Tomes I-II (LA) : Capitulum 4

111L 20 v°. Q² 212-213FR
[Capitulum quartum]

[Articuli actorum et assignationes.]

FR[Tenor articulorum CI.]

Sacre dixerunt sanctiones : Culpandus est qui famam negligit, et qui parentum subdola fraude oppressorum innocentiam non defendit. Itaque, ut per vos, clarissimos et in Christo reverendissimum ac reverendos patres, dominos archiepiscopum et ducem Remensem, primum Francie parem, insignemque Parisiensem episcopum, juris utriusque eximios doctores, ac colendissimum Constantiensem episcopum380, et venerandum sacre theologie famosumque doctorem, magistrum381 Johannem Brehal, ordinis Fratrum Predicatorum, heretice pravitatis inquisitorem, judices et commissarios in hac parte auctoritate apostolica specialiter delegatos, honestis personis Ysabelli d’Arc, matri deffuncte Johanne d’Arc, vulgariter dicte la Pucelle, ac Petro et Johanni d’Arc, fratribus germanis deffuncte ejusdem et filiis dicte Ysabellis, tam suis quam suorum consanguineorum et propinquorum seu parentum nominibus, suove382 procuratori nomine eorumdem, et pro ipsis, tam conjunctim quam divisim, in causa ista actoribus, contra et adversus subinquisitorem heretice pravitatis in Belvacensi diocesi constitutum, necnon contra promotorem negotiorum criminalium episcopalis curie Belvacensis, ac quemdam Guillelmum de Estiveto, reverendumque olim Petrum Cauchon, Belvacensem episcopum, et Johannum Magistri, pridem in eadem diocesi pretensum inquisito-|-rem aut vicarium ejusdem pravitatis, si supervixerint, suosve heredes et causam habentes, si opus sit et dixerint sua interesse, adversus reverendum in Christo patrem dominum Guillelmum de Hellenda, 112L 20 v°. Q² 213-214modernum Belvacensem episcopum, ceterosque universos et singulos sua, in hac parte, interesse credentes, et eorum quemlibet respective, tam conjunctim quam divisim, reos, super infrascriptarum molestiarum383, infamie, injuriarum et jacturarum ac inique condampnationis et excidii dicte Johanne reparatione, ac processuum, sententiarum, censurarum et executionum, omni dolo, falsitate et subreptione et obreptione ac iniquitate et pravitate infectorum, per dictos reos, suosve complices, aut eorum aliquem vel aliquos factorum seu attemptatorum, prolatorumque et executatorum, cum suis omnibus deppendentiis et sequellis, iniquitatis, falsitatis, dolositatis et nullitatis declaratione, aut saltem cassatione, revocatione, irritatione et adnullatione ; necnon super dicte defuncte Johanne d’Arc, dicte la Pucelle, expurgationis et innocentie promulgatione, ad finesque hic tandem inferius exprimendos, ex causis, mediis, factis et rationibus, et cum protestationibus statim inscribendis, justitia ministretur, et quod justum fuerit decernatur, affirmant, dicunt, proponunt et in scriptis exhibent ipsi actores petitiones, articulos, facta, causas, rationes et ea que sequuntur.

FRI. In primis protestantur quod nulli malitiose injuriari, aut in sui prejudicium fame et honoris quomodolibet intendunt invehere vel detrahere ; sed ea presertim dicere et prosequi que ad sue juste hujus cause et prosecutionis veritatem faciunt et elucida-|-tionem. Et similiter protestantur ipsi actores quod adversus eos et eorum quemlibet qui in processu contra dictam Johannam facto interfuerunt, aut super eo consilium vel opinionem dederunt, cum, visa et attenta falsa, mendosa, corrupta et evidenti extractione articulorum eis pro consilio prebendo communicatorum, de qua inferius dicetur, excusabiles habeantur, non intendunt aliquid dicere in sui honoris et fame prejudicium, aut suorum honorum jacturam qualemcunque, demptis tamen dictis384 judicibus et promotore. Et nichilominus dicenda pariter et agenda submittunt correctioni et reparationi Sancte apostolice 113L 20 v°-21. Q² 214-215Sedis, vestrarumque clarissimarum paternitatum et ceterorum quibus id spectare decet, si quid fuerit corrigendum aut reparandum385.

FRII. Item, et hiis presuppositis et hactenus in agendo pro repetitis habitis et reputatis, dicunt et asserunt ipsi actores quod tam ipsi quam ipsa puella Johanna, sua consanguinea, sunt et fuerunt, vita comite, ac esse intendunt, boni nominis, bone fame et conversationis, pacifici et quieti, honeste viventes et, duce Domino, absque infamia seu nota perversa doli vel criminis, fideli et catholica communicatione, dierum suorum cursum peragentes ; talesque per suos omnes notos compatriotas et vicinos aliosque reputati sunt et reperti, palam, publice et manifeste.

FRIII. Item, quod dicta puella, dum in humanis ageret, omnem heresim detestata est, nec aliquid credidit aut affirmavit, seu astruxit, quod heresim saperet, aut fidei catholice et sancte romane Ecclesie traditionibus obviaret. Et sic fuit, et est verum.

FRIV. Item et veraciter, ut bona et fidelis catholica, | dicta Johanna, dum viveret, Deum coluit fideliter ; ecclesias et divina officia frequentavit, missas devote audiendo ; sacramenta, presertim penitentie et eucaristie, sepius percepit, et opera misericordie pie exercuit, Christi pauperibus elemosynas largiendo, nunquam jurando, sed quoscumque jurantes, precipue blasphemantes, increpando et objurgando ; et in nullo a catholice religionis ritu et fidei christiane cultu386, articulis et unitate Ecclesie, unquam recessit quovismodo. Et sic fuit, et est verum.

FRV. Item, et neque contra dictam Johannam, quoniam fidelis et catholica erat, ulla precessit infamie aut suspicionis, erroris vel heresis nota ; neque contra eam, super talis infamie rumore aut publica voce, aliqua inquisitio, in processu fidei preambula fierique solita, precessit ; prout neque unquam de fide dubia aut de errore extitit suspecta. Et ita contra ipsam processus in fidei materia387 non potuit nec 114L 21. Q² 215-216debuit inchoari sive agitari, nisi nulliter et de facto, quoniam quicquid fit in fidei seu heresis processu, omissa dicta previa inquisitione, irritum est et nullum ; saltem cassandum ipso jure. Et sic fuit, et est verum.

FRVI. Item, et nichilominus dicti judices et promotor, propriis ducti passionibus odioque inestimabili dicte puelle, aut nimio favore suorum emulorum et domino nostro regi ac suo consilio tunc adversariorum, nullo juris ordine servato nullaque precedente legitima inquisitione, dictam Johannam innocentem, etatis decem et novem annorum vel eo circa, et omnis juris, scientie mundane ignaram, eam apprehenderunt, et, velut de heresi conspersam, processui fidei seu heretice pravitatis officii eam ascripserunt ; et contra | eam, ut talem, processerunt, contra doctrinam juris falso eidem crimina et errores adversus fidem et Ecclesiam imponentes, et penas juris in materia heresis conficte notorie incutientes. Et sic fuit, et est verum.

FRVII. Item et quod, licet dicta Johanna viros litteratos de parte et obedientia Francie sicut et Anglie, dum a principio in causa fidei citaretur, in carcere postulasset vocari et admitti, et etiam missam audire, hec tamen predictus [Petrus Cauchon] renuerat, et coram consiliariis in deliberatione ponere noluit, dicendo, in presentia consiliariorum vocatorum, quod dicta Johanna missam audire requirebat, et quod a quibusdam aliis habuerat quod ei missam audire concedere non debebat ; de requisitione alia penitus subticendo. Et hoc fuit, et est verum.

FRVIII. Item et presertim dictus Magistri, heretice pravitatis vicarius tunc pretensus, penam excommunicationis, et ipse Cauchon, tunc Belvacensis episcopus, suspensionem [et] censuram jure latas, tunc incurrerunt, falsam heresis notam dicte puelle Johanne sic imponendo, et processum inquisitionis indebite et sine causa legitima sic inchoando. Et ita suus ille processus, ex illo excommunicationis capite, cum suis dependentiis et connexis, extunc nullitate infectus388 est ; constante389 excommunicato judice vel 115L 21-21 v°. Q² 216-217suspenso, juridictio exerceri nequeat nisi nulliter et de facto. Et sic fuit, et est verum.

FRIX. Item et dicti Cauchon et Magistri, suique complices seu390 dicti rei, dictam Johannam, juvenem et teneram puellam, illico ab initio sui processus duro carceri, potius ad penam quam ad custodiam ordi-|-nato, contra juris formam, mancipaverunt, et eam compedibus ferreis et cathenis oneraverunt et alligaverunt, impie et injuste ; ipsamque in forti carcere tunc, scilicet castri Rothomagensis, carcere quidem non justitie, sed pravitatis et violentie, nec ecclesiastico sed seculari, retruserunt ; ac eam in manus laicorum armatorum et hostium sibi capitalium deposuerunt conservandam, armatorum silicet Anglicorum, capitali odio, assidue verbis, comminationibus, terroribus et derisionibus ipsam prosequentium. Que tamen puella juvenis in manu tunc Ecclesie tradita, carceri ecclesiastico, non penali, mancipata, honestis sociata mulieribus, debuerat, libertate premissa competenti, humaniter tractari, saltim pretensi processus cursu stante, ut jura volunt et omnis equitas deposcit. Et sic fuit, et est verum.

FRX. Item et est Verum quod dicti episcopus et vice-inquisitor, per suam judicialem ordinationem, decreverunt dictam Johannam, puellam et virginem, super pretense per eam virginitatis integritate per matronas et dominas visitandam fore ; prout et visitata fuit, in parte sexus muliebris391, per multas ydoneas mulieres, assistentibus dominabus valde nobilibus et multis. Que Johanna sollicite visitata, virgo et integra reperta est ; et hanc visitationem, licet judicialem, dicti judices dolose tacuerunt, ne quid ad laudem vel excusationem dicte virginis Johanne exprimerent ; nec de ea in suo processu fecerunt seu voluerunt, ymo inhibuerunt fieri mentionem ; et eos qui dictam visitationem viderunt, et reperta in eadem sciebant, juramento solemni astrinxerunt quod ipsa392 celarent omnino, quodque dictam Johannam repertam 116L 21 v°. Q² 218-219fuisse virginem | et integram nulli unquam quovismodo revelarent. Et ab hoc initio, doli, fraudis, mendacii et false truncationis vitio suum processum maculaverunt, quod est nota dignum. Et sic fuit, et est verum.

FRXI. Item et in predictis carcere, statu, loco et comitiva stante dicta Johanna, puella etatis prefate juvenilis, ymo et hostilis presentie et carceris duri terroribus, metu et violentia sic afflicta, dicti rei ad interrogatoria multa, etiam difficilia, valde seditiosa, captiosa, perniciosa et impertinentia, contra ipsam Johannam non erubuerunt procedere, diversas materias agredientes, etiam theologicas, quibus et litterati viri, libertate fungentes, responsa dare aliquando defficere potuissent. Quibus siquidem interrogatoriis multiplicitus et iteratis, sepe minis, tanta ipsam puellam vexatione oppresserunt ut in gravem corporis valetudinem seu infirmitatem ceciderit, etiam prope mortalem ; super quibus, non solum ipsa Johanna, ymo plerique ex ipsis consiliariis et assistentibus pluries sunt conquesti, et nonnulli ex toto, a processu ipso, viso modo procedendi, penitus recesserunt, alii repulsi sunt. Et sic fuit, et est verum.

FRXII. Item et ut dicti rei contra dictam Johannam quod conceperant facilius et ad nutum adimplerent, et omnes directores et consultores, Deumque et justitiam pre oculis habentes, ab ipsius Johanne examinatione secluderent, locum et tempus examinationis mutaverunt, ac ipsam Johannam393 in loco carceris examinari de cetero constituerunt, in presentia Anglicorum et custodum, per paucos consiliarios et cum paucis, quos quasi in singulis examinationibus mutaverunt, et tam ad interrogandum, quam ad interes-|-sendum, secundum dierum varietatem394, diversos statuerunt, et in pauco numero ; de quo inter peritos et consultes facta est non modica questio. Et hoc fuit, et est verum.

FRXIII. Item et quoniam dicti rei, citra omnem loquendo injuriam, aut propria aut emulantium ducti nequitia, nedum in dicte puelle naturalem seu honeste mortis consummationem 117L 21 v°. Q² 219-220tendebant, sed verius immortale ejusdem publice infamie conspiraverant excidium, ab illa infirmitate ut curaretur ipsa Johanna, ac ei reservato servitio, circa eam plurium medicorum adhibuerunt maximam sollicitudinem ; quibusdam etiam de majoribus suorum adversariorum, sub et a quibus detinebatur, frequenter dicentibus quod mallent perdere viginti millia nobilia, quam ipsa Johanna sic moreretur, nisi per ignem, et sententia contra eam condempnatoria et ignominiosa precedente.

FRXIV. Item et illico, dum ipsa convaluit, eam rursum multis interrogatoriis dicti judices vexarunt395, presertim de quibusdam eam interrogantes, certas visiones seu spirituum bonorum apparitiones et ecclesie unitatem ac fidei apices concernentibus ; multaque difficilia ab ea petierunt, de et super quibus fideliter, catholice et competenter, responsa dedit honesta et congrua, sua presertim juvenili etate, conditione sexus et ignorantia ponderatis et attentis. Et sic fuit, et est verum.

FRXV. Item et inter cetera responsa per dictam Johannam puellam honeste, quiete et prudenter emissa, manifestis396 dictorum actorum passionibus et emulationibus, ac odio, vexatione et turbatione afflicta, ipsorum judicum sepius declinavit forum. Quod palam ex | duobus precipue constat : primum, quoniam judices tanquam sibi inimicos capitales recusavit expresse, et ex ista legitima recusatione sua, notissimo jure, omnis est sua suspensa juridictio, in qua, si ulterius processerunt, presertim recusationis articulo indiscusso, nulliter incedunt manifeste ; secundum est, quoniam judicium romani pontificis ipsa Johanna sepius requisivit, ubi et equipollens appellatio causatur legitima ; Apostolus enim pro appellatione dicebat : Ad tribunal Cesaris sto [Actus apostolorum XXV, 10] ; precipue quoniam et ardua hujusmodi negotia ad suam supremam Sedem spectare noscuntur, ipso jure. Unde et exinde omnis dictorum reorum processus, cum suis sequellis, nullitate infectus est. Et sic fuit, et est verum.

FR118L 22. Q² 220-221XVI. Item et similiter, super ipsis visionibus, ipsa Johanna responsa dedit sancte et a salubri veritate non dissona ; quoniam et ipsas visiones a spiritu bono procedere credidit, prout ita, pie et catholice estimandum est, ejusdem puelle integritate, humilitate, simplicitate, ac reipublice ad quam mittebatur necessitate justissimaque causa et fine, debite et sine maligna affectione, pensatis, cum aliis circumstantiis opportunis ; neque super hoc oberravit ipsa Johanna, aut a fidei veritate aliquatenus deviavit. Et hoc fuit, et est verum.

FRXVII. Item et ipsa Johanna, licet tandem condecens sibi negatum fuerit consilium, divini tamen Spiritus directione, ut creditur, fideliter ducta, omnia responsa sua, dicta pariter et asserta, vicibus etiam iteratis, Ecclesie sancte submisit, ab ejusdem uni-|-tate non recedens ; ac expressis verbis, per clericos non suspectes vel397 affectos, omnia visitari, ymo et in judicio pape et sacri concilii omnia defferri pluries requisivit instanter. Et sic fuit, et est verum.

FRXVIII. Item et quoniam viri litterati aliqui, pia compassione moti, dictam Johannam ignorantem super hiis que dicebantur advertere volebant, consulendo ut sacro Basileensi398 concilio se submitteret, in quo utriusque obedientie clerici aderant, tales utique per dictum episcopum sunt contumeliose expulsi. Ymo uni eorum episcopus dixit : Taceatis ex parte diaboli ! Quinimo pluribus consiliariis et viris notabilibus, doctoribus et licentiatis, mine et terrores plurimi sunt illati, et nonnulli a civitate Rothomagensi proscripti, etiam in periculo vite sue ; quorum aliqui infra nominabuntur ; nec a post ausi sunt comparere, vel dicto processui interesse. In quibus dictorum judicum sinister affectus lucide patet. Et sic fuit, et est verum.

FRXIX. Item et nichilominus dicti actores ipsam puellam ignominiose mortis judicio terminare querentes, quanquam omnium sibi impositorum criminum expers et innocens extiterit, sicut infra palam manifestabitur, ad sui tamen iniqui processus continuationem, post dictam suam infirmitatem, 119L 22. Q² 221-222illico descenderunt, hujusmodi promotore Belvacensi negotium prosequente.

FRXX. Item et ipsa Johanna sepius per eos interrogata et vexata, tandem a dictis reis et ex eorum precepto certi sunt articuli compositi, quos a confessionibus dicte Johanne dixerunt excerptos sive extractos, incipientes Quedam femina, etc., quos pluribus personis notabilibus et litteraris transmiserunt ; in et | super eisdem opiniones et vota plurimi habuerunt.

FRXXI. Item et Veraciter dicti articuli falso extracti sunt et inique compositi, nec sunt conformes confessionibus dicte Johanne, nec continent recusationes, submissiones, excusationes, appellationes, nec verum dicte Johanne et suarum confessionum intellectum ; ymo veraciter dici debent opinantes in hoc decepti et seducti, nec in eis exinde aliqua nota debet adscribi, demptis tamen ipsis seductoribus reisque et complicibus eorumdem.

