Tomes I-II (LA) : Capitulum 5 (5)

FR[Depositiones testium Rothomagi.]

Anno Domini M°CCCC°M°VI°, indictione IV°, mensibus et diebus infra scriptis, in civitate Rothomagensi, coram dominis archiepiscopo Remensi et Guillelmo, Parisiensi episcopo, ac fratre Johanne Brehal, sacre theologie professore, heretice pravitatis in regno Francie altero1092 inquisitore, pro parte honestarum personnarum Ysabellis d’Arc, domini Petri d’Arc, militis, et Johannis d’Arc, fratrum, ac venerabilis viri, 411L 82. Q³ 128-129. D⁵ 234-235magistri Simonis Chapitault, in artibus magistri et in jure canonico1093 licentiati, in hujusmodi negotio promotoris, in hac parte actorum contra et adversus reverendum in Christo patrem et dominum, dominum episcopum Belvacensem et1094 subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi ac promotorem causarum criminalium curie Belva-|-censis, fuerunt producti, recepti, jurati et examinati testes quorum nomina et cognomina inferius sequuntur.

FRF. Petrus Migecii.

Et primo, frater Petrus Migecii, sacre theologie professor, prior prioratus de Longavilla Guiffardi, Rothomagensis diocesis, ordinis Cluniacensis, etatis LXX annorum, alias die XVI^a decembris, anno M°CCCC°L°V, ut testis affuturus, examinatus, et postmodum die XII^a mensis maii inde sequentis recollectus, testis productus, receptus et examinatus dicta die XVI^a decembris,

Et primo super contentis in II°, III° et IV° articulis articulorum de parte ipsorum actorum traditorum, interrogatus, de patre et matre Johanne nichil sciret deponere seu attestari, nec de eadem Johanna, nisi a tempore quo fuit adducta apud villam Rothomagensem, in qua villa eamdem vidit pluries, durante processu contra eam agitato. Et sibi videtur quod catholice et prudenter de pertinentibus ad fidem, attenta ejus etate et statu, respondebat interrogantibus eam, licet sibi videatur quod nimis persistebat in visionibus quas dicebat se habere ; et sibi videbatur multum simplex ; et quod, si1095 ipsa esset in sua libertate, credit quod ipsa fuisset || ita bona catholica sicut una alia bona catholica. Et audivit quod ipsa receperat Corpus Christi, ad ipsius Johanne instantiam. Scit etiam quod, die qua fuit tradita justitie seculari, ipsa cepit clamare et lamentari, vocando nomen Domini Jhesu ; et ita se habebat quod quam plures multum dolebant ; 412L 82. Q³ 129-131. D⁵ 235et ipse loquens eam non potuit videre, ymo recessit, pietate motus usque ad fletum, prout et plures ita fecerunt, | et maxime dominus episcopus Morinensis, dum obiit cardinalis Morinensis.

Deinde interrogatus de contentis in V° et VI° articulis quid ipse sciat deponere, deponit quantum ad V^m, quod ipse fuit presens in deductione processus facti contra dictam Johannam, seu in majori parte, et in consultationibus in quibus audivit quod fiebat mentio quarumdam informationum ; eas tamen non vidit nec legi audivit.

Et quantum ad VI^m deponit quod, ut credit et prout percipere potuit ex effectibus inde secutis, quod Anglici eamdem Johannam capitali odio persequebantur, et eam odiebant, ac illius mortem omnibus modis sitiebant, quia fuerat in auxilio christianissimi regis Francie. Et, ut audivit a quodam milite anglico, Anglici eam plus timebant quam centum armatos ; et quod dicebant quod utebatur sorte, eam timentes propter victorias per eam1096 obtentas ; processumque contra eam intentari decreverunt, et quem, [ut] estimat, per motum et impressiones Anglicorum inceperunt judicantes, quoniam semper eam detinuerunt Anglici sub eorum custodia et detentione, nec permiserunt eam detineri in carceribus ecclesiasticis.

Et subdit ipse loquens quod, finito primo sermone facto apud Sanctum Audoenum, cum monita fuisset dicta Johanna de se revocando, et ipsa differret, fuit dictum magistro Petro Cauchon, episcopo Belvacensi, per unum ecclesiasticum anglicum, quod ipse erat fautor ipsius Johanne. Cui dictus episcopus respondit : Vos mentimini ! ego debeo ex professione mea querere salutem anime et corporis ipsius Johanne. Et ipsemet loquens fuit delatus apud dominum cardinalem | Anglie, quod erat fautor ipsius Johanne ; de quo se excusavit loquens erga dominum cardinalem, timens periculum corporis. Et credit quod nullus fuisset ausus sibi prebere auxilium1097 aut defensionem, nisi sibi fuisset concessum. Et credit aliquos 413L 82-82 v°. Q³ 131-132. D⁵ 235-236de judicantibus non fuisse ex toto liberos ; alios autem credit fuisse voluntarios ; et sibi videtur quod, attento odio Anglicorum contra eam concepto, merito potest dici processus injustus, et per consequens sententia injusta ; et, ut sibi videtur, quod per hujusmodi processum, tendebant ad infamiam regis Francie. ||

De contentis in VII° articulo nichil scit, nisi ut supra deposuit.

Super contentis in IX° articulo, quantum ad ipsius Johanne etatem, deponit quod credit ipsam fuisse XX annorum. Et erat ita simplex quod credebat quod Anglici eam deberent expedire mediante pecunia, nec credebat quod tenderent ad ejus mortem. Quantum ad carceres, dicit quod Anglici posuerunt eam in carceribus privatis seu laicalibus, et cum catenis retinebant, nec aliquis cum ea loquebatur ; ymo custodiebatur ab aliquibus Anglicis, qui nullum permittebant cum ea loqui. Non tamen scit quod fuerit in compedibus ferreis.

De contentis in X° nichil scit.

Super contentis in XI°, XII°, XIII° et XIV°1098 nichil scit, nisi ut supra deposuit.

Super contentis in XV°, dicit quod bene recordatur quod ipsa Johanna pluries dixit quod de dictis et factis suis se referebat domino nostro pape.

Super contentis in XVII° articulo, deponit quod audivit ab ea pluries in processu, dum ipsa interrogare-|-tur, quod ipsa asseruit et obtestata fuit quod ipsa nil vellet tenere contra catholicam fidem, et quod, si in dictis et factis suis aliquid esset quod a fide deviaret, volebat a se repellere ; quodque expresse professa est pluries quod se et omnia dicta et facta sua judicio Ecclesie et domini nostri pape submittebat.

De contentis in XX° et XXI°, aliis omissis, nichil scit, et se refert ad confessionem dicte Johanne et articulos confectos, ex quibus potest constate.

De contentis in XXII° articulo, deponit quod audivit dici quod, durante deductione processus, erant aliqui latentes retro courtinas, qui dicebantur scribere aliqua de 414L 82 v°. Q³ 132-133. D⁵ 236-237dictis et confessionibus ipsius Johanne ; sed quid de hoc actum est, nichil scit ; et hoc audivit a magistro Guillelmo Manchon, notario in hujusmodi processu cum aliis duobus. De hoc etiam conquestus est ipse loquens judicibus, dicendo quod sibi non videbatur bonus modus. Et quidquid sit de illis notariis latentibus, credit verissime quod notarii qui signaverunt processum, fuerunt fideles, et quod fideliter redegerunt ea que fuerunt de processu.

Super contentis in XXIII°, XXIV° et XXV°, deponit quod verum est quod fuerunt late contra eam due sententie, prout in processu continetur, et quod fuit relicta justitie seculari. Nec scit quod aliqua fuerit lata sententia per justitiam secularem ; sed illico lata sententia per episcopum et ipsa derelicta, fuit capta per Anglicos armatos et ducta ad supplicium cum magna furia. Quantum autem ad factum abjurationis, de qua in articulo, dicit quod facta || fuit per eam, et erat in scriptis, et durabat totidem, vel circiter, sicut Pater noster. |

De contentis in XXVI°1099, scit solum quod audivit dici, quod unus homo ivit ad eam de nocte, in habitu captivi, fingendo se esse captivum de parte regis Francie, et persuadens eidem Johanne quod persisteret in assertionibus suis, et quod Anglici non auderent sibi inferre aliquod malum ; et, prout audivit a Guillelmo Manchon, altero notario, quod fuit quidam magister Johannes Loyseleur qui se fingebat captivum. Nec scit aliquid de vestibus virilibus appositis, prout in articulo fit mentio ; nec videtur sibi quod propter assumptionem habitus virilis debuerit judicari heretica ; ymo sibi videtur quod qui sola illa occasione eam judicarit hereticam, deberet puniri pena talionis.

De contentis XXVII° nichil scit.

De contentis in XXVIII°, XXIX°, XXX°, XXXI°, XXXII° et XXXIII°, ultra per eum deposita, dicit quod multi de presentibus in processu erant bene irati, et reputabant executionem multum rigorosam et male factam ; et erat vox communis quod male judicabatur.

415L 82 v°. Q³ 133-134. D⁵ 237-238Dicit etiam ipse testis quod alias in quodam libro antiquo, ubi recitabatur professio Merlini, invenit scriptum quod debebat venire quedam puella ex quodam nemore canuto, de partibus Lotharingie.

De omnibus autem et singulis articulis sibi lectis et expositis, ac de eorum contentis nichil aliud, nisi1100 ut supra deposuit, sciret deponere. Nec aliud scit.

FRD. Guillelmus Manchon.

Dominus Guillelmus Manchon, presbyter, notarius curie archiepiscopalis Rothomagensis ac curatus ec-|-clesie parochialis Sancti Nicolai Rothomagensis, etatis LX annorum vel circiter, ut dicit, alias, die XVII^a decembris1101 anni Domini MⁱCCCCⁱLⁱVⁱ, per dominos Remensem archiepiscopum et Parisiensem episcopum ac fratrem Johannem Brehal, ut testis affuturus et valitudinarius, instante dictorum actorum procuratore, et iterum die mercurii, XII^a mensis maii, super articulis ipsorum actorum1102 productus, receptus et1103 examinatus,

Et primo interrogatus de contentis in1104 II°, III° et IV° articulis ipsorum articulorum, deponit quod, de notitia patris et matris ac parentum ipsius Johanne, nullam habuit notitiam. De ipsa autem Johanna habuit || notitiam quando fuit adducta ad villam Rothomagensem ; et, ut dicebatur, fuit capta in diocesi Belvacensi ; qua occasione dominus Petrus Cauchon, tunc episcopus Belvacensis, pretendebat se esse judicem, et totis viribus procuravit ut sibi redderetur, scribendo regi Anglie et duci Burgundie, a quibus finaliter eam obtinuit ; mediante tamen summa mille librarum seu scutorum et tricentum librarum annui reditus, quam rex Anglie tradidit cuidam homini armorum ducis Burgundie, qui eamdem Johannam ceperat. Et tandem fuit inceptus 416L 82 v°. Q³ 134-136. D⁵ 238processus in materia fidei contra Johannam predictam, in cujus deductione ipse loquens assumptus fuit notarius, cum quodam Guillelmo Boisguillaume ; et ob hoc habuit de eadem Johanna notitiam. Que, ut sibi videbatur, erat multum simplex, licet aliquando multum prudenter responderet, et interdum satis simpliciter, prout videri potest in processu. | Et credit quod, in tam difficili causa, non erat ex se sufficiens ad se defendendum contra tantos doctores, nisi fuisset inspirata.

Et exhibito sibi processu per eum producto, in vim compulsorie, quem asseruit esse verum processum factum in deductione cause, recognovit ipsum per eum et suos socios fuisse signatum, et, ut dicit, veritatem continere, ipsumque fecisse cum aliis duobus, quorum unus fuit datus domino inquisitori, alius regi Anglie et alius domino episcopo Belvacensi. Et fuerunt dicti processus facti super quadam minuta in gallico, quam etiam, ut dicebat, dominis judicibus tradidit, que est sua propria manu scripta. Qui processus fuerunt postmodum reducti de gallico in latinum per magistrum Thomam de Courcellis et loquentem, in forma in qua nunc stant, prout melius et secundum veritatem fieri potuit, longe post mortem et executionem factam de ipsa Johanna. Dicit tamen ipsum magistrum Thomam in facto processus de libello et aliis quasi nichil fecisse, nec de hoc se multum interposuisse.

Interrogatus ipse testis, et ostenso sibi processu facto in gallico, in quo sunt in capite quorumdam articulorum plura Nota, quid deserviunt illa Nota : respondit quod in primis interrogationibus factis Johanne fuit factus maximus tumultus, in prima die sue interrogationis, in cappella castri Rothomagensis, et interrumpebantur quasi singula verba ipsius Johanne, dum loqueretur de suis apparitionibus, quia ibidem erant aliqui secretarii regis Anglie, duo aut tres, qui registrabant prout volebant dicta et depositiones ejus-|-dem Johanne, omittentes excusationes ejusdem, et ea que faciebant ad sui deonerationem. Et ipse loquens tunc de hoc conquestus est, dicens quod, nisi apponeretur alius ordo, quod 417L 82 v°-83. Q³ 136-137. D⁵ 238-239ipse non susciperet onus scribendi in ipsa materia ; et ob hoc in crastinum fuit mutatus locus, et convenerunt in quadam aula castri existente prope magnam aulam ; et erant duo || Anglici custodientes ostium. Et quoniam aliquando erat difficultas super responsionibus ipsius Johanne et dictis, et quod aliqui dicebant quod ita non responderat sicut erat scriptum per loquentem, ubi ipsi1105 videbatur difficultas, ponebat Nota in capite, ut iterum interrogaretur et cessaret difficultas. Et hoc est quod denotant illa Nota in capite posita.

Si autem ipsa Johanna catholice vixerit, nescit aliud nisi quod sepe, durante processu, audivit eam petentem audire missam, videlicet diebus dominicis in Ramis Palmarum et Pascha, petendo ipsa die Pasche confiteri et recipere Corpus dominicum ; et tamen sibi non permittebatur confiteri, nisi cuidam magistro Nicolao Loyseleur ; et multum conquerebatur quod sibi denegabatur.

De contentis in V° et VI°, deponit quod, licet contineatur in processu quod judices dicebant quod fecerant fieri informationes, et non tamen recordatur eas vidisse aut legisse, scit tamen quod, si fuissent producte, eas inseruisset in processu. Si autem judices procedebant odio aut alias, se refert eorum conscientie. Scit tamen et credit firmiter quod, si fuisset de partibus Anglie, quod eamdem non sic tractassent, nec contra eam talem processum fecissent. Fuit enim adducta ad villam Rothomagensem et non Parisius, | quia, ut credit, rex Anglie erat in villa Rothomagensi, et principaliores consilii1106 ipsius ; et posita in carceribus castri Rothomagensis. Et ipse loquens, in hac materia fuit compulsus ut interesset sicut notarius, et hoc invitus fecit, quia non fuisset ausus contradicere precepto dominorum de consilio regis. Et prosequebantur Anglici hujusmodi processum, et expensis suis fuit deductus. Credit tamen episcopum Belvacensem non fuisse pressum ad deducendum processum contra dictam Johannam, nec etiam promotorem ; ymo voluntarie hoc 418L 83. Q³ 137-138. D⁵ 239-240egerunt. De assessoribus et aliis consiliariis, credit quod non fuissent ausi contradicere venire, nec erat aliquis qui non timeret ; nam in principio processus fuit facta quedam congregatio, in qua erant dominus episcopus Belvacensis, abbas Fiscampnensis, magister Nicolaus Loyseleur, et plures alii, in quadam domo prope castrum, qui mandarunt pro loquente ; ac eidem loquenti dixit episcopus quod oportebat quod serviret regi, et quod intendebant facere unum pulchrum processum contra dictam Johannam, quodque advisaret unum alium notarium, qui secum assisteret ; et tunc nominavit Boisguillaume.

Et dixit ipse loquens [quod] pluries ante inchoationem hujusmodi processus, et ipso durante sepius requisivit [ipsa Johanna] quod duceretur ad carceres episcopales seu spirituales ; tamen eam quan-||-tum ad hoc non audiverunt, nec sue requeste obtemperaverunt, quia, ut dicit, credit quod Anglici sibi non tradidissent, et quod episcopus non voluisset eam poni extra castrum. |

Dicit etiam quod nulli consiliarii1107 fuissent ausi de hoc loqui, quoniam quilibet timebat displicere eidem episcopo et Anglicis ; nam illo tempore quo fiebat processus, defunctus magister Johannes Lohier applicuit ad villam Rothomagensem. Qui mandatus per dominum Belvacensem, et requisitus dicere opinionem suam super processu ipsius Johanne, certis responsis factis eidem episcopo, que ignorat quia non erat presens, in crastino obviavit eidem Lohier in ecclesia, et inquisivit ab eo si vidisset processum. Qui Lohier respondit quod viderat et quod processus nullus erat, quodque non poterat sustineri, quia faciebant dictum processum in Castro et loco non tuto judicibus et consiliariis ac practicis ; quia etiam processus tangebat plures qui non erant evocati ; et similiter quia non habebat consilium, cum pluribus aliis rationibus. Et finaliter ipse Lohier dixit eidem loquenti quod amplius non exspectaret in hac civitate Rothomagensi, et quod recederet ; et quod, prout videbatur sibi, erant intentionis 419L 83. Q³ 138-139. D⁵ 240-241facere eam mori. Et recessit ; et est certus ipse loquens quod ab illa die non fuisset ausus manere in eadem villa et in obedientia Anglicorum. Et duobus diebus vel circiter postmodum transactis, ipse dominus episcopus, interrogatus per doctores et consiliarios an locutus fuisset cum dicto Lohier, respondit quod sic, et quod dictus Lohier voluerat ponere eorum processum in interlocutoria et ipsum impugnare, et quod nichil faceret pro eo.

