Tomes I-II (LA) : Capitulum 5 (1)

176L 33 v°. Q² 291-292. D⁴ 39FR
[Capitulum quintum]

[Informationes seu inqueste.]

Tenores autem informationum, inquestarum et attestationum523, tam ex officio mero, quam ad requestas promotoris et partium, factarum et receptarum, ut superius dictum est, sequuntur, et sunt tales.

Harum autem informationum, alie facte [sunt] in loco originis Johanne sepe dicte, super origine et conversatione ejusdem ; alie in civitate Aurelianensi et locis circumvicinis, super factis et gestis ; alie in civitate Rothomagensi, super qualitate processus jamdudum contra dictam Johannam agitati ; aliis concernentibus personas et processum predictum. Facte sunt autem alique ex ipsis informationibus et inquestis per ipsos dominos delegatos ; alie per eorum commissarios, variis locis et temporibus, sicut inferius524 in singulis inquestis et informationibus est scriptum.

FRI.

Informatio preambula anno M°CCCC°L°II° rothomagi facta.

|| In primis vero, quoniam reverendissimus in Christo pater et dominus, dominus Guillelmus, | tituli Sancti Martini in Montibus, sacrosancte Ecclesie romane presbyter, cardinalis de Estoatevilla vulgariter nuncupatus, propter famam currentem et multa que quotidie, ejus legatione durante, super dicto processu contra dictam Johannam agitato, ferebantur, assumpto secum predicto venerabili patre, magistro Johanne Brehal, inquisitore, nonnullus informationes preambulas et preparatorias fecit et fieri ordinavit, in civitate Rothomagensi et alibi ; quas quidem informationes, quia, 177L 33 v°-34. Q² 292-293. D⁴ 39, 41obstante recessu suo, procedere, sicut speraverat, ad decretum citationis et ad examinationem processus non potuit, censuit apud ipsum inquisitorem et notarios dimittendas : idcirco prefati domini delegati dictas informationes, in hujus processus principio, de manibus inquisitoris prefati ac notariorum qui eas scripserunt, nobis presentibus, receperunt, et easdem, tanquam preparatorias et preambulas, hic primo, inter alias informationes et inquestas, ordinaverunt premittendas. ||

FR[Tenor articulorum super quibus interrogati fuerunt testes in dicta informatione auditi.]

Secuntur ergo articuli super quibus examinati fuerunt testes infrascripti per prefatum reverendissimum patrem in Christo, dominum cardinalem de Estoutevilla, tituli Sancti Martini in Montibus presbyterum cardinalem, Sancte apostolice Sedis de | latere legatum in regno Francie, et venerabilem virum fratrem Johannem Brehal, sacre theologie professorem, in regno Francie alterum heretice pravitatis inquisitorem, in facto Johanne dicte la Pucelle.

I. In primis, quod defunctus dominus Petrus Cauchon, tunc episcopus Belvacensis, affectu movebatur inordinate525, faciendo processum contra defunctam Johannam, vulgariter dictam la Pucelle ; quodque, quia ipsa Johanna fuerat in exercitu contra Anglicos, ipse prosequebatur eam et odiebat, sitiens illius mortem omnibus modis quibus estimari posset.

II. Item, quod etiam526 dictus episcopus requisivit a domino duce Burgundie et domino comite de Ligny, per litteras summatorias, in quibus requirit quod primo prefata Johanna tradatur regi Anglie, Ecclesiam in hoc postponens. Et iterum petebat eam sibi dari et expediri ; et hoc, pro detinentibus illam seu capientibus solvere sex millia francorum promittendo, deinde decem millia ; non curans quantum daret, dummodo illam haberet.

III. Item, quod dicti Anglici vehementer eam timebant, 178L 34. Q² 293-295. D⁴ 43, 45et propterea querebant, omnibus527 exquisitis viis, illam morti tradere, ut dies suos finiret, nec amplius terreret eos. ||

IV. Item, quod prefatus episcopus fovebat partem | Anglicorum ; et, antequam cognosceret de causa, promisit528 quod dicta Johanna esset posita, etiam ab initio sui processus, in Castro Rothomagensi, in carceribus profanis et in manibus inimicorum, licet fuissent boni et decentes ecclesiastici carceres, in quibus legitime custodiri possent et recludi, quantumcumque criminosi in fide culpabiles.

V. Item, quod dictus episcopus non erat judex competens, prout frequenter ipsa Johanna contestata est, eum calumpniando.

VI. Item, quod dicta Johanna erat simplex puella, bona et catholica, sua peccata frequenter confiteri desiderans et missam audire ; ita quod ex fine constare potuit adstantibus ipsam esse fidelem et christianam.

VII. Item, quod ipsa Johanna pluries professa est in judicio quod omnia facta sua et omnia dicta judicio Ecclesie et domini nostri pape submittebat ; quodque illa que dicebat, videbantur magis a bono spiritu, quam a malo, procedere.

VIII. Item, quod ipsa Johanna minime intellexit quid esset Ecclesia, quando interrogabatur de submittendo se Ecclesie, neque pro congregatione fidelium illud verbum affirmabat ; sed credebat et intelligebat quod Ecclesia ilia, de qua interrogabatur, essent illi ecclesiastici qui ibi erant, partem Anglicorum foventes. ||

IX. Item, quare condempnata fuerit relapsa, cum se vellet Ecclesie submittere.

X. Item, quod, postquam fuit condempnata ad revocandum et assumendum529 habitum muliebrem, coacta fuit reassumere habitum virilem. Propter quod | judices pretensi judicaverunt eam relapsam, non querentes reductionem ejus530, sed mortem.

179L 34-34 v°. Q² 295-296. D⁴ 45, 61XI. Item, quod, licet constaret judicibus quod ipsa Johanna judicio et determinationi sancte matris Ecclesie submiserat se, et quod fidelis et catholica existeret, nichilominus tamen judices, nimium faventes Anglicis seu eorum terrorem et impressiones sustinere non valentes, eam ut hereticam pene ignis injustissime531 condempnarunt.

XII. Item, quod de premissis omnibus et singulis, scilicet de condempnatione ipsius Johanne, odio et inordinato favore judicum, fuit et est publica532 fama et vulgaris assertio, commune dictum ac notorium in civitate et diocesi Rothomagensibus et in toto regno Francie. ||

Sequitur citatio virtute cujus testes fuerunt citati.

Guillermus, miseratione divina tituli Sancti Martini in Montibus, sacrosancte romane ecclesie presbyter, cardinalis de Estoutevilla vulgariter nuncupatus, in regno Francie, Delphinatu, ducatu Sabaudie et singulis Galliarum provinciis, apostolice Sedis legatus, et frater Johannes Brehalli, ordinis Fratrum Predicatorum, sacre theologie professor, heretice pravitatis in regno Francie, auctoritate apostolica inquisitor deputatus, in hac parte conjudices, presbyteris omnibus et singulis, curatis et non curatis, ceterisque personis ecclesiasticis533, notariis et tabellionibus publicis, ubilibet constitutis, ad quem seu quos nostre presentes littere pervenerint exequende, salutem in Domino. Vobis et vestrum singulis mandamus quatenus citetis peremptorie, coram | nobis in manerio archiepiscopali Rothomagensi, ad diem certam et competentem, non feriatam, de qua a latore presentium fueritis requisiti, reverendum in Christo patrem et dominum, dominum episcopum Dimitriensem, Johannem Autin, dompnum Thomam Marie, priorem Sancti Michaelis juxta Rothomagum, dompnum Petrum Migecii, priorem de Longavilla Guiffardi, magistrum Andream Marguerie, canonicum Rothomagensem, Guillermum de Biguars, 180L 34 v°. Q² 296-297. D⁴ 61, 63, 45, 47armigerum, magistrum Guillermum Fortin, magistrum Nicolaum534 de Houppeville, dominum Johannem Massieu, dominum Guillermum Manchon, fratrem Bardinum de Petra, fratrem Martinum Ladvenu, dominum Nicolaum Taquel, Petrum Cusquel, fratrem Johannem Pasquerel, Ricardum de Groucheto et Johannem Favé, || laturos testimonium veritatis in quodam negotio inquisitionis [tangente] processum fidei dudum contra quamdam Johannam, vulgo Puellam vocatam, per quemdam quondam Belvacensem episcopum et assertum subinquisitorem fidei, agitatum, et super articulis in hujusmodi negotio datis, pro parte promotoris dicti negotii ; cum intimatione quod ipsum episcopum ah introitu ecclesie et alios supradictos suspendemus, aliosque excommunicabimus, nisi coram nobis comparuerint eadem535. Quid inde feceritis, vos qui presentes fueritis executi, nobis fideliter rescribatis. Datum anno Domini M°CCCC°LII°, die jovis post Jubilate. Sic signatum Socius. | ||

FR[Depositiones testium.]

Sequitur informatio preambula, seu preparatio facta per reverendum in Christo patrem et dominum, dominum Guillermum, miseratione divina tituli Sancti Martini in Montibus, sacrosancte ecclesie romane presbyterum, cardinalem de Estoutevilla vulgariter nuncupatum, in regno Francie singulisque Galliarum provinciis, apostolice Sedis legatum, et fratrem536 Johannem Brehalli, ordinis Fratrum || Predicatorum, sacre theologie professorem, heretice pravitatis in regno Francie inquisitorem, auctoritate apostolica deputatum, in hac parte conjudices, fama publica referente super hiis que olim perperam et erronee gesta fuisse dicebantur contra quamdam Johannam, Puellam vulgo nuncupatam, in processu contra eam, per tunc episcopum Belvacensem et subinquisitorem fidei, sub dominio regis Anglie, agitato.

181L 34 v°-35. Q² 297-299. D⁴ 47, 49FR
D. Guillermus Manchon.

Primo dominus Guillermus Manchon, presbyter, notarius curie archiepiscopalis Rothomagensis, etatis quinquaginta octo annorum vel circa, juratus et examinatus anno Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo secundo, die martis, secunda mensis maii.