FRXXII. Item et licet in dicto processu fuissent assumpti notarii publici, fide digni, qui palam verbis gallicis dicte Johanne processum et acta ejusdem registrarunt, attamen quidam alii suspecti notarii in loco abscondito et propinquo latuerunt, qui plura falsa scribere voluerunt, et per quos absconditos notarios, aut ex eorum scriptis, creduntur confecti falsi articuli memorati. Ymo et quidam alius confectus est processus in authentica forma, plurimum distans et dissimilis a dicto priori processu. Et hoc fuit, et est verum.

FRXXIII. Item et licet dicti judices, per hujusmodi iniquas scripturas, falsas relationes et confessiones, ac articulos confictos, premissis attentis, ulterius, presertim in fidei materia, procedere non debuissent, prout nec potuerunt nisi nulliter et de facto, attamen illico, post dicte Johanne curatam infirmitatem, eam statim, neque evidentia rei, neque suspicionis vehementia, neque clamore fame id exigentibus, carceribus duris sic detrusam399, quanquam eis non constaret, prout nec constitit, aliqua ipsam heresi respersam fuisse, aut aliqua fidei contraria excessusve et crimina commisisse, 120L 22-22 v°. Q² 222-224aut quibusvis erroribus fidei contrariis | inhesisse. Et licet eosdem episcopum et inquisitorem requisivisset ut, si quid eam dixisse pretenderent, vel egisse, quod heresim. saperet, vel fidei contrarium esset, id ad examen remitterent apostolice Sedis, cujus erat judicium subire parata, in ipsam Johannam omni sibi defensione sue innocentie sublata, et juris ordine pretermisso, pro libito sue voluntatis in pretenso hujusmodi inquisitionis negotio nulliter et de facto procedentes, duas tulerunt sententias iniquas manifeste. Et hoc fuit, et est verum.

FRXXIV. Item et per quarum ipsi rei principia, narratis quibusdam articulis in magno numero quos, licet falso, pretendant a spontanea confessione dicte Johanne emanasse, et per quos intendunt400 de criminibus per eos pretensis ipsam fuisse nedum culpabilem, sed confessam, ad quamdam precogitatam abjurationem, ut sue nichil deesset malitie, processerant de facto, licet in nullo, ut prefertur, fidei materia se offerret. Et tandem, perlecta quadam pretense hujusmodi abjurationis cedula, difficilium terminorum, et quam veraciter non intellexit ipsa Johanna, ipsi tamen, inhumana austeritate crudeles, ipsam Johannam, juvenilis etatis, licet nullo crimine maculatam, ymo sibi impositorum errorum penitus innocentem, et quanquam ad ecclesie gremium, ut dicebant, revertentem, ymo, et per eos a pretensis censuris absolutam, absque misericordia, ad carceres perpetuos, in pane doloris et aqua tristitie, diffinitive condampnarunt, licet inique, dolose et de facto. Et hoc fuit, et est verum.

FRXXV. Item et licet, in hac sua iniqua sententia, previa verba quedam conficta apposuerunt judicantes iniqui, ubi suam gratiam et moderationem salvas esse | proferrent, illico tamen dictam Johannam, plurimum desolatam, non in carcere ecclesiastico, non in manus Ecclesie, non in comitiva honestarum mulierum, licet vestem suam muliebrem recipisset, et ita sibi promissum fuisset, sed in manu et custodia 121L 22 v°. Q² 224-225suorum capitalium inimicorum, Anglicorum, in [secularis]401 domini fortalitio et carcere, sine socia muliere, solam, oneratam compedibus et cathenis ferreis, eam tradiderunt et reposuerunt, contra precepta caritatis, contra Ecclesie formam, et ut, verisimiliter, omnem ab eadem bone perseverantie materiam secluderent, et malignandi seu cadendi occasionem prestarent. Et hoc fuit, et est verum.

FRXXVI. Item et deinceps dictam Johannam fortiori aculeo temptantes ipsi rei, seu eorum complices, in ipso Castro, dum in lecto nocte jaceret et supra lectum vestes muliebres, ut eas in crastinum resumeret, deposuisset402, ablate sunt et reposite vestes viriles, ita ut etiam pro necessitate nature, ad ventris purgationem aut alia, nulla sibi relicta sit vestis muliebris, ad suam nuditatem tegendam. Et sic fuit, et est verum.

FRXXVII. Item et quod longe amplius perniciosum est, prestitus est postmodum ad lectum ejusdem [dormientis]403 Johanne puelle, cujusdam ex dictis adversariis accessus personalis seu permissus, qui, violentia facti, ejus pudicitiam nisus est attemptare ; ita ut ipsa, proprie defensionis et virginee servande honestatis necessitudine propulsa, vestes resumpserit | viriles, non habens unde aliter sua ossa tegeret, aut a violentia instante dictum repelleret invasorem. Et sic fuit, et est verum.

FRXXVIII. Item et exinde, dolo, malitia et fraude cooperantibus, dicti rei super relapsu pretense per eos404 ab initio heresis vel erroris, Johannam causare vel accusare405 et interrogare nisi sunt. Que, licet ad interrogata congrua et catholica responsa dederit, et, super ipso pretenso relapsu inquietata, manifestaverit se nichil abjurasse, quoniam in nulla heresis specie prius lapsa est, prout infra dicetur, insuper manifestaverit ipsa Johanna se nullatenus intellexisse cedulam pretense per eos prefate abjurationis, ita ut exinde dici et 122L 22 v°. Q² 225-226inferri opus sit ipsam Johannam nullo relapsu potuisse causari, nisi nulliter et de facto, attamen ipsi rei, contra Deum et justitiam, ipsam Johannam in heresim fore relapsam falso concluserunt. Et sic fuit, et est verum.

FRXXIX. Item et licet talis conclusio ex multorum deliberantium votis406, etiam numero ceteros longe excedentium, a multo seu majori parte non resultaverit, aut potuerit nec debuerit recolligi, sicut ex processus constabit tenore, attamen rei decreverunt eamdem, tanquam relapsam, venire condempnandam, sitientes407 ejusdem finale excidium morte publica et infami commercio consummandum. Et sic fuit, et est verum.

FRXXX. Item et proinde celeriter ad secunde dampnabilioris sententie prolationem, pro finali concupito diu exterminio dicte Johanne, brevi interpolato, scilicet sex vel octo dierum, spatio inter utramque sententiam, rei processerunt ; ita ut, in publico loco | civitatis Rothomagensis, ad reorum exterminium solito deputari, dicta Johanna producta408, condampnata sit inique, et injuste declarata relapsa in heresim atque relicta brachio seculari. Solemni etiam predicatione, licet falsis contexta409 propositionibus, iniquis accusationibus et responsis, ac opprobriis injuriisque conspersa, dicta Johanna plurimum infamata est coram ejusdem civitatis populo universo, ibidem publice conveniente et convocato. Et sic fuit, et est verum.

FRXXXI. Item et (quod pia, lamentabili et dolentissima compassione, eterna memoria deflendum erit !) a brachio secularis justitie, et verius ab ipsis reis, capitalibus inimicis, tradita et dimissa, ipsa et innocens virgo, palam, publice et ignominioso heresis titulo illico apprehensa, nulla ulterioris judicii forma, deliberatione aut sententia, vel mora prestolata, ultimo supplicio tradita et ingentis ignis vehementi combustione deputata crudeliter, vita functa est. Et sic fuit, et est verum.

FR123L 22 v°-23. Q² 226-228XXXII. Item, et quam indicibili patientia, quam catholica divine majestatis confessione palam facta, quamque, iterata nominis Jhesu Domini nostri ac sanctorum piissima, maxime sancti Michaelis et sanctarum Katherine et Margarete, devota imploratione, cremationis tormenta sustinuerit ! quam clara voce, deliberato animo et sinceritate virginea, sue consummationis finem catholicum perseveranti constantia manifestaverit ! audientium et videntium [assistens]410 multitudo, amicorum et etiam inimicorum | ad lacrimas undequaque prorumpentium, palam fecit et attestata est, velut super hiis informationes condite luce clariores aperte demonstrabunt411. Et sic fuit, et est verum.

FRXXXIII. Item et exinde, secundum fidelem Ecclesie doctrinam, inferendum est ipsam Johannam suos dies sine labe heretice pravitatis aut alio gravi crimine, sicut catholicam, duxisse, et vite terminum christiane religioni conformem, ad diem hereditatis gloriam attingendam, sub gratia nostri Redemptoris, fideliter peregisse ; ita ut, usque ad vite terminum, spiritu bono confortata et concomitata, estimanda ac dicenda sit. Et hoc fuit, et est verum.

FRXXXIV. Item et quoniam ex hujusmodi dampnabilibus processibus et sententiis, suaque crudeli executione, licet nullis, dolosis et iniquis, dicte Johanne innocentia contaminata a multis credita est, quamvis injuste, suorumque parentum fama lesa sit plurimum et scandalizata, itaque non immerito, ad ejusdem deffuncte expurgationem, seu verius innocentie declarationem, atque ad fame proprie suorum parentum reintegrationem, merito, a domino nostro Summo Pontifice, mandatum apostolicum seu rescriptum, per dictos actores impetratum, vestris est directum providentiis, reverendissimi ac discretissimi judices. Quo imperante rescripto, cooperantibus justitia et veritate, vestre paternitates reverende eisdem actoribus providebunt opportune, ad fines hic infrascriptos ; quoniam et id justum est et verum. |

FRXXXV. Item, et quanquam premissa sufficere videantur 124L 23. Q² 228-229ad fundandam eorumdem actorum intentionem et consequendos fines suos hic postremo inscriptos, quorum etiam omnium probatio et verificatio patebunt, tam per processus iniquos partium adversarum, quam per legitimas responsiones dicte deffuncte, comparatione facta secundum veritatem, ac per testium omnium exceptiones412, majores informationes et depositiones factas, et faciendas, si opus sit, et rursum licet413 adversarum partium, citra omnem loquendo injuriam, dolus, iniquitas, fraus et odiosa ac perniciosa intentio similiter innotescant, suorumque processus, sententiarum et sequelarum manifesta nullitas, prevaricatio et falsitas, attamen, ad elucidationem premissorum circa dicti processus et exinde sententiarum, in quibus reorum fundatum est edificium, nullitatem et iniquitatem, brevi verborum serie aliqua dicenda sunt, ut ita omnia que exinde secuta sunt, nulla, iniqua et invalida censeantur ; quoniam sic fuit et est verum.

FRXXXVI. Item, et cum in judiciis forma et materia, ordinata veritate, supponende sunt, luce clarius statim manifestabitur per ea que sequuntur, in primis quod ratione forme, nullitatis vitio, saltem cassationis judicio, subjacent processus et sententie memorate tales quales ; et deinde quod, ratione etiam materie, dolo, falsitate, prevaricatione et manifeste iniquitatis macula dicti processus et sententie infecti sunt. Et hoc fuit, et est verum.

FRXXXVII. Item, et quoniam forma est que dat esse | rei, et que contra jus fuerit deberet414 utique pro infectis haberi, et non prestat impedimentum quod de jure non sortitur effectum regula juris : De re judicata, lib. VI [VI°. II. 14], satis est rationi congruum, ut, in primis, ipsa deducatur dictorum processus et sententiarum nullitas et instabilitas, saltem futura cassatio, causis, mediis et rationibus que sequuntur ; quoniam sic fuit, et est verum.

FRXXXVIII. Item, et quia multipliciter processus, sententie 125L 23-23 v°. Q² 229-230 et judicia hujusmodi nullitate inficiuntur, aut debite cassantur et retractantur, de quibus per Henricum, post alios doctores, in cap. I, De sententia et re judicata [X^a II. 27. 1], et per Hostiensem in Summa, eod. tit. § Qualis, verbo Justa, et per Guillelmum in Speculo, tit. De sententiarum prolatione, § Juxta ea, et415 XXXV, quest. 9, § In summa, et in cap. Cum inter vos, De sententia et re judicata, et Multis sum [X^a II. 27. 13], dicunt et proponunt ipsi actores hujusmodi sententias et processus, a dictis reis presumptis adversus ipsam deffunctam, nullitate infectos aut invalides, ratione forme, precipue ex causis que sequuntur. Et sic fuit, et est verum.

FRXXXIX. Item et primo, quoniam ex jure vobis notissimo, nullum fere redditur judicium ratione judicis incompetentis, ratione juridictionis416 inepte et ratione litigatorum, in cap. At si clerici, De foro | competenti [X^a II. 2] ; Cod. Si a non competenti judice, l. fin. [C. VII. 48. 4]. Est autem ita quod Belvacensis episcopus non erat prefate Johanne judex competens, neque sibi subdita erat ; ratione enim delicti aut domicilii, quisque sortitur forum ; ipsa autem in juridictione dicti episcopi, neque domicilium fovebat, neque sibi imposita crimina ibi causabatur perpetrasse, sicut ex ipso processu manifeste417 constat. Quare, etc. Optime ad id faciunt cap. fin. De foro competenti [X^a II. 2. 20], et l. fin. ff. De accusationibus [Dig. 48. 2. 22] ; et ll. 1 et 9 Cod. ubi de crimine agitur, cum Summa [C. IX. 2. 1 et 9]. Et sic fuit, et est verum.

FRXL. Item, et veluti superius tactum est, ipse Belvacensis episcopus suspensionis et dictus inquisitoris vicarius excommunicationis censuris ligati, cum alter sine altero in materia pretense heresis ad sententiam procedere non valebant, nichil validum decernere potuerunt, aut juridictionem exercere, nisi nulliter et de facto. Quod autem censuris eisdem essent innodati constat ; nam crimen heresis falso imposuerant ipsi deffuncte innocenti, que id non commiserat, ut 126L 23 v°. Q² 230-231infra dicetur ; et ita ipsas illico incurrerant. De quibus in Clementina Multorum, De hereticis, libro VI° [Clem. V, 3. 1].

FRXLI. Item, et quia per dictam Johannam recusatus est prefatus Belvacensis episcopus, tanquam incompetens, suspectas et inimicus suus capitalis, processus ipsi atque sententie prefate nullitate inficiuntur ipso jure, nec ultra debuit procedere, nisi nulliter ; et ita tenent Johannes Cardinalis, Archidiaconus et Johannes Andree in cap. Legitima, De appellationibus, libro VI° [VI° II. 15. 2] ; et presertim, quoniam appellatio, recusatio | et relatio parificantur, quoad suspendendum auctoritatem judicis et officium. Et ita quidquid exinde fecerit judex, nullum est ipso jure ; ut in can. Multum stupeo418, III, q. VI [D. G. II. 3. 6. 8] ; et in cap. Licet, De officia delegati [X^a I. 29. 30] ; et Summa. Et sic fuit, et est verum.

FRXLII. Item, et si ea, que per vim vel metum fiunt, viribus non subsistant, ut in cap. Perlatum419, De his que vi metusve causa, tit. XL [X^a I. 40. 1], et per totum titulum ; quoniam veraciter per Anglicos, tunc processui assistentes, dicto pretenso inquisitoris vicario metus terribilis comminate mortis, cadens in constantem virum, incussus est, nisi sententiaret, ut prefertur : clarum relinquitur processum et inde secuta, aut nulla ipso jure, aut saltem penitus fore adnullanda. Sacro enim canone exprimitur, quod injustum judicium et diffinitio injusta, regio metu vel jussu, a judicibus ordinata, non valeat : XV. q. I [D. G. II. 15. 1]. Omne quidem et quatuor modis humanum pervertitur judicium : XI. q. 3, Quatuor modis [D. G. II. 11. 3. 78]. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

FRXLIII. Item, et si jura velint per appellationem legitimam juridictionem suspendi, cum ipsa deffuncta ab ipsis judicibus appellaverit, suus processus est, cum sententiis inde secutis, nullitate infectus. Quod autem sufficienti expressione appellaverit ipsa Johanna, constat ; nam ex quo aliquis protectioni 127L 23 v°. Q² 231-233superioris, et maxime pape, se submittit420, licet ex simplicitate, vel alia causa, verbum appellationis non exprimat, tamen pro legitima appellatione censetur, et exinde processus, contra talem sic appellantem factus, est nullus in cap. Ad audientiam, De appellationibus [Xa II. 28. 34]. Et hoc est indubitanter verum, presertim cum preces-|-serit gravamen, ex quo verisimiliter quis formidat amplius a judice gravari. Sic est autem in proposito, quia et ipsa deffuncta, que jam judicem recusatum horrebat veluti capitalem hostem, petivit ad judicium pape remitti et eidem sepius se submisit. Hec autem verba appellatoriis verbis equipollent, etiamsi hoc verbum appello non sit expressum, ut in allegato cap. Ad audientiam ; facto enim sine verbis appellatur, in cap. Dilecti filii, De appellationibus [X^a II. 28. 1], et Paulus, ab infesto preside ad Cesarem appellavit, dicens Ad tribunal Cesaris sto. (Act. XXXV. cap.) [Act. Ap. XXV, 10].

FRXLIV. Item, et maxime, quoniam de rebus arduis et obscuris, puta revelationibus secretis et occultis, quas isti judices tractare voluerunt, et que nobis incognite estimantur, et de quibus valde difficile est judicare, cum sint de majoribus, ymo de maximis, omnis cognitio ac determinatio ad apostolicam Sedem pertinet et remitti debet ; cujusmodi fuit ipsa causa dicte Johanne. Nam, secundum canones, cause ardue ad apostolicam Sedem remittende sunt : XVI, q. 1, can. Frater noster [D. G. II. 16. 1. 521 ; tit. De baptismo, cap. Majores [Xa III. 42. 3] ; et quotiens fidei ratio ventilatur, omnes episcopi debent causam ad Sedem beati Petri, id est ad sui nominis et honoris auctoritatem et successorem referre : XXIV, q. 1, Quotiens [D. G. II. 24. 1. 12]. Et hoc fuit, et est verum.

