]1039. Tertio defectivus est dictus processus ob superfluitatem interrogantium, quia de impertinentibus, duplicibus, obscuris seu captiosis et subtilibus, sui intellectus capacitatem naturalem excedentibus, interrogata est ; quod non fuerat faciendum, unde locus erat appellationi, cum ad ipsas cogeretur respondere. Superflua enim questione seu indebita | onerari non debuit, quemadmodum dicimus de respondente positionibus, qui supradictis positionibus ac etiam positionibus juris non tenetur respondere et, si cogatur, potest appellare ; ad que faciunt ea que notantur per doctores in c. Si post prestitum, De confessis, 295LA 303-304li. VI° [Sexte II. 9. 2]. Quod autem interrogationes eidem facte, que merito superflue dici debent, fuerint in dicta triplici differentia, constat inspicienti processum absque ulteriori deductione, gratia brevitatis ; et nihilominus interrogatione superflua sibi facta et responsione ad eam data, ubi responsio et ad bonum et ad malum sensum trahi poterat, debebat de causa sue responsionis interrogari ; hoc est quare faceret illud quod confitebatur, quod tamen omissum est et forte ex certa scientia ad exonerationem ejus. Quemadmodum est illud in quo interrogata de certis litteris per eam missis, fatetur eas misisse et addit quod aliquando in suis litteris crucem ponebat, et tunc nolebat compleri que dicebat in litteris. Debuit enim quoad hec interrogari quid eam movebat ad hoc faciendum, et quare nolebat compleri quod scribebat, cum ibi quedam species falsitatis esse videatur, cum prelati in odore bone fame suorum subditorum plus quam in infamia delectari debeant seu crimine, c. Licet in fine, De accusationibus [X^a V. 1. 14], prelatusque facilis esse non debeat ad credendum frustra de subditis, ut in juribus vulgatis. Potuisset enim, si interrogata fuisset, causam aliquam hujus fictionis seu simulationis reddere honestam quidem et rationabilem, propter quam merito ab hujusmodi specie seu colore falsitatis fuisset excusata, juxta c. Utilem simulationem cum ibi notatis, XXII qu. II1040 [D. G. II. 22. 2. 21]. Potuisset enim forsan dicere quod omnibus modis licitum est hosti suo nocere, dum sibi fides servetur. Nam ubi justum bellum geritur, an aperte pugnetur, an ab insidiisj nihil ad justitiam interest, c. Dominus, XXIII qu. II [D. G. II. 23. 2. 2] ; vel allegare potuisset importunitatem nimiam petentium litteras, aut talia similia, propter que aut ex toto excusaretur, aut saltem minueretur delictum. Quarto in recoligendis ejus responsionibus, quas ad malum sensum sepe trahere videntur, ita ut per ea ad eorum sensum perversum quidem ut videtur tracta, eam judicent divinatricem, ydolatram, superstitiosam, etc., ut patet in sententia, cum tamen sit | semper 296LA 304verbis preponendus, quia non res sermoni, sed sermo rei subjectus est. Preterea, ultra predicta in quibus sic gravata extitit, per processum gravata videtur in pluribus, ymo et inhumaniter et impie tractata. Primo in eo quod missa sibi denegatur, quod tamen quantuncunque criminoso fuisse denegatum est penitus inauditum, presertim per episcopum, qui pastor animarum vult appellari. Nec excusatio valet de habitu virili quem deferebat, quia potuit coram ea sola, super altari portabili, in camera carceris castri celebrari et sic absque scandalo cujuscunque, maxime cum non diceretur communicasse in sacramentum1041 misse. Secundo ex eo quod denegata est eidem vocatio aliquorum de partibus Francie, ad audiendum interrogationes et responsiones fiendas, et assistendum processui, et de interrogationibus et responsionibus judicandum, prout exigebat humiliter et multum rationabiliter, ut videtur. Tertio in eo quod inhibitum est ne eidem aliqui loquerentur, nisi de licentia episcopi ; quod tamen ad prohibitionem in se non videretur forsitan defectivum esse, sed in eo quod dicitur de licentia episcopi, cum episcopus non semper sui presentiam faciat ad eumque de facili non pateat accessus ; unde quoad hoc, ut videtur, debuit alteri vices suas committere. Quarto in eo quod de delicto unius sepius inquiri non debet, cum tamen hic contra eam duplex processus factus fuerit, eam videlicet bis interrogando etiam usque in finem, et super eisdem primo per episcopum et suos et secundo per episcopum cum vicario adveniente promotore, qui suas petitiones et conclusiones fecit et cepit ; in eo preterea quod plures requisivit suas responsiones videri et per clericos examinari, et sibi postea dici in quo defecisset, addens quod tunc sciebat quid esset actura. Item quia sepe petivit interrogationes, ad quas tunc non respondebat, in scriptis sibi dari ut deliberaret et posset habere consilium quid esset responsura ad diem quam petebat sibi dari. Item in eo quod petivit se ad papam duci, cui asseruit se obedire debere. Et tamen hec omnia sibi denegata sunt ; quin ymo in carcere duro et laicali, 297LA 304-305scilicet in Castro et per mares, videlicet Anglicos, nulla muliere sibi concessa, in compedibus ferreis custodita est, quorum custodum clamores, et molestias et generaliter omnia in eam dicta et facta patienter et equanimiter tolleravit saltem de quibus apparet per processum.