Dicit etiam quod [cum] quidam magister Johannes de Fonte, qui erat missus ad faciendum certa interrogatoria eidem Johanne, loco domini Belvacensis epi-|-scopi, et propter hoc in hebdomada sancta, cum duobus religiosis ordinis Fratrum Predicatorum fratribus, videlicet Ysamberto de Petra et Martino Ladvenu, ad eamdem Johannam accessisset, ad inducendum eam ad se submittendum Ecclesie, hoc deducto ad notitiam domini de Warvic et domini episcopi Belvacensis, fuerunt male contenti ; et metu dictus de Fonte recessit ab hac civitate nec amplius rediit, et alii duo fratres fuerunt in magno periculo.

Dicit etiam quod1108 quidam magister Nicolaus de Houppeville fuit summatus de interessendo processui, et quia recusavit, fuit in magno periculo. Dicit etiam quod magister Johannes Magistri, subinquisitor, quantum potuit, distulit interesse hujusmodi processui, et sibi multum displicebat interesse.

Dicit etiam quod semel magister1109 Johannes de Castellione, dum fiebant interrogatoria eidem Johanne, et ipse eidem Johanne aliqualiter faveret, dicendo quod forte non tenebatur respondere, vel aliud || de quo proprie non recordatur, hec tamen non placuerunt domino episcopo Belvacensi et aliquibus affectatis ; et de quibus verbis fuit magnus tumultus, et dixit tunc ipse episcopus eidem de Castellione quod taceret et quod permitteret loqui judices.

Dicit etiam quod bene recordatur quod alteri loquenti eidem Johannete, et eamdem aliqualiter dirigenti et advertenti 420L 83-83 v°. Q³ 139-141. D⁵ 241in facto submissionis Ecclesie, in quadam sessione, ipse episcopus dixit : Taceatis, in nomine diaboli ! Non tamen recordatur de nomine illius cui dictum fuit.

Dicit etiam quod quadam vice [cum aliquis], de cujus nomine non recordatur, aliquid diceret de ipsa | Johanna quod non placuit domino de Stauffort, ipse dominus de Stauffort eumdem loquentem sic insecutus fuit usque ad quemdam locum immunitatis cum ense evaginato, adeo quod, nisi eidem de Stauffort fuisset dictum quod ille locus in quo erat ille homo, erat locus sacer et immunitatis, ipsum loquentem percussisset.

Dicit etiam, super hoc interrogatus, quod illi qui sibi videbantur affectati, erant Beaupère, Midi, et de Turonia.

Interrogatus quid sciat deponere de contentis in VII° et VIII° articulis, deponit quod nichil scit, nisi prout supra deposuit.

Item interrogatus super contentis in IX° articulo, respondit quod de contentis in eodem scit quod quadam vice episcopus Belvacensis, comes de Warvic et ipse testis loquens intraverunt carcerem in quo erat ipsa Johanna, et ibidem invenerunt eam in compedibus ferreis ; et, ut tunc audivit, dicebatur quod de nocte ligabatur quadam catena ferrea per corpus, licet eam taliter ligatam non viderit. Non tamen erat in eodem carcere aliquis lectus seu aliquod cubile ; sed erant ibidem quatuor custodes seu quinque miseri homines.

Item interrogatus de contentis in X° articulo, respondet quod nichil scit.

De contentis in XI°, XII°, XIII° et XIV°, deponit quod, postquam ipse loquens et Boysguillaume fuerunt assumpti in notarios ad faciendum processum ipsius1110 Johanne, dominus de Warvic, episcopus Belvacensis et magister Nicolaus Loyseleur dixerunt loquenti et dicto suo socio notario, quod ipsa mirabiliter loquebatur de apparitionibus suis, et quod, pro sciendo plenius ab ea veritatem, advisaverant quod ipse ma-|-gister Nicolaus fingeret se esse de partibus Lotharingie, de quibus ipsa Johanna erat, et de obedientia regis Francie, 421L 83 v°. Q³ 141-142. D⁵ 241-242intraret carcerem in habitu brevi||, et quod custodes recederent, et essent soli in carcere. Et erat in quadam camera contigua eidem carceri quoddam foramen specialiter factum ad hujusmodi causam, in quo ordinaverunt ipsum loquentem et suum socium adesse, ad audiendum que dicerentur per eamdem Johannam ; et ibidem erant ipse episcopus1111 et comes, qui non poterant videri ab eadem Johanna. Quam Johannam ipse Loyseleur tunc incepit interrogare, fingendo aliqua nova de statu regis et suis revelationibus ; cui ipsa Johanna respondebat, credens ipsum esse de sua patria et obedientia regis1112. Et cum ipse1113 episcopus et comes eidem loquenti et suo socio dixissent quod premissa responsa registrarent, respondit ipse loquens quod hoc facere non debebat, et quod non erat honestum per talem modum incipere processum, et quod si talia diceret in forma judicii, ipsi libenter registrarent. Et dicit quod semper depost ipsa Johanna magnam habuit confidentiam cum dicto Loyseleur, ita quod pluries eam audivit in confessione post dictas fictiones, nec communiter ducebatur ad judicium ipsa Johanna quin ipse Loyseleur per prius cum eadem fuisset locutus.

Dicit insuper quod, durante processu, fuit multis et diversis interrogationibus fatigata ; et quasi quotidie fiebant ei interrogatoria de mane, in quibus persistebant circiter per tres vel quatuor horas ; et aliquando ex dictis ipsius Johanne eliciebant quasdam interro-|-gationes difficiles et subtiles, de quibus post prandium iterum eam interrogabant per duas aut tres horas. Et multotiens fiebat translatio de uno interrogatorio ad alium, mutando propositum ; et, non obstante hujusmodi translatione, prudenter respondebat et maximam habebat memoriam, quia sepissime dicebat : Ego de hoc alias vobis respondi, dicendo : Ego me refero clerico, de ipso loquente intelligendo.

Super contentis in XV°, XVI° et XVII° nichil scit, et de hoc se refert ad suum processum.

Super contentis in XX° et XXI° alias interrogatus, cum 422L 83 v°. Q³ 142-143. D⁵ 242-243promotor in causa constitutus tradiderit LXXVII1114 articulos contra eamdem Johannetam, et tamen in fine processus sunt solum articuli reducti ad XII, qui[s] fecit alios articulos, et quare non fuerunt positi articuli promotoris in instrumenta sententie, cum esset ejus petitio, et fuerunt positi articuli duodecim, attenta differentia1115 que est inter illos articulos, deponit quod, longe antequam fierent articuli contenti in processu, ipsa pluries fuerat interrogata et plures responsiones fecerat, super quibus interrogatoriis et responsionibus fuerunt facti illi articuli, ex consilio assistentium, quos tradidit promotor, ut materie, que || erant diffuse, per ordinem caperentur ; et postmodum, super omnibus fuit interrogata, et fuit conclusum per consiliarios, et maxime per illos qui venerant de Parisius, quod ut moris erat, ex omnibus articulis et responsionibus oportebat facere quosdam parvos articulos, et recolli-|-gere principalia puncta, ad recolligendum materiam in brevi, ut melius et celerius fierent deliberationes. Et propter hoc fuerunt facti illi duodecim articuli ; sed ipse loquens eosdem articulos minime fecit, nec scit quis eos composuit aut extraxit.

Item interrogatus quomodo potuit hoc fieri quod tanta multitudo articulorum et responsionum fuerit reducta ad1116 duodecim articulos, maxime in forma tam distanti a confessionibus dicte Johanne, cum non sit Verisimile quod tanti viri tales articulos componere voluissent, dicit quod credit [quod] in processu principali in gallico facto, inseruit veritatem interrogatoriorum et articulorum traditorum per promotorem et judices, ac responsionum dicte Johanne ; de ipsis autem duodecim articulis se refert ad compositores, quibus non fuisset ausus contradicere, nec ipse, nec socius suus.

Interrogatus, quando illi duodecim articuli fuerunt in medium positi, si fecerit collationem ipsorum articulorum cum responsionibus ipsius Johanne, ad videndum si essent consoni eisdem responsionibus, dicit quod non recordatur.

Et lectis et ostensis sibi articulis hujusmodi, et cognita 423L 83 v°-84. Q³ 143-144. D⁵ 243-244patente differentia evidenter, ostensa etiam eidem loquenti quadam notula manu sua scripta, ut asseruit ipse loquens ; mandatis etiam Guillelmo Colles, alias Boysguillaume, et Nicolao Taquel, notariis in hujusmodi processu, ad recognoscendum hujusmodi notulam, de data diei IV^a aprilis, anni Domini MⁱCCCCⁱXXXⁱIⁱ ; in qua notula in gallico, contenta in processu, expresse habetur quod hujusmodi duodecim articuli non erant hene confecti, sed a con-|-fessionibus saltem in parte extranei, et ob hoc veniebant corrigendi, et videntur ibidem addite correctiones et aliqua sublata, non tamen fuerunt secundum hujusmodi notulam correcti ;

Ideo interrogati ipsi tres notarii quare non fuerunt correcti, et per quos stetit, et qualiter eos inseruerunt in processu et sententia sine correctione, et qualiter missi fuerunt ad deliberantes, si cum correctione, aut sine correctione, responderunt ipse loquens et alii duo notarii quod ipsa notula est scripta manu ipsius Manchon ; sed quis fecit hujusmodi articulos duodecim, nichil sciunt. Dicunt tamen quod tunc fuit dictum quod moris erat tales articulos debere fieri et elici a confessionibus accusa-||-torum1117 de materia heresis, et prout consueverant facere Parisius, in materia fidei, magistri et doctores in theologia. Item, quod credunt quod de correctione hujusmodi articulorum facienda, ita fuit appunctuatum prout constat in dicta notula eis ostensa et recognita ; sed si hujusmodi correctio fuerit addita in articulis missis tam Parisius quam alibi ad opinantes, nesciunt. Credunt tamen quod non, quia constat ipsis per quamdam aliam notulam scriptam manu magistri Guillelmi1118 de Estiveto, in hac causa promotoris, quod fuerunt transmissi in crastinum per eumdem de Estiveto sine correctione. Et de aliis se refert processui.

Item interrogatus ipse Manchon si credat illos articulos in veritatem fuisse compositos, et numquid est magna differentia inter eosdem articulos et responsiones ipsius Johanne, dicit quod illa que sunt in processu suo sunt vera. De articulis se refert conficientibus, quia eos non fecit. |

424L 84. Q³ 145-146. D⁵ 244-245Item interrogatus si deliberationes fuerunt facte super toto processu, seu super illis duodecim articulis, respondit quod credit quod deliberationes non fuerunt facte super toto processu1119, cum non esset adhuc in forma positus, quia fuit redactus in forma in quo est post mortem ipsius Johanne ; sed fuerunt date deliberationes super hujusmodi duodecim articulis.

Interrogatus si illi duodecim articuli fuerunt lecti eidem Johanne, respondet quod non.

Interrogatus si unquam perceperit differentiam inter illos articulos et confessiones ipsius Johanne, dicit quod non recordatur, quia illi qui eos exhibebant, dicebant quod erat moris elicere tales articulos ; et non advertit ipse loquens ad hoc, et etiam non fuisset ausus tantos viros redarguere.

Item ostenso sibi instrumento sententie, manu sua et aliorum signato, in quo erant inserti hujusmodi articuli, interrogatus si illud signaverit et quare inseruit in eodem hujusmodi duodecim articulos et non petitionem promotoris, respondet quod hujusmodi instrumentum signavit sicut et socii sui ; et de narratis in sententia, se refert ad narrationem judicum ; de articulis autem dicit quod sic placuit judicibus facere, qui hoc voluerunt.

Super contentis in XXII° articulo, deponit quod in principio processus, dum ipsa Johanna interrogaretur, erant aliqui notarii absconsi in quadam fehestra, pannis intermediis, ut non viderentur ; et credit quod magister Nicolaus Loyseleur erat cum eisdem ab-|-sconsus, qui aspiciebat ea que scribebant ipsi notarii ; et scribebant ipsi notarii ea que volebant, omissis excu-||-sationibus ipsius Johanne. Ipse autem loquens erat in pedibus judicum cum Guillelmo Colles et clerico magistri Guillelmi Beaupère, qui scribebant ; sed in eorum scripturis erat magna differentia, adeo quod inter eos erat magna contentio ; et ob hoc, ut supra dixit, in hiis in quibus videbat, faciebat unum Nota, ut postmodum ipsa Johanna iterum1120 interrogaretur.

425L 84. Q³ 146-147. D⁵ 245Super contentis in XXIII°, XXIV°, XXV° et XXVI°, deponit quod, completo processu, petite fuerunt deliberationes, et de ipsis facta collatio ; et fuit conclusum quod predicaretur ; et fuit posita in quadam parva porta, assistente sibi pro consilio magistro Nicolao Loyseleur, qui eidem dicebat : Johanna, credatis michi, quia si vos velitis, eritis salvata. Accipiatis vestrum, habitum, et faciatis omnia que vobis ordinabuntur ; alioquin estis in periculo mortis. Et si Vos faciatis ea que Vobis dico, vos eritis salvata, et habebitis multum bonum et non habebitis malum ; sed eritis tradita Ecclesie. Et fuit tunc ducta super scaphaldum seu ambonem ; et erant composite due sententie, una abjurationis et alia condempnationis, quas habebat penes se episcopus. Et dum ipse episcopus sententiam condempnationis1121 proferret et legeret in buto condempnationis, ipse magister Nicolaus Loyseleur dicebat Johanne quod faceret illud quod sibi dixerat, et quod acciperet habitum muliebrem. Et quia tunc fuit modicum intervallum, unus Anglicus qui ibi-|-dem astabat, dixit episcopo quod ipse episcopus1122 erat proditor ; cui episcopus respondit quod mentiebatur. Et hiis intermediis, ipsa Johanna respondit quod erat parata obedire Ecclesie ; et tunc fecerunt sibi dicere hujusmodi abjurationem, que sibi fuit lecta ; sed nescit si loquebatur post legentem, aut si postquam fuerit lecta, dixit quod ita dicebat. Sed dicit quod subridebat. Dicit etiam quod tortor cum quadriga erat in vico, expectans quod daretur ad comburendum. Dicit etiam quod non vidit illam litteram abjurationis fieri ; sed fuit facta post conclusionem opinionum, et antequam accederent ad ilium locum ; nec est memor quod unquam eidem Johanne fuerit exposita ilia1123 cedula abjurationis, nec data intelligi, nec lecta, nisi illo instante quo fecit hujusmodi abjurationem. Et illa prima predicatio, sententia et abjuratio fuerunt facte die jovis post [festum] Pentecostes ; in qua sententia fuit condempnata ad carceres perpetues. Interrogatus quid movit judices ad condempnandum 426L 84. Q³ 147-148. D⁵ 245-246eam ad carceres perpetuos, attento quod sibi promiserant quod non haberet malum, dicit quod credit hoc contigisse propter diversitatem obedientiarum ; et timebant ne evaderet. Si autem bene judicaverunt vel non, loquens se refert juri et conscientiis judicantium.

Deinde interrogatus de contentis in XXVI° et XXVII° articulis, || deponit quod, durante processu, ipse loquens audivit quod ipsa Johanna conquesta fuit dicto episcopo et comiti de Warvic, dum interrogaretur quare non se induebat vestibus mulieris, et quod non erat decens mulieri habere tunicam viri, caligas ligatas multis ligis fortiter colligatis, dicendo quod non auderet exuere dictas caligas, nec eas tenere quin essent | fortiter ligate, quia bene sciebant, ut [dicebat]1124, dicti episcopus et comes quod sui custodes pluries temptaverant eam violare ; et dum semel clamabat, ipse comes venit ad clamorem et in adjutorium, ita quod nisi advenisset, dicti custodes eam violassent ; et ob hoc conquerebatur.

De contentis in ceteris articulis in facto consistentibus, ultra ea que deposuit, dicit ipse loquens quod, dominica in festo Sancte Trinitatis sequente, cum ipse loquens et alii notarii per episcopum et comitem de Warvic essent mandati ad veniendum ad castrum Rothomagense, ex eo quod dicebatur quod ipsa Johanna erat relapsa et quod resumpserat habitum virilem, ipsi sic mandati venerunt in dicto Castro ; et ipsis existentibus in curte dicti castri, Anglici ibidem existentes usque ad numerum quinquaginta, vel eocirca, cum armis, insultum fecerunt in loquentem et suos socios, eisdem dicendo quod erant proditores et quod male se habuerant in processu. Et cum maxima difficultate et timore potuerunt evadere manus eorum ; et credit quod erant irati eo quod in prima predicatione et sententia non fuerat combusta. Et dicit ulterius quod die lune, ab eisdem episcopo et comite mandatus, ivit ad illud castrum in quo non fuisset ausus intrare propter timorem alias sibi et sociis suis illatum, nisi habuisset securitatem a dicto comite de Warvic ; qui ipsum loquentem conduxit 427L 84-84 v°. Q³ 148-150. D⁵ 246-247usque ad locum carceris ; et ibidem invenit judices in loco carceris, et aliquos alios sub pauco numero. Et in ipsius loquentis presentia fuit interrogata qua de causa resumpserat hujus-|-modi habitum virilem. Que respondit quod hoc fecerat ad sue pudicitie defensionem, quia non erat tuta in habitu muliebri cum suis custodibus, qui voluerant attemptare sue pudicitie, et de quo pluries conquesta fuerat eisdem episcopo et comiti ; quodque ipsi judices sibi promiserant quod esset in manibus et carceribus Ecclesie, et quod secum haberet unam mulierem ; dicendo ulterius quod, si placeret eisdem dominis judicibus ponere eam in loco tuto, in quo non timeret, quod erat parata recipere habitum mulieris, prout dicebat loquens contineri in processu. De aliis autem que dicebantur per eam abjurata, dicebat nichil de contentis in eadem abjuratione intellexisse. Et quidquid fecerat, hoc fuerat metu ignis, videns tortorem paratum cum quadriga. Et dicit ulterius ipse loquens quod postmodum ipsi domini judices cum consiliariis super hoc deliberaverunt, in tantum quod aliam senten-||-tiam die mercurii inde sequente pronunciavit ipse episcopus, ut in processu latius continetur.