FRXLV. Item, et aliunde dicti processus et sententiarum nullitas aut iniquitas preparanda manifeste, scilicet ratione vinculorum, duri carceris assignati et terribilis custodie dicte deffuncte Johanne ; quoniam, licet etate juvenis valde, ut dictum est, carcer austerus, custodia capitalium sibi inimicorum, atroces in-|-jurie, delubria et terrores sibi 128L 23 v°-24. Q² 233-234assidue assistebant ; ita quod assereret plus velle mori, quam diutius vivere in tali horrore, aut ibi amplius permanere. Que cum, sexus fragilitate et etatis teneritate pensatis, sublevanda foret, et saltem ecclesiastico carceri mancipanda, probis mulieribus associanda, ad magnam sibi illatam injuriam et violentiam, reputandum est contra jurium sanctiones, quod ipsa in carcere profane, non laicorum aut reorum publicorum421 criminibus deputato, sed in forti manu hostium suorum reclusa est, contra lecta et notata in Autentica Ut nulli judicum liceat, § Necessarium ; unde sumpta est Autentica novo jure signata, super l. Quoniam in unum conclave, tit. De custodia et exhibitione reorum [C. IX. 4. 3.]. Et non videtur silentio dignum, quod sui custodes et hostes armati sepius in eam, violenta manu, sue virginitatis pudorem attentare nisi sunt. Et hoc fuit, et est verum.

FRXLVI. Item et hujusmodi atroces injurie, carceres et terrores satis equipollent, ymo et equiparantur questionibus et tormentis ; ita ut, eisdem perdurantibus, quidquam contra se confessata est ipsa Johanna, turbationi et tormentis adscribendum sit ; talis autem confessio nichil obest, ut legitur et notatur in cap. Cum in contemplatione De regulis juris, in antiquis [D. 50. 17], Et ita ipse processus cum sententiis memoratis ibidem fundatis, nullius sunt efficacie et vigoris. Jure enim cautum est quod verbo questionis, non solum tormenta intelligere debemus adhibita corpori, sed etiam alium dolorem, puta, famem, urgentes422, | inflictas detentis, donec objectum crimen confiterentur. Etiam intelligenda est per verbum questionis, illa quam malam mansionem appellamus, puta sordidus, teterrimus carcer ff. De injuriis, l. Item apud Labeonem, § Questionem [D. 47. 10. 41] ; et § Questionis ff. Ad Silanianum Senatusconsultum, l. 1 [D. XXIX. 1. 25]. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

FRXLVII. Item et alia ratione processus ille iniquus cum sequellis omnino dicendus est, quoniam eidem Johanne 129L 24. Q² 234-235tante juventutis, juris ignare, et in eis super quibus interrogata est, inexperte, denegatum est consilium, denegatus est per totum fere processum director et terminorum interpretator, quem sepe petivit, licet et de fidei apicibus et arduis questionibus pulsaretur. Talis autem denegatio inhumana potius censenda est et justitie inimica. Ymo, sicut ex ipso processu constat, si quis eam dirigere vellet, aut sibi quesita exponere, minis et opprobriis afflictus, a ceterorum pellebatur consortio. Jura autem in contrarium militant (ff. Ad legem Juliam de adulteriis, l. Si postulaverit, § Questioni) [D. 48. 27. 7]. Et si in civilibus adhibeatur advocatus, ratione majori et in criminalibus admitti debet ; nam et ubi de statu et vita persone agitur, quoniam ibi majus imminet periculum, cautius est agendum, Cod. De episcopali audientia, l. Addictos [C. I. 4] et in c. Ubi majus, De electione, lib. VI° [VI°. I. 6. 3]. Et ad hoc bene facit Guillelmus in Speculo, tit. De depositionibus, § Septimo videndum, ver. 17 ; et tit. De | adversariis, § Utriusque, ver. Sed nunquam potest. Et hoc fuit, et est verum.

FRXLVIII. Item et ex alio capite ipsa processus et sententiarum nullitas declaratur ; nempe et jure vobis notissimo cautum est quod processus et sententia judicialis, contra minores viginti quinque annis emanati indefensos, non valent ipso jure, nec provocare opus est (ff. De re judicata, l. Acta) [D. 42. 11. 45], nec petenda est restitutio in integrum (Cod. Si adversus rem judicatam, l. Cum minores) [C. II. 26. 4]. Sed hi processus et sententie contra dictam Johannam facti sunt contra minorem viginti quinque annis, indefensam, nec curatoris, neque advocati, neque consultoris, neque directoris suffragio confortatam, sed penitus indefensam et omni auxilio, preter se, destitutam. Igitur, etc. Et hoc fuit, et est verum.

FRXLIX. Item, et licet, beneficio juris, saltem in id etati juvenili atque minori subveniatur, quod miseratio etatis judicem ad moderationem et remissiorem423 penam adducat, ut ff. De minoribus viginti quinque annis, l. Auxilium, § In delictis [D. 4. 4. 37. 2], licet etiam delicta sint acriora, 130L 24. Q² 235-236quanquam ipsis minoribus, in criminibus ex certo proposito commissis, non subveniatur in toto, attamen in hac causa eidem Johanne minori, neque etiam ex certo proposito delinquenti, nulla impenditur miseratio, nulla moderatio impertitur, ut constat ex sententiarum rigore ; et ita, ex nimia severitate, judicium inficitur nullitate, aut saltem cassatione dignus est ipse processus, cum sequellis, etc. Quare, etc. Et hoc est verum. |

FRL. Item et aliunde manifesta424 est dictorum processus et sententiarum iniquitas et nullitas, quoniam et jure cautum est omnia acta in processu fideliter scriptis redigi per notarium publicum, aut duos viros ydoneos, nec aliter judici creditur, sed ipse punitur, nec pro suo processu presumitur, nisi quatenus legitimis constiterit documentis, ut in cap. Quoniam contra falsam, De probationibus [X^a II. 19. 11]. Sed ita est, et in facto proponunt dicti actores quod dicti pretensi judices, in processu Johanne, presertim Belvacensis episcopus, non solum fuerunt negligentes hanc juris servare constitutionem, sed ejusdem fuerunt adversantes et prevaricatores ; quoniam et dicte Johanne confessiones truncari jubebant, et suas excusationes inhibebant inscribi. Et ita, que per ipsos judices acta sunt, viribus non subsistant ; quin ymo et totus processus vitiosus, falsus et suspectas ac inutilis censendus est. Et ad hoc facit cap. Cum dilecti, De accusationibus [X^a V. 1. 18], cum ibi notatis. Et hoc fuit, et est verum.

FRLI. Item, et veraciter falsitate manifesta culpatur iste processus cum sequellis ; nam, quoniam mendaciter, imperfecte et calumpniose a processu prefato et confessionibus dicte Johanne eliciti sunt articuli, super quibus consultati sunt opinantes judicii et sententiarum prefatarum, omittendo aliquotiens quod expresserat ipsa Johanna ad sue excusationis limitationem, seu determinationem suarum confessionum et submissionem Ecclesie et apostolice Sedi ; et ejusdem Johanne confessata, que sibi oneri esse poterant explicando crudeliter, dolose et truncate ; aliquando addendo falsa et aggravantia ; et quoniam sic super falso elicitis articulis 131L 24-24 v°. Q² 236-238processit ex opinantibus judicium : | clarum est sententias esse iniquas pariter et processum, ymo penitus nullas et mendosas, citra injuriam, prout ex comparatione dictorum articulorum et confessione dicte Johanne lucide constat. Et ad hoc facit optime l. Si petitor, ff. De judiciis [D. 5. 1. 35] et ea que leguntur et notantur in cap. Cum Bertholdus, De sententia et re judicata [X^a II. 27. 18]425 cum Summa. Cum tamen in fidei materia debeat integraliter et seriatim totus explicari processus, per cap. finale De hereticis, lib. VI [VI° V. 2. 20]. Et sic fuit, et est verum.

FRLII. Item neque tacenda est dictarum sententiarum et processus iniquitas et dolus, ex judicum, ut verisimiliter presumitur, consensu fabricatus ; nam et subdoli consiliarii ad dictam Johannam transmissi sunt, qui se fideles Gallicos esse fingebant, et eam velle salubriter consulere et dirigere spondebant, et eidem suaserunt et consultarunt quod non submitteret se Ecclesie. Jam etiam tactum est vestes muliebres sibi fuisse sublatas, et loco earum viriles appositas, quas sic resumpsit ; aut si forsan se plane Ecclesie judicio non submisit, hujus causa esset dolosum illud et calumpniosum consilium sibi sic subornatum et inductum. Et cum fraus et dolus nulli debeant patrocinari, clarum censetur quod exinde fundate sententie memorate viribus vacue sunt ; et bene facit, l. I. Cod. De advocatis diversorum judiciorum [C. II. 7. 1]. Cum enim ipsa Johanna, proprio spiritu, se submisisset apostolice Sedi, et ibi duci prius peteret instanter, ut constat per processum, ex tali ficto et prevaricante consilio exorta videtur426 sententia pretensi relapsus ipsius Johanne, que ex hac occasione nulla est manifeste. Et quod talis sententia nulla sit, tenent Jacobus de Ra-|-vana, et Chinus, in dicta lege prima allegata, De advocatis diversorum judiciorum [C. II. 8]. Et sic fuit, et est verum.

FRLIII. Item et ex premissis articulatis factis, rationibus et causis, satis manifestata videtur dicti processus et sententiarum contra dictam Johannam editarum iniquitas aperta, 132L 24 v°. Q² 238-239dolus, fraus et prevaricatio atque nullitas, per vestrum tandem judicium declaranda ; saltem cassatio et irritatio, quantum ad ea specialiter que formam hujusmodi processus nullius et invalidi, ac sententiarum consecutarum, respiciunt et attingunt. Idcirco, super hiis que ipsos processum et sententias in forma exorbitare manifestant, satis scriptum est.

FRLIV. Item et restat consequenter per ea que sequuntur manifestare, prout opus est, sub paucis articulis, quod dolo, falsitate, prevaricatione ac manifestate iniquitatis macula seu vitio, dicti processus et sententie pariter infecti sunt ratione materie eorumdem. Que materia nichil aliud dicenda est, quam ipsa crimina, excessus, delicta et relapsus, quibus falso per partes adversas dicta Johanna notata est ; que per ipsos processum et sententias agitata sunt et expressa ; que veraciter per ipsam Johannam, qualifications pretensa per partes adversas aut alias, commissa non sunt aut perpetrata, neque a suis factis, dictis et confessionibus, ut talia, elici possunt. Ymo et luce clarius constabit ex dicendis, per ipsam Johannam in dicto processu confessata, a fide catholica et ecclesie deter-|-minatione non deviare ; ymo, in sensu meliori interpretata et tutiori, stare possunt et defendi, secundum sacrarum Scripturarum seriem et approbatorum magistrorum doctrinam ; sub premissis etiam protestationibus, et cum omni reverentia, ac citra injuriam semper loquendo.

FRLV. Item et in primis, quoniam dictam Johannam accusare et notare contendunt adversantes super visione, revelatione et adoratione Spirituum, quos dicunt esse malignos, et exinde eam causari non verebantur ydolatram, errantem vel hereticam, aut demonum invocatricem et hujusmodi, dicunt et proponunt ipsi actores, in adversum, ipsas visiones et revelationes non fuisse malignorum Spirituum, sed bonorum, ut verisimiliter estimandum est, nec aliter potuisse aut debuisse humano judicio determinari per ipsos judices pretensos, neque ipsam aliquid confictum vel mendosum, verisimiliter, in predictis dixisse, aut in aliquem errorem 133L 24 v°-25. Q² 239-240incidisse, seu hereticasse, vel idolatrasse quomodolibet. Et sic fuit, et est verum.

FRLVI. Item, et quoniam dicti adversantes, prefatas si ex Deo essent, visiones et revelationes intelligere noluerunt aut non valuerunt, propria suffocati sinistraque affectione, quoniam et saltem hec occulta esse et latentia sibi non ignorabant, nullatenus judicare in alteram partem debuerunt. Occulte enim hujusmodi427 revelationes, an a Deo procedant vel non, soli Deo, qui est secretorum cognitor, patent, nec de his inferior quisquam certam dare potest sententiam. Solus enim Deus penitus occulta et secreta dijudicat, in can. Si omnia, VI, q. prima [D. G. II. 6. 1. 7] ; in can. Erubescant cum sua glossa, di. XXXII [D. G. I. 32. 11], et in can. | Christiana, XXXII, q. V [D. G. II. 32. 5. 23] ; nam de occultis Ecclesia non judicat, in c. Sicut tuis in fine [X^a V. 3. 33], et in c. Tua nos De simonia) [X^a V. 3. 34]. Ymo et Paulus, Spiritu Sancto plenus, non potuit secreta divini consilii agnoscere : in c. Beatus, XXII, q. 11 [D. G. II. 22. 2. 5]. Et in hiis Ecclesie judicium sepe fallere et falli potest : c. A nobis, De sententia excommunicationis, cum sua glossa [D. G. V. 39. 21]. Et sic fuit, et est verum.

FRLVII. Item, dicunt et proponunt dicti428 actores ipsas revelationes et apparitiones ab angelis lucis et bonis Spiritibus veraciter processisse, sicut ex omni pia et verisimili credulitate et conjectura dicendum est, propter rationes que sequuntur. Tum primo, quoniam ipsa Johanna virgo erat integra carne, prout et ipsa constanter asseruit, et matronis se visitandam exhibuit ; que inspecta et visitata, pluribus nobilibus mulieribus etiam presentibus, tandem integra virgo reperta est, ut supra dictum est. In tali autem virgine, Deo gratissima, innocente et pura, Sancti Spiritus inspiratio conveniens est ; quoniam ipsa [virginitas] templum Dei est, teste Ambrosio : in c. Tolerabilius, XXXII429, q. V [D. G. II. 32. 5. 1]. Tum secundo, quoniam humilis erat et simplex, ut patet in suis 134L 25. Q² 240-242assertionibus, nec quesivit honorem mundanum, sed anime sue salutem, nec interrogantibus superbe respondit unquam ; virginitas autem et humilitas simul juncte, cura admiratione laudantur in c. Hec diximus, di. XXX [D. G. I. 30. 16] ; et summe Deo placent, et super hiis requiescit Spiritus Sanctus Domini. Et hoc fuit, et est verum.

FRLVIII. Item, et quoniam ipsa Johanna fuit lauda-|-bilis et honeste vite, pia in pauperes, jejunia exercens, ecclesiam visitans, missam et ecclesias frequentans et penitentie ac eucharistie sacramentum ; et talis, digna bonis apparitionibus censenda est. Et hoc fuit, et est verum.

FRLIX. Item et signum bonorum Spirituum precipuum est quod bona semper opera suadeant. Hii autem Spiritus Johanne apparentes, eam430 inducebant ut frequentaret ecclesiam et confessionem, honeste se regeret, custodiret anime et corporis virginitatem, et quod ita beatitudinem consequeretur eternam ; que sunt signa bonorum Spirituum : A fructibus enim illorum cognoscetis eos. Rursum, dura apparebant Spiritus ipsi, signo crucis Johanna se signabat, et non recedebant Spiritus, prout et Spiritus terretur malignus et recedit ; de quo in canone Postea signatur, De consecratione, di. IV [D. G. III. 4. 63]. Item et dum angelus dicte Johanne apparuit, ab initio territa est, et in fine letitia consolata est ; quod boni angeli signum est, sicut de angelo Marie apparenti et aliis multis notum est. Etiam, ut dicta Johanna asseruit, clara voce et aperto intellectu, Spiritus Vocem dabant ; malignus autem Spiritus involute loquitur et obscure, ut mala interpretatione obscuri verbi auctoritatem suam apud suos retineat cultores : in can. Sciendum, c. XXVI, q. 4 [D. G. II. 46. 4. 2]. Et hoc fuit, et est verum.