Super I° articulo dicit, per suum sacramentum, articulum esse verum, quia audivit, et per litteras etiam intellexit ; et hoc est notorium. |

Super II° articulo, qui incipit : Item quod etiam, etc., suo sacramento dicit esse verum, quoniam audivit, quod postquam fuit dicta Johanna capta per unum de societate comitis de Ligny, fuit ducta ad castrum de Beaurevoir, et ibidem detenta per tres menses ; et deinde, per litteras regis Anglie et domini Belvacensis, fuit adducta apud Rothomagum, et posita in quadam camera.

Super III° articulo, qui incipit : Item quod dicti Anglici, etc., dicit quod credit quod, si ipsa Johanna tenuisset partem Anglicorum, non ita rigorose processissent contra ipsam Johannam sicut fecerunt. Et nescit aliud deponere.

Super IV° articulo, dicit quod episcopus Belvacensis tenebat partem Anglicorum ; et vidit quod, antequam dictus episcopus inciperet cognoscere de causa, jam erat ferrata dicta Johanna, et deinde, postquam incepit cognoscere, dicta Johanna, sic ferrata, fuit tradita ad custodiendum quatuor Anglicis, ab illo episcopo et inquisitore fidei deputatis et adjuratis quod fideliter illam custodirent. Et crudeliter tractabatur, fueruntque sibi ostensa tormenta in fine processus. Et tunc erat induta indumento virili, atque conquerebatur quod non audebat se exuere, formidans ne, de nocte, ipsi custodes sibi inferrent aliquam violentiam ; atque semel, aut bis, conquesta fuit dicto episcopo Belvacensi, subinquisitori et magistro Nicolao Loyselleur, quod || alter dictorum custodum voluerat eam violare ; quibus Anglicis propterea, a domino de Warvik, juxta relationem ipsorum episcopi, inquisitoris et Loysel-|-leur, mine magne illate sunt, si 182L 35. Q² 299-300. D⁴ 49ulterius id attemptare presumerent ; et, de novo, duo alii custodes commissi fuerunt.

Super V° articulo, dicit quod, si ille episcopus ipsius Johanne erat judex competens, vel non, se refert ad jus ; sed dicebatur quod apprehensa fuerat infra territorium et juridictionem suam, et quod de diocesi sua non erat. Et scit quod contra eam processit usque ad diffinitivam [sententiam], prout in processu continetur, ad quem se refert.

Super VI° articulo, dicit quod nunquam vidit quod ipsa Johanna faceret aliquid hereticum, vel aliquid quod esset contra fidem catholicam ; ymo vidit quod ipsa petebat sacramentum confessionis et missam audire ; tamen de propositis contra eam, de vestibus, visionibus angelorum et sanctorum, etc., et aliis537 que deducta sunt in processu, se refert ad peritos.

Dicit tamen quod fama erat quod ex odio et inimicitia, et non pro veritate, judicabatur ; itaque plures ex condempnatione sua vidit idem testis fientes ; et in fine dierum committebat se Deo, beate Marie Virgini et sanctis, cum magna devotione.

Super VII° articulo, se refert ad processum.

Super VIII°, dicit quod de responsis ipsius constat per processum. Scit tamen quod magister Johannes de Fonte et duo fratres ordinis Predicatorum fuerunt, per sex hebdomadas ante prolationem sententie, ad ipsam Johannam advertendam ut se judicio Ecclesie submitteret, cum, judicio omnium, videretur non intelligere factum ipsius Ecclesie. Qui quidem de Fonte, propter metum Anglicorum et minas sibi illatas, aufugere coactus est ; alii veto magistri cum laboribus pacem suam pertractarunt.

Dicit preterea quod magister Johannes Lohier, | tunc temporis in hac civitate Rothomagensi existens, vocatus dicere opinionem suam super processu, videns quod per alios tute judicari non poterat, votum suum dedit quod non bene procedebant, et recessit, nolens ulterius insistere.

183L 35-35 v°. Q² 300-301. D⁴ 49, 51Super IX°, dicit quod se refert ad processum.

Super X° articulo, se refert ad jus. Dicit tamen quod, postquam fuit condemnata ad revocandum et assumpsit habitum muliebrem, ipsa contenta de hujusmodi habitu, ut dicebat538, petiit mulieres sibi dari cum ea, et mitti539 ad carceres ecclesie, et quod detineretur per viros ecclesiasticos ; et postmodum assumpsit habitum virilem, se excusando quod, si fuisset missa ad carceres ecclesie, non assumpsisset ipsum habitum virilem, et quod, cum habitu muliebri, non fuisset ausa se tenere cum custodibus Anglicis. ||

Super XI° se refert ad jus.

Super XII° dicit quod de captione, processu, incarceratione, condempnatione et executione sic factis, est publica vox et fama.

Item dicit quod ipse loquens, tanquam notarius, scripsit responsa et excusationes dicte Johanne ; et contigit quod duo alii scriptores clam erant prope absconsi, qui in scriptura sua omittebant omnes excusationes ; et voluerunt judices quod loquens scriberet modo suo, quod non fecit.

FRF. Petrus Migecii.

Venerabilis et religiosus vir frater Petrus Migecii, sacre theologie professor, prior de Longa-|-villa Guiffardi, etatis septuaginta annorum vel eo circa, juratus et examinatus dicta die martis secunda mensis maii.

Super I° articulo, dicit articulum esse verum et notorium.

Super II° articulo, dicit quod ipsa Johanna fuit detenta infra castrum Rothomagense.

Interrogatus de causis scientie, dicit quod vidit eam extrahi.

Super III° articulo, dicit quod, per deductionem processus, satis constat quod Anglici magis procedebant ex odii fomite quam zelo justitie, et querebant eam probare hereticam 184L 35 v°. Q² 301-302. D⁴ 51, 53ut infamarent ad hoc dominum regem Francie ; et, ut credit, erat eorum potissime intentio.

Super IV° articulo, dicit quod episcopus Belvacensis fovebat partem Anglicorum. Et audivit dici quod dicta Johanna dire tractabatur in carceribus, et quod habebat ferra tam in pedibus quam in manibus ; hoc tamen non vidit, quanquam in examine eam viderit.

Dicit pretera quod, nisi fuisset nociva Anglicis, nunquam fuisset sic tractata aut condempnata, cum timerent eam plus quam magnum exercitum.

Super V°, dicit quod de competentia judicis se refert ad jus ; tamen dicit ipsam non fuisse oriundam de diocesi Belvacensi.

Super VI°, dicit quod in ipsa Johanna non vidit aut novit aliquid quod esset contra fidem ; quodque major pars illorum qui viderunt executionem ejus, eam lamentabantur, dicentes540 quod esset contra eam ex odii fomite et injuste processum.

Super VII° articulo, se refert ad processum. |

Super VIII°, dicit quod in responsis ipsius Johanne non novit aliquid quod non esset catholicum, preter illas revelationes, quas dicebat se habuisse a sanctis, et dictum541 habere ; sed audivit ab ea quod habebat cor ad Deum, et ipsi Deo et Ecclesie volebat obedire. ||

Super IX°, dicit quod judices sumpserunt occasionem condampnandi eam tanquam relapsam, ex eo quod resumpserat habitum virilem, ab ea ablatum.

Super X°, dicit quod non reputat esse hereticum mulieri deferre habitum virilem ; ymo videtur sibi quod, qui542 sola illa occasione judicaret illam hereticam, deberet puniri pena talionis.

Super XI°, credit articulum esse verum.

Super XII°, dicit quod super depositis per eum est publica vox et fama.

185L 35 v°-36. Q² 302-303. D⁴ 53FR
F. Bardinus de Petra.

Frater Bardinus de Petra, ordinis Fratrum Predicatorum, etatis quinquaginta quinque annorum vel circa, juratus et examinatus die mercurii, tertia maii.

Super I° articulo, dicit ipsum articulum esse verum, quia vidit eam captam in manibus Anglicorum.

Super II° articulo, dicit ipsum articulum esse verum, quia vidit eam in carceribus castri Rothomagensis, in quadam camera satis tenebrosa, ferratam et compeditam aliquando.

Super III° articulo543, dicit quod, viso processu et aliis que gesta fuerunt in processu, ipse credit et judicat quod ipsi Anglici ex odio et rancore processerunt adversus | eam, et nichil aliud quesiverunt nisi mortem ejus.

Item dicit quod ipse fuit in prima predicatione facta per magistrum Guillelmum Erardi, qui cepit pro themate : Palmes non potest facere fructum, nisi manserit in vite, dicendo quod in Francia nunquam fuerat tale monstrum, sicut tunc de eadem Johanna erat, que erat sortilega, heretica, cismatica, et quod rex qui fovebat illam, talis erat, et quod apparebat544 quod vellet recuperare regnum per talem mulierem hereticam. Et propterea credit quod fuerunt moti, inter alia, causa infamandi majestatem regiam.

Super IV° articulo, dicit quod episcopus Belvacensis tenebat partem Anglicorum ; et credit quod ipse episcopus, dum incepit processum, jussit eam teneri in compedibus, et ipsemet545 episcopus Anglicos ad custodiendam eam deputavit, prohibuitque idem episcopus quod nullus loqueretur cum ea, nisi de licentia ipsius, aut promotoris, vocati Benedicite.

Super V° articulo, dicit quod ipse546 audivit quod dictus episcopus accommodavit hic territorium ; sed fuit capta in territorio ipsius episcopi. De aliis se refert ad jus. ||

186L 36. Q² 303-305. D⁴ 55Super VI° articulo, dicit, pro prima parte articuli, se credere quod ipsa Johanna erat bona et vera catholica, quia ipse loquens fuit cum ea in fine dierum, inter flammas, et in ore ejus habuit semper Jhesus, dicebatque quod non erat heretica neque scismatica, prout sibi imputabatur in libelle sibi tradito ; supplicavitque loquenti quod, accenso igne, descenderet loquens cum cruce quam sibi exhiberet : quod ita fecit. | Et post, loquendo exclamabat547 Jhesum ; unde assistentes fuerunt provocati ad lacrymas.