Interrogatus si eidem Johanne administratum fuerit sacramentum eucharistie, respondit quod sic, dicta die mercurii, de mane, antequam ferretur hujusmodi sententia contra eam.

Interrogatus insuper qualiter sibi tradiderunt eucharistie sacramentum, attento quod eam declaraverant excommunicatam et hereticam, et si eam absolverint in forma Ecclesie, dicit quod super hoc fuit deliberatum per judices et consiliarios, an sibi petenti deberet dari eucharistie sacramentum, et quod absolveretur in foro penitentiali ; non tamen vidit aliam absolutionem sibi exhiberi.

Dicit insuper quod, post sententiam latam per epis-|-copum, per quam tradita et relicta fuit justitie seculari, baillivus dixit solum, sine alio processu aut sententia : Ducite ! ducite ! Quo audito, ipsa Johanna fecit tam pias lamentationes quod quasi omnes movebantur ad fletum, et etiam judices.

428L 84 v°. Q³ 150-151. D⁵ 247-248Et dicit loquens quod ita fuit commotus quod per mensem remansit territus. Et scit ipse loquens quod exitus et finis ejus fuit, ut apparebat omnibus, multum catholicus ; nec unquam voluit revocare suas revelationes, sed in eisdem stetit usque ad finem.

Dicit etiam quod ex pecuniis quas habuit pro penis et laboribus suis vacando in dicto processu, emit unum missale, ut haberet memoriam de ea et oraret Deum pro ea.

Nec aliud scit, et ulterius se refert ad contenta in processu, et ad ea que alias deposuit coram magistro Philippo de Rosa, thesaurario Rothomagensi, commisso et deputato a domino cardinali de Estoutevilla, legato in Francia ; et que depositio eidem fuit lecta, in qua persistit plenarie.

FRD. Johannes Massieu.

Dominus Johannes Massieu, presbyter, curatus ecclesie parochialias Sancti Candidi Senioris Rothomagensis, etatis L annorum, vel circiter, alias ut precedenstestis, die XVII^a mensis decembris, ut testis affuturus, citatus, juratus et examinatus, ac postmodum die XII^a mensis maii, super articulis ipsorum actorum iterum juratus et examinatus,

Et primo, interrogatus quid ipse sciat deponere | seu attestari super contentis in articulis infra scriptis, aliis propter eorum prolixitatem, et aliis de consensu producentium omissis ; videlicet super contentis in II°, III° et IV° articulis ipsorum actorum et conquerentium, dicit et deponit, ejus medio juramento, se scire solum ea que || sequuntur. Videlicet quod, de patre et matre, parentibus, vita ac conversatione ipsius Johanne, ante tempus incepti processus contra eamdem Johannam, nichil sciret deponere, nisi ex auditu ipsius Johanne, que super hiis interrogata [fuit] durante dicto processu contra eam agitato ; nec de ea aliquam habuit notitiam nisi a tempore quo fuit adducta ad villam Rothomagensem, in qua fuit detenta in carceribus castri Rothomagensis, ut contra eam fieret certus processus postmodum factus ; et in quo processu ipse loquens, qui tunc erat decanus christianitatis 429L 84 v°. Q³ 151-152. D⁵ 248Rothomagensis, fuit executor mandatorum contra eamdem Johannam. Habebat etiam onus convocandi consiliarios, et ducendi et reducendi dictam Johannam coram judicibus ; quam pluries duxit et reduxit de carcere ad judicium, pluraque mandata contra eamdem executus fuit, eam ad judicium evocando ; et habebat hac de causa magnam familiaritatem cum ea. Et, videre suo, erat bona, simplex et devota filia ; nam contigit quadam vice, dum eam duceret coram judicibus, quod ipsa requisivit loquentem si eratne in itinere suo aliqua cappella, aut aliqua ecclesia, in qua esset Corpus Christi ; et cui ipse loquens dixit quod sic, ostendendo sibi quamdam cappellam existentem infra castrum, in qua erat Corpus Christi. Tunc ipsa eumdem instantissime rogavit1125 ut eam duceret per ante cappellam, ut posset ibidem salutare Deum et orare ; quod libenter fecit ipse loquens, | dimisitque1126 eamdem Johannam ante illam cappellam genibus flexis orare ; que ibidem flexis genibus multum devote fecit orationem suam. De quo tamen dominus episcopus Belvacensis fuit male contentus, et eidem loquenti inhibuit ne de cetero eamdem permitteret sic orare. De sua conversatione alias nesciret deponere.

Item interrogatus super contentis in V° et VI° articulis, deponit quod nescit si aliquam informationem contra eamdem fecerint, quia nullam unquam vidit. Scit tamen quod quamplures habebant magnum odium contra eamdem, et maxime Anglici, qui eam multum timebant, quia ante ejus captionem non fuissent ausi comparere in loco in quo credidissent eam fore. Et audivit tunc dici quod omnia que episcopus Belvacensis faciebat, ad instigationem regis Anglie et sui consilii, tunc existentis Rothomagi ; et credit quod ipse episcopus non faciebat zelo justitie motus, sed ad ipsorum Anglicorum voluntatem, qui erant tunc in magno numero in villa Rothomagensi, in qua erat tunc rex Anglie. Et inter consiliarios tunc fuit murmur de eo quod ipsa Johanna erat inter manus Anglicorum. Dicebant enim aliqui consiliarii quod ipsa 430L 84 v°-85. Q³ 152-153. D⁵ 248-249Johanna debebat esse in || manibus Ecclesie ; ipse tamen episcopus non curabat, sed eam in manibus Anglicorum dimisit. Erat enim ipse episcopus multum affectatus parti Anglicorum ; nam et multi de consiliariis valde1127 timebant, nec erant in suo libero arbitrio, quia magister Nicolaus de Houppeville, qui, viso hujusmodi modo, noluit interesse in consiliis, fuit bannitus cum pluribus aliis, de quorum nominibus non recordatur.

Dicit etiam quod magister Johannes Fabri, de ordine Fratrum Heremitarum Sancti Augustini, nunc episco-|-pus Dimitriensis, videns eamdem Johannam quam plurimum fatigari super eo quod inquirebatur ab ea an esset in statu gratie, et licet responsiones fecisset suo videre competentes, tamen super hoc eam multum infestabant interrogantes, dixit quod nimis erat vexata1128. Tunc interrogantes sibi dixerunt quod taceret ; nescit tamen nec recordatur qui fuerunt illi. Scit tamen quod abbas Fiscampnensis, videre [suo], potius procedebat in illa materia ex odio ipsius Johanne et favore Anglicorum, quam zelo justitie. Dicit insuper quod, cum1129 magister Johannes de Castellione, tunc archidiaconus Ebroicensis, eisdem episcopo et assistentibus diceret quod processus, eo modo quo fiebat, sibi videbatur esse nullus, sed qua de causa non recordatur, fuit inhibitum eidem loquenti, qui, ut premittitur, assistentes et consiliaros convocabat, ne ipsum de Castellione amplius in hujusmodi processu convocaret ; nec ab illa hora ipse de Castellione interfuit.

Dicit etiam similiter quod magister Johannes de Fonte fuit commissus per aliquos dies ad eam interrogandum ; et qui eidem processui interfuit, se absentavit, quia aliqua dixerat que in dicto processu non sibi videbantur facienda. Scit etiam quod magister Johannes Magistri, inquisitor in processu insertus, pluries recusavit interesse hujusmodi processui, et fecit suum posse ne adesset processui ; sed per aliquos sibi notos fuit ei dictum quod nisi1130 interesset, ipse 431L 85. Q³ 153-155. D⁵ 249-250esset in periculo mortis ; et hoc fecit compulsus per Anglicos, ut pluries audivit a dicto Magistri, qui sibi dicebat : Video quod, nisi procedatur in hac1131 materia ad voluntatem Anglicorum, quod imminet mors. Et ipsemet loquens fuit | in magno periculo, ex eo quod, conducendo et reducendo eamdem Johannam, ipse loquens obviasset cuidam Anglico, cantori cappelle regis Anglie, vocato Anquetil, qui quidem Anglicus interrogavit loquentem quid sibi videbatur de eadem Johanna. Et cum ipse loquens respondisset quod in ea nesciebat nisi bonum, et quod sibi videbatur bona mulier, ipse cantor hoc retulit comiti de Warvic, qui de loquente male fuit contentus, et habuit ob hoc multa agere ; sed tamen se excusando evasit.

Deinde interrogatus quid sciat attestari seu deponere de contentis in VII° articulo, dicit et deponit, ultra ea que deposuit, quod ipse est memor quod, || quadam die, durante processu et circa ipsius initium, ipsa Johanna dixit episcopo Belvacensi quod ipse erat suus adversarius ; et tunc dictus episcopus respondit : Rex ordinavit quod ego faciam processum Vestrum, et ego faciam.

Item interrogatus quid ipse sciat attestari seu deponere super contentis in VIII° et IX° articulis, deponit quod, de carcere, scit veraciter quod1132 ipsa Johanna erat in Castro Rothomagensi, in quadam camera media, in qua ascendebatur per octo gradus ; et erat ibidem lectus in qua cubabat ; et erat ibidem quoddam grossum lignum in quo erat quedam catena ferrea, cum qua ipsa Johanna existens in compedibus1133 ligabatur, et claudebatur cum serra apposita eidem ligno. Et habebat quinque Anglicos miserrimi status, gallice houcepailliers, qui eam custodiebant, et multum desiderabant ipsius Johanne mortem, et de eadem sepissime deridebant ; et ipsa eosdem de talibus reprehendebat. |

Dicit etiam quod audivit dici1134 a Stephano Castille, fabro, quod ipse construxerat pro eadem quamdam gabiam ferri, 432L 85. Q³ 155-156. D⁵ 250-251in qua detinebatur correcta, et ligata collo, manibus et pedibus ; et quod fuerat in eodem statu a tempore quod adducta fuerat ad villam Rothomagensem, usque ad initium processus contra eam agitati. Eam tamen lion vidit in eodem statu, quia, dum eam ducebat et reducebat, erat semper extra compedes.

Item interrogatus quid ipse sciat deponere seu attestari de contentis in X° articulo, dicit et deponit quod bene scit quod fuit visitata an esset virgo vel non per matronas seu obstetrices, et hoc ex ordinatione ducisse Bedfordie, et signanter per Annam Bavon et aliam matronam de eujus nomine non recordatur. Et post visitationem retulerunt quod erat virgo et integra ; et ea audivit referri per eamdem Annam ; et propter hoc, ipsa ducissa Bedfordie fecit inhiberi custodibus et aliis ne aliquam violentiam sibi inferrent1135.

Deinde interrogatus de contentis in XI°, XII°, XIII° et XIV° articulis, dicit et deponit quod, dum ipsa Johanna interrogaretur, erant sex assistentes cum judicibus, qui interrogabant eam ; et aliquando, quando unus interrogabat et ipsa respondebat ad quesitum, alius interrumpebat responsionem suam, ita quod ipsa pluries eisdem interrogantibus dixit his verbis : Beaux seigneurs, faictes l’un après l’autre.

De contentis in XV° et XVI° articulis nichil scit, nisi ut supra deposuit. ||

De contentis in XVII°, deponit quod audivit ab eadem Johanna peti an se vellet submittere Ecclesie triumphanti aut militanti ; que respondit quod volebat se submittere ordinationi pape. Et dicit quod | vulgariter dicebatur quod quidam magister Nicolaus Aucupis finxit se esse prisionarium et intravit carcerem cum ea, et quod eam hoc medio induxit ad dicendum et faciendum aliqua contraria ipsi Johanne, tangentia dictam submissionem.

Item interrogatus super contentis in XX° et XXI° articulis, dicit quod de illis articulis nichil scit, nec quis eos exposuit.

433L 85-85 v°. Q³ 156-157. D⁵ 251Deinde interrogatus quid sciat deponere seu attestari de contentis in XXII°, XXIII°, XXIV° et XXV° articulis, deponit quod de contentis in eisdem, quantum ad abjurationem de qua in articulis fit mentio, quod quando fuit facta predicatio per magistrum Guillermum1136 Erardi in Sancto Audoeno, quod ipse Erardi tenebat quamdam cedulam abjurationis, et dixit Johanne : Tu abjurabis et signabis istam cedulam ! Et tube illa cedula fuit loquenti tradita ad legendum, et eam legit loquens coram eadem Johanna. Et est bene memor quod in eadem cedula cavebatur quod de cetero non portaret arma, habitum virilem, capillos rasos, et multa alia de quibus non recordatur. Et bene scit quod illa cedula continebat circiter octo lineas, et non amplius ; et scit firmiter quod non erat illa de qua in processu fit mentio, quia aliam ab illa que est inserta in processu legit ipse loquens, et signavit ipsa Johanna.

Ulterius dicit quod, dum ipsa Johanna requireretur de signando dictam cedulam, ortum fuit magnum murmur inter presentes, adeo quod audivit quod episcopus dixit cuidam : Vos emendabitis michi ! asserens sibi fuisse illatam injuriam, et quod non procederet ultra quousque sibi fuisset facta | emenda. Et interim ipse loquens advertebat eamdem Johannam de periculo sibi immibente, super signatura dicte cedula ; et beue videbat loquens quod ipsa Johanna non intelligebat dictam cedulam, nec periculum quod sibi imminebat. Et tunc ipsa Johanna, oppressa ut signaret dictam cedulam, respondit : Videatur illa1137 cedula per clericos et Ecclesiam, in quorum manibus debeo poni ; et si michi consilium dederint quod habeam eam signare, et agere que michi dicuntur, ego libenter faciam. Tunc ipse magister Guillelmus Erardi dixit : Facias nunc ! alioquin tu per ignem finies dies tuos hodie. Et tunc ipsa Johanna respondit quod malebat signare quam cremari ; et illa hora fuit magnus tumultus populorum astantium, et fuerunt projecti multi lapides ; sed a quibus nescit. Et illa cedula signata, 434L 85 v°. Q³ 157-158. D⁵ 252-253ipsa Johanna inquisivit a promotore nonne poneretur in || manibus Ecclesie, et in quo loco debebat redire. Tunc promotor sibi respondit quod in Castro Rothomagensi, in quo fuit ducta, induta vestibus mulieris.

Interrogatus ulterius de contentis in XXVI° articulo, deponit quod die Sancte Trinitatis, dum ipsa Johanna accusaretur de relapsu, respondit quod, ipsa jacente in lecto, custodes sui removerunt vestes mulieris a lecto in quo jacebat, et apposuerunt vestem suam virilem ; et, licet eosdem custodes requisivisset ut sibi habitum muliebrem restituerent, ut surgeret a lecto, intendens ventrem purgare, denegaverunt sibi tradere, dicendo sibi quod aliud a dicto habitu virili non haberet. Et cum ultra dixisset quod bene sciebant custodes quod judices sibi prohibuerant ne illa veste indueretur, nichilominus habitum mulie-|-brem quem abstulerant, eidem tradere denegaverunt ; et tandem, necessitate naturali compulsa, ipsum habitum virilem assumpserat, nec alium habitum ah ipsis custodibus tota illa die habere potuerat, ita quod a pluribus visa est in illo habitu virili, et propter hoc judicata relapsa ; nam illa die Sancte Trinitatis fuerunt plures mandati ut eam in illo statu vidèrent, quibus ipsa dicebat hujusmodi excusationes ; et inter quos vidit magistrum Andream Marguerie, qui fuit in magno periculo quia, cum diceret : Bonum est inquirere ab ea qua de causa resumpsit habitum virilem, tunc unus Anglicus levavit quamdam hastam quam tenebat, et voluit eumdem magistrum Andream percutere. Et tunc ipse magister Andreas et quam plures perterriti recesserunt.