FRLX. Item et aliud signum bonorum Spirituum est finis ille catholicus dicte Johanne, que obiit religiose ; nam et prius eucharistie percepit sacramentum, cum maximis lacrimis et summa devotione, et in medio flammarum, in hora mortis, exclamabat clara voce nomen gloriosum Domini Jhesu ; maligni | autem Spiritus suos cultores magno fine ad 135L 25-25 v°. Q² 242-243inferna deducunt, ut dicit Augustinus, dans exemplum de Saüle, qui diabolum in forma Samuelis a Pythonissa excitatum adoravit : c. Nec mirum, XXVI, q. V [D. G. XI. 26. 5. 14]. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXI. Item et amplius signum bonitatis Spirituum, revelationum et apparitionum, et nota dignissimum hoc est, quoniam ipsa Johanna veritatem in pluribus annuntiata est, et que predixit quasi miraculosum sortita sunt effectum. Quid enim veritatem magis habere compertum est, quam illud ab ea prenuntiatum, tempore quo nulla apparentia imminebant, tempore quo Anglici plus florebant viribus et successibus secundis, tempore quo pars regni maxima regi adversa aut substracta patebat, quod scilicet dominus noster recuperaret regnum suum, Anglicos expelleret, coronaretur in regem, obsidionem Aurelianensem levaret, etc. ? Que omnia in veritate evenerunt exinde ; ymo et dicte expulsio obsidionis quasi miraculosa censenda est, ubi in tanta fortitudine et multitudine hostes stipatos ipsa Johanna cum paucis expulit, et obsidionem levavit aperte. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXII431. Item et talis prenuntiata veritas, non a Spiritu maligno et patre mendacii, sed a Deo, qui est veritas, procedere estimanda est, dicente Domino : Non est vestrum nosse tempora, etc. [Actes I. 7], et sequitur : Sed cui pater voluerit revelare ; et illud : Annuntiate nobis que ventura sunt, et dicemus quod Dii estis. Et secundum beatum Bernardum, ad maximum | Christi Domini miraculum adscribatur quod totum mundum legi sue christiane subjugaverit in paucis pauperibus et simplicibus, ut referunt Hostiensis et Johannes Andree in cap. Venerabilis, De pretendis [X^a III. 5. 37]. Ita etiam dicere possumus quod [si] una puella XVIII annorum, armis indocta, ex plebe humili, eo tempore quo regni conditio desolata erat, animos omnium erexerit et sua animositate hostes exercuerit, profugaverit et superaverit, quod [si] civitates et oppida per inimicos occupata apertis januis sibi patuerint, id factum esse divino miraculo, 136L 25-25 v°. Q² 243-244et vera prenuntiatione, et bono Spiritu, et non maligno, estimandum est. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXIII. Item et veraciter exinde ipsa Johanna excusanda venit, si se bellis immiscuerit in adjutorium sui regis et domini nostri ; tum primo, quoniam et ipsum bellum meritorium contra hostes, ac justissimum erat, et omnes justi belli conditiones habebat. De quibus in c. Si nulla, XXIII, q. VIII [D. G. II. 23. 8. 15] ; in c. Quid432 culpatur ; in c. Apud veros ; in can. Noli, XXIII, q. 1 [D. G. II. 23. 4, 6 et 3] ; in can. Justum, causa eadem, q. 2 [D. G. II. 23. 2. 1]. Et quod bellum factum contra Anglicos justum sit, notat et exprimit Balduinus de Perusio in l. prima, ff. De vi et vi armata [D. XLVIII], item nota. Tum secundo, excusanda est ipsa Johanna, quoniam et, sicut sepius asseruit constanter juramento medio, id fecit ex jussu Dei, nec unquam aliter fecisset ; et ex jussu Dei precepit Anglicis quod redirent in regionem suam ; et que Spiritu Dei aguntur, sub lege non sunt. Ipsa enim legem inspirationis, que omnem legem superat, sic secuta (cujus sunt signa manifesta conjecture eventus et que jam dicti sunt), in hiis reprehendi non debet, juxta lecta et notata | in c. Ex parte, De conversione conjugatorum [X^a III. 32. 9] ; in c. Licet, De regularibus [X^a III. 31. 18] ; in c. Due sunt leges, XIX, q. 2 [D. G. II. 19. 2. 2] ; et in c. Dixit, XIV, q. V [D. G. II. 14. 5. 12]. Hec enim lex excusavit Samsonem ab homicidio, Jacob a mendacio, Abraham ab adulterio, David a pluralitate uxorum, ut in Scripturis et juribus multum expressum est, et plures similes ; de quibus in cap. Gaudemus, De divortiis [X^a IV. 19. 8]. Ipsa itaque Johanna merito excusanda est. Et ita fuit, et est verum.

FRLXIV. Item et posito suppositive et non concesso, cum satis de contrario constet, quod tales apparitiones fuissent malorum Spirituum, et quod illusa seu ex errore decepta foret dicta Johanna, adhuc tamen excusanda foret, quoniam et bonos Spiritus esse credidit, apparentes in forma angelorum lucis, et sanctum Michaelem et sanctas Katherinam et Margaretam 137L 25-25 v°. Q² 244-245putavit adorare et revereri ; unde iste error non est sibi periculosus, neque dampnosus, nec exinde ydolatra censenda est : XXIX, q. 1, versiculo Aliter [D. G. II. 29. 1] ; et presertim, quia in sua opinione non Voluit tandem persistere pertinaci animo, ymo judicio Ecclesie se submisit, ut infra433 dicetur. Textus autem notabilis in dicto versiculo Aliter habet : Diabolus se nonnunquam in angelum lucis transformat ; nec est periculosus error, si tunc creditur esse bonus, cum bonum se simulat, etc. Et videatur totus textus consequenter, usque ibi : quam ille hereticus se mentiebatur habere, quia multum facit ad propositum. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXV. Item dictam Johannam onerare nituntur adversantes, exinde quod habitum virilem deferebat, prohibitum in can. Si qua mulier, di. XXX [D. G. I. 30. 6] | et Deuteron. c. XXII° [Deut. XXII. 5]. Quibus respondetur quod talem habitum portare valuit licite ipsa Johanna, pensatis circumstantiis per eam agendorum, propter causas et rationes que sequuntur. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXVI. Item et prima ratio assignari potest, quoniam ex causa rationabili habitum sumpsit. Cum omni divina inspiratione nuntia esset, culpabilis non est ; quia ubi spiritus, ibi libertas : in c. allegato Licet, De regularibus, et ceteris juribus allegatis. Secundo, quoniam jura per adversantes allegata loquuntur non licere mulieri uti veste virili causa luxus aut libidinis, ut ibi doctores loquuntur ; Johanna autem hunc habitum cepit pro contraria causa, scilicet ad vitandum libidinem et virorum ad luxum provocationem, cum quibus conversari in exercitu opus erat. Plerumque enim mutatio habitus clericis permissus est, ut in c. Clerici ulterius434, De vita et honestate clericorum [D. G. III. 1. 15]. Ymo et ipsa Johanna usa est veste virili ad virginitatem conservandam, et sue pudicitie defensionem, quam Anglici aliquando violare attemptarunt, sicut et per ejus confessiones et legitimas probationes constat et constare poterit latius. Itaque 138L 25 v°-26. Q² 245-246excusata est legitime ; absit enim ut ea que propter bonum facimus, nobis ad culpam imputentur : XXIII, q. v, c. De occidendis [D. G. III. 23. 5. 8]. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXVII. Item, et presertim, quoniam ipsa Johanna sepe obtulit vestes sumere muliebres, si in comitiva mulierum honestarum435 in carcere ecclesie, aut alibi quam inter hostes, deponeretur. Ymo et tandem solitas vestes muliebres resumpsit, obediens pretensorum judicum suasionibus, et cas ex necessitate dimisit, sibi sublatas | dolo et fraude hostilibus, et ad violentie repulsionem, ut supra dictum est. Quare, etc. Et sic fuit, et est verum.

FRLXVIII. Item nec veritatem habet quod ipsa Johanna postposuerit missam audire ne vestes muliebres resumeret ; ymo verum est quod instanter missam audire requisivit et communiter sacramentum altaris ; et requisivit quod sibi daretur habitus femine, ad modum filie unius burgensis. Et si dicatur quod confessa est jurasse regi non deponere vestem virilem, contrarium presumendum est. Per etiam jam dicta, si jurasset hoc, ab illa inspirationis lege habuisse presumendum est, que legi non subest, ut prefertur. Nec mirum si ipsa perplexa fuerit in opinione sibi data, quod vellet eligere aut non audire missam, aut habitum deferre virilem, cum et sue revelationi, quam scivit aut putavit a Deo esse, derogare non voluit, et missam audire desideravit. Tandem tamen habitum muliebrem resumpsit, et ita aliquid non presumpserit facere contra exhortata suorum pretensorum judicum, aut a jussionibus suis declinare. Et sic fuit, et est verum.

FRLXIX. Item et ex resumptione habitus relapsa dici non meruit, cum et id ex dolo, malitia et violentia sibi illatis, facere necessitata sit436, ad sui corporis tuitionem et virginitatis conservationem, ut sepe dictum est, et propter alias causas supra tactas. Quare, etc. Et sic fuit, et est verum.

FRLXX. Item et dictam Johannam iterum contendunt adversantes arguere in hoc quod confessata dicitur recessisse 139L 26-26 v°. Q² 246-248a parentibus, absque paterna licentia, etc. Quibus ipsa respondit opportune quoniam | ex divina jussione recessit obediendo, aut recessisse credidit bono zelo ; et Deo magis obediendum est quam hominibus437. Igitur, etc. Et exinde etiam confessionem fecit sacramentalem, petiit a parentibus veniam et obtinuit. Quare, etc. Et ita, quoniam se correxit, patet ex hoc reprehendi non posse : XXIV, q. 1, Hec est fides [D. G. II. 24. 1. 14]. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXXI. Item eidem Johanne impingitur quod nomen Jhesus litteris suis, quibus mala fieri mandabat, inscribi faciebat, etc. Respondit etiam ipsa opportune in hoc nullum fecisse peccatum, cum esset bellum justum ; etiam id suus secretarius faciebat ; nec [credebat]438 id esse malum, quoniam et nomine Domini Jhesu genua cordis flectere debemus : in cap. Decet domum, De immunitate Ecclesie, lib. VI° [VI° III. 23. 2] ; et omnia fieri debent in nomine Domini : di. XXIII, can. In nomine Domini [D. G. I. 23. 1]. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXXII. Item et frivolum est eam reprehendisse quoniam de turri altissima439 saltavit ex desperatione, tentans Deum, etc. ; quoniam et ipsa valide respondit quod, non desperatione mota aut alias inique saltavit, sed spe salvandi vitam suam et succurrendi oppressis, secundum consilium Gregorii : di. XIII, Nervi [D. G. I. 13. 2]. Ymo et in ea id fuit signum maxime caritatis, vitam ponere velle pro amicis ; et ita bene excusatur. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXXIII. Item et rursum ipsam inculpant adversantes, quoniam mentita est angelum portasse regi illud pretiosum signum, cum genuflexione, etc. Responsio autem hec est, quoniam, et si non licet mentiri, | licet tamen, fingendo seu caute respondendo, veritatem occultare loco et tempore. Sic Abraham locutus est coram440 Pharaone : in can. Queritur, § Ecce, XXII, q. II [D. G. II. 22. 2. 22]. Cum igitur angelus sit nomen officii, et est idem quod Dei nuntius, 140L 26-26 v°. Q² 248-249juxta illud : Ecce ego mitto angelum meum, etc., loquendo de Johanne Baptista ; ideo et de seipsa Johanna potuit id dicere, quia angelus, scilicet ipsa Dei nuntia, portavit regi coronam, id est palmam victorie, qua corona frueretur ; nec in hoc mentita est, sed caute locuta. Et si dixerit quod ille angelus erat sanctus Michel, hoc potuit ; quoniam et qui per alium facit per se ipsum facere videtur, et ipsa ex precepto sancti Michelis id fecit, et facere credidit. Quare, etc. Et sic fuit, et est verum hoc etc.

FRLXXIV. Item, et si Johanna dixerit se certam esse et firmiter tenere quod salveretur, utique hoc potuit dicere, si ex integro sua dicta jungantur, videlicet si servaverit quod promisit Deo, scilicet virginitatem corporis et anime. Quam anime virginitatem ille servat qui nullo modo peccat, ut in c. Si enim inquit De pen.441, di. II [D. G. II. 33. 3. 2. 40]. Et sic fuit, et est verum.

FRLXXV442. Et similiter, si dixerit se scire futura, in quibus aliquando, ut dicunt adversantes, mentita est, non venit reprehendenda, si omnia ut predixit non evenerint, puta de liberatione ejus a carceribus ; quoniam et potuit intelligi hec liberatio de morte ejus. Ymo et voces, que sibi predixerant, tandem sibi dixerunt quod sustineret martyrium patienter, et quos salvaretur. Et ita verum dixit ipsa in omnibus. Etiam satis reperitur quod spiritum prophetie habentes non | semper vera locuti sunt, nec spiritu prophetie locuti sunt, ut dicit Gregorius, super Ezechielem ; et habemus textum, in c. Querendum et in c. Potest De pen., di. II [D. G. II. 33. 3. 2. 6 et 11]. Quare, etc. Et sic fuit, etc.

FRLXXVI. Item et similiter falso culpatur dixisse quod sancte Katherina et Margareta diligunt Gallicos et odiunt Anglicos ; quoniam se exponit dixisse et intellexisse quod odiunt quos Deus odit et diligunt quos Deus diligit ; nec in hoc erravit. Neque etiam ipsa protulit quod peccatum non habet nec habuit ; sed bene dixit quodnescit an peccaverit mortaliter, et quod non velit Deus quod fecerit vel faciat aliquid 141L 26 v°. Q² 249-250propter quod anima sua onerata sit, quod esset quando peccasset et dignam penitentiam non egisset. Itaque Johanna in his omnibus non deliquit, et in istis excusabilis est. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXXVII. Item et dixerunt adversantes falso et dolose Johannam non voluisse se et sua dicta submittere Ecclesie ; cujus tamen contrarium in judicio recte rationis dicendum est : tum primo, quoniam et id facere non esse adstrictam presumendum est verisimiliter conjectura et judicio ; tum secundo, quoniam et veraciter hoc fecit, et se submisit Ecclesie fideliter et catholice. Ex primo capite dicendum est quod, si hoc non fecerit, omnino excusabilis est causis multis et rationibus : prima, quoniam facta per eam ex revelatione a bono spiritu agebat, per quam, legem secuta privatam divine inspirationis, eximebatur ab omni lege communi, ut satis supra ostensum est. Et id fieri conceditur etiam in c. Ex parte, De [cler.] con.443 [X^a III. 3. 9] ; | in c. Gaudemus, De divortiis [X^a IV. 19. 8] ; in c. Licet, De regularibus [X^a III. 31. 18], et aliis multis. Et ita in hoc Ecclesiam sequebatur ; et si aliud444 fecisset, contra conscientiam bene informatam ambulasset, edificans ad gehennam, ut in c. Per tuas, De simonia [X^a V. 3. 32], et Summa.

FRLXXVIII. Item et ratio secunda hec est quoniam, et stante dubio an hujusmodi inspirationes et revelationes ex bono vel malo Spiritu procederent, cum id foret omnino occultum et soli Deo notum, de hiis Ecclesia nichil judicare valuit : in c. Erubescant di. XXXII [D. G. I. 32. 11] ; et in c. Sicut tuis, et in c. Tua nos De simonia [X^a V. 3. 33 et 34], cum Summa. Ymo et Ecclesie judicium id soli Deo reservat, et proprie relinquit conscientie : in c. Inquisitioni, De sententia excommunicationis [X^a v. 39. 44]. Et confirmatur hec ratio quoniam et licet, in hiis que concernunt fidei articulos, sequi teneamur et tenere quod tenet et sequitur judicium Ecclesia, alias heretici essemus : c. I. De summa Trinitate et fide de catholica, lib. VI° [VI° I. 1] ; et in hiis similiter 142L 26 v°. Q² 250-251que expresse tenet et docet : ut in c. Nolite, di. XI445 [D. G. I. 11. 3], cum ibi notatis ; et in c. Novit, di. XII [D. G. I. 12. 10], cum Summa ; in aliis tamen datur libertas tenendi quod placuerit, puta an Salomon rex sit446 salvatus vel non ; an tot homines sint salvandi quot ceciderunt, vel quot remanserunt ; cum etiam inter doctores Ecclesie Augustinum et Gregorium sit contrarietas. In hiis enim secretis, quilibet potest sequi opinionem propriam. Sic notat Johannes Andree, c. I. De summa Trinitate, lib. VI° [VI° I. 1], et Innocentius in c. Ne innitaris, De constitutionibus [X^a I. 2. 5]. Itaque ad propositum nostrum credere inspirationem hujusmodi, non est | de articulis fidei ; item nec Ecclesia tenet aut docet quod sit malo Spiritu ; ymo hujusmodi arcanum relinquit judicio Dei, ut supra tactum est. Igitur Johanna, sequendo hic suam opinionem, non erravit. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXXIX. Item et alia ratione veraciter excusanda est ipsa Johanna, simplex, juvenis et ignorans virgo, si se, etiam suppositive loquendo, palam judicio Ecclesie non submisit, quia non intelligebat sufficienter quid esset Ecclesia, ut patet ibi, cum dixit : Ego non sum talis que non debeam ire ad ecclesiam ; etiam dum dixit : Ego non facio differentiam inter sanctos et ecclesiam, et similia. Sicut enim testium informatione patebit, ipsa a principio, omnium assistentium judicio, nesciebat quid esset Ecclesia ; sed, postquam intellexit et fuit sibi declaratum, semper se Ecclesie submisit. Et est plurimum advertendum quod talis virgo, juvenis et ignara, has ex se subtilitates comprehendere non valebat. Merito itaque excusanda est. Et sic fuit, et est verum.

FRLXXX. Item et ad judicantium confutationem, et sinistros eorum elucidandos affectus, non est dissimulandum quod, dum aliqui viri litterati, judicio assistentes, pietate, caritate et bona conscientia excitati, ipsam Johannam super obscuris interrogationibus volebant advertere, interrogata declarare, aut sibi dicebant quod universalis Ecclesie sedebat tunc 143L 26 v°-27. Q² 251-253sacrum concilium Basiliense, in quo probi viri et electi ab omni catholica447 regione adstabant, etiam aliqui de obedientia sui regis, quibus se ipsam et dicta sua poterat submittere : tales siquidem probi viri auditi non sunt ; ymo verius cum austera objurgatione judicum, et pre-|-sertim episcopi Belvacensis minis et injuriis, a suo consortio expulsi sunt, et a civitate Rothomagensi sub pena capitis illico proscripti ; ymo et, si continuo non recessissent, submersionis sibi paratum periculum non evasissent. Inter quos nominari possunt veraciter, sic territi et expulsi, magne litterature et probitatis viri, magistri Nicolaus de Houppeville, in sacra pagina baccalarius, Johannes Lohier, in utroque jure licentiatus et magister Johannes de Fonte, in jure canonico licentiatus, et in artibus magistri elegantes, et solemnes practici ; quos illico ad propria remeare opus fuit, quemadmodum fide dignorum testimonio patebit aperte. Et sic fuit, et est verum.

FRLXXXI. Item et probabitur quod dolose dicte Johanne carceribus inducti, quidam subdoli hypocrite, in habitu simulato, se confinxerunt blandis sermonibus domini nostri regis partem fovere et diligere ; qui, eidem dolosa consilia ministrantes, sepius suaserunt, si vellet carceres evadere, quod nunquam judicio Ecclesie se submitteret quovismodo. Hoc autem dolo pernicioso seducta dicta Johanna, si quid sinistrum protulerit, non sibi, sed dolose sic agentibus, id siquidem imputandum est et merito excusanda Venit. Et sic fuit, et est verum.