Super VII° articulo, dicit quod in processu, ipsa multa dicebat ; et, quando loquebatur de regno et guerra548, videbatur mota a Spiritu Sancto ; sed dum loquebatur de persona sua, fingebat plura ; sed non credit quod illa que dicebat deberent eam condampnare hereticam. Super residuo, se refert ad processum.

Super VIII°, dicit quod ipse episcopus aliquando interrogavit eam si vellet se submittere Ecclesie ; que respondebat : Quid est Ecclesia ? Quantum est de vobis, nolo me submittere judicio vestro, quia estis inimicus meus capitalis. Et deinde, postquam per loquentem fuit sibi dictum quod celebrabatur concilium generale, in quo assistebant plures prelati, etiam de parte sua, respondit quod549 se submittebat ipsi concilio. Quo audito fuit dictum ipsi loquenti, per ipsum episcopum, quod taceret in nomine diaboli. Et ulterius conquerebatur quod ipse episcopus nolebat quod, illa que faciebant pro excusatione sua, scriberentur ; sed ea que contra eam faciebant volebat scribi. Fuitque interrogata an vellet se submittere judicio pape ; que respondit quod duceretur ad eum, et quod erat contenta.

Super IX°, dicit quod judicata fuit relapsa quia resumpsit habitum virilem.

Super X°, dicit quod non judicaret aliquam mulierem hereticam ex eo quod induat habitum virilem. |

Et ulterius dicit quod, postquam revocavit, induit habitum 187L 36-36 v°. Q² 305-306. D⁴ 55, 57muliebrem, et petiit duci ad carceres Ecclesie : quod non fuit sibi permissum. Ymo, sicut ab eadem Johanna audivit, fuit per unum magne auctoritatis temptata de violentia ; propter quod, ut illa esset agilior ad resistendum, dixit se habitum virilem, qui in carcere fuerat juxta eam caute dimissus, resumpsisse. Item quod, post resumptionem dicti habitus, vidit et audivit dictum episcopum, cum aliis Anglicis, exultantem et dicentem, palam omnibus, domino de Warvik et aliis : Capta est !

Super XI° articulo, dicit quod credit sicut in articulo continetur.

Super XII°, dicit quod [de] captione, predicatione, condempnatione, executione, invocatione nominis Jhesu, fuit et est publica vox. ||

FRPetrus Cusquel.

Petrus Cusquel, civis Rothomagensis, etatis quinquaginta quinque annorum vel circa, juratus et examinatus, dicta die,

Super I° articulo, dicit quod vidit ipsam Johannam articulatam per Anglicos adduci.

Super II°, dicit quod non vidit eam duci ad carceres ; sed vidit eam, bis aut ter, in quadam camera castri Rothomagensis, versus portam posteriorem.

Super III° articulo, dicit quod credit quod querebant Anglici eamdem Johannam procurare mori, ex invidia et displicentia boni quod faciebat. Et ulterius credit quod ipsi Anglici movebantur, inter cetera, ut ipsi infamarent dominum regem Francie quod haberet unam mulierem hereticam et sortilegam. Et subdit | quod, nisi fuisset contra Anglicos et in exercitu, non fuisset factus talis processus contra eam.

Super IV° articulo, dicit quod ipse loquens, tempore processus, habebat magnam habitudinem intrandi castrum, favore sui domini magistri Johannis Son, magistri operum latomie ; et quod, de permissu custodum, bis carcerem ipsius Johanne intravit, eamque in compedibus ferreis, et alligatam una longa cathena affixa cuidam trahi, vidit ; et 188L 36 v°-37. Q² 306-307. D⁴ 57, 59in domo sua fuit ponderata quedam gabia ferrea, in qua dicebatur eam fore recludi ; non tamen vidit eam inclusam in dicta gabia.

Super V° articulo, dicit quod audivit ipsam Johannam fuisse captam in diocesi Belvacensi, et quod propterea cepit processum contra eam. Super aliis se refert ad jus.

Super VI° articulo, dicit quod, in conscientia dicti loquentis, ipsa Johanna erat bona catholica, bone et honorabilis vite ; et ita laborabat fama, et omnes compatiebantur sibi.

Super VII° se refert ad processum et jus.

Super VIII° se refert ad processum.

Super IX° articulo, dicit quod populus dicebat quod nulla erat alia causa condampnationis sue, nisi resumptio habitus virilis, et quod ipsa non portaverat neque portabat ipsum habitum virilem, nisi ad hoc ut non complaceret armigeris cum quibus conversabat ; et quod semel in carceribus eam interrogavit cur deffe-|-rebat dictum habitum virilem ; que respondit ut supra.

Item dicit quod audivit, die mortis dicte Johanne, a magistro Johanne Tressart, secretario regis Anglie, quod erat mortua una fidelis christiana, et quod credebat animam ejus esse in manibus Dei et omnes adherentes condampnationi ejus esse dampnatos. ||

Super X° se refert ad jus.

Super XI° se refert ad jus.

Super XII°, dicit quod de premissis captione, incarceratione, condampnatione et executione, fuit et est publica vox550.

FRF. Martinus Ladvenu.

Frater Martinus Ladvenu, ordinis Fratrum Predicatorum, etatis quinquaginta quinque annorum,

Super I° articulo, dicit quod credit articulum continere veritatem551.

189L 37. Q² 307-308. D⁴ 59, 61Super II°, dicit quod continet veritatem, quia vidit pluries eam in Castro Rothomagensi, sub custodia Anglicorum in carceribus ferratam.

Super III°, credit articulum continere veritatem in552 illa forma, creditque quod querebant Anglici per processum infamare dominum regem Francie, eo quod secum unam sortilegam retineret. Et hoc per finem qui secutus est verisimiliter credit.

Super IV°, dicit quod episcopus Belvacensis tenebat partem Anglicorum et quod erat de consiliariis ipsius regis, quodque dicta Johanna modo articulato detinebatur ; sed nescit si jubente ipso episcopo. Credit tamen quod, pendente processu, dictus episcopus custodes eidem Johanne deputaverit.

Super V°, dicit quod, super prima parte | articuli, se refert ad jus, an esset judex competens vel non ; sed credit quod ex odio plus quam ex caritate, contra ipsam processerunt ; nec credit ipsam sic fuisse judicatam, si partem Anglicorum tenuisset vel contra eos non fuisset.

Super VI° articulo, dicit quod plus eamdem Johannam petentem et requirentem audivit de confessione, quam semper et in fine dierum suorum reperiit fidelem et devotam. Item communis fama tenebat eam pro bona et catholica.

Super VII° articulo, dicit quod se refert ad processum.

Super VIII°, dicit quod dicta Johanna pluries fuit interrogata utrum se submitteret judicio Ecclesie ; et ipsa querebat ab interrogantibus quid esset ecclesia ; et dicta dum responderetur sibi quod erat papa et prelati representantes [Ecclesiam]553, respondit quod se submittebat judicio Summi Pontificis, rogando quod ad eum duceretur. Subjungens quod ipse testis, de licentia judicum, ante latam sententiam, audivit eamdem Johannam de confessione, ac || ministravit sibi Corpus Christi, quod devotissime et cum lacrimis uberrimis, sic quod nesciret narrare, suscepit.

Super IX° articulo, dicit quod resumptio dicti habitus virilis 190L 37-37 v°. Q² 308-310. D⁴ 61, 63fuit una de causis condampnationis sue. Quoad residuum, se refert ad processum.

Super X° articulo, credit ipsum articulum continere veritatem. |

Super XI°, credit articulum continere veritatem554.

Super XII°, dicit quod de premissis per eum depositis, est publica vox et fama.

Sic signatum : Socius. ||

FR[Delegatio m. Philippi de Rosa in loco d. cardinalis alio recedentis.]

Guillermus, miseratione divina tituli Sancti Martini in Montibus, sacrosancte romane ecclesie presbyter, cardinalis de Estoutevilla vulgariter nuncupatus, in regno Francie singulisque Galliarum provinciis, apostolice Sedis legatus, dilecto nostro magistro Philippo de Rosa, thesaurario ecclesie Rothomagensis, salutem in Domino. Cum, propter recessum nostrum ab555 hac civitate Rothomagensi, in propria [persona] vacare nequeamus circa receptionem et examen testium producendorum a parte promotoris deputati in negotio inquisitionis, per nos in eadem civitate incepto, tangente processum fidei, dudum contra quamdam Johannam, vulgo Puellam vocatam, per quemdam episcopum Belvacensem seu556 subinquisitorem fidei, perperam et erronee, ut fertur, agitatum : hinc est quod nos, de vestris scientia, peritia, probitate et diligentia sufficienter informati, vos ad loco nostri recipiendum, jurandum et examinan-|-dum omnes et singulos testes quos dictus promotor, in negotio hujusmodi inquisitionis, coram vobis et inquisitore fidei, conjudice nostro, producere voluerit, harum serie committimus et deputamus, cum potestate citandi, cogendi et compellendi hujusmodi testes per censuram ecclesiasticam, si videatur expediens. Datum sub sigillo nostro, anno Domini millesimo quadringentesimo 191L 37 v°. Q² 310-311. D⁴ 63, 65quinquagesimo secundo, die sexta mensis maii. Sic signatum : Socius. ||

FR[Repetitio informationis post recessum d. cardinalis.]

Secuntur nomina, cognomina et depositiones omnium et singulorum testium pro parte venerabilis et discreti viri magistri Guillelmi Prevosteau, in legibus licentiati, promotoris in causa, et a judicibus infrascriptis deputati, coram nobis, Philippo de Rosa, ecclesie Rothomagensis thesaurario, ad hoc per reverendissimum in Christo patrem ac dominum dominum Guillermum, miseratione divina tituli Sancti Martini in Montibus, sacrosancte romane ecclesie presbyterum […]557 propter ejus a dicta civitate Rothomagensi recessum, litteratorie commisso et deputato, et fratre Johanne Brehalli, sacre theologie professore […] productorum, et per nos, thesaurarium et inquisitorem, in Venerabilium virorum magistri Johannis de Gouis558, legum doctoris, canonici Rothomagensis, et fratris Jacobi Calciatoris, dicti ordinis [Predicatorum], ac Socii Votes et Johannis Dauvergne, presbyterorum, publicorum, apostolica et imperiali auctoritatibus, curieque archiepiscopalis Rothomagensis, notariorum, presentia, diligenter et singulariter reccptorum, juratorum et examinatorum, | super articulis dicti promotoris, coram prefato reverendissimo patre et nobis, inquisitore, datis in hac causa fidei, tangente processum fidei olim per episcopum Belvacensem et subinquisitorem ejusdem fidei contra quamdam Johannam, vulgo Puellam nuncupatam, in dicta civitate agitatum.