Deinde interrogatus de contentis in ceteris articulis, deponit quod de abjuratione nescit aliud nisi ea que supra deposuit. De sententia et morte ipsius Johanne scit ea que sequuntur : videlicet quod, die mercurii de mane, qua die obiit ipsa Johanna, frater Martinus Ladvenu audivit eamdem Johannam in confessione, et, audita confessione ipsius Johanne, ipse frater Martinus Ladvenu misit ipsum loquentem1138 ad dominum Belvacensem, ad sibi notificandum qualiter fuerat audita in confessione, et quod petebat sibi tradi sacramentum 435L 85 v°. Q³ 158-160. D⁵ 252-253eucharistie. Qui episcopus aliquos super hoc congregavit ; ex quorum deliberatione ipse episcopus eidem loquenti dixit quod diceret fratri Martino quod sibi traderet eucharistie sacramentum, et omnia quecumque peteret. Et tunc ipse loquens rediit ad castrum, et hoc retulit dicto fratri Martino. Qui quidem frater Martinus sibi tradidit in presentia loquentis | sacramentum eucharistie. Et hoc facto, fuit adducta in habitu mulieris, et fuit ducta per dictum loquentem et fratrem Martinum usque ad locum ubi ipsa Johanna fuit cremata. In quo itinere ipsa Johanna tam pias lamentationes faciebat, quod1139 ipse || loquens et frater Martinus a lacrimis continere non poterant. Recommendabat enim animam suam tam devote Deo et sanctis quod audientes ad lacrimas provocabat. Ipsa autem in Veteri Foro adducta [fuit], ubi erat magister Nicolaus Midi, qui predicationem facere debebat. Qua predicatione facta, ipse Midi eidem Johanne dixit : Johanna vade in pace ! Ecclesia non potest plus te defendere, et te dimittit in manu seculari. Quibus auditis ipsa Johanna, genibus flexis, fecit suas orationes ad Deum multum devotissimas, et rogavit eumdem loquentem quatenus haberet crucem ; et tunc quidam Anglicus ibidem existens fecit quamdam parvam crucem ex quodam baculo, quam deosculata est, et eam posuit in sinu suo cum maxima devotione.

Adhuc tamen habere voluit crucem ecclesie, et eam habuit, et eam amplexando et lacrimando deosculabatur, se etiam recommendando Deo, beato Michaeli, beate Catharine, et omnibus sanctis ; et in fine, amplexata est eamdem crucem, salutando astantes. Et descendit de ambone, sibi comitante dicto fratre Martino usque ad locum supplicii, ubi vitam finivit multum devote.

Audivit etiam tunc dici a Johanne Fleury, clerico baillivi et graphario, quod tortor retulerat quod, corpore igne cremato et in pulvere redacto, | remansit cor illesum et sanguine plenum. Et sibi fuit dictum quod pulveres1140 et quidquid ex ea remaneret, congregaret et in Secanam projiceret ; quod et fecit. Nec aliud scit.

436L 85 v°-86. Q³ 160-161. D⁵ 253-254FRD. Guillelmus Colles.

Dominas Guillelmus Colles, alias Boysguillaume, presbyter, notarius publicus, etatis LXVI1141 annorum vel eo circa, alias citatus, juratus et examinatus die XVIII^a1142 mensis decembris, et deinde super articulis in hujusmodi processu examinatus et recollectus, die XII^a mensis maii,

Et primo interrogatus super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis, deponit quod nullam notitiam habuit de dicta Johanna, nisi quando adducta fuit ad dictam villam Rothomagensem, pro processu contra eam fiendo, in1143 quo processu ipse loquens fuit alter notarius.

Et sibi ostenso hujusmodi processu, recognovit signum suum in fine dicti processus existens, et quod ille est verus processus contra eamdem Johannam factus ; et fuerunt facti, ut dicit, quinque similes processus, quorum ille1144 exhibitus est unus. Erant etiam, ut dicit, in hujusmodi processu connotarii dominus Guillelmus Manchon et dominus Petrus || Tasquel, qui fideliter redegerunt interrogationes et responsiones prout in eodem processu habetur ; nam de mane registrabant interrogationes et responsiones, et post prandium faciebant ad invicem collationem, nec aliquid fecissent1145 ipsi notarii pro quocumque, quia nullum quoad hoc timebant. Et bene recordatur quod ipsa Johanna multum prudenter respondebat, quia | aliquando dicebat, dum interrogaretur de uno super eo1146 super quo alias fuerat interrogata, quia alias responderat et quod non responderet ; et tunc faciebat legere suas confessiones1147 per notarios.

Item interrogatus quid ipse sciat deponere super contentis in V°, VI° et VII° articulis, deponit quod bene scit quod dominus episcopus1148 Belvacensis incepit processum contra 437L 86. Q³ 161-162. D⁵ 254-255eam ex eo quod dicebat eam fuisse captam infra metas diocesis Belvacensis ; sed si odio aut alias, se refert sue conscientie. Scit tamen quod omnia fiebant expensis regis Anglie et ad prosecutionem Anglicorum ; et bene scit quod ipse episcopus, et alii qui de hujusmodi processu se interponebant, litteras garantizationis a rege Anglie obtinuerunt, quia eas vidit.

Et cum sibi ostense essent quedam littere garantizationis, asseruit eas esse quas alias viderat, quia bene cognoscebat1149 signum magistri Laurentii Calot in eisdem appositum.

De informationibus autem de quibus in articulis, nichil scit, quia eas non vidit, nec credit quod unquam alique fuerunt facte.

Item interrogatus de contentis in VIII° et IX°, dicit quod ipsa Johanna erat in forti carcere et in compedibus ferreis ; habebat tamen, ut dicit, lectum. Habebat etiam custodes Anglicos, de quibus conquerebatur multotiens, dicens quod eam multum opprimebant et male tractabant.

Dicit etiam quod magister Nicolaus Loyseleur, fingens se sutorem et captivum de parte regis Francie, | et de partibus Lotharingie, aliquando intrabat carcerem ipsius Johanne, eidem dicens quod non crederet illis gentibus Ecclesie : quia, si tu credas eis, tu eris destructa. Et credit quod episcopus Belvacensis bene illa sciebat, quia alias ipse Loyseleur talia non fuisset ausus facere ; de quo multi assistentes in eodem processu murmurabant contra eumdem Loyseleur. Et dicit quod dictus Loyseleur tandem subito obiit in Basilea ; et audivit illo tunc dici quod, dum ipse Loyseleur vidit eamdem Johannam condempnatam ad mortem, fuit compunctus corde, et ascendit quadrigam volens eidem Johanne clamare veniam ; et ex hoc fuerunt indignati multi Anglici existentes ibidem, ita quod, nisi fuisset comes de Warvic, ipse Loyseleur fuisset interfectus ; ipseque comes eidem Loy-||-seleur injunxit ut recederet a civitate Rothomagensi quam citius posset, si vellet salvare vitam suam.

Ulterius dicit quod magister Guillelmus de Estiveto similiter intravit carcerem, fingendo se esse prisionarium, sicut 438L 86. Q³ 162-163. D⁵ 255et fecerat ipse Loyseleur ; et dicit quod ipse de Estiveto erat promotor, et in hac materia erat multum affectatus propter Anglicos, quibus multum complacere volebat. Erat etiam malus homo, querens semper, durante hujusmodi processu, calumpniare notarios et illos quos videbat pro justitia procedere ; et eidem Johanne plures injurias inferebat, eam vocando paillardam, ordure. Et credit quod Deus in fine dierum eum punierit, quia miserabiliter finivit dies suos ; nam fuit inventus mortuus in quodam columbario, existente extra portam Rothomagensem.

De contentis in X° articulo, deponit quod audivit dici a pluribus de quibus non recordatur, quod ipsa | Johanna fuerat visitata per matronas, et quod inventa fuerat virgo ; et quod dictam visitationem fecerat fieri domina ducissa Bedfordie, et quod dux Bedfordie erat in quodam loco secreto, ubi videbat eamdem Johannam visitari.

Item interrogatus de contentis in XI°, XII°, XIII° et XIV° articulis, dicit et deponit quod, durante processu, ipsa Johanna sepissime conquesta est quod sibi fiebant subtiles questiones et impertinentes. Et bene recordatur quod quadam vice fuit interrogata an esset in gratia. Respondit quod magnum erat in talibus respondere ; et in fine respondit : Si ego sim, Deus me teneat ; si ego non sim, Deus me velit ponere ! Quia ego prediligerem mori quam non esse in amore Dei. De quo responso interrogantes fuerunt multum stupefacti, et illa bora dimiserunt, nec amplius eam1150 interrogaverunt pro illa vice.

Dicit etiam, super hoc interrogatus, de contentis in dictis articulis, quod nescit quod aliquibus particulariter in odium dicti processus aut alias fuerit facta aliqua coactio, aut aliqui essent compulsi ad interessendum hujusmodi processui, nisi solum quod magister Nicolaus de Houppeville noluit interesse hujusmodi processui1151 ; sed recessit a villa Rothomagensi, et hoc, ut credit, ne compelleretur interesse.

Interrogatus de contentis in XV° et XVI° articulis, dicit 439L 86. Q³ 163-165. D⁵ 255-256quod de contentis in eisdem se refert processui ; alias nescit.

Item interrogatus de contentis in XX° et XXI°, aliis omissis quia super ipsis nichil scit, deponit quod scit bene quod in processu sunt duodecim articuli ; sed quis eos confecit, vel si sint alieni a confessionibus dicte | Johanne, se refert processui. Scit tamen quod ipse nec alii notarii eos fecerunt.

De contentis in XXII°, XXIII°, XXIV° et XXV°, || deponit quod de cedula abjurationis que fuit facta in prima sententia, scit quod fuit lecta in publico ; sed per quem non recordatur. Et credit quod ipsa Johanna nullo modo intelligebat, nec sibi fuit exposita, quia magno tempore recusavit illam cedulam abjurationis signare ; et tandem compulsa pre timore signavit, et fecit quamdam crucem. Et si post hujusmodi abjurationem accepit habitum mulieris, vel non, non recordatur, se referens super hoc processui, et ei quod in eo continetur.

Item interrogatus super omnibus aliis articulis in summa sibi expositis, deponit quod, quantum ad receptionem habitus, die dominica sequente post primam sententiam, ipse loquens fuit mandatus ad castrum Rothomagense, et ibidem ivit cum aliis notariis ut eamdem Johannam videret in habitu virili ; quibus ad castrum applicatis, intraverunt carcerem, et viderunt eam indutam Vestibus viri. Et fuit interrogata quare resumpserat hujusmodi habitum ; que aliquas excusationes dixit, que continentur in processu. Aliud nescit, et credit potius quod ad hoc faciendum fuerit inducta, quia aliqui de hiis qui interfuerant in processu, faciebant magnum applausum et gaudium1152 ex eo quod resumpserat hujusmodi habitum ; licet plures notabiles viri dolerent, inter quos vidit defunctum1153 magistrum Petrum Morice multum dolentem, et plures alios.

Deponit etiam quod die mercurii sequente, ipsa Johanna fuit ducta in Veteri Foro Rothomagensi ; et fuit ibidem facta predicatio per magistrum Nicolaum | Midi, et sententia relapsus pronuntiata per dominum episcopum Belvacensem ; post cujus sententie prolationem, fuit illico capta per seculares, 440L 86-86 v°. Q³ 165-166. D⁵ 256-257et ducta, absque alia sententia sive processu, tortori ad comburendum. Que, dum sic ducebatur, faciebat quamplures pias lamentationes, invocando nomen Jhesus, et quasi omnes astantes a fletu se continere non poterant ; et scit veraciter quod judicantes et hii qui interfuerant, magnam notam a popularibus incurrerunt ; nam, postquam ipsa Johanna fuit igne cremata, populares ostendebant illos qui interfuerant et abhorrebant. Et audivit manuteneri quod omnes qui de morte ejus fuerunt culpabiles, morte turpissima obierunt : puta ipse magister Nicolaus Midi lepra post paucos dies percussus est, et episcopus mortuus est subito, faciendo fieri barbam suam.

Nec aliud scit de contentis in eisdem articulis. ||

FRF. Martinus Ladvenu.

Frater Martinus Ladvenu, presbyter, religiosus ordinis Fratrum Predicatorum conventus Rothomagensis, etatis LVI annorum vel eocirca, citatus, juratus et examinatus alias, die XIX^a mensis decembris, et iterum die XIII^a maii, super articulis in processu contentis examinatus, et interrogatus quid ipse sciat deponere seu attestari de contentis in eisdem, odio, amore, favore postpositis,

Et primo, super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis dictorum articulorum, deponit quod de notitia patris et matris aut amicorum et consanguineorum dicte Johanne, nichil sciret attestari seu deponere ; sed eamdem Johannam vidit in villa Rothomagensi, | dum ibidem adducta fuit et reddita domino episcopo Belvacensi. Et erat multum simplex, quasi etatis XX annorum, vel circiter, et vix sciebat Pater noster, licet aliquando, dum interrogaretur, prudenter responderet.

Deinde interrogatus quid ipse sciat deponere seu attestari de contentis in V° et VI° articulis, dicit et deponit quod bene scit quod dicta Johanna fuit adducta ad civitatem Rothomagensem et in carceribus castri detrusa ; et fuit factus et deductus1154 processus in materia fidei contra eam, ad procurationem 441L 86 v°. Q³ 166-167. D⁵ 257-258et expensis Anglicorum. Tamen, ut dici audivit, dicit1155 quod episcopus, et alii qui de hujusmodi processu se intromittebant, Voluerunt habere litteram garantizationis a rege Anglie, et eam habuerunt ; quam recognovit in manibus dominorum judicum. Et ostensa est hujusmodi littera, signata signo manuali magistri Laurentii Calot, quod signum, ut dicit, belle cognovit.

Dicit ulterius quod, ut sibi videbatur, aliqui de assistentibus1156 in hujusmodi processu, assistebant propter timorem Anglicorum, et alii, quia eisdem Anglicis favere volebant ; nam scit ipse loquens quod magister Nicolaus de Houppeville fuit ductus ad carceres regios, quia hujusmodi processui interesse recusaverat. Scit etiam quod ipsa Johanna in hujusmodi processu nullum habuit directorem1157 nec consiliarium, nisi circa finem processus, et quod nullus fuisset ausus eidem Johanne consulere aut eam dirigere quoquomodo, propter metum Anglicorum ; nam semel, durante processu, fuerunt aliqui ex ordinatione judicum missi ad dirigendum eamdem Johannam ; sed per Anglicos fuerunt repulsi, et eisdem illate mine. Scit | etiam quod frater Johannes Magistri, subinquisitor, qui interfuit in1158 hujusmodi processu, et cum quo sepissime ipse loquens ibat, coactus intererat hujusmodi processui ; nam, ut dicit, quidam frater Ysambertus de Petra, qui erat socius dicti subinquisitoris1159, cum semel vellet eam aliqualiter dirigere, sibi fuit dictum quod taceret et quod de cetero a talibus abstineret, alias submergeretur in Secana. ||

Super VII°, VIII° et X° nichil scit.

Super IX° solum scit quod ipsa Johanna erat in carceribus laicalibus, in compedibus et cum catenis ligata, quodque nullus ei loqui poterat, nisi ex permissione Anglicorum qui eam custodiebant die et nocte.

Deinde interrogatus de contentis in XI°, XII°, XIII° et XIV° articulis, deponit quod multotiens fiebant eidem Johanne difficiles interrogationes, que non competebant tali simplici 442L 86 v°. Q³ 167-168. D⁵ 258mulieri ; et eam multum vexabant in interrogatoriis1160, quia non cessabant aliquando eam interrogare per tres horas de mane, et totidem post prandium ; sed qua intentione hoc faciebant interrogantes, nichil scit.

Super contentis in XV° nichil scit.

De contentis in XVI° et XVII°, deponit quod audivit pluries eamdem Johannam interrogari an se vellet submittere judicio Ecclesie, et ipsa inquirente quid esset Ecclesia, cum sibi responderetur quod erant papa et prelati Ecclesiam representantes, respondit quod ipsa se submittebat judicio summi Pontificis, rogando quod ad eum duceretur. Et audivit alias ab ore dicte Johanne, extra tamen judicium, quod ipsa nichil vellet tenere contra catholicam fidem ; et si quid | in dictis vel factis suis esset quod a fide deviaret, ipsa volebat a se repellere, et clericorum judicio stare.

De contentis in XVIII°, XIX°, XX°, XXI° et XXII°, nichil scit, nisi ut supra deposuit.

Super contentis in XXIII°, XXIV° et XXV°, deponit quod fuit presens in prima sententia, et in sermone facto in sancto Audoeno per magistrum Guillermum Erard. Et credit firmiter quod omnia que fuerunt facta, fuerunt facta in odium christianissimi regis Francie, et ad eum diffamandum ; nam in eodem sermone ipse magister Guillermus Erard, exclamando in quodam passu sui sermonis, dixit in effectu talia verba : O domus Francie ! semper caruisti monstris usque nunc ; sed modo adherendo isti mulieri sortilege, heretice, superstitiose, infamata es ! Ad que ipsa Johanna respondit : Ne parle1161 point de mon roy, il est bon chrestien.

Super contentis in XXVI° et XXVII°, deponit quod ipse audivit ab eadem Johanna quod quidam magnus dominus Anglicus ad eam in carceribus introierat, et eam temptavit vi opprimere. Et dicebat eidem loquenti quod erat causa quare habitum virilem resumpserat post primam sententiam.

Super aliis articulis in summa interrogatus, quantum in facto consistant, deponit quod, die obitus ipsius Johanne, 443L 86 v°-87. Q³ 168-169. D⁵ 258-259de mane, ipse testis loquens, de licentia et ordinatione judicum et alite sententiam latam, audivit || eamdem Johannam in confessione et ministravit sibi Corpus Christi ; quod devotissime et cum maximis lacrimis, tantum quod narrare nesciret humiliter suscepit. Et ab illa hora eam non reliquit usque ad evasionem1162 spiritus ; et quasi omnes astantes pro pie-|-tate flebant, et maxime episcopus Morinensis. Et non dubitat quin ipsa catholice obierit ; vellet enim, ut dicit, quod anima sua esset ubi credit animam ipsius Johanne esse.