FRLXXXII. Item et proponunt dicti actores quod, si profunde et attente dicte Johanne confessiones videantur, et sana interpretatione considerentur, poterant omnia dicta ejusdem, absque causa erroris, pertinacie et offense adversus fidem et Ecclesiam perpetratarum, fideliter salvari, sicut ex ipso processu constabit et alias debite. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum. |

FRLXXXIII. Item, et ulterius dicunt et in facto proponunt dicti actores quod Veraciter dicta Johanna, sicut per suas confessiones simul junctas et bono affectu interpretatas 144L 27. Q² 253-254secundum sue capacitatis ignorantiam et bone mentis sinceritatem et alias, debite constat et constabit aperte, quod veraciter ipsa Johanna judicio Ecclesie implicite et explicite se submisit. Primo enim, etsi implicite, se satis tamen judicio submisit Ecclesie, dum sua expressit confessio quod nil vellet facere contra fidem christianam quam Dominus stabilivit, et quod, si aliquid fecisset vel dixisset, aut esset supra corpus suum quod clerici scirent dicere esse contra fidem christianam, ipsa id nollet sustinere, sed expelleret. Et per hoc satis elicitur quod se Ecclesie judicio submisit, scilicet clericorum, in hiis in448 quibus fides christiana et Ecclesia eam volunt submitti scientiam. Et qui vult antecedens, vult et consequens necessario ; quare, etc. Et sic fuit, et est verum.

FRLXXXIV. Item et ipsa Johanna magis aperte etiam judicio Ecclesie se submisit ; nam et ipsa, expressis verbis in sua confessione scriptis, sepe petivit ad papam remitti, qui eam audiret, et ad quem judicium in hac parte, tanquam de majoribus causis, spectare noscitur, ut in c. Majores, De baptismo [X^a III. 42. 3], et [XXIV]449 q. I, Hec est fides [D. G. II. 24. 1. 14]. Quare, etc. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXXXV. Item, et amplius, et valde explicite ipsa Ecclesie se submisit, dum intellexit sibi expositum quid esset Ecclesia et submissio Ecclesie. Nam ipsa expressis protulit verbis quod se submittebat judicio Ecclesie et concilii generalis ; ymo et petiit articulos | suos deliberari per Ecclesiam, antequam abjuraret ; quod tamen sibi fuit per judices illos denegatum. Et ita magis et melius dicendum est judicium Ecclesie fuisse spretum et recusatum per ipsos judices, non autem per ipsam Johannam. Hec autem probabunt ipsi actores, per450 processus contenta et per testium informationes si opus sit. Et hoc fuit, et est verum.

FRLXXXVI. Item et dicte submissionis signum est et argumentum insolubile, quoniam et, post dictam submissionem, eidem Johanne, pauco tempore ante suum finem, 145L 27-27 v°. Q² 254-255Corpus Christi, ex ordinatione judicum eorumdem ministratum est. Quod factum non esset si se non submisisset, quoniam et ipsa in mortali peccato evidenter, sine submissione tali, manente, non fuisset Corpus Christi eidem ministratum, neque ministrari debuisset, ut in c. Si sacerdos, cum ibi notatis, De officia ordinarii [D. G. I. 31. 2] et in c. Quotidie, De consecratione, di. n [D. G. ni. 2. 13] ; et in c. Vestra De cohabitione clericorum et mulierum [X^a III. 2. 7]. Et sic fuit.

FRLXXXVII. Item, et proponunt ipsi actores dictam Johannam, ex contentis in processu suo, non posse dici relapsam ; quoniam relapsus lapsum presupponit ; nunquam autem lapsa est in aliquam heresim per jam dicta. Ymo et que dixit, possunt sine offensa sustineri, sine lesione catholice veritatis. Igitur relapsa non censetur. Et sic fuit, et est verum.

FRLXXXVIII. Item et per scedulam abjurationis pretense sibi lectam nichil intellexit eorum que lecta sunt ei ; clarum est autem quod [non] intelligens non abjurat. Quod autem non intellexerit cedulam prefatam constat satis ex ultima in processu deliberatione abbatis Fiscampnensis et aliorum, pro majori parte, | ibidem consultantium, qui omnes dixerunt quod ab ea querendum erat si eam intellexerat. Nichil tamen exinde factum est. Ymo nunquam dixisset, si intellexisset, se esse de heresi suspectam, mendosam, et hujusmodi perversa crimina, ibi contenta, aliquando commisisse. Si ergo nichil horum intellexerit abjurasse, non est judicanda relapsa. Et sic fuit, et est verum.

FRLXXXIX. Item et probabitur apertissime quod cedula in illo processu inscripta, non est cedula illa tunc eidem Johanne exliibita et lecta, dum eam fecerunt judices suo451 modo abjurare ; ymo erat quedam parva cedula, pauca continens et longe dissimilis. Et sic fuit, et est verum.

FRXC. Item et, si verba Johanne, in sua confessione pro relapsa452 reputata, bene capiantur, non poterit reputari relapsa. Dixit enim ipsa Johanna quod se dampnaverat pro 146L 27 v°. Q² 255-256salvando vitam suam. Hoc est, dictum453 bene intelligenti dicere quod, pro sua vita salvanda, hereticam se dixerat, cum non esset ; et quia nichil intellexerat ; et ita ex voce sua se dampnaverat injuste et ignoranter ; et concludit quod non intendit revocasse, nisi proviso quod placeret Deo (non dicit proviso quod placeat revelationibus aut Vocibus). Unde, cum talis non esset qualem cedula exprimebat, id potuit dicere absque relapsu. Et sic fuit, et est verum.

FRXCI. Item nec est obmissione dignum, ad manifestandum dictorum processus et sententiarum falsitatem, dolum et iniquitatem, quod per judices aut mandatum eorum, certi sunt articuli extracti numero duodecim, incipientes Quedam femina, qui transmissi | sunt Universitati Parisiensi, saltem facultatibus theologie et decretorum ; super quibus deliberationes alique transmisse sunt. Hec est autem veritas quod falso et mendose extracti sunt dicti articuli ab eodem processu, quoniam, neque dictorum articulorum contenta confessa est ipsa Johanna ; ymo a suis confessatis dissona et varia sunt, et falsis commentis et interpretationibus subdole composita et fabricata, sicut ex mutua confessatorum et articulorum comparatione constat evidenter. Cum autem super ipsis articulis et deliberatione exinde secuta, totus ipse processus et sententie dependeant, eorumdem processus et sententiarum manifesta relinquitur nullitas, falsitas et iniquitas patentes. Et sic fuit, et est verum.

FRXCII. Item et sine dolo esse non possunt deliberationes Rothomagi facte, simili454 etiam articulorum quorumdam mendosa excerptione sic posita procedentes, citra omnem loquendo injuriam. Et non sine mysterio ad finem intentum deliberantes perducendi, creditur esse factum quod cedule particulares et articuli sigillatim missi sunt singulis canonicis et aliis viris litteratis et practicis, in civitate Rothomagensi existentibus, quatenus deliberationem, suo signo signatam, in scriptis quisque mitteret ; cum tamen attentius et seriosius deliberare, et processus lecturam audire, et rei ac cause, materie 147L 27 v°-28. Q² 256-258et forme processus, et circumstantias attendere, simul collecti et congregati longe melius potuissent. Sed id dolose presumitur esse factum, absque injuria loquendo. Et sic fuit, et est verum.

FRXCIII. Item et videtur assignanda talis ratio cautele verisimilis455, scilicet ut nemo sic singulariter sciret | vel audiret confessatorum et in processu actorum veritatem, nec aliter quam dicti fallaces articuli, ad nutum judicum et inimicorum confecti, exprimebant ; utque ipsi deliberantes, secundum intentionem et affectionem prefatorum, suas opiniones regularent, cum omni reverentia semper loquendo. Et sic fuit, et est verum.

FRXCIV. Item et veraciter multa excusatione digni sunt ac omni labe prorsus immunes ipsi domini deliberantes, si Deum et conscientiam pre oculis habuerunt, sicut ita estimandum est ; quoniam et secundum limitatum eis casum, licet iniquum atque falsum, sua, ut creditur, recta consilia transmiserunt, judicium ex narratis presuppositis inferentes ; nec adversus eos, demptis ipsis reis et eorum complicibus, dicti actores aliquid dicere, concludere vel impingere intendunt, neque volant ; quoniam sic estimant fore et esse verum.

FRXCV. Item, et quoniam ex dicto iniquo, nullo, casso, falso et invalido processu, et deliberationibus subsecutis, que in subdole extractis articulis, veritatem non continentibus, fundate sunt, tandem emanarunt dicte inique sententie, constat et concludere necesse est dictas sententias nullitatis et iniquitatis, doli, fraudis, falsitatis vitio infectas, viribus nullatenus subsistere, ipsasque tales merito, seu etiam invalidas penitus’et cassas, aut saltem cassandas, adnullandas et revocandas, debere declarari. Et hoc fuit, et est verum.

FRXCVI. Item et non solum dictas sententias seu crudelem earum executionem, scilicet dicte Johanne cremationem dolosam, perversam, inique et injuste | factam, et scandalosam, contra jus et justitiam presumptam, ejusdem innocentis puelle exterminationem et diffamationem, viribus non subsistentem, et simili vitio infectam, constat esse detestandam 148L 28. Q² 258-259sententialiter et damnandam, ac reparandam palam et publice ; quoniam et id justum est et verum.

FRXCVII. Item, pariter et conformiter ad prefatum apostolicum mandatum, dicte Johanne virginis integritatem, innocentiam et expurgationem manifestare opus est ; famamque, ex premissa iniquitate processuum, sententiarum, executionis prefatorum, offensam, tam dicte Johanne quam suorum parentum, reparare et integrare necesse est, prout et justitia suadente, ipsum mandatum apostolicum, vobis directum, satis noscitur exprimere ; quoniam et ita fieri justum est.

FRXCVIII. Item, et quoniam ex premissis, dictorum actorum intentio fundata est debite ad fines ad quos tendunt, canonice obtinendos, ex causis, mediis et rationibus supra expressis, una cum ceteris de jure per vestras dominationes supplendis, reverendissimi judices, dicti actores suas sibi decerni conclusiones per vestras providentias petunt et postulant humiliter, modo et forma statim exprimendis.

FRXCIX. Item et presertim quoniam, secundum vestram ordinationem, dicta sua facta, media, rationes et conclusiones judicialiter petitas, in hac forma articulorum concludentur, petitiones et probationes articulos continentes456 in scriptis obtulerunt, prout et offerunt, ac exhibent et deponunt apud vestras paternitates reverendissimas, seu vestros notarios speciales in hac causa. |

FRC. Item et vestri promotoris adjunctionem petierunt judicialiter, prout et instanter adhuc petunt et requirunt dicti actores, adversus ipsos, ad omnes fines suos, aliosque propitios et canonicos, in et sub protestationibus supra expressis.

FRCI. Item et sunt premissa omnia et singula vera, notoria et manifesta, et ea noverunt dicti rei ac super hiis laborant publica vox et fama.

Ex causis itaque, mediis et rationibus premissis, ac aliis, per vestras reverendissimas paternitates et clarissimas providentias, de jure supplendis, ut supra protestando, inferunt, 149L 28-28 v°. Q² 259-260concludunt, supplicant et requirunt ipsi actores, via et forma melioribus quibus jura, usus et observantie sibi poterunt suffragari per vos, vestram diffinitivam sententiam et irrefragabile judicium dici, proferri, decerni et sententiari ; dictum pretense inquisitionis seu fidei materie processum, adversus ipsam Johannam d’Arc, puellam sepe dictam, atque pretensas exinde sententias subsecutas, per dictos Cauchon, episcopum, et Magistri, subinquisitorem, ut prefertur, presumptum et presumptas, factum et factas, ac pronuntiatas, cum sua executione et omnibus inde secutis, vitio nullitatis, doli, falsitatis, mendacii et manifeste violentie et iniquitatis subjacere, ipsamque et ipsas, [cum] executione et sequellis eisdem, nullum et nullas, dolosum et dolosas, falsum et falsas, mendosum et mendosas, ac violentie et manifeste iniquitatis macula infectum et infectas, declarantes expresse cassas et irritas ipso jure ; aut saltem eum et eas, cum suis executione ac dependentiis quibuscumque, cassetis, irritetis, revocetis et adnulletis omnino ; decernentes, sub penis gravibus et ecclesia-|-sticis censuris, eisdem nullam amodo per Christi fideles fidem preberi qualemcumque, et, ne aliter fiat inhibentes, sub anathematis [lata sententia]457, scripta in terminatione, perpetuo duratura ; et nichilominus dicte Johanne innocentiam, eodem vestro judicio et diffinitiva sententia, expurgantes ; ipsam, usque ad obitum, fidelem et catholicam permansisse, ac ab omni sibi heresis labe perverseque credulitatis, vel fidei errore, aut ecclesiastice unitatis discessu, omnique alio crimine sibi jam imputato, liberam et immunem fuisse et esse, plenissime diffinientes et decernentes ; ipsamque et dictos actores ab omni infamie et culpe nota, qua ex dicti processus, sententiarum, et executionum exinde secutarum, occasione, possent argui quomodolibet, vel notari, liberantes, et liberos ac sue fame pronuntiantes plenissime restitutos. Ut autem sententie vestre veritas atque dicte defuncte innocentia et ipsorum actorum justitia, precedentiumque processus, sententiarum et executionum 150L 28 v°. Q² 260-261iniquitas, cunctis pateant memoriter presentibus et futuris : per idem vestrum rectum458 judicium decernatur dictos processum iniquum, sententias et sequelas, palam et publice, in loco ubi ipsa Johanna diem suum clausit extremum, per secularem justitiam igne cremandum et cremendas ; ibidem et in aliis insignibus civitatibus hujus regni, per predicationes solemnes, hujusmodi vestram sententiam et executionem ejusdem manifestari et publicari ; etiam cum erectione ymaginum et epitaphiorum in ipsa Rothomagensi civitate, et alibi ubi decuerit ; et, si qua solemnis capelle fundatio erigi valeat, etiam decernendo ad perpetuas instituen-|-dum defunctorum fidelium ibi exequendas459 salutes. Insuper, ut hec vestra sententia ac reparatio ab hominum memoria non deleatur, si domino nostro regi placuerit, ut cronicis Francie et camere sui thesauri chartarum inseratur et recondatur memoriter, similiter decernendo ; et tandem, pro injuriis, emendis, jacturis, dampnis et interesse, reos ipsos in graves pecuniarum summas ipsis actoribus solvendas, quales vestre dixerunt460 providissime paternitates, pariter condempnando ; vestri ex nunc promotoris adjunctionem eisdem actoribus decernentes impertiri ; aut saltem tales tantasque conclusiones, reparationes et emendas, ad fines debitos, justos et canonicos, ipsis actoribus adjudicetis et decernatis exequendas cum effectu, quales postulat ordo rationis et canonice decernunt sanctiones, implorant ipsi actores, humiliter officium vestrum de premissis probare offerentes, quantum opus erit, cum protestatione etiam expressa addendi, minuendi, declarandi, corrigendi et interpretandi, omni alio juris beneficie sibi salvo, et cum ceteris protestationibus debitis et in talibus assuetis.

FR[Comparitio procuratorum episcopi et Fratrum Predicatorum Belvacensium.]

Item anno Domini M°CCCC°LV°, die decima sexta mensis februarii, que fuit dies lune post instantem diem dominicam 151L 28 v°. Q² 261-263 qua cantatum fuit in sancta Dei ecclesia, pro introitu misse, Invocavit, ad quam diem, instantibus et requirentibus magistris Guillelmo Prevosteau, Ysabellis d’Arc, Petri et Johannis d’Arc, acto-|-rum prefatorum procuratore, et Simone Chapitault, promotore, predictis, citati erant, coram dominis judicibus antedictis, prefati domini episcopus Belvacensis, subinquisitor heretice pravitatis in diocesi Belvacensi, et promotor negotiorum criminalium curie Belvacensis, omnesque et singuli, cujuscumque status, gradus, sexus dignitatis et conditionis existant461, communiter vel divisim, sua interesse credentes : comparuerunt, coram [eisdem]462 reverendo in Christo patre et domino, domino Guillelmo, episcopo Parisiensi, et fratre Johanne Brehal, inquisitore, [aliis], Remensi archiepiscopo et Constantiensi episcopo, absentibus, in magna aula seu palatio domus archiepiscopalis Rothomagensis, prefatus Guillelmus Prevosteau, nomine antedicto, et venerabilis vir magister Johannes Le Rebours, in artibus magister et in jure canonico licentiatus, prefati magistri Simonis Chapitault, promotoris in hac causa463, procurator, prout per litteras procuratorias inferius insertas et apud acta passatas, legitime constitit atque constat, ex una ; et venerabiles viri, magistri Reginaldus Bredouille, procurator, ut dicebat, reverendi in Christo patris et domini, domini Guillelmi Belvacensis episcopi, nec non promotoris causarum criminalium curie Belvacensis, [et] frater Jacobus Calciatoris, ordinis Fratrum Predicatorum, prior conventus Ebroicensis, pro et nomine conventus Fratrum Predicatorum civitatis Belvacensis, partibus ex altera. Quibus compari-|-tionibus sic coram [dominis]464 factis, dictam diem hodiernam continuaverunt, ex officio suo, hinc ad diem crastinam, presentera diem pro presentatione acceptantes. Datum et actum anno et die predictis.

152L 28 v°-29. Q² 263-264FRSequitur tenor litterarum procuratoriarum dicti magistri Johannis Le Rebours.