FR[Tenor articulorum super quibus fuerunt testes denuo interrogati.]

Et primo sequitur tenor dictorum articulorum que est talis :

Addendo articulis alias559 [productis] in hujusmodi causa nullitatis et injustitie processus et sententie, facti et late contra quamdam dictam Johannam, vulgo Puellam nuncupatam, promotor ad hoc deputatus dat et exhibet articulos 192L 37 v°-38. Q² 311-312. D⁴ 65, 67, 69infrascriptos, super quibus petit, per vos, reverendissimum in Christo patrem, dominum legatum, et commissarium, ac vos, venerabilem patrem inquisitorem heresis, testes per eum producendos examinari. ||

I.560 In primis, quod dicta Johanna, quia fuerat in auxilio christianissimi regis Francie et in exercitu contra Anglicos, ipsi Anglici capitali odio eam prosequebantur et odiebant, ac illius mortem omnibus modis sitiebant. Et sic fuit, et est verum.

II. Item, cum dicta Johanna multas strages in bello dictis Anglicis intulerit, eam vehementer timebant, et propterea querebant, omnibus exquisitis viis quibus poterant, eam morti tradere, et quod dies suos finiret, nec amplius eos vexare posset. Et sic fuit, et est verum.

III. Item, quod, ut hoc cum aliquo colore aut palliamento justitie facere viderentur, eam ad hanc civitatem Rothomagensem, tunc sub tyrannico Anglicorum dominio consistentem, transduxerunt ; et contra | eam, in Castro, in carceribus detentam, quemdam processum pretensum, super causa fidei, [per] metum et impressionem, institui procurarunt. Et sic fuit, et est verum.

IV. Item, quod tam indices, confessores561 et consultores, quam promotor et alii in dicto processu intervenientes, per illatas eis gravissimas [minas]562 et terrores ab ipsis Anglicis, non audebant liberum habere judicium, sed omnia ad metum et impressionem Anglicorum agere, si volebant563 gravia pericula, etiam mortis, evitare compellebantur. Et sic fuit, et est verum. ||

V. Item, quod dicti564 notarii in dicta causa scribentes, ex eisdem metu et minis eis illatis a dictis Anglicis, non poterant secundum veritatem rei, et prout in veto dicta Johanna in responsionibus suis loquebatur, scribere aut acta conficere. Et sic fuit, et est verum.

193L 38. Q² 312-313. D⁴ 69, 71VI. Item, quod notarii ex dicto metu non permittebantur, ymo expresse prohibebantur, in actis Verba per ipsam Johannam prolata, que pro et ejus excusatione faciebant, inserere ; quinimo ea compellebantur omittere, et nonnulla contra eam facientia, que nunquam ipsa565 protulerat, inserere cogebantur. Et sic fuit, et est verum.

VII. Item, quod eisdem metu et terroribus nullus reperiebatur qui auderet dicte Johanne consulere, aut ejus causam pro ea promovere, aut eam excusare, aut eam instruere seu dirigere, aut alias eam defendere ; quinimo nonnulli qui quandoque pro ea aliqua verba protulerunt, gravissimum vite discrimen passi sunt, cum voluerint dicti Anglici eos, velut ipsos566 rebelles, in flumen projicere, aut alteri morti tradere. Et sic fuit, et est verum. |

VIII. Item, quod dictam Johannam in carceribus privatis seu laicalibus in compedibus ferreis et cum cathenis retinebant ; quodque nullus eidem loqueretur, ut nullomodo posset se defendere, etiam appositis Anglicis custodibus prohibebant. Et sic fuit, et est verum. ||

IX. Item, quod dicta Johanna erat puella etatis XIX annorum, vel circa, simplex, ignara juris aut ritus judiciorum, neque ex se, sine directore aut instructore, erat apta seu habilis ad se defendendum in tam gravi et difficili causa. Et sic fuit, et est verum.

X. Item, quod dicti Anglici, ejus mortem sitientes, de nocte ibant juxta carceres, fingentes se ex revelationibus loqui, et eam hortantes quod, si volebat mortem evadere, nullomodo se submitteret judicio Ecclesie. Et sic fuit, et est verum.

XI. Item, quod examinatores, ut567 eam in sermone caperent, illam difficilibus et involutis interrogationibus et questionibus impetebant, et plerumque de illis interrogabant eam, de hiis que ipsa quid esset penitus ignorabat. Et sic fuit, et est verum.

194L 38-38 v°. Q² 313-314. D⁴ 71, 73, 75XII. Item, quod eam diu interrogationibus et examinationibus568 defatigabant, ut, saltem tedio affecta, in ipso multiloquio aliquod sinistrum verbum ab illa intercipere possent. Et sic fuit, et est verum.

XIII. Item, quod sepius in judicio vel extra, in responsionibus suis ipsa Johanna dixit, asseruit et obtestata fuit, quod ipsa nil vellet tenere contra fidem catholicam ; et si quid in dictis aut factis suis esset quod a fide deviaret, ipsa volebat a se depellere et clericorum judicio stare. Et sic fuit, et est verum. ||

XIV. Item, quod similiter dicta Johanna, tam in judicio quam extra, professa est pluries quod se et omnia dicta et569 facta sua judicio Ecclesie et domini nostri | pape submittebat ; et sic fuit, et est Verum ; et quod esset male contenta

XV. Item, quod dicta Verba de submissione Ecclesie dicti Anglici et eis faventes, licet essent per ipsam sepius, tam in judicio quam extra, prolata, non permiserunt, ymo prohibuerunt in actis seu pretenso processu inseri aut scribi ; et aliter in eo scribi procurarunt, licet mendose. Et sic fuit, et est verum.

XVI. Item, quod fuit et est preter et absque eo quod [n]unquam570 ipsa Johanna asseruit se nolle subjici judicio Ecclesie sancte matris, etiam militantis. Et sic fuit, et est verum.

XVII. Item, et in casum et eventum in quem constate posset dictam Johannam verba de non submittendo se Ecclesie protulisse, dicit idem promotor quod ipsa quid esset Ecclesia minime intellexit, neque pro congregatione fidelium illud Verbum affirmabat ; sed credebat et intelligebat quod Ecclesia ilia, de qua interrogantes loquebantur, essent illi ecclesiastici qui ibi erant, partem571 Anglicorum foventes. ||

XVIII. Item, quod dictus pretensus processus, originaliter primo in gallico scriptus, fuit minus fideliter in latinum 195L 38 v°. Q² 314-316. D⁴ 75, 77translatus, multis detruncatis dicte Johanne excusationem contingentibus, et plurimis additis contra veritatem, ipsis factum aggravantibus ; sicque dictus processus a suo originali in pluribus et substantialibus discrepare comperitur. Et sic fuit, et est verum.

XIX. Item, quod, premissis attentis, dicti pretensi processus et sententia nomen judicii et sententie non | merentur, cum non possit dici judicium, ubi judicantes, consultores et adsessores liberum judicandi non habent pre timore arbitrium. Et sic fuit, et est verum.

XX. Item, quod, ex premissis, dictus pretensus processus est in pluribus suis partibus mendosus, vitiatus, corruptus, non perfecte, non fideliter conscriptus ; et alias vitiosus, quod nulla ei debet penitus fides adhiberi. Et sic fuit, et est verum.

XXI. Item, quod, premissis et aliis ponderatis, assertus processus et sententia sunt nulli et injustissimi, cum, nullo servato debito juris ordine, a judicibus non suis, neque juridictionem in hujusmodi causa et persona habentibus, habiti et facti reperiantur. Et sic fuit, et est verum.

XXII. Item, quod ex alio etiam, dicti processus et sententia nullitati et manifeste injustitie subjiciuntur, quoniam eidem Johanne nulla fuit data in tam gravissima causa se defendendi facultas ; ymo ipsa defensio, que juris naturalis existit, fuit ei penitus denegata per multas et exquisitas vias. Et sic fuit, et est verum. ||

XXIII. Item, quod, licet dictis assertis judicibus constaret quod prefata Johanna judicio et determinationi sancte matris Ecclesie se submiserat, quod fidelis et catholica existeret, et [ut] tali572 communionem Corporis dominici tradendam esse decreverint, nichilominus tamen nimium Anglicis faventes, seu eorum terrores et impressiones sustinere non valentes, eam ut hereticam pene ignis injustissime condampnarunt. Et sic fuit, et est verum.

XXIV. Item, quod, absque alia secularis judicis | sententia, de facto, dicti Anglici cum maxima armatorum 196L 38 v°-39. Q² 316-317. D⁴ 77, 79caterva, quadam rabie in eam sevientes, illam ad supplicium duxerunt. Et sic fuit, et est verum.

XXV. Item, quod dicta Johanna continuo, et presertim tempore sui finis, catholice et sancte se habuit, animam suam Deo recommittendo, et Jhesus usque ad ultimum vite spiritum573 alta voce acclamando ; ita ut omnes assistentes, etiam Anglicos inimicos, ad lacrimarum profusionem deduxerit. Et sic fuit, et est verum.

XXVI. Item, quod premissa omnia et singula dicti Anglici, de facto et non juridice, per dictas impressiones, contra dictam Johannam attemptarunt seu fieri procurarunt, quoniam dictam Johannam, partes christianissimi regis Francie sustinentem, vehementer timebant, illamque capitali odio odiebant et persequebantur ; ac etiam, ut ex eo dictum christianissimum regem, quod presidio taliter dampnate mulieris uteretur, infamarent. Et sic fuit, et est verum. ||

XXVII. Item, quod de premissis omnibus et singulis fuit et est publica vox et fama, vulgaris assertio, commune dictum ac notorium in civitate et diocesi Rothomagensibus, et in toto regno Francie. Et sic fuit, et est verum.