Et dicit quod post sententiam latam, ipsa descendit de ambone in quo predicata fuit, et fuit ducta per tortorem, absque alia sententia judicis laici, in loco in quo ligna erant parata ad eam comburendum ; que ligna erant in ambone ; et per inferius ipse tortor posuit ignem. Et dum ipsa Johanna percepit ignem, ipsa dixit loquenti quod descenderet, et quod levaret crucem Domini alte, ut eam videre posset1163 quod et fecit.

Dicit etiam quod, dum ipse esset juxta eam ad introducendum eam de sua salute, episcopus Belvacensis et quidam canonici ecclesie Rothomagensis accesserunt ad eam videndum ; et, dum ipsa Johanna percepit eumdem episcopum, eidem dixit quod ipse erat causa sue mortis, et quod sibi promiserat quod eam poneret in manibus Ecclesie, et ipse eam dimiserat in manibus suorum inimicorum capitalium.

Dicit etiam, super hoc interrogatus, quod contra eamdem Johannam male processerunt, quia nulla fuit lata sententia per laicos, sed solum per episcopum ; et propter hoc cum, duobus annis transactis, quidam vocatus Georget Folenfant fuisset per justitiam ecclesiasticam redditus justitie seculari, antequam ipse Georgius redderetur, ipse loquens ex parte archiepiscopi et inquisitoris fuit missus ad baillivum, et eidem notificavit quod ipse Georgius debebat dimitti in manibus justitie secularis, et quod non ita faceret sicut fecerat de Puella, sed eum duceret in foro suo, et faceret quod justitia 444L 87. Q³ 169-171. D⁵ 259-260suaderet, nec ita celeriter sicut con-|-tra eamdem Johannam fecerat, procederet, sed mature.

Dicit etiam et deponit, super hoc interrogatus, quod semper usque ad finem vite sue manutenuit et asseruit quod voces quas habuerat erant a Deo, et quod quidquid fecerat, ex precepto Dei fecerat, nec credebat per easdem voces fuisse deceptam ; et quod revelationes quas habuerat, ex Deo erant. Nec aliud scit.

FRM. Nicolaus de Houppeville.

Magister Nicolaus de Houppeville, in artibus magister et baccalarius in theologia, etatis LXV annorum vel eocirca, alias ut || testis affuturus, examinatus, et iterum, die XIII^a maii super articulis examinatus,

Et primo super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis, deponit quod de eadem Johanna, patre, matre et parentibus ejus nullam habuit notitiam, nisi solum dum ipsa Johanna fuit adducta ad villam Rothomagensem, in qua villa fuit deductus processus contra eam. Et sibi videtur quod erat etatis quasi XX annorum, et erat simplex et juris ignara, nec erat ex se sufficiens ad se defendendum in ipso processu, licet magnam constantiam habuerit, ex qua multi arguebant quod1164 habebat spirituale juvamen.

Item interrogatus quid ipse sciat attestari de contentis in V° et VI° articulis, deponit quod ipse nunquam habuit estimationem quod ipse episcopus contra eamdem Johannam inceperit processum in materia fidei pro bono fidei aut zelo justitie, ad eamdem Johannam reducendum ; sed ex odio quod contra eam conceperant, quia favebat partem regis Francie. Nec | credit quod ipse episcopus per metum aut impressionem hoc fecerit, sed voluntarius fecit ; licet aliqui ibidem interessent, alii propter favorem Anglicorum, alii propter metum ; nam ipse audivit a magistro Petro Minier 445L 87. Q³ 171-172. D⁵ 260-261quod ipse dederat opinionem suam in scriptis, que non fuerat grata episcopo Belvacensi.

Dicit etiam quod mine fuerunt illate per comitem de Warvic fratri Ysamberto de Petra, ordinis Fratrum Predicatorum, qui interfuit in processu ; cui fuit dictum quod submergeretur in Secana, nisi taceret, ex eo quod eamdem Johannam dirigebat, et verba sua referebat notariis. Et hoc audivit dici a fratre Johanne Magistri, subinquisitore.

Dicit etiam ipse testis loquens quod ipse, circa principium processus hujusmodi, fuit in aliquibus deliberationibus, in quibus ipse testis fuit opinionis quod, nec episcopus, nec illi qui volebant onus judicii accipere1165, poterant esse judices ; nec sibi videbatur bonus modus procedendi, quod ipsi qui erant de parte contraria essent judices, attento quod jam fuerat examinata per clerum Pictavensem et per archiepiscopum Remensem, ipsius episcopi Belvacensis metropolitanum. Ex qua deliberatione ipse loquens incurrit magnam indignationem ab ipso episcopo, ita quod eumdem loquentem fecit citari coram eo. Coram quo comparuit, se asserens eidem non esse subjectum, et quod non erat suus judex, sed officialis Rothomagensis ; et sic recessit. Finaliter tamen, cum hac de causa comparere vellet coram officiali Rothomagensi, fuit captus et ductus ad castrum, et dehinc ad carceres regis ; et cum inquireret qua de causa caperetur, dictum fuit sibi quod erat ad requestam episcopi Belvacensis. Et credit ipse loquens | || quod erat occasione verborum prolatorum in sua deliberatione, quia, ut dicit, magister Johannes de Fonte, amicus ipsius loquentis, eidem misit cedulam qua cavebatur quod ipse erat detentus occasione predictorum1166 verborum, et quod ipse episcopus1167 multum erat indignatus de eo. Et tandem, ad preces domini abbatis Fiscampnensis, ipse loquens fuit ab eisdem carceribus expeditus ; et audivit tunc dici quod, per consilium aliquorum quos ipse episcopus congregaverat, ipse loquens debebat mitti in exilium in Angliam, 446L 87-87 v°. Q³ 172-173. D⁵ 261-262vel alibi, extra civitatem Rothomagensem ; quod tamen impediverunt ipsi dominus abbas Fiscampnensis et aliqui amici ipsius loquentis.

Dicit etiam quod frater Johannes Magistri, subinquisitor, coactus de hujusmodi processu se interponebat, et multum timebat ; viditque eum plurimum perplexum, hujusmodi processu durante.

Super VII°, VIII° et IX° articulis, scit solum quod ipsa Johanna erat in carcere, in Castro Rothomagensi, et ibi custodiebatur per Anglicos.

Super X°, XI°, XII°, XIII° et XIV°, deponit quod non fuit in processu ; sed audivit dici a dicto magistro Johanne Magistri, subinquisitore, quod ipsa Johanna semel conquesta est de interrogatoriis difficilibus que eidem fiebant, et quod nimis vexabatur super hujusmodi interrogatoriis et maxime de aliquibus non tangentibus processum, ut dicebat ipsa Johanna. Et tunc erat rumor quod notarii prohibebantur aliqua scribere ex dictis ipsius Johanne.

Super contentis in XV°, XVI° et XVII° se refert processui. Et similiter de contentis in XVIII°, XIX°, XX° et XXI°. |

De contentis in XXII°, dicit et deponit quod tunc fuerunt rumores in villa Rothomagensi quod aliqui, fingentes se armatos de parte regis Francie, fuerunt introducti cum ea occulte, suadentes sibi quod se non submitteret Ecclesie, alioquin assumerent1168 judicium super eam ; erantque rumores quod propter illam persuasionem ipsa postmodum variavit in facto submissionis. Et audivit tunc dici quod magister Nicolaus Loyseleur erat de illis seductoribus, qui fingebant se esse de partibus regis Francie.

De contentis in ceteris articulis, dicit et credit ipsam Johannam fuisse bonam catholicam, et scit quod recepit die obitus Corpus Christi, et vidit eamdem Johannam exeuntem de Castro ad locum supplicii, plurimum lacrimantem ; et eam ducebant plus quam six viginti homines armorum, quorum aliqui || portabant lanceas et alii gladios. Unde ipse loquens, 447L 87 v°. Q³ 173-174. D⁵ 262motus compassione, non valuit ire usque ad locum supplicii. Et credit quod quidquid fuit actum contra eamdem Johannam, fuit in odium regis Francie, et ad ipsius diffamationem. Et erat communis opinio, quod omnia per eosdem in hujusmodi processu acta, erant nulla, et quod eidem Johanne fiebat maxima injustitia.

Dicit etiam quod audivit a magistro Petro Musnerii quod sua opinio1169 et opiniones magistrorum Ricardi de Groucheto et Petri Pigache non fuerant recepte, quia non placebant et quia erant allegationes Decreti. Nec aliud scit. |

FRD. Johannes Fabri.

Reverendus in Christo pater et dominus, dominus Johannes Fabri, sacre theologie professor, ordinis fratrum heremitarum Sancti Augustini, episcopus Dimitriensis, etatis LXX annorum vel circiter, alias examinatus et juratus, ac iterum XII^a die mensis1170 maii examinatus super contentis in articulis in hujusmodi processu nullitatis1171 datis,

Et primo interrogatus quid ipse sciat deponere de contentis in I°, II°, III° et IV° articulis, deponit quod de eadem Johanna, patre et matre aut parentibus nullam habuerat notitiam, nisi a tempore quo ipsa Johanna fuit adducta in villa Rothomagensi ; et quo tempore fuit inchoatus processus contra eam in materia fidei, per episcopum Belvacensem et subinquisitorem ; et in quo processu ipse loquens interfuit usque ad primum sermonem factum in Sancto Audoeno ; et a post non fuit. Et, ut sibi videtur, ipsa Johanna erat quasi XX annorum, multum simplex, et prudenter respondens, ita quod per tres septimanas credebat eam inspiratam, licet multum et nimis, videre loquentis, persisteret in suis revelationibus.

Deinde interrogatus de contentis in V° et VI° articulis, dicit et deponit quod, secundum suam imaginationem, 448L 87 v°. Q³ 174-176. D⁵ 262-263Anglici procedebant contra eam ex odio quod habebant contra eam, quia multum timebant eam ; sed si judices ex odio vel favore procedebant, nichil scit ; licet tamen sciat quod processus deducebatur expensis Anglicorum. Et bene scit quod omnes qui intererant hujusmodi processui non erant in plena libertate, quia nullus audebat aliquid dicere, ne esset | notatus ; quia, cum semel dicta Johanna ab aliquo interro-||-garetur si erat in gratia, et ipse loquens dixisset quod erat maxima questio, et quod ipsa Johanna non debebat respondere dicte questioni, ipse episcopus Belvacensis eidem loquenti dixit : Melius vobis fuisset, si tacuissetis !

Deinde interrogatus quid ipse sciat deponere de contentis in VII°, VIII° et IX° articulis, dicit et deponit quod ipsa Johanna erat in carcere, in Castro Rothomagensi ; sed qualiter, nescit. Dicit tamen quod multum displicebat aliquibus assistentibus quod ipsa Johanna non ponebatur in carceribus Ecclesie ; et ipsemet loquens pluries1172 murmuravit, quia non videbatur sibi bene processum eam dimittendo in manibus laicorum, et maxime Anglicorum, attento quod restituta erat in manibus Ecclesie. Cujus opinionis plures erant ; sed nullus audebat de hoc loqui.

Super X° nescit si fuerit visitata, vel non ; sed bene scit quod, quadam vice, cum interrogaretur cur se vocabat Puellam, et si talis esset, respondit : Ego possum bene dicere quia talis sum ; et, si non credatis, faciatis me visitari per mulieres. Offerebatque se promptam ad visitationem recipiendum, dum tamen fieret per mulieres honestas, ut consuetum est.

Super contentis in XI°, XII°, XIII° et XIV°, deponit quod fiebant eidem Johanne multe profunde questiones, de quibus tamen satis se expediebat. Et aliquando interrogantes interrumpebant interrogatoria sua, transeundo de uno ad aliud, ad experiendum an ipsa Johanna mutaret propositum. Multum etiam eam fatigabant longis interrogationibus, quoniam erant ibidem per duas vel tres horas, in tantum quod doc-|-tores assistentes exinde erant multum fatigati ; et aliquando 449L 87 v°-88. Q³ 176-177. D⁵ 263-264interrogantes ita truncabant sua interrogatoria quod vix poterat respondere ; ymo sapientior homo mundi cum difficultate respondisset.

Et deponit quod est memor quod semel, durante processu, dum ipsa Johanna examinaretur super suis apparitionibus, et legeretur sibi aliquis articulus suarum responsionum, visum fuit loquenti quod male registratum erat, et quod ita non responderat ; et tunc dixit eidem Johannete quod adverteret. Que dixit notario scribenti et quod legeret iterum ; et audita lectura dixit notario quod contrarium dixerat, et quod non bene scripserat ; et fuit correcta illa responsio. Et tunc magister Guillermus Manchon eidem Johanne dixit quod de cetero attenderet.

Super contentis in. XV°, XVI° et XVII°, deponit quod non recordatur quod ipsa recusavit se submittere || Ecclesie ; sed eidem pluries audivit dici quod nollet aliquid dicere aut facere quod esset contra Deum, pro posse.

Item interrogatus de contentis in XVIII°1173, XIX°, XX° et XXI°, dicit quod de contentis in eisdem nichil scit. Scit solum quod fuerunt facti certi articuli ad mittendum opinantibus ; sed si fuerunt bene et fideliter facti, et quis eos fecit, nichil scit.

Item interrogatus de contentis in ceteris articulis sibi in summa lectis et expositis, dicit et deponit quod, primo sermone facto in Sancto Audoeno, ut jam dixit, non fuit in hujusmodi processu usque ad diem ultime sententie. Et fuit in sermone facto in Veteri Foro per | magistrum Nicolaum Midi, et, ut sibi videtur, catholice finivit dies suos, clamando Jhesus ! Jhesus ! Et tantum lacrimabatur, faciendo pias lamentationes, quod non credit quod sit homo habens cor ita durum quin, si fuisset presens, commotus fuisset ad lacrimas ; nam et dominus Morinensis et omnes domini assistentes flebant pre nimia pietate. Et bene recordatur ipse loquens quod in dicto ultimo sermone facto in Veteri Foro, ipsa Johanna rogavit omnes sacerdotes ibidem presentes ut 450L 88. Q³ 177-178. D⁵ 264-265unusquisque eorum1174 sibi daret unam missam. Nec ibidem stetit usque ad finem, quia recessit, et etiam quia videre non potuisset.

Nec aliud de contentis in eisdem articulis sciret deponere, ut dicebat, super hoc interrogatus.

FRD. Johannes Lemaire.

Dominus Johannes Lemaire, presbyter, curatus ecclesie parochialis Sancti Vincentii Rothomagensis, etatis XLV annorum, alias, die XIX^a decembris, tanquam1175 testis affuturus, examinatus, et postmodum, die XII^a, maii, recollectus,

Interrogatus quid ipse sciat deponere seu attestari de contentis in I°, II°, III° et IV° articulis1176, deponit quod de ipsa Johanna1177 modicam habuit notitiam ; nam tempore quo adducta fuit ad villam Rothomagensem, ipse loquens erat in Universitate Parisiensi studens. Et applicuit illo tunc villam Rothomagensem in tantum quod die in1178 qua fuit factus sermo in Sancto Audoeno per magistrum Guillermum Evrard, ubi eamdem Johannam vidit. |

Super contentis in V° et VI° articulis, deponit quod fama erat in Rothomago, illo tempore, quod Anglici per odium et timorem quos habebant de eadem Johanna, faciebant fieri processum contra eamdem. Et dicit quod non dubitat || quin in forma et modo processus et sententiarum inde secutarum, justitia fuerit multum offensa. Et illo tunc audivit dici quod plures de dominis assistentibus in processu, multum fuerunt attediati de hujusmodi processu, et male contenti de modo procedendi ; et quod aliqui fuerunt in magno periculo vite sue, et maxime, ut dicit, defuncti magister Petrus Morice, abbas Fiscampnensis, magister Nicolaus Loyseleur, et plures alii.

Nec aliud scit de contentis in ceteris articulis.

451L 88. Q³ 178-179. D⁵ 265FRM. Nicolaus Caval.

Magister Nicolaus Caval, in legibus licentiatus, canonicus Rothomagensis, etatis LXX annorum vel circiter1179, alias, die XIX^a decembris, examinatus, et postmodum, die XII^a maii, recollectus, juratus et examinatus super contentis in articulis in presenti processu datis,

Et primo super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis, deponit quod de eadem Johanna solum habuit notitiam a tempore quo fuit adducta in villa Rothomagensi ; et eam vidit durante processu, in quo ipse interfuit per aliquos dies ; non tamen mandatus, ut dicebat. Et eam vidit quadam vice in aula, audivitque eam satis prudenter respondentem ; et habebat multum bonam memoriam, quia dum eidem aliquid petebatur, ipsa dicebat : Ego alias respondi, et in tali forma ; | et faciebat querere a notario diem in qua responderat, et ita inveniebatur sicut dicebat, nil addito vel remoto, de quo mirabatur, attenta ejus juventute.

De contentis in V° et VI° credit quod Anglici non habebant magnam dilectionem erga eam ; sed de judicibus nichil sciret deponere. De notariis, credit quod fideliter scripserunt, cessante quocumque metu.

De contentis in ceteris articulis deponit solum quod audivit quod catholice obiit, et quod in fine dierum suorum invocabat nomen Jhesus, quia, ut dicit, non fuit presens in condempnatione. Nec aliud scit.