In nomine Domini, amen. Per hoc presens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum quod, anno ejusdem Domini M°CCCC°LV°, indictione quarta, mensis vero februarii die decima tertia, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calisti, divina Providentia pape tertii, anno primo, in mei, notarii publici, alterius hujusmodi cause scribe, et testium infra scriptorum ad hec vocatorum specialiter et rogatorum, presentia, personaliter constitutus venerabilis et circumspectus vit magister Simon Chapitault, in artibus magister et in jure canonico licentiatus, promotor in causa infra dicenda datus et deputatus465, dicens et asserens se, bono modo et absque ipsius maximo dispendio, certis diebus assignatis et ad nonnullos actus perficiendos, coram reverendissimo et reverendis in Christo patribus et dominis, dominis Johanne, miseratione divina Remensi archiepiscopo, et Guillelmo, Parisiensi episcopo, atque fratre Johanne Brehal, sacre theologie professore, altero ex inquisitoribus heretice pravitatis in regno Francie constitutis, aut duobus ex illis, seu eorum altero, judicibus et commissariis, una cum reverendo in Christo patre et domino, domino Ricardo, Constantiensi episcopo, | cum illa clausa : Quatenus vos vel duo, aut unus vestrum per vos vel alium seu alios, etc.466 cause et causarum quorumdam nullitatis processuum et sententiarum olim contra quamdam Johannam, vulgariter dictam la Pucelle, per defunctos dominos Petrum Cauchon, tunc episcopum Belvacensem, et fratrem Johannem Magistri, tunc subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi, comparere non posse, idcirco, ex cujus certa scientia, melioribus via, jure, modo et forma quibus melius potuit et debuit, potestque et debet, fecit, constituit, creavit, nominavit et solemniter ordinavit venerabilem et circumspectum virum, magistrum Johannem Le Rebours, in artibus magistrum et in jure canonico licentiatum, solum et in solidum, 153L 29. Q² 264-265scilicet specialiter et expresse, ad, ipsius constituentis nomine et pro ipso, comparendum coram supradictis dominis judicibus, aut duobus ex illis, in palatio seu majori aula domini archiepiscopi Rothomagensis, omnibus et singulis diebus jam assignatis et assignandis, ipsumque et personam ipsius excusandum, atque nonnulla interrogatoria facta et in scriptis, pro testibus jam productis et producendis, et super hiis interrogandis467, producendum et exhibendum, judices et commissarios eligendum, et in eos et quemlibet eorumdem consentiendum, quascumque supplicationes, humiles requestas faciendum, et generaliter ad omnia alia circa hoc necessaria faciendum et procurandum, que ipsemet constituens faceret aut facere posset, si presens et personaliter interesset ; promittens se ratum, gratum, stabile atque firmum habere, et perpetuo habiturum, totum id et quidquid per dictum procuratorem suum actum, dictum, factum gestumve fuerit in premissis, seu alias | quomodolibet procuratum, sub suorum omnium et singulorum bonorum ypotheca et obligatione468. De et super quibus premissis omnibus et singulis, prefatus constituens petiit sibi fieri et confici publicum instrumentum seu publica instrumenta, unum vel plura, per me, notarium publicum subscriptum. Acta fuerunt hec Parisius, in domo habitationis magistri Laurentii Potrelli469, sita in vico Nucum, sub anno, indictione, mense, die et pontificatu predictis. Presentibus venerabilibus viris, magistris Johanne Angot, presbytero, in artibus magistro, Nicolao Gourdin et Petro Ogier, clericis, notariis publicis Sagiensis, Parisiensis et Nannetensis diocesium, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.

Et ego, Dionysius Comitis, presbyter Constantiensis diocesis, in jure canonico baccalarius, publicus apostolica et imperiali auctoritatibus notarius, atque hujusmodi cause alter scriba, dicti procuratoris constitutioni, creationi470, nominationi et ordinationi, potestatis dationi, ceterisque premissis 154L 29. Q² 265-266omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, dicerentur, agerentur et fierent, una cum prenominatis testibus, presens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo huic presenti publico instrumente, per alium fideliter scripto, signum meum solitum apposui, requisitus et rogatus, in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum. Sic signatum : D. Comitis.

FR[Admissio articulorum in judicio.]

Adveniente autem die crastina, decima septima mensis februarii, ut premittitur, a die hesterna conti-|-nuata seu exspectata, comparentibus coram dominis judicibus, Guillelmo, Parisiensi episcopo, et fratre Johanne Brehal, ipsis archiepiscopo Remensi et Constantiensi episcopo in remotis agentibus, prefatis Guillelmo Prevosteau et Johanne Rebours, ex una, Reginaldo Bredouille, tam procuratorio dicti reverendi patris, domini episcopi Belvacensis, quam promotorio causarum criminalium curie Belvacensis, nominibus, et fratre Jacobo Calciatoris, nomine conventus Fratrum Predicatorum Belvacensium, partibus, ex altera, ipsi Prevosteau et Rebours, ad fundandum judicium471 et dicendum de in jus evocatione, exhibuerunt coram dominis judicibus litteras citatorias alias ab ipsis472 decretas, cum relatione executoris earumdem, et per quas constabat et constare poterat prefatos reverendum patrem, promotorem et subinquisitorem nominatim, omnesque alios et singulos sua interesse credentes, ad diem decimam sextam mensis februarii, fore et esse citatos, dicturos et opposituros, verbo vel in scriptis, quicquid dicere seu proponere voluerint contra positiones et articulos in hujusmodi causa alias datos et productos, et eisdem articulis seu positionibus responsuros ; petentes et requirentes, ab ipsis et per ipsos, dictos citatos et comparentes per ipsos adstringi et compelli ad respondendum, prout ipsorum quemlibet tangit et tangere potest, eisdem articulis seu positionibus ; et litem super ipsis aut petitione alias in eorum 155L 29-29 v°. Q² 266-268contumacia data, si opus sit, contestandum ; necnon ipsos articulos per ipsos judices admitti ad probandum ; vicemque de cetero, eisdem citatis comparentibus aliisque non comparentibus, in eorum contuma-|-ciis et ipsis pro contumacibus reputatis, dicendi et opponendi verbo vel in scriptis contra hujusmodi articulos precludi et pro preclusa haberi.

Hiis igitur per ipsos auditis, ordinaverunt primo et ante omnia articulos hujusmodi publice et in presentia dictorum citatorum comparentium legi debere, prout et eos legi pro majori parte fecerunt per magistrum Franciscum Ferrebouc, alterum notarium hujus cause.

Quibus pro majori parte ipsorumque conclusione totaliter lectis, et dictis Prevosteau et Rebours ipsos admitti ad probandum, cum instantia, commissariosque in remotis, tam Turonensibus, Aurelianensibus quam Pictavis et alibi, pro testibus super ipsis articulis examinandis, dari et concedi petentibus, dictus magister Reginaldus Bredouille, tam dicti reverendi in Christo patris quam promotorio nominibus, hiis articulis contentisque in eisdem auditis, et quos jam viderat per prius, ut dicebat, respondit quod non credebat contenta in eisdem articulis esse vera, nec ita, sicut in eisdem narratur, fuisse actum per eumdem deffunctum dominum Petrum Cauchon ; ymo ipsos articulos et in eis contenta473, in quantum facere tenebatur et tenetur, animo litigandi, negavit et negat fore et esse vera ; se omnino, et pro omni defensione, referens processui per eumdem dominum Petrum Cauchon facto ; declaravitque et declarabat quod de cetero, in hujusmodi causa comparera non intendebat, consentiens etiam quod testes, per ipsos et commissarios ipsorum ubicumque deputandos, exami-|-nandi, jurent ipso nomine evocato, se referens omnino conscientie ipsorum ; dicens, nomine antedicto, in defensione hujusmodi processus nullum pretendere interesse, nec velle contra hujusmodi articulos aliquid opponere aut dicere, nisi ut supra dixit.

Ipse autem frater Jacobus Calciatoris dixit et asseruit quod, cum jam plures facte sunt citationes et evocationes in dicto 156L 29 v°. Q² 268-269conventu Fratrum Predicatorum Belvacensium, et per easdem citabatur quidam assertus subinquisitor heretice pravitatis, quod in eodem conventu, a magnis temporibus citra, prout nec adhuc, est aliquis inquisitor seu subinquisitor ; et ne de cetero, per tales evocationes seu citationes, fieret in eodem conventu aliquod scandalum, petiit et requisivit quod amplius non fièrent, quia fratres ipsius conventus ex hoc erant multum turbati.

Hiis igitur actis, ipsi judices antedicti, super propositis, responsis et requisitis hinc inde, suam ordinationem seu appunctamentum dederunt, in hiis scriptis :

Auditis requisitionibus vestris, visisque citationibus tam generalibus quam specialibus, attentis etiam responsionibus, declarationibus et aliis allegatis per venerabilem virum, magistrum [Reginaldum]474 Bredouille, promotorio causarum criminalium curie Belvacensis nomine, attentis etiam allegationibus et etiam excusationibus [presentatis] per venerabilem virum, priorem Ebroicensem, vice et nomine conven-|-tus Fratrum Predicatorum civitatis Belvacensis, visa etiam certa declaratione, vice et nomine heredum et executorum deffuncti reverendi patris, domini Petri Cauchon, jam pridem facta coram nobis, omnes alios citatos et vocatos tam specialiter quam generaliter, et non comparentes, reputamus et declaramus contumaces. Decernimus articulos jamdudum, videlicet vicesima decembris, coram nobis presentatos, et quorum admissionem usque ad presentem diem ordinavimus differendam, decernendo dictas partes tam generaliter quam specialiter citandas fore, prout et citate fuerunt, oblata eis copia articulorum predictorum, sicut nobis legitime constitit atque constat, esse admissibiles et admittendos fore, prout et eos admittimus ; viamque de cetero eisdem citatis dicendi et opponendi aliquid contra hujusmodi articulos et eorum contenta precludimus ; ordinantes, super ipsis, in facto consistentibus, vestram inquestam fieri debere ; assignantes vobis diem primam juridicam post Quasimodo, ad referendum inquestam coram nobis, in hac civitate Rothomagensi. 157L 29 v°-30. Q² 269-270In cujus inqueste inchoationem personaliter intendimus procedere, die prima juridica post festum beati Mathie, Parisius, in domo nostra episcopali ; quam diem, cum diebus sequentibus, omnibus et singulis sua interesse credentibus, ad videndum jurare testes coram nobis, pro ipsorum actorum parte producendos, et ad dandum interrogatoria, si que tradere voluerint, assignamus ; ordinantes de cetero in hujusmodi causa procedi debere, per edicta | publica in valvis ecclesie475 Rothomagensis solum et duntaxat affigenda, ad omnes actus, prout juris fuerit et rationis.

Lecta per nos, episcopum Parisiensem, pro tribunali sedentem. Anno et die predictis, presentibus ad hec venerabilibus et scientificis viris, magistris Hectore de Coquerel, vicario generali domini archiepiscopi Rothomagensis, Nicolao de Bosco, decano, Guillelmo Roussel, Johanne de Gouys, Johanne de Becco, canonicis Rothomagensibus, Guillelmo Fertin, Ricardo Viart, Guillelmo Manchon, Johanne Veteris, cum pluribus aliis testibus, ad premissa vocatis specialiter et rogatis.

FR[Nove assignationes.]

Tenor autem dictarum litterarum citatoriarum sequitur, et est talis :

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione Parisiensis episcopus, et frater Johannes Brehalli, sacre theologie professor, ordinis Fratrum Predicatorum, in regno Francie heretice pravitatis alter inquisitor, indices delegati seu commissarii, una cum reverendo in Christo patre et domino, domino Constantiensi episcopo, nostro in hac parte collega, cum illa clausa : Quatenus vos vel duo, aut unus vestrum etc., quarumeumque476 causarum nullitatis, iniquitatis, et injustitie quorumdam processuum et sententiarum jampridem477 contra quamdam Johannam, vulgariter nuncupatam 158L 30. Q² 270-272la Pucelle, per defunctos bone memorie dominos Petrum Cauchon, tunc episcopum Belvacensem, et Johannem Magistri, subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi, instante quodam magistro Johanne de Estiveto, pro-|-motore per eosdem episcopum et subinquisitorem constituto, nulliter et de facto, ut pretenditur, factorum et latorum, et expurgationis de falso dicte Johanne impositorum per eosdem assertos judices et promotorem, a sanctissimo domino nostro, domino Calisto, divina Providentia papa tertio, specialiter deputati, universis et singulis abbatibus, prioribus, decanis, […]478 Noveritis nos olim litteras prefati domini Calisti, domini nostri, divina Providentia pape tertii, cum ea qua decuit reverentia nobis, per venerabilem, scientificum et egregium virum, magistrum Petrum Maugier, decretorum doctorem, in jure canonico peritum, instantibus et requirentibus Petro d’Arc, milite, ac Ysabelle, ejus matre, stipulantibusque pro Johanne d’Arc, fratre ejusdem Petri d’Arc, Tullensis diocesis, in dictis litteris apostolicis descriptis et nominatis, recepisse ; necnon earumdem litterarum apostolicarum vigore, citationem legitimam ad certam et competentem diem, contra et adversus reverendum in Christo patrem, dominum Guillelmum, episcopum Belvacensem, et subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi479 constitutum, atque promotorem negotiorum et causarum criminalium dicte curie Belvacensis, decrevisse. Ipsaque citatione debite executioni demandata, coram nobis, Rothomagi, in aula majori archiepiscopali Rothomagensi, pro tribunali sedentibus, personaliter comparentibus venerabilibus viris, magistro Simone Chapitault, in artibus magistro et in jure canonico licentiato, promotore per nos in | hujusmodi causis constituto, necnon venerabili viro, magistro Guillelmo Prevosteau, procuratore dictorum Petri, Ysabellis et Johannis d’Arc, de cujus mandato, in actis cause hujusmodi legitimis constat documentis ipse magister Guillelmus, nomine quo supra, dictam citationem, una cum ejus executione, 159L 30-30 v°. Q² 272-273facto, realiter et in scriptis reproduxit ; dictorumque episcopi Belvacensis, subinquisitoris et promotoris, et aliorum citatorum, in eadem citatione contentorum, contumaciam accusavit ; et, in eorum contumacia, petiit a nobis et humiliter requisivit quatenus nos, judices competentes in hac causa nullitatis et expurgationis dicte Johanne, decernere aut saltem dictam diem ad aliam diem competentem, ad dictorum malitiam citatorum convincendam, continuare vellemus, prout et continuavimus. Qua die adveniente, comparantes coram nobis in judicio, in dicta aula, personaliter supradicti magister Simon Chapitault, promotor, et magister Guillelmus Prevosteau480, procurator, nomine quo supra, dictorum citatorum non comparentium nec aliquem pro se mittentium, contumaciam accusaverunt ; ipsaque contumacia accusata, petierunt et requisiverunt nos instantissime quatenus nos, in hujusmodi causa judices competentes, decernere et declarare vellemus, [sibi] atque eisdem partibus, ad tradendum petitionem suam, sive libellum, per modum articulorum sive interrogatoriorum aut positionum in scriptis, certam et competentem diem assignandam, prout et assignavimus. Quo termino pendente, supradictis partibus judicialiter in dicta aula majori archiepiscopali Rothomagensi comparentibus, atque citatorum non comparentium, nec aliquem pro se mittentium, contumaciam | accusantibus, ipsisque per nos pro contumacibus reputatis, nos judices fore competentes in hujusmodi causa decrevimus481, atque fecimus prout in quadam cedula papyrea, quam nos, archiepiscopus, pro tunc in nostris tenebamus manibus [et] perlegimus, plenius continetur, et que in actis hujusmodi cause fideliter registratur482. Qua sic perlecta, prefatus magister Guillelmus Prevosteau, facto, realiter et in scriptis, nonnullos produxit articulos, petendo et requirendo certum et competentem terminum dictis citatis non comparentibus, ad dicendum et excipiendum, verbo vel in scriptis, quicquid dicere vel proponere [vellent] contra 160L 30 v°. Q² 273-274dictos articulos, per nos [prefigi]483. Nos igitur, supplicationem et requestam fore justam et rationabilem attendentes, ac in hujusmodi causa nullitatis et expurgationis, secundum Deum et justitiam, et prout fuerit juris et rationis, procedere volentes, citationem prepetitam contra dictos citatos et contumaces, per edictum publicum, et tam generaliter quam specialiter, tam ad locum, civitatem et ecclesiam Belvacenses, quam ad valvas Rothomagensis ecclesie, scilicet ad diem primam juridicam post dominicam primam Quadragesime, qua in sancta Dei ecclesia cantabitur Invocavit, sub infrascripta forma decrevimus. Hinc est quod vobis omnibus et singulis, in virtute sancte obedientie, et sub penis suspensionis et excommunicationis, quam vel quas in vos et vestrum quemlibet feremus, nisi feceritis quod mandamus, districte precipimus et mandamus quatenus, ad hujusmodi mandatum nostrum exequendum, alter vestrum alterum non expectet, nec unus per alium se | excuset. Eumdem dominum episcopum, et subinquisitorem dicte heretice pravitatis in dicta diocesi Belvacensi constitutum, ac promotorem negotiorum criminalium dicte curie Belvacensis, omnesque alios et singulos, cujuscumque dignitatis, status, sexus, gradus et conditionis484 existant, sua, communiter vel divisim, interesse credentes, ex parte nostra, ymo verius apostolica, peremptorie citare curetis ; quos et eorum quemlibet nos etiam, tenore presentium, citamus, ut, dicta die prima juridica post instantem dominicam, qua cantabitur in sancta Dei ecclesia Invocavit, et nos, in aula majori archiepiscopali Rothomagensi, ad jura reddendum485, pro tribunali sedebimus, aut alter nostrum, sive subdelegatus aut subdelegati a nobis aut altero nostrum486, sedebit aut sedebunt, per se vel procuratores suos ydoneos, ad causam hujusmodi specialiter constitutos et sufficienter instructos, Rothomagi in aula predicta, compareant in judicio legitime coram nobis aut altero nostrum, sive subdelegato aut subdelegatis nostris, ad dicendum et opponendum, 161L 30 v°. Q² 274-275verbo vel in scriptis, quicquid dicere seu opponere voluerint contra positiones et articulos in hujusmodi causa datos et productos, in quantum articuli, et respondendum eisdem, in quantum positiones existant seu esse censeantur, in causa nullitatis et expurgationis hujusmodi ; necnon ad videndum et audiendum voluntatem seu ordinationem nostram, seu alterius nostrum, aut subdelegati sive subdelegatorum, de et super admissione vel repulsione dictorum positionum et articulorum predictorum ; et ad procedendum in hujusmodi causa secundum casus et narrationis exigentiam usque ad decisionem dicte cause, inclusive, prout juris fuerit | et rationis. Si vero prefatos episcopum, subinquisitorem et causarum criminalium promotorem invenire personaliter non possetis, citetis eosdem in domibus habitationum suarum, si ad easdem vobis pateat tutus accessus ; alioquin in ecclesia cathedrali Belvacensi, per affixionem presentium, seu earumdem veram copiam, manibus notariorum infrascriptorum signatam ; necnon contra omnes alios et singulos sua interesse credentes, ad valvas ecclesie Rothomagensis, quando in ipsis ecclesiis populus fidelium venerit ad divina audienda, et in aliis locis de quibus fueritis requisiti seu alter vestrum fuerit requisitus, et alias, taliter quod hujusmodi nostra487 citatio ad ipsorum episcopi, subinquisitoris et causarum criminalium promotoris, et omnium aliorum et singulorum sua interesse credentium, debeat et presumatur verisimiliter notitiam pervenire ; certificantes eosdem episcopum, subinquisitorem et promotorem, atque omnes alios sua interesse credentes, quod, sive in dicto citationis termino comparuerint coram nobis, aut altero nostrum, sive subdelegato aut subdelegatis, sive non, nos in hujusmodi causa procedemus ad instantiam partium coram nobis legitime comparentium, aliorum absentia seu contumacia non obstante. Et quid inde feceritis, nobis fideliter rescribatis. Datum et actum judicialiter, coram nobis pro tribunali in prefata aula archiepiscopali Rothomagensi sedentibus, sub sigillis nostrum, Guillelmi, episcopi Parisiensis, et Johannis Brehalli, inquisitoris prefati, 162L 30 v°. Q² 275-276in absentia sigilli prefati reverendissimi patris, domini archiepiscopi Remensis. Anno Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, indictione quarta, mensis veto decembris die vicesima, pontificatus prefati sanctissimi in | Christo patris et domini nostri domini Calixti, pape tertii, anno primo. Presentibus ibidem reverendo ac venerabilibus in Christo patribus et dominis, episcopo Dimitriensi, Johanne, Sancti Audoeni, et Johanne, Sancte Katherine in Monte Rothomagensi, abbatibus, magistris Hectore de Coquerel, vicario generali domini archiepiscopi Rothomagensis, Nicolao de Bosco, decano, Johanne de Gouys, Johanne du Bec, canonicis Rothomagensibus, cum pluribus aliis doctoribus et licentiatis, testibus ad premissa488 vocatis specialiter et rogatis.