Premissos articulos dat, exhibet et producit idem promotor ad omnes meliores fines et effectus quibus scit et debet, salvo jure addendi, corrigendi, etc., et dandi, suis loco et tempore, alios articulos longiores, prout cause meritis expediet. Et protestatur, etc., prout fuit et est moris574. |

FR[Tenor attestationum testium.]

Deinde sequitur tenor attestationum testium super preinsertis articulis productorum et examinatorum.

Et primo575

FRD. Nicolaus Taquel.

Discretus vir dominus Nicolaus Taquel, presbyter, rector seu curatus ecclesie parochialis de Basquevilla, Rothomagensis diocesis, etatis quinquaginta duorum annorum vel 197L 39. Q² 317-318. D⁴ 79, 81circa, juratus et examinatus die lune, octava mensis maii,

Super I° articulo, dicit quod credit contenta in articulo, nedum de ipsa, ymo etiam de omnibus tenentibus partem domini nostri regis.

Super II°, dicit quod credit sicut supra, et quod fama vulgaris civitatis talis erat.

Super III° articulo, dicit quod, circa medium processus, fuit vocatus per duos notarios processus ad assistendum cum eis, et quod vidit eamdem Johannam in carceribus castri Rothomagensis, in quadam turri versus campos. Et fiebat processus hujusmodi expensis regis Anglie, ut dicebatur, sed de metu et impressione, de quibus fit mentio in articulo, nichil percepit.

Super IV° articulo dicit quod non percepit aliquem metum, nec vidit prohibitiones seu coactiones de quibus in articulo fit mentio. |

Super V°, dicit quod non vidit neque percepit impressionem, neque minas aut terrores, de quibus in eodem articulo fit mentio. ||

Super VI° dicit quod non percepit, ut supra ; ymo sibi videtur quod notarii fideliter scripserunt576.

Super VII°, dicit quod non est memor quod petierit aut habuerit consilium, aut fuerit sibi oblatum, quia non fuit ab initio processus. Nec aliud scit de residuo articuli.

Super VIII°, dicit quod bene scit quod dicta Johanna erat in carceribus, ut supra ; et vidit eam aliquando in compedibus, et aliquando non obstante infirmitate sua ; et quod erat unus Anglicus qui habebat custodiam hostii camere et carceris, sine cujus licentia nemo poterat, nec etiam indices poterant, ad eam accedere.

Super IX°, dicit quod bene sibi videtur quod dicta Johanna erat etatis XIX annorum, vel circa, ex inspectione ejusdem ; quodque erat simplex sicut mulier talis etatis, aliquando bene loquens in materia, et aliquotiens varians et ad quesita non respondens. Nec aliud scit.

Super X°, dicit quod bene audivit per villam quod Anglici 198L 39-39 v°. Q² 318-319. D⁴ 81, 83de nocte, in absentia judicum, conturbabant eam, dicendo aliquando quod moreretur, aliquando quod expediretur ; sed si fuerit verum, nescit.

Super XI°, dicit quod fuit presens quando aliqui judicum faciebant ei interrogatoria bene difficilia ; quibus respondebat quod ad eam non spectabat respondere, et quod ad eos se referebat. Et aliqui doctorum assistentium aliquando sibi dicebant : Vos dicitis bene, Johanna.

Super XII°, dicit quod ipsa Johanna, aliquando attediata pluribus interrogationibus, petebat dilatio-|-nem usque in crastinum ; et concedebatur ei. Super residuo, nichil scit.

Super XIII°, dicit quod pluries audivit ab eadem Johanna contenta in articulo, et quod nollet aliquid dicere aut facere contra fidem. Et credit hoc scriptum esse in processu.

Super XIV°, dicit quod credit audivisse a dicta Johanna, in effectu, verba contenta in ipso articulo.

Super XV°, dicit quod non recordatur vidisse aliquem Anglicum in examine dicte Johanne, nisi dictum custodem ; nec recordatur de aliqua prohibitione facta super hiis que faciebant ad processum, quamvis prohiberentur aliqua conscribi que, judicio loquentis, non faciebant ad causam.

Super XVI°, dicit quod nescit quod illa verba decimi sexti articuli fuerunt inserta in processu, nec recordatur ipsam Johannam in toto || processu dixisse se nolle subjicere judicio Ecclesie, quamvis eam viderit aliquando perturbatam ; et tunc, prout dicit loquens, doctores, qui ibidem assistebant, dirigebant eam ; et dimittebatur aliquando usque ad crastinum diem sequentem.

Super XVII° articulo, dicit quod aliquando expositum fuit per doctores dicte Johanne quid erat Ecclesia ; et tunc dicebat quod credebat, et se submittebat judicio Ecclesie. Nec aliud scit de contentis in articulo.

Super XVIII° articulo, dicit quod577 credit quod notarii fideliter scripserunt, interdum in gallico, interdum in latino, secundum quod materia et verba requirebant. Et de translatione, audivit quod magister Thomas de Courcellis fuit oneratus 199L 39 v°-40. Q² 320-321. D⁴ 83, 85de transferendo | processum de gallico in latinum ; sed si aliquid fuerit mutatum, additum aut diminutum, nescit.

Super XIX° articulo, dicit quod supra deposuit quicquid scit ; et de residuo, se refert ad jus.

Super XX°, dicit ut supra.

Super XXI°, dicit quod processus habet quod dicta Johanna fuit capta in diocesi et territorio Belvacensibus. De residuo se refert ad jus.

Super XXII°, respondit prout supra, in septimo articulo.

Super XXIII°, dicit quod non fuit presens in receptione578 Corporis Christi, sed fuit notorium quod ipsa Johanna, ante ejus mortem, eadem die, recepit Corpus Christi ; et venit loquens, post susceptionem Corporis579, in camera, qua fuerunt interrogationes facte.

Item, dicit quod nunquam percepit in eadem Johanna quin esset bona catholica ; fuitque eidem Johanne data licentia recipiendi Corpus Christi, ipso loquente presente, licet non fuerit presens ad perceptionem. Et postquam fuit sibi dictum, parum antequam veniret ad locum dicti supplicii, fecit pulchras et devotas orationes ad Deum, beatam Mariam et sanctos, unde plures presentes fuerunt provocati ad lacrimas, et presertim magister Nicolaus Loyselleur, promotor in causa qui, dum flendo recederet a societate dicte Johanne, et obviaret cuidam turbe Anglicorum existentium in curte castri, increpaverunt eumdem Loyselleur minando sibi et vocando eum proditorem ; de quibus verbis valde timuit, et, sine divertendo ad alios actus, adiit dominum comitem de Warvik, ut preservaretur ; et, | nisi fuisset ipse comes, credit ipse loquens quod dictus Loiselleur fuisset interfectus.

Super XXIV°, dicit quod, sententia Ecclesie lata, viri ecclesiastici a loco ubi fuit lata hujusmodi sententia recesserunt ; et ipse loquens etiam recessit. Et nichil aliud scit.

Super XXV°, dicit quod non fuit presens dum passa fuit suppli-||-cium ; sed audivit quod ipsa Johanna pie et catholice obiit, invocando nomen Jhesu [et] beate Marie Virginis.

200L 40. Q² 321-322. D⁴ 85Super XXVI°, dicit quod bene credit quod, si dicta Johanna non portasset guerram Anglicis, non ita diligenter et acriter contra eam processissent ; et cum [hoc] credit quod tendebant ad exaltationem partis sue et depressionem regis Francie.

Super XXVII°, dicit quod illa que dixit vera sunt, et de illis est publica vox et fama in civitate Rothomagensi.

FRD. Petrus Bouchier.

Dominus Petrus Bouchier, presbyter, etatis quinquaginta quinque annorum vel circa, curatus ecclesie parochialis de Bourgeauvilla, Lexoviensis diocesis, testis productus, receptus, juratus et examinatus die lune predicta,

Super I° articulo, dicit quod credit primum articulum continere veritatem, presertim quia levaverat obsidionem Aurelianensem.

Super II°, dicit quod Anglici tenebant eamdem Johannam, et credit quod bene voluissent eam mori.

Super III° articulo, dicit quod fuit deducta et tra-|-ducta sicut cavetur in articulo. De impressionibus et aliis in articulo contentis, nichil scit.

Super IV° articulo, dicit quod de toto articulo nichil scit, nisi quod unus clericus anglicus, baccalarius in theologia, custos privati sigilli cardinalis Anglie, ibi presentis, existens in prima predicatione in cimiterio Sancti Audoeni Rothomagensis facta, dirigendo verba domino episcopo Belvacensi, judici dicte Johanne, dixit : Expediatis ! vos estis nimis favorabilis. De quo ipse episcopus male contentas, projecit processum ad terram, dicens quod illa die nichil aliud faceret, quodque faceret juxta conscientiam suam.

Super V° nichil scit, quia non fuit presens in processus deductione.

Super VI° nichil scit, quia non fuit presens.

Super VII° nichil similiter scit, nisi quod erat sola, sedens supra quamdam sedem, et audivit quod respondit sine consilio ; 201L 40. Q² 322-323. D⁴ 85, 87nescit tamen si petierit, aut fuerit ei denegatum consilium. Nec aliud scit super illo articulo.

Super VIII° articulo, dicit quod bene scit quod erat in carceribus, in Castro Rothomagensi ; sed nescit an erat ferrata ; nec cum ea aliquis loquebatur, nisi de licentia aliquorum Anglicorum, et qui habebant custodiam ejusdem. Et non vidit ipsam exeuntem de carcere, quin essent cum ea aliqui Anglici, quos credit fuisse inclus[os]580 cum ea || in quadam camera, in qua erant tres claves, quarum unam custodiebat dominus cardinalis aut prefatus baccalarius, inquisitor aliam, | et dominus Johannes Benedicite, promotor, aliam ; et summe timebant Anglici ipsi ne ipsa evaderet.