Descendendo preterea ad recusationem qua renuit, ut dicunt, se submittere judicio Ecclesie quam, ut videtur, representabant, saltem | se representare pretendebant. Hoc enim merito in tangentibus formam processus ponitur, cum materiam non tangat ob quam posita fuit in processu, cum nondum requisita fuisset ut se submitteret, ut notum est. Ex pluribus enim apparet ex hoc erga eam injuste fuisse processum, ac inique materiam eam molestandi assumpsisse ; ymo perperam et dolose hoc actum fuisse videtur et hoc ex pluribus causis, maxime cum plurima instantia et coactione quadam requisita fuerit vicibus repetitis ut se submitteret judicio Ecclesie, per quam Ecclesiam intelligebant, ut notum est, ipsos judicantes, qui erant viri ecclesiastici se pretendentes judices competentes. Primo hoc faciendo quod requirebant, eos in judices acceptabat, cum tamen sepius dixerit in effectu eos non esse suos judices, et in principio processus, antequam interrogaretur, requisierit humiliter tot de parte regis Francie quot de partibus Anglie, etc. Recessisset etiam manifeste per hoc a recusatione, quam tunc et sepius proposuit et que etiam ex verbis judicantium clericorum ex processu, cum in quodam interrogatorio eam interrogando utantur istis verbis de parte adversa, loquendo de sua parte, adversa quidem ipsi Puelle etiam per eorum propositum. Et excusatus habear, supplico, si in hoc et pluribus aliis, ubi bene opus esset quotatione processus, ipsum non quotevi, quia vix quatuor aut quinque diebus eum habere potui, et extracta mihi transmissa non omnia continere possunt. Et cum minor metus excuset mulierem quam virum, minor etiam suspicio seu suspicionis causa eam movere potest ut diffidat de judice, ut sic eum recuset ; unde verba illa a parte adversa a judicante prolata, cum ita esset, ut dicebatur, sufficientia videntur esse quoad recusationem pro dicta Puella. 298LA 305-306Esto quod alias eum non recusasset, ex quo sequitur quod non erat equa requesta de se submittendo suis adversariis. Nam hec quidem de jure timentur, hec de more vitantur, hec refugit ratio, hec abhorret natura ; c. Pastoralis § Verum verbo esto igitur, De sententia et re judicata, in Clem.1042 [Clem. II. 11. 2]. Propterea per submissionem sibi auferebantur omnes defensiones que tamen sunt de jure naturali, ut in dicta Clementina in § Ceterum. Et sic nulli eas tollere licuit, cum juris naturalis existant, et minus decuit pro eis auferendis submissionem requirere, et maxime cum per submissiones remedium appellationis, quod est | potissimum in gravatis, tollatur. Hinc est quod ab arbitris compromissariis regulariter non appellatur. Preterea se asserit esse subjectam Ecclesie ac obedire velle debere Romano pontifici ; hec presumptio quecunque habetur in contrarium. Ad quid igitur molestatur in requirendo totiens eam ut se submittat Ecclesie, cui1043 se subjectam esse fatetur : in quo apparet, ut videtur, astucia seu dolus judicantium, salva tamen semper reverentia cujuslibet, maxime cum a jure non requiratur ut tracti in causam fidei se submittant expresso judicio Ecclesie, cum ipsi sint subditi, velint nolint. Rursus liberum et voluntarium est ut quis se submittat seu supponat judicio alterius, c. Nos si incompetenter, II q. VI [D. G. II. 2. 7. 41] in principio ; et c. Concilia § Hinc, XVII di.1044 [D. G. I. 17. 6] ; et l. Acceptum, ff. De judiciis [Dig. V. 1. 30]. Cum ergo hoc opus ex ipsius arbitrio penitus dependeret, nec eorum potestati voluntarie subjaceret, non debuerunt ad dictam recusationem, maxime tot vicibus attentatam, auditis presertim ejus responsionibus, prosilire ; alioquin non videntur justitie ministratio, sed sub colore justitie iniquitatis commissio. Ex quibus luce clarius apparet quod, si recusavit hoc facere, intelligens maxime per ipsam Ecclesiam eos qui judicabant, qui etiam et non alii eam judicare nitebantur, juste distulit ; ac etiam si recusasset eorum judicio se submittere, hoc potuisset facere, nam ad hoc minime tenebatur, ut satis deductum 299LA 306-307est superius. Insuper etiam alla ratione videtur fuisse mota dicta Puella, et non irrationabiliter. Dixit enim sepius quod revocare ea que dixerat et fecerat, que et agenda et dicenda sibi revelata fuerant de precepto Dei per voces sibi apparentes, erat sibi impossibile, et quod de his ad dominum Deum, qui ea fieri fecerat, ex toto se referebat ; in quo quam prudenter ac jurisdice responderit, facile est attendere. Cum enim revelationes hujusmodi fuerint occulte et de occultis non valeat Ecclesia judicare, in occultis etiam sit unusquisque sue consciencie relinquendus, quorum quidem occultorum ac etiam conscientie solus Deus scrutator est et cognitor quam injuriam aut injustitiam commisit ; que quoad ipsorum judicium ipsis judicantibus se submittere noluit, hec ad Deum referens, cum de his, cum non sint manifesta, sed potius occulta et latentia, cognoscere non possent et sic nec pronuntiare, cum de ea re de qua judex cognovit, de ea pronuntiare debeat, et de manifestis solum | sit datum judicare, presertim cum parata esset obedire pape, petens ad eum mitti. Et ex premissis sequitur manifeste eam non pecasse in articulum illum qui dicitur Unam sanctam catholicam Ecclesiam, prout quidam nisi sunt opinari, dicendo eam schismatis crimen incurrisse ad causam predicte recusationis. Secundum enim traditionem doctorum, esto quod quilibet fidelis viator teneatur obedire Ecclesie militanti, etiam quantumcumque in gratiis et virtutibus profecerit juxta Clementinam Ad nostrum § III° De hereticis [Clem. V. 3. 3]1045 jam allegatam, non tamen quis se submittere tenetur judicio alicujus diocesani, maxime cum per tales submissiones quis tacite videatur renuntiare suis defensionibus et maxime remedio appellationis, que est validissima defensio. Pro quo facit quod supradictum est et quod notat Johannes Andree in dicto c. Cum ex injuncto circa finem, De hereticis [X^a V. 7. 12], super verbo supponit, ubi in effectu dicit quod, si quis se supponat judicio alterius et judicetur per ilium, nulla sibi fit injuria ; ex quo sequitur quod de hoc conqueri non potest, nam, ut 300LA 307-308dicit, Scienti et consentienti non fit injuria neque dolus, Regulis juris [Sexte reg. 27], nec eum sub colore fidei, in cujus favorem aliqua specialia introducta sunt, debent innocentem gravari. Hoc enim gravissimum scelus est, ita ut excommunicati sint inquisitores et eorum vicarii et episcopi et eorum superiores suspensi, qui maliciose hec faciunt, juxta Clementinam Multorum in fine, De hereticis [Clem. V. 3. 1]. Imo in crimine heresis tain mature est procendendum quod omnes exceptiones ac etiam appellationes vocato in causam heresis permittuntur a jure, seu conceduntur, dempto articule heresis ad quam defendendam non auditur ; et non mirum cum ille articulus habeatur determinatus ad universalem Ecclesiam, et quoad ilium articulum verum est dicere quod hereticis audientia denegatur. Et etiam super bonis, postquam sunt confessi vel convicti de heresi, alias autem si gravantur contra jura possunt appellare, II q. VI, c. 2 et 3 et c. Non ita [D. G. II. 6. 2, 3 et 18], quia nulli neganda est legitima defensio, c. Cum inter De exceptionibus [X^a II. 25. 5]. Ita notant | doctores in c. Si adversus, De hereticis [X^a V. 7. 11], ymo, quod majus est, ubi in aliis causis sufliciunt duo testes, hic plures videntur requiri, ut in c. Excommunicamus § Adiicimus [X^a V. 7. 