Et ego, Dionysius Comitis, presbyter Constantiensis diocesis, in jure canonico baccalarius, publicus apostolica et imperiali auctoritatibus necnon cause hujusmodi alter notarius et scriba489, dictorum articulorum productioni, termini assignationi, ceterisque premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, dicerentur, agerentur, et coram dictis dominis judicibus fièrent, una cum prenominatis testibus, presens interfui eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo hiis presentibus litteris, manu aliena fideliter scriptis, signum meum solitum, una cum subscriptione magistri Francisci Ferrebouc, conscribe mei, apposui, requisitus et rogatus, in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum. Sic signatum D. Comitis.

Et me Francisco Ferrebouc, clerico Parisiensi in jure canonico licentiato, publico apostolica et imperiali auctoritatibus curiarumque conservationis privilegiorum alme matris Universitatis Parisiensis a Sancta Sede apostolica indultorum et episcopalis Parisiensis notario jurato490, qui dictis comparitioni, articulorum productioni, decreto, citationi, ceterisque premissis omnibus et singulis491, dum, sicut premittitur, 163L 30 v°-31. Q² 276-277dicerentur, agerentur et fierent, una cum prenominatis testibus, presens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo huic presenti citationi, seu edicto in formam publicam redacto, manu alterius fideliter scripto, me aliis negotiis legitime prepedito, signum meum publicum et fieri solitum | apposui, requisitus et rogatus, in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum. Sic signatum F. Ferrebouc.

Et in dorso : Anno Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, die lune nona februarii, presentes originales littere, de mandato dominorum judicum in albo nominatorum, fuerunt executioni demandate, per affixionem et dimissionem earum in valvis ecclesie Rothomagensis, dum in ea divina celebrabantur et populus ibidem aderat ad ea audiendum ; nec non post remotionem ipsarum, ne perderentur, per dimissionem dupplicum492 seu earumdem, ab ipsa die lune usque ad octavam diem inde sequentem. Sic signatum Socius.

FR[Relatio executionis.]

Deinde sequitur tenor relationis :

Reverendissimo493 ac reverendo in Christo patribus domino Johanni, miseratione divina archiepiscopo et duci Remensi, et Guillelmo, eadem miseratione Parisiensi episcopo, ac fratri johanni Brehalli sacre theologie professori, ordinis Fratrum Predicatorum, in regno Francie heretice pravitatis altero inquisitori, judicibus delegatis seu commissariis unacum reverendo in Christo patri domino Constantiensi episcopo vestro in hac parte collega, cum illa clausula quatenus vos, vel duo aut unus vestrum etc., quarumdam causarum nullitatis, iniquitatis et injusticie quorumdam processuum et sententiarum jampridem contra quamdam Johannam, vulgariter nuncupatam la Pucelle, per deffunctum bone memorie dominum Petrum Cauchon, tunc episcopum Belvacensem, et Johannem Magistri, subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi, instante quodam magistro Johanne de Estiveto, promotore, per eosdem episcopum et subinquisitorem 164L 31. Q² 277-278constituto, nulliter et de facto ut pretenditur factotum et latorum ac expurgationis dicte Johanne impositorum a sanctissimo in Christo Patre et domino domino Calisto, divina Providentia papa tertio specialiter deputatis, cum omni reverentia et honore noverint paternitates vestre metuendissime, me, Girardum Toussaint, publicum apostolica et imperiali auctoritatibus notarium, die duodecima mensis februarii, anno Domini M°CCCC°LV°, vigore vestrarum litterarum citatoriarum, mihi, pro parte honorabilium virorum Petri d’Arc, militis, Johannis d’Arc, ac Ysabellis, eorumdem matris, nominatorum in eisdem, presentatarum, accessisse ad civitatem Belvacensem atque ad personam reverendi in Christo patris, domini episcopi Belvacensis, necnon promotoris ejusdem negotiorum criminalium dicte curie Belvacen-|-sis, eosdemque, secundum formam et tenorem dictarum vestrarum litterarum citatoriarum, citasse ad diem, locum et horam in dicto vestro mandato latius declaratos. Qui quidem dominus episcopus et promotor michi responderunt quod non habebant interesse, prout alias declaraverant, et ulterius se referebant ad arbitrium et bonam discretionem [vestrum]494, dominorum commissariorum ; ulterius dicentes quod, declarato tempore in vestris litteris citatoriis, dominus Petrus Cauchon erat episcopus, cui vos, reverendissime pater, domine Remensis archiepiscope495, successistis ; et quod, tempore processus facti contra dictam Johannam, ipse Cauchon erat absens a villa Belvacensi, et in altera obedientia. Hiis non obstantibus, eisdem et cuilibet eorum presentavi et realiter obtuli copiam citationis et articulorum, de quibus in citatorio vestro mentionatur ; quam recipere noluerunt. Presentibus ad hec magistris Johanne de Frocourt, Guillelmo de Grosmesnil, canonicis Belvacensibus, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et insuper, pro ampliori executione facienda, copiam dictarum vestrarum litterarum citatoriarum, manibus venerabilium virorum magistrorum Dionysii Comitis et Francisci Ferrebouc, publicorum auctoritate apostolica 165L 31. Q² 277-278notariorum, et hujusmodi cause coram vobis scribarum, ad valvas majoris ecclesie Belvacensis affixam apposui et admisi ; presentibus venerabilibus viris, dominis, Johanne Quignon, canonico Belvacensi, Dionysio Clerici, Johanne Yngier, et Johanne le Flament, cappellanis dicte ecclesie Belvacensis, testibus | ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Deinde tenorem vestrarum litterarum pro posse executioni demandavi, et accessi ad ecclesiam Fratrum Predicatorum Belvacensium, ibidemque inquisivi si erat aliquis subinquisitor, loquendo personaliter fratri Germano de Morlaines, priori ejusdem ecclesie. Qui michi respondit quod nullum sciebat subinquisitorem in sua ecclesia aut conventu. Ipsum tamen subinquisitorem, si quis esset, et omnes alios interesse credentes, citavi, prout michi mandabatur, ad personam dicti fratris Germani, palam et publice. Qui ulterius michi respondit quod non credebat quod erat aliquis cujus interesset, et quod nunquam viderat neque cognoverat496 ilium inquisitorem in vestris litteris nominatum ; se referendo reverendis paternitatibus vestris. Deinde presentavi et realiter obtuli copiam citationis et articulorum, quam recipere noluerunt. In cujus rei testimonium, presentera meam relationem manu mea scripsi et signavi. Anno Domini M°CCCC°LV°, die duodecima mensis februarii. Sic signatum G. Toussaint.

FR[Subdelegatio per inquisitorem.]

Anno et die predictis, prefatus frater Johannes Brehal, inquisitor, asserens [se] in examinatione testium, ubi forte expediens foret, interesse non posse, aliis prepeditus negotiis, cum in pluribus partibus expediat testes examinari : idcirco ne, ob sui defectum, in hujusmodi processu deterius quidquam contingeret, loco sui et pro se, ipse, ex ordinatione et beneplacito prefatorum dominorum judicum497, commisit | et ordinavit venerabilem et religiosum virum, magistrum Thomam Verel, sacre theologie professorem, prout, per litteras 166L 31 v°. Q² 280-281super hoc confectas, latius continetur, formam que sequitur continentes :

Frater Johannes Brehalli, ordinis Fratrum Predicatorum, sacre theologie professor, heretice pravitatis in regno Francie alter inquisitor, dilectis fratribus nostris, venerande circumspectionis et magne religionis viris, fratribus Thome Verel et Guillelmo Bourgoys, nostri ordinis Fratrum Predicatorum, ac sacre theologie professoribus, salutem in Domino. Ilia que nobis incumbunt onera eis libenter committimus, quos litterarum circumspecta scientia et in agendis providentia recommendant. Nuper siquidem, cum reverendissimus ac reverendus in Christo patres et domini, domini498 archiepiscopus Remensis et episcopus Parisiensis, judices a sanctissimo domino nostro papa Calisto, quarumdam causarum nullitatis processuum et sententiarum, olim per quosdam dominos Petrum Cauchon, episcopum Belvacensem, et Johannem Magistri, subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi, instante quodam magistro Guillelmo de Estiveto, asserto promotore causarum criminalium curie Belvacensis, contra quamdam Johannam d’Arc, vulgariter dictam la Pucelle, latarum et factorum, deputati, tenorem rescripti eisdem a domino nostro papa presentati insequentes, nos ad hujusmodi causarum deductionem et examinationem, cum ipsis assumentes, certis terminis jam in hujusmodi causis judicialibus vaccaverimus499, certosque judiciales actus exercueri-|-mus ; et adhuc restent exercendi, in civitate Parisiensi, in materia cujusdam inqueste per eosdem reverendissimum et reverendum patres, ad instantiam partium, facienda, in quibus personaliter interesse, certis aliis arduis prepediti negotiis, [non possumus] ; de vestra et vestrum cujuslibet fidelitate, providentia ac circumspecta scientia confidentes, vos et vestrum quemlibet, loco nostri, in hujusmodi causa subdelegamus, vobis vices nostras plenarie committentes, donec eas ad nos duxerimus revocandas. Datum 167L 31 v°. Q² 281-282Rothomagi, sub sigillo nostro, anno Domini M°CCCC°LV°, die decima septima mensis februarii.

FR[Prorogatio ad referendum inquestas.]

Item die ultima martii, anno Domini M°CCCC°L°VI°, indictione quarta, pontificatus sanctissimi in Christo patris, domini nostri Calisti, pape tertii, anno primo, instantibus et requirentibus partibus et promotore prefatis, seu eorum procuratoribus, terminum, per eos[dem] episcopum Parisiensem et fratrem Johannem Brehal inquisitorem, alias eisdem assignatum, ad referendum suas inquestas coram ipsis easque publicandum et publicari videndum, ipsi archiepiscopus et episcopus prefati, ac frater Johannes Brehal, inquisitor, prorogaverunt et continuaverunt hinc ad diem mercurii [post dominicam] qua in sancta Dei ecclesia cantabitur Jubilate volentes prefatam suam continuationem, per suas patentes litteras, valvis ecclesie Rothomagensis affigendas, quibuscumque sua in-|-teresse credentibus intimari500 et notificari. Que continuatio per litteras patentes, cujus tenor inferius describitur, notificata et insinuata existit.

Tenor dictarum litterarum continuationis, et earum executionis sequitur, et est talis :

Universis presentes litteras inspecturis, Johannes, divina miseratione archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione episcopus Parisiensis, et frater Johannes Brehal, sacre theologie professor […]501 salutem in Domino. Noveritis quod, cum dies prima juridica post instantem dominicam in502 qua cantabitur in sancta Dei ecclesia pro introitu misse Quasimodo, sit assignata venerabili et circumspecto viro, magistro Guillelmo Prevosteau, in jure civili licentiato, procuratori, et nomine procuratorio, honeste mulieris Ysabellis d’Arc, Petri et Johannis d’Arc, actorum in hujusmodi causa, ad probandam suam 168L 31 v°-32. Q² 282-283intentionem, pro prima dilatione, super articulis in dicta causa productis, et per nos ad probandum admissis ; deputatisque eidem magistro Guillelmo Prevosteau, nomine quo supra, nonnullis commissariis, nobisque, archiepiscopo et episcopo ac inquisitori, tam in civitatibus Claromontensi, Bituricensi, Pictavensi, Turonensi, Aurelianensi, Tullensi et Parisiensi ; necnon ad referendum sive publicandum a nobis et per nos, dicta die, in aula majori archiepiscopi Rothomagensi, dicta et depositiones testium productorum et producendorum, si qui producerentur ; qua dilatione sic pendente, pro parte dictorum Ysabellis, Petri et Johannis, coram nobis archiepiscopo, nonnulli testes fuerunt producti, recepti, jurati et examinati ; | indigeantque et habeant dicti actores nonnullos alios testes, in diversis diocesibus et locis, quos, dicta dilatione pendente, minime producere potuerunt : quapropter fuimus, per venerabilem et circumspectum virum, magistrum Simonem Chapitault, in artibus magistrum et in jure canonico licentiatum, promotorem in hujusmodi causa per nos deputatum, et per prefatam Ysabellem d’Arc, in villa Aurelianensi, coram nobis, Johanne archiepiscopo, personaliter comparentem, quatenus aliam dilationem dictis actoribus dare et concedere vellemus et dignaremur. Nos igitur, judices supradicti, volentes in hujusmodi causa mature, sancte et juste procedere, nolentesque jus partium ob defectum probationis perire, dictam dilationem sive prorogationem, a dicta die prima placitabili post Quasimodo, hinc ad diem mercurii post instantem dominicam qua cantabitur in sancta Dei ecclesia pro introitu misse Jubilate, nisi, etc., alioquin, etc., instantibus dictis promotore et Ysabelli, predictis, ac ex officio nostro, concessimus, prorogavimus et continuavimus, et tenore presentium prorogamus et continuamus503 ; decernentes commissarios deputatos, pendente dicta prorogatione, procedere posse ad receptionem, productionem et examinationem testium interim producendorum, juxta formam et tenorem commissionum alias per nos decretarum et concessarum. Que premissa omnia et 169L 32. Q² 283-285singula omnibus et singulis sua interesse credentibus, per affixionem presentium ad valvas ecclesie Rothomagensis, ad instar edictorum publicorum, que olim in albo pretorio scribebantur, intimamus et insinuamus. In cujus rei testimonium hiis presentibus litteris sigilla duximus apponenda. Datum et actum Parisius, anno | Domini M°CCCC°L°VI°, post Pascha, indictione quarta, mensis vero martii die ultima, pontificatus prefati sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calixti, divina Providentia pape tertii, anno primo. Sic signatum : D. Comitis et F. Ferrebouc.

Et in dorso : Affixa IV^a aprilis, per504…

Et alibi : Deposita die XX^a aprilis, alia affixa ; presentibus magistris Simone de Mora, fratre Petro Sohier, Johanne Neel et Guillelmo Merpelle.

FR[Nova prorogatio.]