FRPetrus Cusquel.

Petrus Cusquel, laicus, burgensis Rothomagensis, etatis LIII annorum vel eocirca, alias receptus, juratus et examinatus, et iterum, die XII^a maii, recollectus super articulis in presenti processu productis,

Et primo examinatus super contentis in I°, II°, III° et 452L 88-88 v°. Q³ 179-180. D⁵ 265-266IV° articulis, deponit quod, de notitia patris, matris et parentum ipsius Johanne, nullam habuit notitiam. De eadem tamen Johanna habuit aliquam notitiam ab eodem || tempore quo adducta fuit in villa Rothomagensi ; et eam vidit in carceribus ; nam ad instantiam et favorem magistri Johannis Son, magistri operis1180 castri Rothomagensis, bina vice intravit carcerem ipsius Johanne, et cum ea locutus fuit, advertitque eam quod prudenter loqueretur et quod agebatur de morte sua. Et, ut percepit ipse loquens, erat ipsa Johanna quasi viginti annorum, bene simplex, et, ut credit, juris ignara, licet prudenter responderet.

Item interrogatus super contentis in V°, VI°, VII° | et VIII° articulis, deponit quod processus fuit factus contra eam in materia fidei, non, ut credit, in favorem fidei, aut zelo justitie, sed ex odio et timore quos habebant Anglici de eadem Johanna. Et credit quod judices et assistentes procedebant contra eam favore et ad instantiam Anglicorum, et quod non fuissent ausi eis contradicere ; nam, ut tunc audivit dici, cum esset murmur de resumptione habitus, magister Andreas Marguerie, ut sibi videtur, dicit quod bene inquireretur veritas de modo mutationis habitus dicte Johanne, antequam ulterius procederetur ; et sibi fuit dictum per quemdam quod taceret in nomine diaboli. Et credit quod nullus fuisset ausus eidem Johanne consilium dare, aut eam defendere seu dirigere.

Item interrogatus de contentis in IX° articulo, dicit et deponit quod ipsa Johanna postquam1181 fuit adducta ad villam Rothomagensem, fuit posita in Castro Rothomagensi, in carceribus castri, in quadam camera sita subtus quemdam gradum versus campos, ubi vidit eam et cum ea locutus fuit bina vice, ut jam dixit. Dicit quod fuit facta una gabea ferri ad detinendum eam directam, quam ipse loquens vidit ponderari1182 in domo sua ; non tamen vidit eam inclusam in ea.

Super contentis in X° articulo, deponit quod audivit dici quod domina ducissa Bedfordie eamdem Johannam fecerat 453L 88 v°. Q³ 180-181. D⁵ 266-267visitare an esset virgo, vel non ; et quod talis fuerat inventa. Et hoc, ut dicit, audivit a pluribus de quibus non recolit.

Item interrogatus super contentis in XI°, XII°, XIII° et XIV° articulis1183 dicit et deponit quod nunquam fuit in processu ; sed fama erat quod eam multum fatigabant per diversa interrogatoria, et quod interrogantes totis | viribus laborabant ad capiendum eam in verbis, eo quod secuta fuerat guerram contra Anglicos.

Item interrogatus super contentis in XV°, XVI° et XVII°, deponit quod audivit dici quod ipsa Johanna se submiserat Ecclesie et domino nostro pape ; et audivit ab ore ipsius Johanne, in pleno sermone facto apud Sanctum Audoenum per magistrum Guillermum Erard, quod ipsa Johanna nichil vellet tenere contra fidem catholicam, sed1184, si || quid in dictis aut factis suis esset1185 quod a fide deviaret, ipsa volebat a se repellere et clericorum judicio stare.

Item interrogatus de contentis in XVIII°, XIX°, XX° et XXI°, nichil scit.

Item de contentis in XXII°, deponit quod audivit dici ab aliquibus de quibus non recolit, quod magister Nicolaus Loyseleur fingebat se esse sanctam Katharinam, et eamdem Johannam inducebat ad dicendum quod volebat.

Item super contentis in XXIII°, XXIV°, XXV°, XXVI°, XXVII° et XXVIII° interrogatus et examinatus, scit solum quod fuit facta certa predicatio in Sancto Audoeno per magistrum Guillermum Erard, in quo interfuit ipse loquens ; sed de actis et factis ibidem nichil scit, nisi ut supra deposuit.

Item interrogatus de contentis in ceteris articulis, et maxime in1186 XXIX°, XXX°, XXXI°, XXXII° et XXXIII°, dicit et deponit quod bene scit quod fuit facta una predicatio in Veteri Foro, et quod ipsa Johanna fuit ibidem combusta ; sed ipse noluit interesse, quia cor suum non potuisset pati aut tolerare, pre pietate dicte Johanne ; quia communis fama erat et quasi totus populus murmurabat, quia eidem 454L 88 v°. Q³ 181-183. D⁵ 267-268Johanne | fiebat magna injuria et injustitia ; nam, ut dicit, audivit a magistro Johanne Tressart, secretario regis Anglie, redeunte de loco supplicii dicte Johanne, qui mestus et dolens referebat et lamentabiliter plangebat ea que fuerant facta de dicta Johanna et que viderat in dicto loco, dicens in effectu : Nos sumus omnes perditi, quia una sancta persona fuit combusta ; et quod credebat animam ejus esse in manu Dei, quia, ut dicebat, cum esset in medio flamme, semper clamabat1187 nomen Jhesus.

Dicit ulterius quod post mortem ipsius Johanne, Anglici fecerunt recolligi cineres et projicere in Sequanam, quia timebant ne evaderet et quod aliqui crederent eam evasisse. Nec aliud scit.

FRM. Andreas Marguerie.

Venerabilis et circumspectus vir magister Andreas Marguerie, archidiaconus Parvi Caleti in ecclesia Rothomagensi, licentiatus in utroque jure, etatis LXXVI annorum vel eocirca, alias, ut testis affuturus, die XIX^a mensis decembris, interrogatus, et postmodum super articulis in hujusmodi processu datis, die XII^a maii, examinatus,

Et primo interrogatus quid ipse sciat deponere seu actestare1188 de contentis in I°, II°, III° et IV° articulis dictorum articulorum, deponit quod de eadem Johanna solum habuit notitiam in prin-||-cipio processus deducti contra eam ; et erat, ut dicit, juvenis, licet multum cauta in suis responsionibus. Et non fuit multotiens in hujusmodi processu.

Item de contentis in V° et VI°, deponit, quod ut audivit, ipsa Johanna fuit capta infra metas episcopa-|-tus Belvacensis, juxta Compendium, et fuit adducta ad civitatem Rothomagensem, et detrusa in Castro Rothomagensi, in quo fuit deductus hujusmodi processus in materia fidei per episcopum Belvacensem et subinquisitorem, ad procurationem Anglicorum. Et dicit quod plures de assistentibus in processu 455L 88 v°-89. Q³ 183-184. D⁵ 268-269fuerunt redarguti, quia non ita plene loquebantur ad intentionem Anglicorum sicut volebant ; sed nescit quod aliquis propter hoc in periculo mortis fuerit, licet audiverit dici1189 quod magister Nicolaus de Houppeville noluit dare suam opinionem. Et dicit quod aliqui Anglici procedebant contra eam ex odio ; sed notabiles viri procedebant bono animo.

Super VII° et VIII° nichil scit.

Super IX°, deponit quod erat in carcere castri Rothomagensis, et eam ibidem vidit ; et credit quod custodiebatur per Anglicos, quia Anglici habebant custodiam castri in quo erat incarcerata ; et in hoc semper visum fuit loquenti male processum, eam tenendo in manibus laicalibus durante processu in materia fidei, et maxime post primam sententiam, quando fuit condemnata ad carceres perpetuos.

Item interrogatus de contentis in X° articulo, deponit quod credit quod fuerit visitata an esset virgo vel non ; sed in veritate non auderet affirmare ; scit tamen quod, durante processu, reputabatur virgo.

Super contentis in1190 XI°, XII°, XIII°, XIV° et XV°, nichil scit, quia non multum fuit in processu.

Super contentis in XVI° et XVII°, deponit quod audivit ab eadem Johanna, cum interrogaretur an1191 vellet se submittere Ecclesie, [quod] respondit quod de quibusdam non crederet nec prelato suo, nec pape, | nec cuicumque, quia hoc habebat a Deo. Et fuit una de causis quare processum est contra eam ad revocationem.

Super contentis in XVIII°, XIX°, XX°, XXI° et XXII°, nichil scit.

Item interrogatus de contentis in XXIII°, XXIV° et XXV° articulis, deponit quod ipse fuit presens in prima predicatione. Et bene recordatur quod, durante dilatione1192, qua fiebat abjuratio, quidam || cappellanus cardinalis Anglie presens in prima predicatione dixit episcopo Belvacensi quod nimis favebat eidem Johanne. Et tunc ipse dominus Belvacensis 456L 89. Q³ 184-185. D⁵ 269respondit quod mentiebatur, quia, ut dicebat, non vellet in tali causa alicui favere ; et tunc fuit cappellanus hujusmodi a cardinali Anglie1193 reprehensus, eidem dicendo quod taceret.

Item de contentis in XXVI°, deponit quod, die quadam, postquam fuerunt nova quod ipsa Johanna habitum virilem resumpserat, ipse loquens ivit ad castrum ; et inquirendo qualiter et quomodo resumpsisset habitum virilem, Anglici ex hoc indignati fecerunt magnum tumultum, adeo et in tantum quod ipse loquens, et multi alii qui de hujusmodi causa1194 ad castrum accesserant, fuerunt compulsi festinanter redire, propter periculum corporis.

De contentis in XXVII° et XXVIII° nichil scit.

De contentis in XXIX°, XXX°, XXXI°, XXXII° et XXXIII°, dicit et deponit quod ipse fuit in ultima predicatione ; non tamen fuit in executione sententie, quia pre pietate recessit. Scit tamen quod plures flebant, et maxime dominus episcopus Morinensis, tunc cancellarius. |

De ejusdem Johanne devotione in morte, nichil scit, quia non fuit presens ; sed satis apparebat turbata, quia dicebat : Rouen, Rouen, mourray je cy ? Dicit etiam, prout sibi videtur, quod, ex ordinatione cardinalis Anglie, post mortem ipsius Johanne fuerunt cineres congregati et projecti in Secanam. Nec aliud scit.

FRMaugerius Leparmentier.

Honestus vir Maugerius Leparmentier, clericus non conjugatus, apparitor curie archiepiscopalis Rothomagensis, etatis LVI annorum vel circiter, alias examinatus et, die XII^a maii, super articulis recollectus et interrogatus,

Et primo super I°, II°, III° et IV° articulis, deponit quod eamdem Johannam solum1195 novit a tempore quo fuit adducta ad villam Rothomagensem, et eam vidit in Castro Rothomagensi, 457L 89. Q³ 185-186. D⁵ 269-270in quo loco fuerunt mandati ipse loquens et suus socius ad ponendum eamdem Johannam in torturis. Et fuit tunc aliqualiter interrogata. Que multum prudenter in suis responsionibus se habebat, ita quod assistentes mirabantur. Tandem ipse loquens et suus socius recesserunt, nec ad ejus personam attemptaverunt.

De contentis in V° et VI°, || deponit quod processus contra eamdem Johannam fuit deductus ad instantiam Anglicorum, et per episcopum Belvacensem ; et, ut dicebatur, quod fuerat capta in territorio Belvacensi. Dicit tamen quod ipse episcopus erat multum affectatus ad partem Anglicorum. Dicit insuper quod quidam fratres ordinis Predicatorum habuerunt multa agere eo quod eidem Johanne consulebant quod se submit-|-teret Ecclesie, prout hoc a pluribus audivit ; et erat vox communis quod omnia que fiebant contra eamdem Johannam, fuerunt sibi illata in odium regis Francie et partis quam tenebat, et quod eidem Johannete fiebat magna injuria.

De contentis in VII°, VIII° et IX°, scit solum quod erat in Castro, in grossa turri, et ibi eam vidit quando fuit mandatus, ut predixit, ad ponendum eam in torturis, licet non fuerit posita.

Interrogatus insuper de contentis in XXIII° usque ad XXXIII^m, aliis omissis de quibus nichil scit deponere, super hoc interrogatus, deponit quod ipse fuit presens in prima predicatione facta in Sancto Audoeno et similiter in ultima predicatione facta in Veteri Foro, die qua ipsa Johanna combusta est ; et erant ibi parata ligna ad eam comburendum, antequam predicatio finiretur et antequam sententia proferretur. Et illico sententia lata per episcopum, sine quocumque intervallo, fuit ducta ad ignem ; nec percepit quod aliqua sententia1196 per judicem laicum fuerit lata ; ymo fuit illico ducta ad ignem ; applicata1197 in quo igne clamavit plus quam sex vicibus Jhesus ! et maxime in ultimo flatu clamavit magna voce Jhesus !1198 adeo quod ab omnibus astantibus potuit audiri. Et dicit quod quasi omnes fiebant pre pietate. 458L 89. Q³ 186-187. D⁵ 270-271Dicit etiam quod audivit dici quod cineres, post ejus combustionem, fuerunt recollecti et projecti in Secanam.

Nec aliud scit de contentis in eisdem articulis.

FRLaurentius Guesdon.

Honestus vir Laurentius Guesdon, burgensis Rotho-|-magensis et advocatus in curia laicali, clericus conjugatus, die XII^a maii examinatus,

Super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis, deponit quod eamdem Johannam solum novit a tempore quo adducta fuit in villa Rothomagensi ; et quia multi affectabant eam videre, ipse ivit ad castrum Rothomagense, et eamdem prima vice ibidem vidit. Nec eam apost1199 vidit, quousque fuit predicata in Sancto Audoeno.

De contentis in V° et VI° articulis, nescit quo zelo judicantes in processu processerunt ; sed credit || quod, si ipsa Johanna fuisset de parte Anglicorum, quod taliter non fuisset processum contra eam.

De aliis articulis usque ad XXIII^m articulum, solum scit quod erat in carceribus castri Rothomagensis, non in carceribus communibus ; sed qualiter aut quomodo nescit.

Deinde interrogatus quid sciat ipse deponere de contentis in XXIII°, XXIV°, XXV°, XXVI°, XXVII° et XXVIII°, dicit et deponit, ut jam dixit, quod ipse fuit in prima predicatione facta in Sancto Andoeno ; post quam predicationem bene scit loquens quod aliqua eidem Johanne precipiebantur que recusabat facere ; sed quid erat, nescit.

Item interrogatus super contentis in XXIX°, XXX°, XXXI°, XXXII° et XXXIII° deponit quod ipse fuit in ultima predicatione facta in Veteri Foro Rothomagensi, et ibi erat cum baillivo, quia tunc ipse loquens erat locum tenens baillivi ; et fuit lata quedam sententia per quam ipsa Johanna relinquebatur justitie seculari. Post cujus sententie prolationem, illico et sine intervallo, ipsa posita in manibus 459L 89-89 v°. Q³ 187-189. D⁵ 271-272baillivi, tortor, | sine plure, et absque eo quod per baillivum aut loquentem, ad quos spectabat ferre sententiam, aliqua ferretur sententia, accepit eamdem Johannam, et eam duxit ad locum ubi erant jam ligna parata et ubi1200 combusta fuit. Et sibi videbatur non bene processum, quia paulo post quidam malefactor, vocatus Georgius Folenfant, fuit pari modo redditus per justitiam ecclesiasticam justitie seculari per sententiam ; post quam sententiam fuit ipse Georgius ductus à la cohue, et ibidem per justitiam secularem condempnatus, nec ita repente fuit ductus ad supplicium.

Et credit ipse loquens quod ipsa Johanna catholice obierit, quando1201 obiit exclamando nomen Domini Jhesus ; et erat maxima pietas ; et quasi omnes presentes movebantur ad lacrimas. Deponit etiam quod, post ipsius Johanne obitum, cineres qui remanserunt, fuerunt per tortorem recollecti et in Secanam projecti. Nec aliud scit de contentis in eisdem articulis, super eisdem debite interrogatus.

FRD. Johannes Riquier.

Venerabilis vir dominus Johannes Riquier, presbyter, cappellanus in ecclesia Rothomagensi, et curatus ecclesie parochialis de Heudicuria, diocesis Rothomagensis, etatis XLVII annorum vel eocirca, testis citatus, productus, juratus et examinatus1202,

Super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis, || dicit et deponit, ejus medio juramento, se scire ea que | secuntur : videlicet quod eamdem Johannam primo vidit in predicatione facta in Sancto Audoeno, et alia vice in predicatione facta in Veteri Foro ; et erat juvenis quasi XX annorum vel eocirca. Et, ut credit, erat catholica et fidelis, quia in fine dierum petiit habere1203 sacramentum eucharistie, quod habuit. Nec aliam notitiam de ea habuit ipse loquens.