13. 7] ibi tres vel plures, eodem titulo. Nec mirum, quia durum est hominem bone fame per inquisitores vel ordinarum ad dictum duorum in tam gravi crimine condemnari, maxime cum ordo legitime defensionis non usquequaque servetur, quia notitia testium removetur, c. Statuta, De hereticis, li. VI° [Sexte V. 2. 20]1046. Unde, ob gravitatem criminis, propter suspicionem vehementem de heresi nemo condemnatur, c. Litteras, § Quo circa, De presumptionibus [X^a II. 23. 14]. Talis ergo favor fidei exhibendus est, ne contra justitiam in gravamen alterius quidquam fiat, ne quod ad complendum fidei inventum est in ejus fidei et catholicorum dispendium retorqueatur. Et si bene attendatur articulus fidei qui est Unam sanctam catholicam Ecclesiam, non reperietur Puellam in ilium articulum errasse, 301LA 308-309sed potius ilium firmiter credidisse, cum dixerit se esse subjectam Ecclesie quam honorare et substinere vult pro posse, prout et fecit, quodque debemus obedire pape romano, et sic de similibus verbis, petens expresse ad papam romanum mitti, etc. Secundum enim quod habet beatus Thomas, 2^a 2^e, qu. I, art. VIII in corpore, illa per se pertinent ad fidem quorum visione in vita eterna perfruemur et per que ducemur in vitam eternam. Duo autem nobis ibi proponenda videntur, scilicet occultum divinitatis, cujus visio nos beatos facit, et misterium humanitatis Christi, per quam etiam ad gloriam Dei accessum habemus, ut dicitur Romanorum VI. Unde dicitur Johannes XVII° [3] : Hec est vita eterna, ut cognoscant te solum verum Deum et quem misisti Jhesum Christum. Et ideo prima distinctio credibilium est quod quedam pertinent ad majestatem divinitatis, quedam vero pertinent ad misterium humanitatis Christi. Circa autem majestatem divinitatis, tria nobis credenda proponuntur : primo quedam unitas Deitatis, et ad hoc pertinet primus articulus ; secundo trinitas personarum, et de hoc sunt tres articuli secundum tres personas ; tertio vero nobis proponuntur opera divinitatis propria ; quorum primum pertinet ad esse nature, et sic proponitur unus articulus | creationis ; secundum veto pertinet ad esse gratie, et sic proponuntur nobis sub uno articulo omnia pertinentia ad sanctificationem humanam, per quod intelligo articulum supradictum Unam sanctam catholicam Ecclesiam, ob hoc idem in articulis sequentibus solvendo argumentum in quo sic arguit. Preterea, sicut Augustinus dicit, exponens illud Johannis XIV [1] : Credite in Deum et in me credite, Petro aut Paulo credimus, sed non dicimur credere nisi in Deum ; cum igitur Ecclesia catholica sit pure aliquid creatum, videtur quod inconvenienter dicatur in unam sanctam catholicam Ecclesiam, solvendo sic inquit ad quintum dicendum : Quod si dicatur in sanctam catholicam Ecclesiam, est hoc intelligendum secundum quod fides nostra refertur ad Spiritum Sanctum qui sanctificat Ecclesiam, ut sit sensus Credo in Spiritum Sanctum sanctificantem Ecclesiam et sequitur. Sed melius est et secundum 302LA 309-310communiorem usum ut non ponatur ibi in sed simpliciter dicatur sanctam Ecclesiam catholicam, sicut etiam Leo papa dicit. Ex quo sequitur quod credere unam sanctam catholicam Ecclesiam est credere omnia pertinentia ad sanctificationem accipienda esse et in1047 ipsius unitate credita ; juxta hoc quod habetur in c. Firmiter § Una [X^a I. 1. 1], est enim una fidelium universalis Ecclesia, extra quam omnino nullus salvatur, De summa Trinitate et fide catholica, in qua idem sacerdos, etc. in quo sacramenta eucharistie, baptismi et penitentie, que sunt necessitatis, exprimuntur, que et ministranda sunt ah existente in communione Ecclesie et post baptismum suscipienda a fideli etiam in unitate Ecclesie existenti et ipsam tenenti et credenti. Unde Hostiensis in Summa sua, eodem titulo, § quot et qui articuli verbi, secundum alios vero sunt XIV, loquens de hujusmodi articulo sic inquit : Primus articulus indicat effectum creationis, ibi creatorem, etc. et probatur eodem titulo, resp. I ; Secundus effectum recreationis, ibi sanctam catholicam Ecclesiam etc. et est sensus Credo quod Deus reconsiliet te peccatorem in sancta Ecclesia que est sanctorum et non alibi, probatur eodem c. § Una, et per hanc potestas clavium Ecclesie probatur De excessibus prelatorum, Tanta [X^a V. 31. 18]1048, ex quo luculenter apparet quod supradictum est, quod autem predicta Puella sacramentum baptismi susceperit et reliqua sacramenta, postquam fuit baptisata in communione et unitate Ec-|-clesie consistens velut bona catholica, et secundum ordinationes et traditiones Ecclesie facit principium sui processus, ubi de baptismo, de sua credulitate seu fide et ceteris sacramentis per eam susceptis seriose interrogatur et per eam catholice valde respondetur ; in quo videre non valeo quomodo deliquerit, in dictum articulum Unam sanctam. Ymo, quod amplius est, durante sua incarceratione se obtulit confiteri et sepius et instanter missam requisivit, quam obtinere non valuit. Plura etiam notabilia dixit ultra supradicta, per que luce clarius apparet de ejus recta 303LA 310-311et integra fide ac sana et inviolata credulitate. Nam etiam, cum sibi inhiberetur ne exiret a carceribus sub pena convicti criminis, respondit quod non acceptabat, ne postea videretur fidem frangere, si recederet. Asseruit etiam quod nihil posset facere sine gratia Dei, et quod a tempore revelationum nihil boni fecit, nisi ex consilio vocum, quas revelationes appellat, quas a Deo semper missas dicit quotiens necessitatem habuit, saltem magnam, asserens quod, cum erat in necessitate, ad eam veniebant, et si non venirent, ad Deum auxilium requirebat et sic sibi mittebantur, quodque mortua fuisset nisi eam confortassent et quod plus timebat eas offendere quam ipsos judicantes, quia habebat Deum bonum garantisatorem, ut dicebat, et quod non esset membrum diaboli, cujusmodi sunt schismatici et heretici, idolatre et consimiles, sed potius Christi. Dixit interrogata quod non vellet liberari a carcere per medium diaboli, quamquam confessa fuerit se dixisse, antequam caperetur, male mori, hoc intelligendo in bono statu, quam capi ab Anglicis. Ex pluribus autem aliis conjecturari facile est quante firmitatis, patientie ac constantie fuerit. Non ergo schismatica fuit peccans in dictum articulum, prout ei fuit impositum. Est enim schisma illicita divisio per inobedientiam ab unitate Ecclesie facta, ut XXIV qu. III1049 : Inter heresim et schisma [D. G. II. 24. 3. 26], ut habet Hostiensis in Summa sua, titulo De schisma § I. Schismaticus enim a principio non habet perversum dogma, sed si persistat in suo schismate seu divisione ab Ecclesia, aut perversum dogma vetus confingit, aut novum adinvenit, hoc est errorem in fide. Ex quo patet quod ab initio temporis seu originis vitiorum multum differunt schismaticus et hereticus ; quia hereticus a principio habet perversum dogma, schismaticus non, sed divisionem ab | Ecclesie unitate per inobedientiam. Ideo dicitur schisma a scisura, in qua, si velit perdurare, dogma erroneum confingit sub cujus colore divisus permanet ; et sic in fine conveniunt schisma et heresis, ut in dicto c. Inter schisma, cum ibi notatis ; que nullo modo 304LA 311-312mihi videntur in Puella, de qua queritur inventa et per predicta patet responsio ad illos qui suas opiniones fundasse videntur in illo articulo Unam sanctam etc.