Super IX° dicit quod, judicio loquentis, erat etatis XIX annorum vel circa, quodque dicebatur quod erat satis discreta in suis responsis. Nec aliud scit.

Super X° nichil scit, nec super hoc581 aliquid audivit.

Super XI° et XII° nichil scit, quia presens non fuit in examine et responsis ejusdem.

Super XIII°, dicit quod non fuit presens in processu ; sed post predicationem factam apud Sanctum Audoenum, junctis manibus, dixit alta voce quod se submittebat judicio Ecclesie, deprecando sanctum Michaelem quod eam dirigeret et consuleret.

Super XIV°, dicit hoc non vidisse ; sed audivit a pluribus quod ipsa Johanna, in examinatione sua, pluries dixerat se submittere domino nostro pape, et quod duceretur ad eum.

Super XV° et XVI° articulis, nichil scit, quia presens non fuit in processu.

Super XVII° dicit quod, de interpretatione quam facit dominus promotor, se refert ad intellectum dicte Johanne.

Super XVIII°, dicit quod audivit dici quod processus fuit in latino conscriptus.

Super XIX°, XX° et XXI° articulis, se refert ad jus.

Super XXII°, dicit quod nichil aliud scit nisi quod audivit quod ipsa Johanna sola respondit, et absque consilio.

202L 40 v°. Q² 323-325. D⁴ 87, 89Super XXIII°, dicit quod, quantum vidit dictam Johannam, novit eam semper bonam christianam et bene devotam. Et scit quod fuit sibi delatum Corpus | Christi, in Castro, in loco carceris sui, antequam duceretur ad Vetus Mercatum, ubi fuit predicata et combusta. De residuo, se refert ad processum.

Super XXIV°, dicit quod, sententia lata per judicem ecclesiasticum, fuit ducta ad scafaldum ballivi per clientes regios ; in quo scafaldo erant ballivus et alii officiarii seculares ; ubi aliquandiu stetit cum ipsis ; sed quid ibi dixerunt aut fecerunt nescit, nisi quod, in recessu ipsorum, fuit igni tradita.

Super XXV°, dicit quod, cum ligaretur, implorabat seu invocabat ipsa Johanna sanctum Michaelem specialiter. Et vidit eam usque in finem bonam christianam, pluresque assistentes, usque ad decem millia, fientes et lacrimantes, dicentes quod erat magna pietas.

Super XXVI°, dicit quod credit quod Anglici eamdem || Johannam magis timebant quam residuum totius exercitus regis Francie, et quod illo intuitu erant moti, videre suo, ad faciendum hujusmodi processum contra eam.

Super XXVII°, dicit quod ea que deposuit vera sunt et notoria, maxime in civitate Rothomagensi.

FRM. Nicolaus de Houppevilla.

Venerabilis et discretus vir, magister Nicolaus de Houppevilla, in theologia baccalarius, Rothomagi oriundus, etatis sexaginta582 annorum vel circa, juratus et examinatus die lune, octava maii, |

Super I° articulo, dicit quod credit articulum esse verum ; nec unquam habuit estimationem quod, pro zelo fidei aut eam reducendi ad bonam sectam, hoc fecerint Anglici.

Super II°, dicit quod credit articulum esse verum, et fama publica totius civitatis erat talis.

Super III° articulo, dicit quod bene scit quod ipsa Johanna 203L 40 v°-41. Q² 325-326. D⁴ 89-91fuit adducta ad hanc civitatem Rothomagensem per Anglicos, et posita in carceribus, in Castro Rothomagensi ; et fuit procuratus processus per eosdem Anglicos, ut credit ; sed de metu et impressione non credit, quantum ad judices ; ymo voluntarie hoc fecisse, maxime episcopum Belvacensem, quem vidit583 reverti de querendo eam, et referentem legationem suam regi et domino de Warvick, dicendo letanter et exultanter quedam verba, que non intellexit ; et postmodum locutus est in secreto dicto domino de Warvik. Quid dixit, nescit.

Super IV° dicit quod, judicio suo, judices et adsessores erant pro majori parte voluntarii ; et de aliis, credit quod plures timebant, maxime quia audivit a magistro Petro Minier quod ipse dederat suam opinionem in scriptis, que non fuerat grata dicto584 episcopo Belvacensi, ymo fuerat repulsa, dicendo sibi quod non immisceret in opinione sua decreta cum theologia, et quod relinqueret decreta juristis. Preterea dicit quod audivit quod fuerunt mine illate per comitem de Warvik fratri Ysambardo de Petra, ordinis Fratrum Predicatorum, qui interfuit in processu, dicendo quod submergeretur nisi taceret, eo quod dirigebat verba dicte Johanne, tunc repetendo ea notariis ; et credit hoc audivisse per organum fratris Johannis Ma-|-gistri, dicti ordinis, tunc subinquisitoris585. Item, dicit quod ipse loquens una die vocatus, in principio processus, non venit, aliunde impeditus ; et in secunda die veniens, non fuit receptus, ymo a dicto domino episcopo Belvacensi fuit repulsus586 ; et quia antea dixerat, conferendo cum domino Michaele Colles, quod periculum erat intentare || dictum processum, pluribus de causis, istud verbum fuit relatam ipsi episcopo ; pro qua causa procuravit ipse episcopus ipsum loquentem in carceribus regiis, Rothomagi, detrudi, a quibus fuit expeditus ad preces domini tunc abbatis Fiscampnensis. Audivitque loquens quod per consilium quorumdam, quos ipse episcopus vocaverat 204L 41. Q² 326-327. D⁴ 91ad hoc faciendum, fuit deliberatum quod ipse loquens exul mitteretur in Angliam vel alibi, extra hanc civitatem Rothomagensem, nisi intervenisset supplicatio dicti abbatis et quorumdam amicorum suorum. Item, scit de certo quod prefatus subinquisitor multum timebat, viditque eum plurimum perplexum, durante processu.

Super V° articulo, dicit quod non fuit in processu ; sed audivit a dicto magistro Johanne Magistri quod ipsa Johanna semel conquesta est super difficilibus interrogatoriis que sibi fiebant, et quod nimis vexabatur ex interrogatoriis que non pertinebant ad processum.

Super VI° articulo, dicit quod audivit, ex quodam rumore, quod notarii prohibebantur aliqua scribere ex dictis suis.

Super VII°, dicit quod credit ipsum articulum esse verum, et quod fama talis erat in hac civitate Rothomagensi.

Super VIII°, dicit quod scit quod dicta Johanna | erat in carceribus castri, et quod custodiebatur per Anglicos duntaxat. Et super residuo, erat fama publica.

Super IX°, dicit quod credit ipsam Johannam habuisse etatem de qua in articulo fit mentio, et cetera in eodem articulo contenta fore vera ; et quod constantia ejusdem Johanne multos arguebat quod ipsa habuerat spirituale juvamen.

Super X° articulo, dicit quod fuerunt rumores, in hac civitate Rothomagensi, quod aliqui, fingentes se armatos de parte regis Francie, introducti fuerunt cum ea occulte, suadentes sibi quod se non submitteret judicio Ecclesie, alioquin assumerent judicium supra eam ; erantque rumores quod, propter illam persuasionem, ipsa Johanna postmodum variavit in submissione Ecclesie.

Super XI°, ut supra deposuit, dicit quod audivit a dicto fratre Johanne Magistri, quod de nimis difficilibus et minus pertinentibus interrogatoriis conquerebatur.

Super XII°, credit ipsum articulum esse verum, quia fama erat talis, ferebaturque quod fiebant sibi fracta, captiosa et semi-interrogatoria.

Super XIII°, dicit quod rumor erat, in hac civitate Rothomagensi, 205L 41-41 v°. Q² 327-328. D⁴ 91, 93de contentis in articulo, usque ad variationem, de qua supra deposuit. ||

Super XIV°, dicit quod credit articulum esse verum, et erat rumor talis587.

Super XV° et XVI° articulis, dicit quod se refert ad processum.

Super XVII°, dicit ut supra deposuit, in decimo articulo. |

Super XVIII° articulo, dicit quod nescit si in gallico aut in latino fuerit scriptus processus ; nec aliud scit.

Super XIX°, dicit quod, secundum sensum suum, prout tunc sensit et adhuc sentit, magis debet dici voluntaria et affectata persecutio quam judicium.

Super XX°, dicit quod se refert ad processum.

Super XXI° articulo, dicit ut supra deposuit, in decimo nono articulo.

Super XXII°, dicit quod credit ipsum articulum esse verum.

Super XXIII°, dicit quod credit ipsam Johannam fuisse bonam catholicam ; recepitque Corpus Domini nostri588 mane589 qua fuit executa. Et residuum articuli credit esse verum.

Super XXIV° articulo, dicit quod vidit ipsam Johannam plurimum lacrimantem, exeuntem de Castro, duci ad locum supplicii et ultime predicationis per centum et viginti homines, vel circa, quorum aliqui gerebant clavas et alii alios gladios ; unde, motus compassione, non voluit ire usque ad locum supplicii.

Super XXV° articulo, dicit ipsum articulum esse verum, secundum rumorem et famam publicam hujus civitatis Rothomagensis ; sed de se nichil audivit ab ea, quia non fuit in executione.

Super XXVI° articulo, dicit quod credit articulum continere veritatem ; et ita erat fama in hac civitate Rothomagensi, videlicet quod ipsi Anglici procedebant ex odio et timore, ac etiam ad diffamandum regem Francie.

206L 41 v°. Q² 328-330. D⁴ 93, 95Super XXVII° articulo, dicit quod continet veritatem, etiam nemine discrepante. |

FRD. Johannes Massieu.

Dominus Johannes Massieu, presbyter, etatis quinquaginta quinque annorum, curatus, pro altera portione, ecclesie parrochialis Sancti Candidi Senioris Rothomagensis, juratus et examinatus die lune predicta,

Super I° articulo, dicit quod credit articulum continere veritatem.

Super II° articulo, dicit quod etiam credit ipsum articulum esse verum ; et hoc satis patebat, quia ad custodiam ejus erant quinque || Anglici de590 die et nocte, quorum très erant de nocte inclusi cum ea, et de nocte591 erant duo extra carcerem.