Die autem decima octava mensis aprilis inde sequentis, instantibus et requirentibus prefatis promotore et actoribus, seu eorum procuratore, diem mercurii, post dominicam de Jubilate, assignatam partibus prefatis ad referendum inquestam seu inquestas factas et faciendas, easque publicandum et publicari videndum, ipsi Johannes, archiepiscopus, Guillelmus, episcopus, et frater Johannes Brehal, prefati, continuaverunt et prorogaverunt usque ad diem mercurii, post festum Ascensionis Domini, litterasque suas hujusmodi prorogationis eisdem actoribus concesserunt, sub tenore infrascripto ; quas per affixionem earumdem valvis ecclesie Rothomagensis insinuari et publicari voluerunt.

Tenor earumdem litterarum et earum publicationis et insinuationis505 sequitur, et est talis :

Universis […]506. Noveritis quod, cum dies mercurii post instantem dominicam qua cantabitur in sancta Dei ecclesia pro introitu misse507 Jubilate fuerit et sit assignata venera-|-bili et circumspecto viro, magistro Guillelmo Prevosteau, in jure civili licentiato, procuratori et nomine procuratorio honeste 170L 32-32 v°. Q² 285-286mulieris Ysabellis d’Arc, Petri et Johannis d’Arc, actorum in hujusmodi causa, ad probandam suam intentionem, pro secunda dilatione et secunda productione, super articulis in dicta causa productis […] ; dictam dilationem sive prorogationem, a dicta die mercurii post Jubilate, hinc ad diem mercurii post instans festum Ascensionis Domini, nisi, etc., alioquin, etc., instantibus dictis actoribus ac ex officio nostro, concessimus, prorogavimus et continuavimus, et tenore presentium prorogamus et continuamus ; eisdem actoribus dictam dilationem, pro tertia et ultima dilationibus et productionibus testium, concedentes ; decernentes commissarios deputatos, pendente dicta prorogatione, procedere posse ad receptionem, productionem et examinationem testium interim producendorum, juxta formam et tenorem commissionum alias per nos decretarum et concessarum. Que premissa omnia et singula […]. In cujus rei testimonium his presentibus litteris sigilla nostra duximus apponenda. Datum et actum Parisius, sub anno Domini M°CCCC°L°VI°, indictione quarta, mensis vero aprilis die decima octava, pontificatus prefati domini nostri, domini Calixti, divina Providentia pape tertii, anno primo. Sic signatum : D. Comitis et F. Ferrebouc.

Et in dorso earumdem : Affixa fuit hec presens littera per me, Socium Votes, notarium publicum, ad valvas ecclesie Rothomagensis, anno in albo contento, et die XXIV^a mensis aprilis. Sic signatum Socius Votes. |

Item dicta die mercurii post festum Ascensionis Domini adveniente, prorogata et continuata, ut premittitur, a die prima juridica post instantem dominicam diem qua in sancta Dei ecclesia cantatum fuit Jubilate, et antea a die prima juridica post dominicam qua in sancta Dei ecclesia cantatum fuit508 Quasimodo, assignata509 eisdem partibus ad referendum, coram dominis judicibus, ex parte dictorum actorum, 171L 32 v°. Q² 286-287suas inquestas, tam Parisius, Rothomagi, Aurelianis, quam in loco originis prefate Johanne, auctoritate sua et per ipsos factas, easque inquestas seu depositiones et attestationes testium in eisdem contentorum ab ipsis et per ipsos publicari videndum et audiendum, processurisque ulterius, prout foret rationis, comparuerunt coram ipsis Guillelmo, Parisiensi episcopo et fratre Johanne Brehal, inquisitore, prefatis, ipsis archiepiscopo Remensi et episcopo Constantiensi absentibus et in remotis agentibus, in majori aula domus archiepiscopalis Rothomagensis, in qua, pro hujusmodi causa agitanda, sedere pro tribunali consueverunt venerabiles viri, prefati magistri, Guillelmus Prevosteau, nomine procuratorio ipsorum actorum et pro ipsis, et Johannes Veteris, in artibus magister et in decretis licentiatus, nomine procuratorio prefati magistri Simonis Chapitault, promotoris in hac causa per ipsos constituti ; et coram ipsis assignationi hujusmodi satisfaciendo, se presentaverunt, partiumque adversarum et omnium sua interesse credentium, non comparentium, quantum opus erat, contumaciam accusaverunt. Ipsi autem hujusmodi diem pro presenta-|-tione acceptantes, eam usque ad diem crastinam continuaverunt ex officio suo et alias. Presentibus ad hec venerabilibus et scientificis viris, magistris, Hectore de Quoquerel, utriusque juris doctore, vicario generali domini archiepiscopi Rothomagensis, Roberto Boivin, in jure canonico licentiato, et Johanne Hugonis, cum pluribus aliis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.

FR[Procuratio pro Johanne Veteris.]

Tenor litterarum procuratoriarum sequitur, et est talis :

In nomine Domini, amen. Per hoc presens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit notum, quod, anno ejusdem Domini M°CCCC°L°VI°, indictione quarta, mensis vero maii510 die decima quinta, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri, domini Calixti, divina providentia pape tertii, anno secundo, in mei notarii publici511 172L 32 v°-33. Q² 287alterius hujusmodi cause scribe et testium infrascriptorum ad hec vocatorum specialiter et rogatorum presentia, personaliter constitutus venerabilis et circumspectus vir, magister Simon Chapitault, in artibus magister et in jure canonico licentiatus, promotor in causa infradicta datus et deputatus, dicens et asserens se bono modo et absque ipsius maximo dispendio certis diebus assignatis et ad nonnullos actus perficiendos coram reverendissimo et reverendo in Christo patribus et dominis Johanne, miseratione divina Remensi archiepiscopo, et Guillelmo Parisiensi episcopo atque Johanne Brehal, sacre theologie professore, altero ex inquisitoribus heretice pravitatis in regno Francie constitutis, aut duobus ex illis seu eorum altero judicibus et commissariis, unacum reverendo in Christo patre et domino domino Ricardo Constantiensi episcopo cum illa clausa : quatenus vos, vel duo, aut unus vestrum per vos vel alium seu alios etc. cause et causarum nullitatis quorumdam processuum et sententiarum olim contra quamdam Johannam, vulgariter dictam la Pucelle, per deffunctos dominos Petrum Cauchon, tunc episcopum Belvacensem, et fratrem Johannem Magistri subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi, comparere non posse ; idcirco ex ejus certa scientia, melioribus via, jure, modo et forma quibus melius potuit et debuit potestque et debet, fecit, constituit, creavit, nominavit et solemniter ordinavit venerabilem et circumspectum virum, magistrum Johannem Veteris, in artibus magistrum et in jure canonico licentiatum, solum et in solidum, scilicet specialiter et expresse, ad, ipsius constituentis nomine et pro ipso, comparendum coram supra dictis dominis judicibus aut duobus ex illis in palatio sive majori aula domini archiepiscopi Rothomagensis omnibus et singulis diebus jam assignatis ac assignandis, ipsumque et personam ipsius excusandum, atque nonnulla interrogatoria facto et in scriptis pro testibus jam productis et producendis et super ipsis interrogandis, producendum et exhibendum, judices et commissarios eligendum et in eos et quemlibet eorumdem conscentiendum, quascumque supplicationes 173L 33. Q² 287-289et requestas humiles faciendum ; testes publicari petendum et audiendum ; testes, litteras, instrumenta et quecumque probationum genera producendum ; contra se producta dicendum ; in causa concludendum, judicis officium implorandum et exci-|-tandum ; et generaliter ad omnia alia512 circa hoc necessaria faciendum […]513.

FR[Assignatio reorum ad respondendum depositionibus.]

Dicta autem die crastina subsequente514, que fuit dies jovis decima tertia maii, assignata, ut premittitur, ad referendum coram dominis judicibus inquestas, easque ab ipsis et per ipsos publicari videndum, coram dominis judicibus, Guillelmo, Parisiensi episcopo, et fratre Johanne Brehal, inquisitore, prefatis, ipsis archiepiscopo [Remensi] et Constantiensi episcopo absentibus, comparentibus prefatis magistris Guillelmo Prevosteau et Johanne Veteris, nominibus antedictis ; quibus comparitionibus coram ipsis factis ipsi procuratores asserentes plures fecisse testes examinari, tam in loco originis ipsius Johanne, quam Rothomagi, Parisius et Aurelianis, et alibi, formidabant tamen ne aliqui testes eisdem propitii et utiles remansissent examinandi, aut propter eorum absentiam, aut temporis brevitatem, licet dies hodierna ad referendum et publicandum esset eisdem assignata ; quod515 propter hujusmodi publicationem, si aliqui testes sibi de novo, aut alique inqueste in remotis jam facte testesque in casibus a jure permissis examinandi venirent, ut, ipsa publicatione non obstante, testes hujusmodi seu inqueste reciperentur, petentes et requirentes, ab ipsis et per ipsos, partes adversas omnesque et singulos sua inter-|-esse credentes, coram ipsis evocatos, et non comparcntes, reputari contumaces, et in ipsorum contumacia inquestas jam, per ipsos seu commissarios suos, videlicet [quondam]516 174L 33-33 v°. Q² 289-290in loco originis ipsius Johanne, et per ipsos, tam Rothomagi, Parisius, quam Aurelianis et alibi, factas, et legitime coram ipsis exhibitas, recipere et admittere, ipsasque inquestas seu testium in eisdem contentorum depositiones seu attestationes, publicari et pro publicatis haberi ; ipsaque publicatione non obstante, si alie inqueste aut testes, in casibus a jure permissis, evenirent, eorumdem receptionem et publicationem reservare dignarentur et vellent, copiamque ipsarum inquestarum eisdem [decernerent]517 ; diemque partibus adversis et aliis sua interesse credentibus, per edicta publica, ad dicendum contra hujusmodi testes, seu eorum depositiones et attestationes, prefigerent.

Unde ipsi judices et commissarii prefati, auditis requisitionibus hujusmodi et visis per ipsos inquestis, tam per ipsos et quemlibet ipsorum quam per commissarios suos, factas, et penes ipsos exhibitas ; partes adversas seu reos nominatim, omnesque alios et singulos sua interesse credentes, coram ipsis evocatos et non comparentes, reputaverunt et tenore presentium reputant contumaces ; in ipsorumque contumacia, inquestas, seu testium in eisdem contentorum attestationes et depositiones, publicaverunt, et presentium tenore publicant ac pro publicatis habuerunt et habent ; | et, in signum publicationis hujusmodi518, testium nomina et cognomina majoris partis testium, in publicum, per alterum notariorum suorum519, nominaverunt et publicaverunt ; decernentes copiam hujusmodi testium dictis actoribus, partibusve adversis, omnibusque aliis et singulis sua interesse credentibus, si eam habere voluerint, dari et concedi ; reservantes, de gratia speciali, eisdem actoribus quod, si alique inqueste jam fuerint facte, aut aliqui testes propter eorum absentiam, aut alias in casibus a jure permissis, fuerint reservati, quod nichilominus, si ante conclusionem cause evenerint, recipiantur, publicentur et partibus adversis, ad dicendum qyidquid contra eosdem dicere voluerint, [communicentur] ; ordinantes etiam prefatos reos, expresse nominatos, et alios 175L 33 v°. Q² 290sua interesse credentes, fore et esse evocandos ad diem primam mensis junii proxime sequentis, per edicta publica in valvis ecclesie Rothomagensis affigenda, ad dicendum contra hujusmodi testes seu dicta eorumdem et depositiones seu attestationes, procedendumque ulterius in hujusmodi causa prout fuerit rationis520.

Datum et actum anno et die predictis ; presentibus prefatis magistris Hectore de Coquerel, fratre Petro Migecii, sacre theologie professore521, Nicolao de Houpeville et fratre Raymundo converso, ordinis Fratrum Predicatorum, cum pluribus aliis testibus ad premissa vocatis et rogatis522. |

Notes

1. [380]

   L et lat. 5970 : 4 mots omis.

2. [381]

   Q : fratrem.

3. [382]

   L : suo vel.

4. [383]

   L : infrascriptis molestiis.

5. [384]

   Q : omis.

6. [385]

   L : 2 mots omis.

7. [386]

   L : cultus.

8. [387]

   L : materiam.

9. [388]

   L : confectus.

10. [389]

    Q : quum, stante.

11. [390]

    L : et.

12. [391]

    L : mulieris.

13. [392]

    L : ipsam.

14. [393]

    L : omis.

15. [394]

    L : omis.

16. [395]

    L : omis.

17. [396]

    L : manifestatis.

18. [397]

    L : non.

19. [398]

    L : Belvacensi.

20. [399]

    L : detrusis.

21. [400]

    L : pretendunt.

22. [401]

    L Q : singularis.

23. [402]

    Q add. : ipsi vestes muliebres.

24. [403]

    L Q : documentis.

25. [404]

    L : nos.

26. [405]

    L : attemptate.

27. [406]

    L : vobis.

28. [407]

    L : sentientes.

29. [408]

    Q : perducta.

30. [409]

    L : contempta.

31. [410]

    L Q : assisti.

32. [411]

    L : demonstrabuntur.

33. [412]

    Q : exceptio en note.

34. [413]

    L : omis.

35. [414]

    Q : rétablit fuerint, deberent.

36. [415]

    Q : [in] caus. XXXV.

37. [416]

    L : judicis.

38. [417]

    Q : omis.

39. [418]

    L : mujtuni super in q. IV.

40. [419]

    L : prolatum.

41. [420]

    L : submisit.

42. [421]

    L : publicis.

43. [422]

    Q rétablit : urgentias.

44. [423]

    Les mss. : remissionem.

45. [424]

    [NdÉ] L’édition de Duparc donne mnifesta, probable coquille que nous avons corrigée d’après Quicherat.

46. [425]

    L : 15 mots omis.

47. [426]

    L : videatur.

48. [427]

    L : ejusmodi.

49. [428]

    Q : ipsi.

50. [429]

    Q : XXXVII.

51. [430]

    L : ita.

52. [431]

    L intervertit LXII et LXIII.

53. [432]

    Q : quoniam.

54. [433]

    L : juxta.

55. [434]

    Q : cap. Clerici ulterius ultimo.

56. [435]

    Q : honesto.

57. [436]

    L : est.

58. [437]

    L : phrase omise.

59. [438]

    L Q : ardebat.

60. [439]

    Q : omis.

61. [440]

    L : cum.

62. [441]

    L : De con.

63. [442]

    L : intervertit LXXV et LXXVI.

64. [443]

    L Q : De quer. con.

65. [444]

    L : aliquid.

66. [445]

    Q : XL.

67. [446]

    Q : omis.

68. [447]

    L : canonica.

69. [448]

    Q : omis.

70. [449]

    L Q : XXXIV.

71. [450]

    L : extra.

72. [451]

    L : sub.

73. [452]

    Q restitue : rolapsis.

74. [453]

    Q restitue : dictum.

75. [454]

    Q : similiter.

76. [455]

    Q : verisimili[u]s.

77. [456]

    Q : petitionem, positiones et probatorios articulos continentium.

78. [457]

    Q : late sentencie.

79. [458]

    Q : omis.

80. [459]

    Q rétablit : exorandas.

81. [460]

    Q : duxerint.

82. [461]

    Q : exsisterent.

83. [462]

    L Q : nobis.

84. [463]

    Q : parte.

85. [464]

    L Q : nobis.

86. [465]

    Q add. : [comparuit].

87. [466]

    Q : 9 mots omis.

88. [467]

    Q : [recipiendum], et super ipsis interrogandum.

89. [468]

    L : obligatione bonorum.

90. [469]

    L : Poutrelli.

91. [470]

    L : omis.

92. [471]

    L Q : judicium nostrum.

93. [472]

    L : a nobis.

94. [473]

    L : eisdem contempta.

95. [474]

    L Q : Johannem.

96. [475]

    Q : ecclesiae et.

97. [476]

    Q : quarumdam.

98. [477]

    Q : omis.

99. [478]

    Formule ut supra, p. 43-44.

100. [479]

     L : 7 mots omis.

101. [480]

     L : omis.

102. [481]

     L : decernimus.

103. [482]

     L : regraciatur.

104. [483]

     L Q : prefigistratur.

105. [484]

     L : 5 mots omis.

106. [485]

     L : reddenda.

107. [486]

     L : 9 mots omis.

108. [487]

     Q : omis.

109. [488]

     L : 5 mots omis.

110. [489]

     Q : 16 mots remplacés par etc.

111. [490]

     Q : 26 mots remplacés par etc.

112. [491]

     L : 2 mots omis.

113. [492]

     Q : dimissionem [copiae] seu dupli.

114. [493]

     La formule de la citation précédente répétée au datif omise dans Q.

115. [494]

     L Q : vestrorum.

116. [495]

     L : archiepiscopus.

117. [496]

     L : viderant neque cognoverant.

118. [497]

     L : ex nostra ordinatione et beneplacito.

119. [498]

     Q : mot omis.

120. [499]

     Q : vocaverint.

121. [500]

     Q add. : insinuari.

122. [501]

     Preambule ut supra, p. 157-158.

123. [502]

     Q : omis.

124. [503]

     L : prorogavimus et continuavimus.

125. [504]

     Nom en blanc.

126. [505]

     L : 5 mots omis.

127. [506]

     Formule ut supra, p. 167-168.

128. [507]

     Q : 11 mots omis.

129. [508]

     L : 16 mots omis.

130. [509]

     L : assignandum.

131. [510]

     L : martii.

132. [511]

     Q : omission de plusieurs phrases.

133. [512]

     Q : omis.

134. [513]

     Ut supra, p. 153-154.

135. [514]

     Q : sequente.

136. [515]

     Q : quapropter, et lestitue : requirebant extra hujusmodi publicationem.

137. [516]

     L Q : quamdam.

138. [517]

     L Q : decreverunt.

139. [518]

     L : omis.

140. [519]

     Q : ipsorum.

141. [520]

     Q : 6 mots remplacés par ut jus erit.

142. [521]

     Q : 6 mots omis.

143. [522]

     Q : 5 mots remplacés par adstantibus.