Ad ultimum autem articulum forme veniendo, qui est de sententiis in eam latis et abjuratione per eam facta. Et primo ad primam luce clarius habeo ex precedentibus primam sententiam non mereri habere nomen sententie, quidquid etiam de supradictis revelationibus existimetur, cum defectiva sit tam ex parte materie quam forme, ut superius satis deductum habeo. Properandum est ergo ad cedulam abjurationis, que pluribus de causis obesse non debuit dicte Puelle.

Primo, quia renunciatio presupponit existentiam rei sive juris cui renunciatur, inde est quod ei quod non est renunciari non potest, l. Tres fratres, ff. De pactis [Dig. II. 14. 35]. Ymo et juri futuro renunciari non potest. Cum ergo dicta Puella nullum horum criminum de quibus in cedula contraxerit, ut patet per predicta et ipsius processum, abjurationem seu renunciationem de eisdem criminibus faciendo nihil egit, et sic eidem impedimentum afferre, aut onus prestare non debuit, maxime ut per hoc lapsa diceretur in dicta crimina que nunquam commiserat.

Secundo, confessio a minori XXV annis facta sibi non nocet facta in effectu, imo contra eam restituitur. Non nocet etiam confessio cui factum repugnat, esto quod alias valeret, ut in c. finale, cum ibi notatis, De confessis [X^a u. 18. 3]. Hec autem et minor XXV annis, quia XIX annorum cum interrogabatur, et confessiones in dicta cedula abjuratoria contente, quibus confitetur se pluribus criminibus irretitam, repugnans factis et dictis suis contentis in processu, et de quibus etiam satis constat, quare nocere sibi non debuit dicta abjuratio.

Tertio, confessio in tormentis aut metu tormentorum emissa, nisi in ea perseveretur extra tormenta, non obest confitenti ; minus ergo nocebit abjuratio facta metu ignis, qui sibi comminabatur, prout et | postea illatus est, et maxime cum appareat per processum eam dixisse, cum ageretur de ponendo eam in tormentis seu questionibus, quod non diceret 305LA 312alia que dixerat, hoc est contraria his que dixerat ; et quod si hoc faceret, hoc esset ad causam tormentorum. Quod autem ita sit quod dicta Puella cedulam abjuratoriam metu ignis protulerit, saltem quod ita sit conjecturandum, apparet per hoc quod postea confessa est eam se protulisse metu ignis, dolens plurimum et penitens quod ita fecerat, asserens revelationem sibi factam esse per quam sibi dictum est quod proditionem magnam fecisset in eo quod, credendo salvare vitam suam, se damnaverat.

Quarto, scientiam, non ignorantiam, ligari volumus, l. Generali C. De tabulariis, li. X [C. X. 49. 3] ; l. ultima, ff. De decretis ab ordine faciendis [Dig. L. 9. 6] et c. Ut animarum, De constitutionibus, li. VI° [Sexte I. 2. 2]1050. Clarum est autem eam non intellexisse supradictam cedulam abjuratoriam, saltem verisimile est ex pluribus, quia non lingue sue materne verbis confecta ; item exquisitis verbis et non usitatis ; item suspensivis, implicitis, involutis et dependentibus ab aliis ; item quia predicta que dicebantur in cedula per eam commissa non commiserat, attentis maxime egritudine qua laborabat, saltem laboraverat in proximo, duritia carcerum, molestia custodum et inquietatione judicantium et aliorum qui eam continue vexabant, ut patet intuenti processum, etc.