Super III°, dicit quod dicta Johanna fuit capta in diocesi Belvacensi, et adducta ad hanc civitatem Rothomagensem et posita in Castro Rothomagensi, in carcere592 ; sed, quoad metum et impressionem, dicit quod magister Johannes de Castellione, tunc archidiaconus Ebroicensis, doctor in theologia, aliquando reperiens quod fuerant facte eidem Johanne nimis difficiles questiones, impugnabat modum procedendi, dicendo quod non debebat sic procedi in materia. Cujus occasione, pluries dictum fuit sibi per alios assistentes in processu quod rumpebat eos ; et ipse respondebat : Oportet quod acquictem conscientiam meam ; propter quam causam fuit sibi inhibitum, sed per quem non recolit, [ne]593 amplius ibi veniret, nisi mandatas. |

Super IV° articulo, dicit quod, tempore processus dicte Johanne, ipse loquens erat decanus christianitatis Rothomagensis, et conducebat dictam Johannam de carcere ad examen, et de examine ad carcerem, atque stabat semper in examine594 ejus ; et non erat aliquis de assistentibus processui quin timeret. 207L 41 v°-42. Q² 330-331. D⁴ 95, 97Motus ad. hoc dicendum, quia cum, post primam predicationem, quadam die sancte Trinitatis, post meridiem, ipsa Johanna resumpsisset habitum virilem, et hoc narraretur magistro Andree Marguerie tunc supervenienti in Castro Rothomagensi, ipseque Marguerie responderet quod oportebat scire causas resumptionis ipsius habitus, et quod non sufficiebat eam videre in dicto habitu, statim quidam Anglicus, tenens quamdam hastam in manu sua, vocavit ipsum Marguerie traitre Armignac ! levando hastam quam tenebat contra eum ; propter quod aufugit dictus Marguerie, timens ne percuteretur ; qua occasione fuit infirmas, seu valde turbatus. Et, de timore loquentis, dicit quod, cum circa initium processus, ex parte domini Eustachii Turquetil, fuisset relatum aliquibus595 de Castro Rothomagensi quod ipse Turquetil audiverat a loquente, quem dicebat super hoc interrogasse, quod nondum viderat in ipsa Johanna nisi bonum, et nichil reprehensibile noverat in ea, propter hoc fuit mandatus ipse loquens596 per dominum episcopum Belvacensem, qui ipsum loquentem durissime, ex dictis verbis, increpavit, sibi dicendo quod, nisi essent amici sui, fuisset projectus in Secanam. Et ulterius dicit quod tractantes dictum processum, cogebantur magis complacere voluntati Anglicorum quam justitie ; et quod doctores qui audiverunt processum, favorizabant pro Anglicis. |

Super V° articulo, dicit quod in dicto processu dominus Guillermus Manchon scribebat ; et recolit quod ipse Manchon non scribebat adlibitum ahquorum, ymo pro veritate scribebat ; et aliquando facie-||-bat quod ipsa Johanna super difficultate recolebatur, et reperiebatur quod Manchon bene intelligebat et scribebat.

Super VI° articulo, dicit quod credit quod notarius fideliter scripsit.

Super VII° articulo, dicit quod ipse loquens erat in scafaldo, in prima predicatione, cum dicta Johanna ; et legit sibi cedulam abjurationis ; et, cum ipse loquens, ad petitionem 208L 42. Q² 331-332. D⁴ 97et requestam dicte Johanne, instrueret eam, ostendens sibi periculum quod imminebat ei de abjuratione, nisi prius viderentur ipsi articuli per Ecclesiam597, an ipsa deberet eos abjurare vel non, hoc videns magister Guillelmus Erard, predicator, interrogavit loquentem quid diceret sibi ; et cum respondisset sibi : Lego ei istam cedulam, et dico quod signet eam, et quod ipsa Johanna dicebat quod nesciret signare, tunc ipsa Johanna dixit quod volebat articulos videri et deliberari per Ecclesiam, et quod non debebat abjurare istam cedulam, requirendo quod poneretur in custodia Ecclesie, et amplius non poneretur in manibus Anglicorum. Illico dictus Erard respondit quod ipsa Johanna non haberet ampliorem dilationem, et quod, nisi ipsa tunc abjuraret dictam cedulam, presentialiter cremaretur ; prohibuitque idem Erard dicto loquenti ne amplius cum dicta Johanna loqueretur, aut sibi aliquid consuleret.

Super VIII° articulo, deponit simpliciter totum ar-|-ticulum esse verum. Et de custodia jam supra deposuit.

Super IX° articulo, dicit quod, judicio loquentis, erat etatis XIX aut XX annorum ; et quod gestu multum simplex, sed in responsis discreta et prudens.

Super X° articulo, dicit quod nescit de vera scientia super hoc deponere ; sed audivit quod magister Nicolaus Loyseleur, fingens se gallicum captivum Anglicis, quandoque occulte intravit carcerem dicte Johanne, et suasit sibi quod se non submitteret judicio Ecclesie, alias inveniret se deceptam.

Super XI° articulo, dicit quod bene recolit quod frequenter fiebant eidem Johanne fracta interrogatoria ; et concurrebant interrogatoria difficilia a pluribus ; et, priusquam uni respondisset, alius faciebat aliam interrogationem, unde erat male contenta dicendo : Faciatis unus post alium. Et mirabatur loquens qualiter poterat598 respondere interrogationibus subtilibus et captiosis sibi factis ; et quod homo litteratus vix bene respondisset.

Super XII°, dicit articulum esse verum ; et durabat examen 209L 42-42 v°. Q² 332-333. D⁴ 97, 99ipsius communiter de octava hora usque ad undecimam horam. ||

Super XIII°, dicit599 articulum esse verum, quia pluries audivit, ab ore ejusdem Johanne, quod nunquam permitteret Deus ipsam aliquid dicere aut facere quod esset contra catholicam fidem.

Super XIV° articulo, deponit ipsum, articulum esse verum in forma ; de vera scientia addendo quod audivit ipsam Johannam dicentem judicibus quod, si per eam aliquid minus bene dictum aut factum esset, vo-|-lebat id corrigere et emendare, arbitrio dominorum judicum.

Super XV° articulo se refert ad processum.

Super XVI° articulo, dicit quod nunquam audivit contenta in articulo ab ore dicte Johanne, ymo contrarium, ut supra dixit.

Super XVII°, dicit quod bene audivit dictam Johannam dicentem doctoribus eam interrogantibus : Vos me interrogatis de Ecclesia triumphante et militante ; ego non intelligo terminos illos ; sed volo me submittere Ecclesie, sicut decet bonam christianam.

Super XVIII°, dicit quod vidit processum in gallico scriptum, et credit postmodum totum processum conscriptum fuisse in latino. De aliis contentis in articulo nescit.

Super XIX°, XX° et XXI°, dicit quod, secundum quod vidit et novit600 de dicta Johanna et in ea, ipsa fuit injuste condempnata ; motus ad hoc dicendum quia, prout audivit a dicta Johanna, die sancte Trinitatis, de mane, ipsa Johanna jacente in lecto, custodes ipsius abstulerunt habitum muliebrem a lecto suo, et reposuerunt supra lectum hujusmodi habitum virilem ; quodque, licet requisivisset601 a dictis custodibus dictum habitum muliebrem sibi restitui, ut surgeret a lecto et purgaret ventrem, denegaverant sibi tradere, dicendo sibi quod alium a dicto virili non602 haberet ; et, cum ipsa eis diceret quod ipsi bene sciebant quod per judices eidem Johanne 210L 42 v°. Q² 333-335. D⁴ 99, 101fuerat prohibitum ne resumeret habitum virilem, nichilominus denegaverunt eidem Johanne ipsum habitum muliebrem tradere ; et tandem, compulsa necessitate, ceperat ipsum habitum | virilem ; et, postquam fuisset visa in illa resumptione habitus per dictam totam diem, in crastinum fuerat sibi restitutus habitus muliebris. Et fuit resumptio dicti habitus principalis causa pro qua fuit judicata relapsa et condempnata.

Super XXII°, dicit quod, ab603 initio processus, ipsa Johanna petiit habere consilium ad respondendum, cum diceret se esse simplicem ad respondendum604 ; cui responsum fuit quod per seipsam responderet, sicut vellet, et quod consilium non haberet.

Super XXIII° articulo, dicit quod bene scit quod dicta Johanna recepit Corpus dominicum in carcere, ante ejus predicationem et ejus derelictionem, per manus fratris Martini Ladvenu, de licentia || episcopi Belvacensis et subinquisitoris, ad instantiam dicte Johanne hoc petentis ; et fuit ipsum Corpus delatum per quemdam dominum Petrum, multum irreverenter,supra patenam calicis, involutum coopertura lignea ipsius calicis, sine lumine et sine comitiva, et absque superplicio et stola. Dicit ulterius quod dicta Johanna, post binam confessionem ipsi fratri Martino factam, ipsum Corpus dominicum, presente loquente, devotissime et cum magna lacrimarum profusione, suscepit.

Super XXIV° articulo, dicit quod predicatione magistri Nicolay Midi, in Veteri Mercato finita605, dicta Johanna fuit derelicta a viris ecclesiasticis. Quibus recessis, fuit ducta, absque sententia alicujus judicis secularis, ad locum supplicii.

Super XXV°, dicit quod dictus articulus continet | veritatem in toto ; nec unquam vidit aliquam personam ita catholice finivisse dies suos.

Super XXVI° articulo, dicit quod credit sic fuisse processum 211L 42 v°-43. Q² 335-336. D⁴ 101, 103contra dictam Johannam ex causis contentis in articulo, et quod predicator, qui primam predicationem fecit, locutus fuit de regno Francie hoc modo in effectu : O regnum Francie ! olim reputatum es et vocatum christianissimum, regesque et principes tui, christianissimi ; nunc vero per te, o Johanna ! et rex tuus, qui se dicit regem Francie, tibi adherendo et dictis tuis credendo, effectus es hereticus et scismaticus ! hoc trina voce repetendo. Cui assurgens ipsa Johanna respondit, dicendo : Reverentia vestra salva, non est verum ut dicitis, quia volo vos scire quod non est inter vivos christianissimos eo melior catholicus.