460L 89 v°. Q³ 189-190. D⁵ 272De contentis in V°, VI°, VII° et VIII° articulis, dicit quod verum est quod ipsa Johanna fuit adducta ad hanc civitatem Rothomagensem, et contra eam processus agitatus in materia fidei. Et erat tunc ipse loquens chorarius ecclesie Rothomagensis, et aliquando a dominis ecclesie audiebat loqui de hujusmodi processu ; et inter cetera audivit dici a magistro Petro Morice et Nicolao Loyseleur, et aliis de quibus non recordatur, quod ipsi Anglici tantum timebant eam quod non audebant, ipsa vivente, ponere obsidionem ante villam de Locoveris, quousque esset mortua, et quod necessarium erat eis complacere ; quod fieret celeriter processus contra eam, et quod adinveniretur occasio mortis sue. Et credit quod quidquid factum fuit, id actum extitit ad intercessionem et expensas Anglicorum. Et fama tunc erat quod multi qui assistebant hujusmodi processui, libenter1204 abstinuissent, et quod plus timore quam alias hujusmodi processui aderant.

Super contentis in IX° articulo, deponit quod eam non vidit in carcere, quia dicebatur quod nullus audebat ei loqui. Scit tamen quod erat in Castro, et, ut audivit, erat ferrata et eam custodiebant Anglici.

De contentis in X° nichil scit.

De contentis in XI°, XII°, XIII° et XIV° articulis, | dicit et deponit quod non fuit in deductione processus ; sed fama erat quod ipsa Johanna interrogabatur multum difficilibus questionibus, et quod, quando timebat respondere, petebat dilationem. Dicit ulterius quod processus secundum voluntatem Anglicorum fuit, et multum prolixus ; et audivit ab aliquibus quod Anglici erant male contenti quod erat ita prolixus, et increpabant aliquos quare citius non perficiebant. Dicit etiam quod tunc audivit dici quod ipsa Johanna ita prudenter respondebat quod, si unus de doctoribus qui eam interrogabant respondisset, non melius respondisset.

De contentis in XV° et XVI° articulis, dicit quod audivit dici ab aliquibus quod ipsa Johanna dixit quod nichil vellet dicere aut affirmare quod esset contra fidem catholicam.

461L 89 v°. Q³ 190-191. D⁵ 272-273Super contentis in XVII°, XVIII°, XIX°, XX°, XXI° et XXII°, nichil sciret deponere.

De contentis vero in XXIII°, XXIV° et XXV° deponit quod fuit presens in prima predicatione facta in Sancto Audoeno, || in qua inter cetera audivit quod cum magister Guillelmus Erart, predicator, diceret aliqua sinistra de rege Francie de quibus proprie non recordatur, ipsa Johanna dixit excusando regem Francie : Nolite loqui de rege, quia est bonus catholicus ; sed loquamini de me.

Item interrogatus super contentis in ceteris articulis, deponit, ejus medio juramento, quod ipse fuit presens in predicatione facta in Veteri Foro, die obitus ipsius Johanne, quam credit tunc catholice decessisse, ut jam dixit. Et scit quod fuit derelicta a viris ecclesiasticis, et statim vidit quod clientes et Anglici armati eam ceperunt et directe ad locum supplicii eam duxe-|-runt ; nec vidit quod aliqua sententia fuerit lata a judice seculari.

Dicit etiam et deponit quod magister Petrus Mauricii eam visitavit de mane, antequam ad predicationem factam in Veteri Foro duceretur ; cui ipsa Johanna dixit : Magister Petre, ubi ego ero hodie de sero ? Et ipse magister Petrus respondit : Nonne habetis vos bonam spem in Domino ? Que dixit quod sic, et quod, Deo favente, esset in paradiso ; et que audivit a magistro Petro predicto. Dicit etiam quod dum ipsa Johanna vidit apponi1205 ignem in lignis, ipsa incepit clamare voce magna Jhesus ! et semper, quousque fuit in exitu, clamavit Jhesus ! Et dum fuerit mortua, quia Anglici dubitabant ne diceretur quod evasisset, dixerunt tortori quod modicum retrocederet ignem, ut astantes possent eam videre mortuam, ne diceretur quod evassiset.

Dicit etiam quod magister Johannes Ad Ensem, qui erat tunc temporis canonicus Rothomagensis, erat juxta loquentem ; cui audivit dici talia verba, mirabiliter lacrimando : Utinam anima mea esset in loco in quo credo animam istius mulieris !

Nec aliud scit de contentis in eisdem articulis.

462L 89 v°-90. Q³ 191-192. D⁵ 273-274FRJohannes Moreau.

Honestus vir Johannes Moreau, commorans in villa Rothomagensi, etatis LII annorum, testis citatus, productus, juratus et examinatus die X^a mensis maii super contentis in articulis in hac causa traditis,

Et primo super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis, dicit et deponit quod ipse loquens est oriundus | de Vivilla prope Motam en Bassigny, que non multum distat a loco de Dompremy ; de quo oriunda fuit ipsa Johanna. Non tamen de ipsa Johanna aut ejus parentibus habuit notitiam ; sed veritas est quod, tempore quo ipsa Johanna erat versus regem Francie, applicuerunt ad villam Rothomagensem Nicolaus Saussart et Johannes Chando, mercatores chauderonniers, quibus audivit dici et referri modum recessus ipsius Johanne a partibus Lotharingie. Et dicebant quod ipsa Johanna ivit apud || Valliscolorem ad Johannem de Baudricourt, eidem intimando quod oportebat quod eam duceret Versus regem Francie1206 aut faceret eam duci ; in tantum quod ipse fuit contentus eam facere duci apud regem, qui tunc erat à Chinon. Et cum ibidem accessisset, sibi fuit dictum, cum regem nunquam cognovisset, de alio quod erat rex ; que dixit quod non erat. Et tandem examinata per clericos et doctores, locuta fuit regi. Nec aliam habuit notitiam de eadem Johanna quousque eam vidit in duabus predicationibus contra eam factis, una videlicet in Sancto Audoeno, et alia in Veteri Foro Rothomagensi.

Super contentis in V° et VI°, solum scit quod, tempore quo ipsa Johanna erat in villa Rothomagensi, et quod fiebat processus contra eam, quidam notabilis homo de partibus Lotharingie venit ad villam Rothomagensem ; cum quo ipse loquens habuit notitiam, eo quod erat de partibus suis1207 ; et eidem dixit quod veniebat de partibus Lotharingie, et quod accesserat ad hanc civitatem Rothomagensem, quia fuerat 463L 90. Q³ 192-194. D⁵ 274-275commissus specialiter ad faciendum informationes in loco originis ipsius Johanne, et quid dicebat fama de ea. Quas fecerat, et eas attulerat domino episcopo Belvacensi, | credens habere satisfactionem de labore et expensis ; et ipse episcopus eidem dixerat quod erat proditor et malus homo, et quod non fecerat debitum in eo quod sibi fuerat injunctum. Et de hoc conquerebatur loquenti ipse homo, qui, ut dicebat, non poterat persolvi de suo salario, quia iste informationes non videbantur dicto episcopo utiles ; eidem loquenti dicendo quod per dictas informationes nichil invenerat in eadem Johanna quin vellet invenire in sorore propria, licet fecisset ipsas informationes in quinque vel sex parochias propinquas dicte ville de Dompremy, et etiam in eadem villa. Dicebat etiam ipse homo quod invenerat quod ipsa Johanna erat multum devota, et quod sepe frequentabat unam parvam cappellam in qua consueverat portare serta1208 imagini beate Marie ibidem existenti ; quodque aliquando custodiebat animalia patris sui.

Super contentis in VII°, VIII° et IX° nichil scit.

Item de contentis in X° articulo, audivit dici, tempore quo fiebat processus, quod fuerat visitata an esset virgo, vel non, et quod fuerat inventa incorrupta.

Item interrogatus et examinatus quid ipse sciat deponere seu attestari de contentis in XI°, XII°, XIII° et XIV°, deponit quod solum audivit dici quod sepe deprecabatur interrogantes eam quod solum haberet respondere uni vel duobus tantum, || et quod eam multum turbabant de tantis interrogationibus sic insimul factis.

De contentis in XXIII°, XXIV° et XXV°, aliis omissis quia de eisdem nichil scit, deponit, ejus1209 medio juramento, quod ipse fuit presens in Sancto Audoeno, | in predicatione de eadem Johanna facta ; in qua predicatione ipse qui predicabat dicebat eidem Johanne multa opprobria, eidem dicendo quod fecerat contra regiam majestatem, quod contra Deum et fidem catholicam fecerat plura, quodque1210 erraverat in fide, 464L 90. Q³ 194-195. D⁵ 275et quod, nisi amodo a talibus precaveret, esset combusta. Et inter alia audivit quod ipsa Johanna respondit predicatori quod acceperat habitum virilem eo quod habebat interesse cum hominibus armatis, cum quibus erat sibi tutius et convenientius conversari in habitu virili quam muliebri, et quod ea que faciebat et fecerat, bene fecerat. Vidit etiam ipse loquens, ut dicit, quod eidem Johanne legebatur quedam cedula ; sed quid in eadem continebatur nescit ; recordatur tamen quod dicebatur quod commiserat crimen lese majestatis, et quod seduxerat populum. Et scit quod post predicationem fuit reducta ad castrum ; sed quid postmodum actum est, nescit, usque ad diem quo fuit combusta.

De contentis autem in ceteris articulis, deponit quod ipse fuit in ultima predicatione, et in die qua obiit ipsa Johanna. Et fuit facta predicatio per quemdam de cujus nomine non recordatur ; et ipse predicator dicebat quod ipsa Johanna male fecerat, et quod sibi fuerat semel indultum suum peccatum, et quod Ecclesia de cetero non poterat sibi prodesse. Et vidit quod post predicationem fuit tradita cuidam clienti ; et ibidem cliens tradidit eam tortori, absque et cessante eo quod aliqua fuerit sententia prolata per baillivum ; et fuit ducta per tortorem1211 ad ignem, in quo igne audivit quod petivit aquam benedictam. Et clamabat Jhesus alta voce. Petiit etiam crucem. Audivit etiam dici quod eadem | die, seu in hesterna die, receperat Corpus Christi. Nec aliud scit.

FRD. Nicolaus Taquel.

Venerabilis vir dominus Petrus Tasquel, presbyter, curatus ecclesie parochialis de Bacqueville le Martel, notarius imperialis ac curie Rothomagensis, juratus, etatis LXVIII annorum vel circa, testis in hac causa productus, receptus, juratus et examinatus die XI^a mensis maii, anni predicti Domini MⁱCCCCⁱLⁱVIⁱ.

Et primo interrogatus super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis, deponit quod ipse habuit notitiam de eadem 465L 90-90 v°. Q³ 195-196. D⁵ 275-276Johanna durante |[ processu contra eam in materia fidei agitato, quia fuit in eodem processu alter notarius, licet non fuerit in principio, ut constat per ejus subscriptionem ; nec fuit durante tempore quo procedebatur in magna aula ; sed tempore solum quo processum fuit in carceribus ; et, ut sibi videtur, incepit interesse eidem processui die XIV^a mensis martii anno Domini M°CCCC°XXX°, prout constat per commissionem suam, ad quam se refert. Et ab illo tempore usque in finem processus, fuit presens ut notarius in interrogationibus et responsionibus ipsius Johanne, licet non scriberet ; sed audiebat, et aliis duobus notariis, videlicet Bosguillaume et Manchon, referebat, qui scribebant, et maxime Manchon.

Et ostenso sibi processu suo signo manuali signato, signum suum agnovit ; et fatetur librum ipsum signasse, et certificationem dedisse de hiis in quibus interfuerat. Confitetur etiam et recognoscit alia signa de Manchon et Bosguillaume. Et dicit quod hujusmodi processus | fuit redactus in forma in qua est, per magnum temporis spatium post mortem ipsius Johanne ; sed quo tempore nescit. Et habuit ipse loquens pro penis et laboribus suis decem francos, licet sibi dictum fuerit quod haberet viginti ; et fuerunt sibi traditi illi decem franci per manus cujusdam Benedicite ; sed unde venerunt pecunie nescit.

Item interrogatus de contentis in ceteris articulis usque ad XX^m articulum, deponit quod de illis, in quantum tangit processum, et de tempore quo fuit notarius, se refert processui. De aliis nichil scit.

Item interrogatus de contentis in XX° et XXI°, quantum tangit articulos, de quibus in eisdem fit mentio, dicit et deponit, ejus medio juramento, quod tunc audivit loqui inter notarios quod debebant fieri certi articuli ; sed quis eos fecit nichil scit. Et scit quod fuerunt missi Parisius ; sed si fuerint signati vel non, non recordatur ; et credit quod eos non signavit ; nec habet memoriam quod unquam aliquid signaverit, nisi processum et sententiam.

Insuper interrogatus numquid, hujusmodi articulis extractis 466L 90 v°. Q³ 196-197. D⁵ 276-277et per judices visis, fuit appunctuatum quod corrigerentur, dicit et deponit quod non recordatur.

Et ostensa sibi quadam notula de die IV^a mensis aprilis, anni Domini MⁱCCCCⁱXXXⁱIⁱ, qua cavetur quod articuli in forma in qua fuerunt missi debebant corrigi, et in dorso apposite correctiones, fatetur eamdem notam scriptam esse manu magistri Guillelmi Manchon, et credit quod fuit presens. Credit tamen quod nulla facta fuit correctio, licet ita fuerit appunctua-|-tum, ut sibi constat ; quia ulterius quomodo hoc contingit aut per quem stetit, attenta longitate temporis, non habet memoriam. ||

De contentis in omnibus sequentibus articulis in summa sibi lectis, dicit et deponit quod ipse fuit presens in Sancto Audoeno, quando facta fuit prima predicatio ; sed non fuit cum aliis notariis in ambone. Erat tamen satis prope, et in loco ubi poterat audire que fiebant et dicebantur ; et bene recordatur quod vidit eamdem Johannam, quando cedula abjurationis fuit sibi lecta ; et sibi legit eam dominus Johannes Massieu ; et erat quasi1212 sex linearum grosse littere. Et dicebat ipsa Johanna post dictum Massieu. Et erat illa littera abjurationis in gallico, incipiens : Je Jehanne, etc. Et post hujusmodi abjurationem, fuit condempnata ad carceres perpetuos, et ducta in castrum. Et dicit quod postmodum mandatus fuit ad interrogandum eam, ut dicebatur ; sed supervenit aliquis tumultus, nec scit ipse loquens quid inde actum fuerit. Scit tamen quod postmodum fuit facta alia predicatio, et die obitus ipsius Johanne ; et de mane illius diei ipsa Johanna recepit Corpus Christi. Et in illa predicatione ipse loquens fuit presens usque in finem predicationis ; qua predicatione peracta, ipsa Johanna fuit relicta justitie seculari. Quo facto, recessit loquens, nec ulterius interfuit.

Nec aliud scit, super hoc debite interrogatus.

FRHussonis Lemaistre.

Honestus vir Hussonis Lemaistre, laicus, operis chauderonnier, 467L 90 v°. Q³ 197-199. D⁵ 277-278commorans in villa Rothomagensi, | etatis LVIII1213 annorum vel eocirca, oriundus de Viville subtus Motam de Bassigny, distante a villa de Dompremy tribus leucis, productus, receptus, juratus et examinatus per prefatos dominos judices et commissarios, die XI^a mensis maii,

Et primo interrogatus super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis articulorum in hac causa productorum, ceteris omnibus omissis, quia de ipsis nichil scit, dicit et deponit, ejus medio juramento, quod bene habuit notitiam de patre et matre ipsius Johanne, qui erant bone et simplices persone, catholice viventes ; quia, ut jam dixit, est oriundus de Vivilla, distante tribus leucis a villa de Dompremy, unde ipsa Johanna erat oriunda, et in qua pater et mater ipsius morabantur. Non tamen vidit eamdem Johannam, nec de eadem habuit notitiam nisi dum venit Remis, in coronatione regis ; in qua villa ipse loquens tunc morabatur ; et ibidem erant pater ipsius Johanne et dominus Petrus, ejus frater, qui habebant magnam familiaritatem cum loquente et uxore sua, quia erant compatriote, et vocabant uxorem suam vicinam.

Dicit etiam quod erat in partibus unde est oriundus loquens, tempore illo quo ipsa Johanna ivit ad Valliscolorem versus dominum Robertum de Baudricourt, ut eam conduceret aut conduci faceret || erga regem Francie ; et dicebatur illo tunc quod erat gratia Dei, et quod ipsa Johanna ducebatur spiritu Dei.

Dicit etiam quod ipsa Johanna requisivit eidem domino Roberto ut sibi traderet gentes ad conducendum eam erga dominum dalphinum, prout tunc audivit referri ; eratque ipsa Johanna in partibus repu-|-tata bona et honesta juvenis, et quod alias moram traxerat cum quadam proba muliere, vocata la Rousse, commorante apud Novum Castrum, et quod libenter et sepissime confitebatur et recipiebat Corpus Christi. Et audivit dici quod, tempore quo ipsa Johanna ducebatur de Valliscolore apud regem, quidam de armatis qui eam conducebant, fingebant se esse de parte adversa ; et cum illi qui erant cum ea fingerent velle fugere, eisdem dicebat : 468L 90 v°-91. Q³ 199-200. D⁵ 278-279Nolite fugere, en nom Dé ! non facient nobis malum. Et, ut dicebatur, cum applicuit Versus regem, cognovit eum, licet eum perantea non vidisset. Et tandem adduxit regem Remis sine impedimento, ubi ipse loquens eamdem Johannam vidit ; et de villa Remensi rex venit apud Corbigniacum, et postmodum apud Castrum Theodorici, quod fuit redditum regi, et ibidem venit fama quod Anglici veniebant ad pugnandum contra regem ; ipsa tamen Johanna dixit gentibus regis quod non timerent, et quod Anglici non venirent. Nec aliud scit super hiis debite interrogatus.