Nunc ad sententiam ultimam veniendo, per quam tanquam relapsa condemnata est de heresi, patet sententiam ipsam, que nomen sententie habere non meretur, irritam esse ex precedentibus, saltem velut manifestam iniquitatem continentem retractandam et revocandam, quod ex precedentibus satis existimo patefactum. Et ultra supradicta non est conformis petitioni seu libello promotoris, cum non concludat precise eam esse hereticam, sed sub alternatione : vel in fide suspectam. Juxta enim formam petitionis semper in humaniorem partem declinando est sententia proferenda1051, c. Licet Heli, cum similibus De simonia [X^a V. 3. 31], quare etc. attento presertim quod non suberat materia heresis, ut sepius 306LA 312-313dictum est. Secundo in sententia ista, que dicitur sententia relapsus, additur quod est invocatrix demonum, quod tamen in priori sententia nequaquam | erat. Tertio contra deliberata data est, que deliberata erant pro majori parte sequendo opinionem abbatis Fiscampnensis, quod omnia contenta in cedula abjurationis darentur sibi intelligi, quia dicebat quod non intelligebat contenta in cedula. Et si perseveraret in contentis in cedula, que sibi darentur intelligi, procederetur ad hanc sententiam, quod nequaquam factum est, quare, etc. Presertim, cum consensus in peccatum faciat peccatum ipsum, ignorans autem non intelligens dici consenciens non possit. Consensus enim ex vi nominis sensum seu intellectum rei in quam fertur presupponit ; ideo in Regula juris Scienti jam allegata dicitur : Scienti et consencienti, premittendo scientiam seu consensum consentienti ; iniquum est etiam aliter dicere, ut patet consideranti. Et ex hoc colligitur argumentum evidens pro eo quod dicebat Puella non intellexisse cedulam, etc. verum esse quod dicebat circa hoc, cum omnes hoc videantur opinari, saltem in contrarium non opinentur, qui hujusmodi deliberationem dederunt, ut sibi darentur intelligi contenta in cedula, etc. et tamen plures ex eis presentes fuerunt in abjuratione cedule facta per Puellam, in quo percipere poterant an intelligeret quod dicebat, quod est notandum, quare, etc. Preterea ubi lapsus non fuit in heresim, relapsus notari non potest, nec enim censetur iteratum quod nescitur esse factum, c. Veniens § Quia vero, De presbitero non baptisato in initio [X^a III. 43. 3], et c. Solemnitates, De consecratione, di. I [D. G. III. 1. 16]. Quod autem lapsa non fuerit constat manifeste intuentibus suum processum ; nam si ejus confessiones videantur et debite a non suspecto ponderentur, non nisi verba melliflua laudis et fidei catholice ac gratie Domini nostri Jhesu Christi comperiret ex ejus ore processisse, veluti fide, spe et caritate Deum constanter et fideliter colentis et ipsum in suis dictis et factis magnificantis, nihil sibi aut sue virtuti tribuendo ; si preterea recusationes etiam qualescumque, de quibus in processu perspicaciter rimentur, non nisi rationabiles ac consone fidei 307LA 313-314et juri censebuntur. Unde quod revelationibus post primam sententiam fidem adhibuerit, hoc sibi licuit per predicta, cum conscientia sua1052 sic informasset quod firmiter eas a Deo procedere, quam sequi debuit, ymo aliter faciendo edificare visa fuisset ad gehennam, juxta illud Qui agit contra suam conscientiam etc. Rursus cum arguitur de relap-|-su seu relapsus pro eo quod habitum virilem resumpsit, attendatur, si placet, ejus responsio. Dixit enim quod ille habitus decentior erat inter viros. Item quod1053 ei non sunt observata promissa de relaxando compedes ferreos, et quod1054 malet mori quam in eis diutius permanere, petens quod ei daretur carcer gratiosus, et quod volebat omnino facere quod Ecclesia imperabat ; et postea etiam dixit quod, supra aliqualiter tactum est, se fuisse objurgatam a sanctis virginibus de proditione veritatis pro salvando vitam suam, et quod abjuraverat timore ignis non intelligens etc., et quod malebat semel agere penitentiam quam cruciari carcere perpetuo ; in quibus apparet excusationes ejus esse probabiles, omnibus circumstantiis negotii et persone attentis, et per consequens merito recipiendas, eamque relapsam dici non potuisse, saltem ut tanquam relapsa puniretur. Nec ad dictam sententiam tollerandam movere debent opiniones in eodem judicio date, tam per universitatem Parisiensem, quam alios prelatos, doctores scientificos et practicos, de quibus fit mentio in fine dicti processus ; nam secundum articulos truncatos, sincopatos et imperfectos, et ad alium sensum tendentes ac generantes alium intellectum quam habuit dicta Puella, ut patet ex processu, deliberaverunt ; quod aliter facere non valebant, exemplo Scevole et aliorum jurisconsultorum qui juxta proposita respondent, in quo dolus evidens et aperta calumnia eorum qui dictos articulos fabricaverunt aliquibus forsitan videntur, quare etc.

Et per supradicta sit responsum ad questiones plures numero XVIII.

308LA 314-315Ad primam1055 enim respondetur quod non suppositis supponendis, salvo semper in omnibus meliori judicio, nam supposita materia heresis et quod de ea infamata fuisset Puella aut saltem suspecta, apud bonos et graves ceterisque concurrentibus non repugnavit quin episcopus potuerit esse judex saltem ipso jure, sed non in effectu, ut satis supra declaratum est in capitulo seu parte de forma processus, in articulo qui est de judicantibus.

Ad secundam respondetur affirmative, videlicet quod nullus est processus, saltem annullandus, nisi inquisitor pretensus per famam aut alias arbitrio superioris haberetur pro delegato a sede apostolica. |

Ad tertiam mihi videtur ex hoc processum non esse vitiandum, cum a tempore petitionis et conclusionum captarum per promotorem videantur episcopus et vicarius inquisitoris sufficienter convenisse usque in finem processus etiam inclusive, et idem respondeo ad immediate sequentem.

Ad quintam quod, licet sententia lata per metum non sit nulla ipso jure per regulam qua generaliter seu regulariter dicitur quod facta per metum tenent ipso jure, c. Abbas, cum glossa notabili De his que vi metusve causa fiunt [X^a I. 40. 2], aliquibus tamen videretur forsan hic aliud esse dicendum, cum hic de absolutione vel excommunicatione tractetur et absolutio per vim aut metum obtenta sit nulla, c. Absolutionis titulo allegato1056, li. VI [Sexte i. 20], cum paritate rationis idem in excommunicatione videatur.

Ad sextam affirmative respondetur per supradicta.

Ad septimam similiter respondetur affirmative juncto octavo dubio seu questione.

Ad nonam respondetur negative quoad processum, sed bene est incarceratio nulla, saltem manifeste iniqua pro qualitate quidem seu modo faciendi potius quam pro facto ; si tamen carcer ipse potius esset ad penam quam ad custodiam.

309LA 315-316Ad X, XII, XIII et XIV, pretermissa XI ad quam postea respondetur, licet de omnibus et singulis contentis in hujusmodi dubiis seu questionibus mihi non constet per processum, quia tamen mihi ad sufficientiam constat, processus est nullus et, quidquid sit, annullandus.

Ad unam decimam non reperio etatem, postquam ad pubertatem1057 et maxime plenam deventum est, ac etiam sexum excusare a crimine heresis, cum fides ipsa sit omnibus communis et Ecclesie sacramenta, sitque unusquisque relictus in manus sui consilii ut ad dexteram aut sinistram tendere possit, juxta illud Anima mea in manibus meis semper, ita ut dicatur ignorans ignorabitur etc. Bene tamen fateor quod in pertinacia colligenda seu elicienda que necessaria est in materia heresis, ut supra tactum est, majus tempus majoraque indicia exiguntur in juvenibus et maxime in mulieribus quam in provectis vel in viris, cum potius ex ignorantia, aut infirmitate, seu imbecillitate intellectus quam ex certa malitia vel obs-|-tinatione videantur errare, argumentum1058 c. Deus qui, De penitentiis et remissionibus [X^a V. 38. 8], c. Sicut dignum, cum sibi similibus, De homicidio [X^a V. 12. 6], habita circa hoc nihilominus distinctione articulorum credendorum explicite et eorum quos sufficit explicite scire, juxta ea que sunt dicta in canone de1059 materia processus, articulo primo.

Ad quintam decimam videretur quod non aliter a simili ejus quod dictum est de sententia lata per metum, maxime cum processum esse irritum seu corruere, sit penale, et in penalibus mitior pars accipiatur, secundum quod dicimus quod, in canonibus ubi dicimus quod anathema sit, sententia excommunicationis ferenda est, et non lata nisi ex circumstantiis littere aut alias appareat de contrario, ut tenet Johannes Andree in Regula juris lib. VI° [Sexte, Reg. juris 49] : in antiqua, et maxime cum negotium de quo tractatur sit judiciale et pro judicialibus sit presumendum propter auctoritatem, 310LA 316-317et etiam quia in dubiis res potius interpretanda est ut valeat quam quod pereat, pro quo etiam bene facere videtur c. Hoc etiam, cum glossa, II qu. VI1060 [D. G. II. 2. 6. 37], c. Cum eterni, cum ibi notatis, De sententia et re judicata, li. VI° [Sexte II. 14. 1], licet quibusdam videntur forsan contrarium, propter evidentem dolum seu calumniam, aliter l. In summa, circa principium, ff. De condictione indebiti [Dig. XII. 6. 65].

Ad sextam decimam dici potest conformiter ad beatum Thomam secunda secunde, q. II, art. VI, in solutione ad secundum art., ubi sic dicit : Dicendum quod simplices non sint examinandi de subtilitatibus fidei, nisi quando habetur suspicio quod sunt ab hereticis depravati, qui in his que ad subtilitatem fidei pertinent solent fidem simplicium depravare. Si tamen inveniuntur non pertinaciter perverse doctrine adherere, si in talibus ex simplicitate deficiant, non eis imputatur. Ex quo patet quod non debuit interrogari de subtilitatibus, et minus debuit de captiosis et implicitis ac difficilimis questionibus interrogari ; patet etiam quod, si interrogata fuerit et in respondendo defecerit, non est ei imputandum. Et si bene attendatur, Puella, quantum sibi fuit possibile, voluit interrogantes contentare tam in interrogationibus quam in requisitionibus, | quia cum ad interrogationes nesciret respondere, diem ad respondendum petebat ; et interim voces ei apparentes ad suas requestas, orationes seu preces, quas ad Deum porrigebat, ipsam dirigebant in responsione, ei etiam audaciam et spem prebentes, ut sepius dixit, et consequenter juxta consilium suarum vocum respondebat. In requisitione etiam ut se submitteret Ecclesie, qua tam diu vexata est, quia ignorabat differentiam que sibi dabatur inter Ecclesiam militantem et triumphantem etc., ad contentandum eos quatenus se potuit extendere et illustrari de acceptione hujus nominis Ecclesia, quatuor videtur intellexisse per Ecclesiam. Primo ecclesiam materialem, dicendo quod non erat talis quod deberet prohiberi ab ingressu 311LA 317-318ecclesie. Item postea intellexit Deum, dicendo quod sibi non videbatur differentia inter Deum et Ecclesiam. Intellexit etiam Ecclesiam Romanam, dicendo quod pape romano debemus omnes obedire. Intellexit etiam dictos judicantes, quibus noluit se submittere, et per hoc cum precedentibus in materia processus, in primo puncto, satisfactum esse puto questioni.

Ad septimam decimam, quia non vidi processum, ignoro quid dicam. Ubi tamen de hoc constaret, videretur idem dicendum quod dictum est de articulis truncatis et imperfectis ; ymo si constaret hec procurata fuisse per judices aut saltem ea servisse, videretur forsitan sententiam esse nullam, cum nullus penitus esset relapsus, neque facto neque signo nullumque colorem sententiam habuisse, sed ex omni parte auctoritate, ymo et presumptione, que prima fronte esset pro ea habenda, denudatam, ipsumque judicium iniquitatem manifestam continuisse.

Ad octavam decimam et ultimam, satis responsum est per ea que dicta sunt in capitulo de forma processus, in secundo articulo, quia cum juris sit quod hoc fiat et hoc factum non fuerit, ipsa quidem nesciente et minus consenciente, utpote et juris et facti ignara non videtur hoc sibi prejudicium aliquod afferre, presertim cum peritiores consulere non potuerit, velut incarcerata et cui nemo poterat loqui, ut satis superius est tactum, maxime cum juris ignorantia excuset mulieres, presertim ubi de damno vitando certatur, ut hic, quia de periculo sue persone vitando, l. Regula, De juris et facti ignorantia [Dig. XXII. 6. 9] ; regula Ignorantia, De regulis juris [Sexte, Reg. 13]. |

Si ulterius queratur qualiter sit ad retractationem seu revocationem dicti processus procedendum, cum in materia heresis possint catholici, damnati in eorum vita ut heretici, declarari catholici post eorum mortem, sicut e converso declarati catholici reputantur heretici, c. Sane profertur, XXIV qu. 2 [D. G. IX. 24. 2. 6]1061, et idem tenet Hug. in 312LA 317-318c. Anastasius, XIX [D. G. I. 19. 9]. Quoad locum in quo tractabatur1062, in curia Romana merito tractari debet, quia illi in vita videtur se submisisse, ad papam etiam pluries petiit duci, et est questio fidei, ac etiam gravis est materia propter difficile judicium de hujusmodi revelationibus. Hec enim omnia ad causam ipsam ibi tractandam concurrunt, et cum hoc cessabit suspicio loci nec recusari valebit a quoquam. Que autem sit materia retractandi supradictum processum constat ex predictis.

Quo veto ad partes tam agentes quam defendentes aut evocantes seu evocandas ad judicium, licet plures possint esse partes, cum ii omnes, quorum interest, sint audiendi pluriumque intersit et in communi ac in particulari, ac tamen pro presenti proximiores ejusdem Puelle sic deffuncte viderentur pre ceteris preponendi et ad hujusmodi processum admittendi, tanquam suorum injuriam prosequentes in extinctiones supradicte Puelle seu suffocatione miserabili.

Quo autem ad vocandos viderentur debere vocari judicantes, si superstites sint aut eorum successores in dignitatibus et officiis ac heredes, si quos habent, presertim episcopus qui anulum habuit, qui ad restitutionem eorum que habuit his a quo causam habent teneri videntur, successores tamen in dignitatibus et officiis vocari viderentur cum clausula : si sua crederent interesse.