FRPetrus Daron.

Honorabilis vir Petrus Daron, locum tenens domini1214 baillivi Rothomagensis, testis productus, receptus, juratus et examinatus per dominum inquisitorem in presentia notariorum hujusmodi cause, et de mandato aliorum dominorum1215 judicum, die XIII^a1216 mensis maii, etatis, ut dicebat, LX annorum vel circa,

Et primo interrogatus quid ipse sciat deponere seu attestari de contentis in I°, II°, III° et IV° articulis, | dicit et deponit, ejus medio juramento, quod solum de eadem Johanna habuit notitiam a tempore quo adducta fuit in villa Rothomagensi ; et ipse loquens erat tunc procurator ville Rothomagensis ; qui, quadam curiositate multum affectabat eamdem Johannam videre, querens media propitia ad eam videndum. Et invenit Petrum Manuel, advocatum regis Anglie, qui similiter multum affectabat eam videre, et iverunt insimul eam visum ; quam invenerunt in Castro, in quadam turri, ferratam in compedibus, cum quodam grosso ligno per pedes, et habebat plures custodes anglicos. Et eidem Johanne locutus est || ipse Manuel in ipsius loquentis presentia, dicendo eidem Johanne jocose quod ibidem non venisset, nisi fuisset adducta ; et eam interrogavit si bene sciebat ante ejus captionem quod deberet capi. Que respondit quod bene dubitabat. 469L 91. Q³ 200-201. D⁵ 279Et cum ulterius sibi diceretur quare, cum dubitaret de sua captione, non1217 custodiebat se illa die qua fuit capta, respondit quod non sciebat diem neque horam quibus debebat capi, nec quando illud contingeret. Nec aliud cum ea1218 locuti fuerunt.

Dicit etiam quod alia vice eam vidit, durante processu qui fiebat contra eam, quando1219 ducebatur de carcere ad magnam aulam castri.

De contentis in V°, VI°, VII° et VIII° nichil scit, nisi solum quod aliqui fuerunt notati per Anglicos, quia interesse noluerunt hujusmodi processui, et maxime magister Nicolaus de Houppeville.

De contentis in IX° nichil scit, nisi, ut supra deposuit, quod vidit eam in carcere, in quadam turri, alligatam cum quadam grossa pecia ligni per pedes.

De contentis in X°, XI°, XII°, XIII° et XIV° de-|-ponit quod bene recordatur quod plures clerici fuerunt congregati pro processu ; et erant notarii hujusmodi processus magister Guillermus Manchon et dominus Guillelmus Colles, alias Bosguillaume ; sed quo animo procedebant nichil scit. Dicit tamen quod audivit dici ab aliquibus, durante illo processu, quod ipsa Johanna in suis responsionibus faciebat mirabilia, et quod habebat mirabilem memoriam, quia, dum quadam vice interrogaretur de aliquo de quo fuerat perantea, etiam octo diebus elapsis, interrogata, respondebat : Ego fui tali die interrogata1220, vel : sunt octo dies quod ego fui de illo interrogata, et sic respondi. Licet Bosguillaume, alter notarius, diceret quod non respondisset, aliqui de assistentibus dicentes quod verum dicebat ipsa Johanna, fuit lecta responsio illius diei, et fuit inventum quod ipsa Johanna bene dicebat ; de quo gavisa est ipsa Johanna, dicendo eidem Bosguillaume quod, si alias deficeret, ipsa traheret aurem.

De XV°, usque ad XXIII^m articulum, nichil scit.

De contentis in XXIII°, XXIV° et XXV° articulis, deponit 470L 91. Q³ 201-202. D⁵ 279-280quod ipse fuit presens in sermone facto apud Sanctum Audoenum, de quo nichil sciret deponere, quia multum erat distans, taliter quod nichil poterat audire.

De contentis in XXVI°, || deponit quod fama erat quod ipsa fuit inducta post primam sententiam ad capiendum vestes viriles.

De contentis in XXVII° et XXVIII° nichil scit.

De contentis in ceteris articulis, dicit et deponit quod fuit presens in sermone facto in Veteri Foro, die qua ipsa Johanna fuit vita functa, et vidit eam tradi | et dimitti justitie seculari, et postquam fuit1221 justitie seculari relicta, sine aliquo intervallo et absque alia sententia judicis laici, ipsa Johanna fuit tradita tortori et ducta in quodam ambone, ubi erant parata ligna ad eam comburendum. Et credit eam catholice finivisse dies suos, quia faciebat plures pias exclamationes et lamentationes, invocando nomen Domini Jhesus ; et, inter alia verba, audivit ipsam Johannam dicentem : Ha ! Rouen, Rouen, seras-tu ma maison ? Et erat magna1222 pietas de ea ; et movebantur plures ad lacrimas ; erantque multi male contenti quod ipsius Johanne executio fiebat in villa Rothomagensi. Et scit quod ipsa Johanna usque ad ultimum vite exitum semper clamabat Jhesus ! Et dicit quod postmodum cineres et reliquie ipsius fuerunt congregati et projecti in Secanam. Nec aliud scit.

FRFr. Seguinus Seguini.

Frater Seguinus Seguini, sacre theologie professor, ordinis Fratrum Predicatorum, decanus facultatis theologie in Universitate Pictavensi, etatis LXX annorum vel circiter, die XIV^a1223 mensis maii, ex officio dominorum judicum et pro eorumdem dominorum informatione pleniori, juratus, interrogatus et examinatus,

Et primo super contentis in I°, II°, III° et IV° articulis 471L 91-91 v°. Q³ 202-204. D⁵ 280-281articulorum in hac causa productorum, maxime super notitia quam ipse testis habuit de dicta Johanna, dicit et deponit, ejus medio juramento, se scire ea que sequuntur : videlicet quod, antequam de eadem Johanna habuisset notitiam, jam audiverat dici a magistro Petro de Versailles, sacre theologie professore, | tempore sui obitus episcopo Meldensi, quod ipse, loquendo de ipsa Johanna, audiverat dici quibusdam armatis qui obviaverant eidem Johanne quando veniebat erga regem, et qui1224 se posuerant in insidiis ad capiendum eamdem Johannam, et eam cum societate depredandum1225, ut, cum crederent hoc facere, non potuerant se movere a loco in quo erant, et sic recesserat ipsa Johanna cum sua societate, sine impedimento.

Dicit quod primo eam vidit in villa Pictavensi ; et erat tunc consilium regis congregatum in domo cujusdam cognominate La Macée, in dicta villa Pictavensi, et inter illos de consilio erat dominus archiepiscopus Remensis, tunc cancellarius Francie. Et mandaverunt loquen-||-tem, magistros Johannem Lombart sacre theologie professorem in Universitate Parisiensi, Guillelmum Le Marié1226 canonicum Pictavensem, baccalarium in theologia, Guillelmum Aymerici, sacre theologie professorem, ordinis Fratrum Predicatorum, fratrem Petrum Turrelure, magistrum Jacobum Maledon, et plures alios de quibus non recordatur ; eisdemque dixerunt quod erant mandati ex parte regis ad interrogandum eamdem Johannam, et ad referendum consilio regis quid sibi de ea videretur ; et miserunt eos ad domum magistri Johannis Rabateau, in villa Pictavensi, in qua ipsa Johanna erat hospitata,ut eam examinerent. Et, cum ibidem ap-|-plicuerunt, eidem Johanne fecerunt plures questiones, et inter alias questiones magister Johannes Lombart interrogavit eam quare venerat, et quod rex bene volebat scire quid moverat eam ad veniendum versus regem ; et ipsa respondit magno modo quod, ipsa custodiente animalia, quedam vox sibi apparuit, que sibi dixit quod Deus habebat magnam pietatem de 472L 91 v°. Q³ 204-205. D⁵ 281-282populo Francie, et quod oportebat quod ipsa Johanna veniret ad Franciam. Que, hoc audito, inceperat lacrimari ; et tunc vox sibi dixit quod iret apud Valliscolorem, et quod ibidem inveniret quemdam capitaneum, qui eam secure duceret ad Franciam et apud regem, et quod non dubitaret ; et quod ita fecerat, quodque venerat apud regem1227 sine quocumque impedimento. Et magister Guillelmus Aymerici eam interrogavit : Tu dixisti quod vox dixit tibi quod Deus vult liberare populum Francie a calamitate in qua est. Si vult eum deliberare, non est necessarium habere armatos. Et tunc ipsa Johanna respondit : En nom Dé1228, les gens d’armes batailleront et Dieu donra1229 victoire. De qua responsione ipse magister Guillelmus fuit contentus.

Ipse autem loquens interrogavit eam quod ydioma loquebatur vox eidem loquens : que respondit quod melius ydioma quam loquens, qui loquebatur ydioma Lemovicum. Et iterum eam interrogavit si crederet in Deum : que respondit quod sic, melius quam loquens. Et tunc loquens dixit eidem Johanne quod Deus nolebat quod crederetur sibi, nisi aliud appareret, propter quod videretur eidem esse credendum, et quod non considerent regi quod ad suam simplicem assertionem traderentur sibi gentes armorum, et ponerentur in | periculo, nisi aliud diceret. Que respondit : En nom Dieu, je ne suis pas venue à Poictiers pour faire signes ; sed ducatis me Aurelianis ; ego ostendam vobis signa ad que ego sum missa, et quod traderentur sibi gentes, cum tanta quantitate quanta videbatur eisdem ; et quod iret Aurelianis. Et tunc dixit loquenti et aliis adstantibus quatuor que adhuc erant ventura, et que postmodum evenerunt. Primo, dixit quod Anglici essent destructi, et quod obsidio ante villam Aurelianensem existens levaretur ; et villa Aurelianensis ab ipsis Anglicis liberata evaderet1230 ; ipsa tamen perprius eos summaret. Dixit secundo quod rex conse-||-craretur Remis. Tertio quod villa Parisiensis redderetur in obedientia regis ; 473L 91 v°. Q³ 205-206. D⁵ 282, 296et quod dux Aurelianensis rediret ab Anglia. Que omnia ipse loquens vidit compleri. Et ista omnia retulerunt Consilio regis, et fuerunt opinionis quod, attenta necessitate eminenti et periculo in quo erat villa Aurelianensis, rex poterat de ea se juvare, et eam mittere Aurelianis.

Inquisiverunt etiam loquens et alii commissi de vita et moribus ipsius Johanne, et invenerunt quod ipsa erat bona christiana, et quod vivebat catholice, et quod nunquam inveniebatur otiosa. Et ad sciendum melius de ejus conversatione, fuerunt sibi tradite mulieres, que Consilio referebant gestus suos et modos. Et credit ipse loquens quod ipsa Johanna fuerit a Deo missa, attento quod rex et incole sue obedientie nullam habebant spem ; ymo omnes credebant recedere. Et bene recordatur quod ipsa Johanna fuit interrogata quare ferebat vexillum : que respondit quod nolebat uti ense suo, nec volebat quemquam interficere.

Dicit etiam ipse loquens quod ipsa Johanna erat | multum irata quando audiebat jurare nomen Domini in vanum, et abhorrebat taliter jurantes ; nam ipsa Johanna dicebat à La Hire, qui consueverat et erat assuetus facere multa juramenta et negare Deum, quod amplius non juraret ; sed dum vellet negare Deum, negaret suum baculum. Et postmodum ipse La Hire, in presentia ipsius Johanne, consuevit negare suum baculum.

Nec aliud scit ipse loquens. ||

Notes

1. [1092]

   Q : mot omis.

2. [1093]

   L : in decretis.

3. [1094]

   L : 10 mots omis.

4. [1095]

   L : omis.

5. [1096]

   L : eas.

6. [1097]

   Q D : consilium.

7. [1098]

   L : XIV° omis.

8. [1099]

   L : XXII°.

9. [1100]

   L : mot omis.

10. [1101]

    L : decembris septembris. D n : septembris.

11. [1102]

    Q : articulorum, restitue : actorum.

12. [1103]

    L : 14 mots omis.

13. [1104]

    L add. : I°.

14. [1105]

    D : ipse.

15. [1106]

    D : consiliarii.

16. [1107]

    D : consiliariorum.

17. [1108]

    Q : quam.

18. [1109]

    Q : mot omis.

19. [1110]

    Q : dictae.

20. [1111]

    Q : loquens.

21. [1112]

    D : mot omis.

22. [1113]

    Q : mot omis.

23. [1114]

    Dans tous les mss., au lieu de LXX.

24. [1115]

    L Q : 2 mots omis.

25. [1116]

    Q : in.

26. [1117]

    D : actentatorum.

27. [1118]

    Dans tous les mss., au lieu de : Johannis.

28. [1119]

    L : 9 mots omis.

29. [1120]

    Q : mot omis.

30. [1121]

    L : 11 mots omis.

31. [1122]

    Q : mot omis.

32. [1123]

    L : ab ilia.

33. [1124]

    Dans tous les mss. : dicebant.

34. [1125]

    Q : requisivit.

35. [1126]

    D : [permisitque].

36. [1127]

    Q : multum.

37. [1128]

    L D : mot omis.

38. [1129]

    L : mot omis.

39. [1130]

    L : si non.

40. [1131]

    Q : hujusmodi.

41. [1132]

    L : quia.

42. [1133]

    Q add. : ferreis.

43. [1134]

    Q : mot omis.

44. [1135]

    Q : afferent.

45. [1136]

    Q : Nicolaum.

46. [1137]

    Q : ipsa.

47. [1138]

    L : 17 mots omis.

48. [1139]

    Q : ut pour et (ms. 5970).

49. [1140]

    L : pluries.

50. [1141]

    Ms lat. 17013 : LXXVI.

51. [1142]

    L : decima nona.

52. [1143]

    L : et.

53. [1144]

    Q D : illi.

54. [1145]

    L : mot omis.

55. [1146]

    Q : 2 mots omis.

56. [1147]

    Q : responsiones.

57. [1148]

    L D : mot omis.

58. [1149]

    L : sciebat.

59. [1150]

    Q : mot omis.

60. [1151]

    L : 11 mots omis.

61. [1152]

    L : 2 mots omis.

62. [1153]

    Q : mot omis.

63. [1154]

    Q : detrusus.

64. [1155]

    D : ut dicit, audivit tunc dici.

65. [1156]

    L : existentibus.

66. [1157]

    L Q : doctorem.

67. [1158]

    Q : mot omis et processui.

68. [1159]

    Q : inquisitoris.

69. [1160]

    Q : interrogatores.

70. [1161]

    D : parler.

71. [1162]

    D : emissionem.

72. [1163]

    D add. : et quod sibi diceret verba pro salute sua ita alte quod ipsa posset audire.

73. [1164]

    L : quia.

74. [1165]

    Q : puscipere. D : assumere.

75. [1166]

    Q : hujus modi.

76. [1167]

    L : mot omis.

77. [1168]

    L : assumpserent.

78. [1169]

    L : 28 mots omis.

79. [1170]

    Q : mot omis.

80. [1171]

    Q : mot omis.

81. [1172]

    Q : mot omis.

82. [1173]

    Q : mot omis.

83. [1174]

    Q : illorum.

84. [1175]

    L : mot omis.

85. [1176]

    L : mot omis.

86. [1177]

    Q : ipsius Johanne.

87. [1178]

    Q : mot omis.

88. [1179]

    L D : 2 mots omis.

89. [1180]

    Q : operum.

90. [1181]

    Q : omis.

91. [1182]

    L : omis.

92. [1183]

    Q : omis.

93. [1184]

    Q : et.

94. [1185]

    L : mot omis.

95. [1186]

    Q : mot omis.

96. [1187]

    Q D : acclamabat.

97. [1188]

    Q D : 2 mots omis.

98. [1189]

    L : mot omis.

99. [1190]

    Q : mot omis.

100. [1191]

     L : si.

101. [1192]

     L Q : abjuratione.

102. [1193]

     Q : anglico.

103. [1194]

     L : mot omis.

104. [1195]

     Q : mot omis.

105. [1196]

     L : 3 mots omis.

106. [1197]

     D : et ad ignem applicata.

107. [1198]

     L : 9 mots omis.

108. [1199]

     Q : post.

109. [1200]

     Q : mot omis.

110. [1201]

     D : quoniam.

111. [1202]

     D add. : dicta die XII^a maii, et primo examinatus.

112. [1203]

     L : mot omis.

113. [1204]

     D add. : ab eodem.

114. [1205]

     Q : apponere.

115. [1206]

     Q : omis.

116. [1207]

     L Q : omis.

117. [1208]

     L : certa vota.

118. [1209]

     Q : omis.

119. [1210]

     Q : plura quoque.

120. [1211]

     Q : 2 mots omis.

121. [1212]

     Q : omis.

122. [1213]

     Q : L.

123. [1214]

     Q : mot omis.

124. [1215]

     Q : mot omis.

125. [1216]

     L : III^a.

126. [1217]

     Q : cur non.

127. [1218]

     Q : eadem.

128. [1219]

     L D : quod.

129. [1220]

     L : examinata.

130. [1221]

     L : 2 mots omis.

131. [1222]

     Q : maxima.

132. [1223]

     L : XIX^a.

133. [1224]

     L D : quod.

134. [1225]

     Lat. 5978 : deprecando.

135. [1226]

     Q : Le Maire.

136. [1227]

     L : 12 mots omis.

137. [1228]

     Q D : Dieu.

138. [1229]

     Q D : donnera.

139. [1230]

     L D : mot omis.