Esset autem, narratione facta de iniquitate processus et ipsius vitiositate, tendendum ad declarationem processus nullitatis aut annullationis seu revocationis, et ex consequenti ad ipsam e contrario declarandum catholicam et catholice ac fideliter vixisse usque ad diem sui obitus inclusive pro talique habendam, tenendam, etc. supradictosque vocatos, si qui comparerent, aut eorum loco, si nulli comparerent, procuratorem regis Anglie non immerito etiam a principio processus vocandum aut eumdem procuratorem, una cum ip-|-sis1063 ad reparationem tante iniquitatis condemnandos. Etiam quoad corpus ejusdem Puelle per signum, cum alias 313LA 319fieri non possit, juxta consilium sublimium advocatorum consistorialium pallatii apostolici, quorum emendationi et correctioni committo ea que dicta sunt.

Verum quia in processu sepe dicte Puelle aliqua videntur per ipsam dicta seu confessata que fidei derogant supradictorum, maxime cum videatur aliqua et dixisse et fecisse que minus bene et dicta et facta sunt, idcirco, prout ad presens supradicta in memoria teneo, cum non habeam processum pro presenti, respondebo juxta mentem ejusdem Puelle, quantum memorie occurrit. Primo ad id quod posset dici de falsitate litterarum, cum fateatur aliqua scripsisse, que tamen nolebat impleri, in signum cujus faciebat crucem in hujusmodi litteris, ad hoc enim superius responsum est ubi dictum est quod multiplex est simulatio. Quedam enim permittitur etiam viris perfectis, ut patet de David et pluribus aliis. In talibus enim nihil est dolositatis seu duplicitatis, quemadmodum dicimus de Christo qui finxit se longius ire, ut in Homelia Gregorii super illud evangelii Luce ultimo, de discipulis euntibus in Emaus. Preterea licitum est hosti nocere quacunque arte, dum tamen fides sibi servetur ; minus etiam sufficienter quoad hoc interrogatum est, cum non fuerit quesitum de causa quare hoc faceret : talia enim ex causis faciendi justificantur vel reprobantur, quare, etc.

Insuper ad id quod dicitur de turri, a qua deorsum se misit, et propter quod videtur se precipitem dedisse etiam ex desperatione, respondet ipsa quod non desperando neque desiderando suam mortem hoc fecerat neque etiam hoc faciendo credebat mori ; sed quia impressum ei erat et incussum in memoria quod Anglici veniebant ad eam capiendum, in quorum manus nolebat incidere, pro quocumque ideo credens evadere salivit, et quia dolebat illos de Compendio tam miserabiliter affligi, quibus succurrere nitebatur ; confessa est tamen se male fecisse in hoc quod deorsum se misit, quodque hoc non fecit de consilio suarum vocum seque confessam fuisse de hoc et penitentiam habuisse, secundum quod consuluerunt ei sue voces aut earum altera.

Insuper ad cursus factos ante villam Parisiensem, ante 314LA 319-320Caritatem et plura alia loca, ubi non prevaluit Puella, in quibus videretur eam prevaluisse si a Deo missa fuisset, respondetur quod proprio | motu ad dictas villas seu loca, aut ante ea, non ivit de consilio suarum vocum, sed ad instigationem armatorum qui, transeuntes per ante loca supradicta, induxerunt eam ad eundum ante ea, ut dicit, Nec ob hoc dicendum est eam minus habuisse spiritum prophetie neque etiam gratiam gratum facientem minus habuisse. Non enim asseruit, veniendo erga loca ilia, quod in illo incursu seu insultu obtinerent hujusmodi loca ; neque in hoc videtur deliquisse, cum de ejus parte et suorum armatorum esset justum bellum.

Insuper non obstat, si dicatur quod in aliquibus locis sui processus videtur dicere quod nihil fecit, nisi de consilio suarum vocum a Deo, ut dixit, sibi missarum ; et tamen reperitur aliqua egisse, ut se misisse a turri deorsum et aliqua alia, que non videntur a Deo processisse. Nam ad hoc est responsio in promptu quam etiam facit dicta Puella. Nam cum repeteretur seu reiteraretur suus processus per petitionem promotoris, adveniente potestate vicarii que diu fuerat expectata, et resumerentur que confessata fuerant per eam in processu priori, qui deductus fuit per solum episcopum, respondit quod ubi nihil diceret vera essent que dicerentur, ubi autem aliquid diceret, staretur huic dicto ultimo. Unde ad propositum, respondendo supradictis, dixit quod verum est quod quidquid boni fecit, fecit de consilio dictarum vocum a tempore quo sibi apparuerunt.

Preterea non valet si dicatur quod aliqua predixit futura que non evenerunt, utpote quod liberaretur a manibus Anglicorum, cujus tamen contrarium evenit, cum fuerit igne consumpta, ad quod tripliciter respondetur. Primo quod si bene inspiciuntur ea que dixit de sua liberatione, quoad hanc partem, non reperietur eam intellexisse per ea que dixit quod ab eis recederet seu manus eorum evaderet, sed sibi dictum est quod liberaretur et quod non timeret, ac si sibi diceretur quod omnia patienter tolleraret ; imo inter alia verba de sui deliberatione mentionem facientia, dixit quod bene 315LA 320-321sciebat quod liberaretur ; sed de modo liberationis nesciebat. Dixit preterea quod bene sperabat quod Deus eam non delinqueret et quod credebat quod Deus, per miraculum aut alias, ab eis liberaret, et nesciebat an martirio, aut alio modo. Tria tamen deprecata est in finalibus, ubi contingeret eam apud eos decedere : primum est quod sibi ministrarentur sacramenta, secundum quod eidem ministraretur longa vestis ad modum camisie, tertium quod ecclesiastice se-|-pulture traderetur, adjiciens quod, si corpus haberent, animam ad Deum referebat. Plura etiam verba protulit concernentia hujusmodi liberationem, per que apparet quod non intellexit, neque dixit, se evasuram corporaliter eorum manum, neque etiam dixit hoc sibi fuisse revelatum.

Secundo respondetur quod, prout per suas responsiones patet, de liberatione sue anime intelligebat, et principaliter respectu eujus anime dici potest evenisse quod dixit, juxta quod dicit Augustinus in psalmo Exaudi orationem meam dum tribulor etc. Quis enim invocavit Deum et derelictus est ab eo ? Exaudiebantur et occidebantur, loquendo de martiribus, et ideo subjungit : et tamen ab inimicis eruebantur etc.

Tertio spiritus prophetie non semper corda prophetarum tangit, ut habet Gregorius in predicta Homelia super Ezechielem, ubi sic inquit : Spiritus quidem prophetie, neque semper, neque eodem modo, animum prophete tangit etc., et sequitur : Aliquando autem spiritus prophetie prophetis deest nec semper eorum mentibus presto est quatinus, cum hunc non habent, se hunc cognoscant ex Deo habere, cum habent, etc. Et sequitur quibusdam interpositis : Sciendum etiam quod prophete sancti aliquando, dum consuluntur, ex magno usu prophetandi quedam ex suo spiritu proferunt, et esse hec ex prophetie spiritu suspicantur ; sed quia facti sunt per Spiritum Sanctum citius correpti ab eo que vera sunt audiunt et semetipsos, quia falsa dixerint, reprehendunt. Nathan etenim prophetam etc. Ex quo patet quod spiritus prophetie non semper tangit corda prophetarum, unde beatus Thomas, secunda secunde q. CLXXI, art. II, in corpore questionis dicit per expressum quod lumen propheticum, 316LA 320-321seu spiritus prophetie, non inest intellectui prophete per modum forme permanentis, sicut lumen formale est in igne et sole, sed per modum cujusdam passionis sive impressionis transeuntis, sicut lumen est in aere. Dicit ultra idem Thomas, eadem questione, art. V, in corpore questionis, quod mens prophete dupliciter a Deo instruitur : uno modo per expressam revelationem, alio modo per quemdam instinctum, quem etiam interdum nescientes humane mentes patiuntur, ut Augustinus dicit II super Genesim ad litteram ; et ad hoc est Gregorius super Ezechielem ut superius tactum est. Esto ergo quod dicta Puella aliqua predixisset, ut de sua liberatione aut aliis futuris que non evenissent, non ob hoc sequitur | eam non habuisse spiritum prophetie ; nam etiam in sanctis hominibus, etsi semper maneat Spiritus Sanctus, hoc est gratia Spiritus Sancti gratum faciens, non tamen gratia gratis data, ut gratia curandi infirmes, mortuos suscitandi, demones ejiciendi vel etiam prophetandi, ut dicit Beda super Johannem, cujus verba habentur De pen. dist. II, in Querendum [D. G. II. 33. 3. 6].

Preterea esto quod dicta Puella in aliquibus peccasset seu aliqua commisisset, non ob hoc sequitur eam semper fuisse in peccato et nunquam in gratia. Non enim dictum est ei quod fuerit confirmata in gratia, nec tamen dico quod mortaliter peccaverit, neque etiam nego potuisse eam peccare etiam mortaliter ; sed esto quod peccasset aliquando mortaliter, non tamen sequitur quin ante peccatum fuerit in gratia et post peccatum potuerit ad gratiam reparari per penitentiam. Nam et Johannes in sua canonica dicit : Si dixerimus quia peccatum non habemus, nosmetipsos seducimus et veritas in nobis non est Johannes I 3 [Ep. I^a 1. 8] ; et c. Si enim inquit omnis De penitentia, di. II^a [D. G. II. 33. 3. 40]. Nec propter peccatum reliquit eam spiritus prophetie, cum et malis hominibus spiritus prophetie quandoque confertur, juxta illud Evangelii Mathei VII [22-23] : Multi dicent mihi in illa die : Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in nomine tuo demonia ejecimus, et in nomine tuo virtutes multas fecimus ? Et tunc confitebor illis : quia nunquam 317L 164. LA 322-323. Q³ 322-323novi vos, discedite a me qui operamini iniquitatem.

Et quidquid sit ex predictis et aliis similibus concludi potest eam non fuisse hereticam, et de heresi per consequens minime condemnandam. |

Notes

1. [984]

   Q, LA : omis.

2. [985]

   LA : singulis.

3. [986]

   LA : Testamento.

4. [987]

   LA : topicam.

5. [988]

   LA : pressuros.

6. [989]

   LA : 4 mots remplacés par In eo.

7. [990]

   LA : référence omise.

8. [991]

   LA : omis.

9. [992]

   LA : conspieni.

10. [993]

    LA : qua plurimis.

11. [994]

    LA : Bessy.

12. [995]

    Lat. 5970 : grandi.

13. [996]

    Q propose add. : si quid.

14. [997]

    LA : référence incomplète.

15. [998]

    LA : in.

16. [999]

    LA : omis.

17. [1000]

    LA : Ala.

18. [1001]

    LA : Can. Haec.

19. [1002]

    LA : annotatum.

20. [1003]

    LA : omis.

21. [1004]

    LA : omis.

22. [1005]

    LA : référence incomplète.

23. [1006]

    Lat. 5970 : dignus.

24. [1007]

    LA : vocet.

25. [1008]

    LA : référence incomplète.

26. [1009]

    LA : circuiens.

27. [1010]

    LA : et.

28. [1011]

    LA : Deo.

29. [1012]

    LA : menteno.

30. [1013]

    LA : CLII.

31. [1014]

    Lat. 5970 : lorenem.

32. [1015]

    LA : référence incomplète.

33. [1016]

    LA : quae contra vim di[vinam].

34. [1017]

    L : diceret.

35. [1018]

    LA : et.

36. [1019]

    LA : aliia.

37. [1020]

    LA : référence incomplète.

38. [1021]

    LA : référence incomplète.

39. [1022]

    LA : et.

40. [1023]

    LA : ad.

41. [1024]

    LA : dictorum.

42. [1025]

    LA : notare.

43. [1026]

    LA : omis.

44. [1027]

    LA : mercuriali.

45. [1028]

    LA : omis.

46. [1029]

    LA : référence incomplète.

47. [1030]

    LA : référence incomplète.

48. [1031]

    LA : prepostera.

49. [1032]

    LA : a.

50. [1033]

    LA add. : et.

51. [1034]

    LA : est et.

52. [1035]

    LA : innitatio.

53. [1036]

    LA : 3 mots omis.

54. [1037]

    LA : références incomplètes.

55. [1038]

    LA : ad hominem.

56. [1039]

    LA : référence incomplète.

57. [1040]

    LA : référence incomplète.

58. [1041]

    LA : commisisse in sacrum.

59. [1042]

    LA : référence incomplète.

60. [1043]

    LA : cum.

61. [1044]

    LA : référence incomplète.

62. [1045]

    LA : référence incomplète.

63. [1046]

    LA : référence incomplète.

64. [1047]

    LA : omis.

65. [1048]

    LA : référence incomplète.

66. [1049]

    LA : référence incomplète.

67. [1050]

    LA : références incomplètes.

68. [1051]

    Lat. 5970 : dictando.

69. [1052]

    LA : conscientiam suam.

70. [1053]

    LA : quia.

71. [1054]

    LA : quia.

72. [1055]

    Lat. 5970 : interversion des questions I et XVI.

73. [1056]

    LA : référence incomplète.

74. [1057]

    LA : pubertatum.

75. [1058]

    LA : aliter.

76. [1059]

    LA : 2 mots omis.

77. [1060]

    LA : référence incomplète.

78. [1061]

    LA : référence incomplète.

79. [1062]

    LA : tractabitur.

80. [1063]

    Lat. 5970 : omis depuis si qui.