Super XXVII°, dicit quod illa que deposuit fuerunt et sunt notoria in hac civitate Rothomagensi.

FRM. Nicolaus Caval.

Venerabilis et discretus vir, magister Nicolaus Caval, presbyter, in legibus licentiatus, canonicus Rothomagensis, etatis sexaginta annorum vel circa, juratus et examinatus, die lune predicta.

Super I° articulo, dicit quod credit quod Anglici non habebant magnam dilectionem erga eamdem Johannam.

Super II°, dicit quod bene credit contenta in articulo.

Super III°, dicit quod communis fama erat quod dicta Johanna erat in carceribus, in Castro Rothoma-|-gensi, et quod fuit factus processus in causa fidei contra eam ; sed de residuo articuli nescit quid dicere.

Super IV°, nichil scit. ||

Super V°, dicit quod super ipso nescit aliquid deponere.

Super VI°, dicit se credere quod notarii fideliter et cessante metu scripserunt.

Super VII°, nichil scit.

Super VIII°, dicit quod dicta Johanna fuit in carceribus, in Castro Rothomagensi. De aliis, nichil scit.

Super IX°, dicit quod videtur ei quod erat606 bene juvenis ; 212L 43. Q² 336-337. D⁴ 103de responsionibus autem ejusdem, dicit quod, dum semel audivit eam in plena aula, satis prudenter loquebatur.

Super X° articule, dicit quod nichil scit, nec aliquid super hoc audivit.

Super XI°, XII°, XIII°, XIV°, XV°, XVI°, XVII° et XVIII°, nichil scit.

Super XIX°, XX° et XXI°, se refert ad jus et processum.

Super XXII°, nichil scit.

Super XXIII°, dicit quod bene scit quod fuit combusta ; si juste vel injuste, se refert ad jus et processum.

Super XXIV°, dicit quod nichil scit.

Super XXV°, dicit quod non fuit presens in condempnatione, nec in executione, nec vidit turbam Anglicorum ; audivit tamen a nonnullis quod clamabat | et invocabat nomen Jhesu in fine dierum suorum, et quod plures commovit ad lacrimas.

Super XXVI°, dicit quod bene credit quod Anglici timebant eam, antequam caperent eamdem ; sed si, pro illis causis in articulo contentis, processerunt contra ipsam, ignorat.

Super XXVII°, dicit quod supra deposuit quidquid scit.

FRM. Guillelmus de Deserto.

Venerabilis et discretus vir, magister Guillelmus de Deserto, canonicus Rothomagensis, etatis LII annorum vel circa, juratus et examinatus die octava mensis maii,

Super I° articulo, dicit quod credit verisimile esse, quod, si tenuisset partem Anglicorum sicut faciebat pattem Francorum, non fuisset sic, prout fuit, tractata.

Super II°, dicit quod videtur sibi quod Anglici fuerunt aliqualiter territi ex factis ejus ; sed si propterea tendebant eam occidere, nescit.

Super III°, dicit quod vidit semel eam in Castro Rothomagensi, solum ad videndum eam ; quam vidit dum adduceretur coram judicibus. Et erat fama quod ipsa detinebatur in carceribus, in dicto Castro. De metu vero et impressione, nichil scit.

213L 43-43 v°. Q² 337-339. D⁴ 103, 105Super IV°, V° et VI°, dicit se nichil scire, quia presens non fuit. ||

Super VII° et VIII° articulis, nichil etiam scit, nec eam vidit in carcere ; tamen audivit quod erat custodita per Anglicos.

Super IX°, dicit quod ipsa Johanna erat juvenis, | etatis XVIII vel XIX annorum, vel eo circa607 ; et dicebatur quod prudenter et caute respondebat.

Super XI°, nichil scit, nec aliquid super hoc audivit.

Super XII°, nichil scit, quia presens non fuit.

Super XIII° et XIV° articulis dicit quod fuit presens in prima predicatione, facta in Sancto Audoeno Rothomagensi ; in qua vidit et audivit abjurationem fieri per dictam Johannam, se submittendo determinationi, judicio et mandatis Ecclesie. Dicit ulterius quod quidam doctor anglicus, presens in dicta predicatione et male contentus de receptione abjurationis dicte Johanne, eo quod ridendo pronuntiabat aliqua verba dicte abjurationis, dixit episcopo Belvacensi, tunc judici, quod male faciebat admittendo dictam abjurationem, et quod erat una derisio. Cui prefatus episcopus stomachate respondit quod mentiebatur, quia, cum judex esset in causa fidei, potius deberet querere ejus salutem, quam mortem.

Super XV° et XVI° articulis, dicit quod in dicto sermone audivit ab eadem Johanna, quod se submittebat judicio Ecclesie. Si autem fuerit notariis prohibitum ne ipsam submissionem redigerent in scriptis, loquens nescit.

Super XVII° articulo, dicit quod se refert ad intentionem dicte Johanne.

Super XVIII°, XIX°, XX° et XXI°, dicit quod nichil scit de processu, quia presens non fuit.

Super XXII°, dicit quod se refert ad processum.

Super XXIII°, dicit quod, in duobus sermonibus | in quibus eam vidit, novit eam ad modum et gestus suos catholicam, 214L 43 v°. Q² 339-340. D⁴ 105, 107invocando Deum et sanctos. De communione Corporis Christi, nichil scit.

Super XXIV° articulo, dicit quod locus supplicii erat preparatus ante sermonem ; et, sermone facto, fuit ipsa Johanna per judices ecclesiasticos derelicta, et illico capta ; sed, si fuerit immediate ducta ad supplicium, vel ad ballivum et alios officiarios regios qui erant in quodam scafaldo, nescit loquens.

Super XXV°, dicit articulum ipsum esse verum in forma.

Super XXVI°, dicit quod satis608 credit quod Anglici eam odiebant et timebant ; sed, si propter hoc fuerint moti ad faciendum hujusmodi processum contra eam, nescit ; credit tamen quod hoc fecerunt propter ea que faciebat in armis.

Super XXVII° articulo, dicit quod ea que deposuit sunt vera. ||

FRD. Guillelmus Manchon.

Discretus vir, dominus Guillelmus Manchon, presbyter, curatus ecclesie parochialis Sancti Nicolai Pictoris609 Rothomagensis, etatis LVII annorum vel circa, juratus et examinatus dicta die, octava mensis maii,

Super I° articulo, dicit quod credit articulum esse verum.

Super II°, credit etiam ipsum articulum fore610 verum.

Super III° articulo, dicit quod ipsa Johanna fuit adducta ad hanc civitatem Rothomagensem, et posita | in Castro Rothomagensi, in carceribus, et factus processus contra eam in causa fidei per episcopum Belvacensem et subinquisitorem. In quo processu fuit notarius ipse loquens per compulsionem Magni Consilii regis Anglie, nec fuisset ausus contradicere precepto ipsorum dominorum de ipso Consilio. Item, dicit ipsum episcopum Belvacensem non fuisse pressum ad deducendum processum contra dictam Johannam ; ymo hoc fecisse voluntarie ; et inquisitorem fuisse vocatum, qui non 215L 43 v°-44. Q² 340-341. D⁴ 107, 109fuisset ausus contradicere. Et prosequebantur Anglici ipsum processum, qui fuit deductus611 expensis ipsorum Anglicorum.

Super IV° articulo, dicit, de promotore, quod non fuit compulsus, ymo voluntarie procedebat ; et de judicibus jam deposuit. De assessoribus et doctoribus, dicit quod fuerunt vocati, et non fuissent ausi contradicere venire. De residuo se refert ad conscientiam eorum.

Super V° articulo, dicit quod, per magnum spatium ipsius processus, cum ipse loquens scriberet, erant duo alii scriptores absconsi prope unam fenestram ; et, facto prandio, cum legeretur et fieret collatio in presentia aliquorum doctorum, in domo episcopi Belvacensis, de scriptura dicti loquentis facta de mane, dicebatur ipsi loquenti quod per alios aliter fuerat scriptum, inducendo eum quod scriberet ad modum aliorum. Quibus respondebat loquens fideliter scripsisse, et quod nichil mutaret, prout nec mutavit, ymo fideliter scripsit. Et recolit quod in verbis de quibus erat controversia inter eum et dictos scriptores, ipse loquens faciebat notam, et, in crastino, ipsa Johanna super dubiis interrogata iterum, con-|-firmabat scripturam loquentis, prout videri poterit per inspectionem processus.

Super VI°, deponit ut supra immediate.

Super VII° articulo, dicit quod, durante processu, in ebdomade || sancta, vel circa, magister Johannes de Fonte, vices gerens dicti episcopi Belvacensis, in ipsa causa fidei, et fratres Ysambardus de Petra ac Martinus Ladvenu612, ordinis Fratrum Predicatorum, qui quotidie associabant in processu fratrem Johannem Magistri, subinquisitorem, moti pietate, accesserunt ad eamdem Johannam, ad suos carceres, ubi suaserunt eidem Johanne quod se submitteret Ecclesie, alias erat in periculo mortis. Quo ad notitiam dominorum Belvacensis et de Warvik deducto, mirabiliter indignati sunt iidem episcopus et comes contra eos ; propter quod ipse de Fonte illicentiatus recessit ; alias fuisset in discrimine613 mortis ; 216L 44. Q² 341-342. D⁴ 109, 111alii vero duo fratres similiter fuerunt in magno periculo mortis sue, nisi eis presidium dedisset dictus Magistri, qui deducebat processum. Item dicit quod magister Johannes Lohier, tempore dicti processus, semel existens in hac civitate Rothomagensi, fuit sollicitatus de dando opinionemsuam super dicto processu ; qui, presente episcopo, dixit dictum processum nullum esse pluribus de causis : tum primo, quia non tractabatur in tuto loco, neque in curia ecclesiastica, neque erat custodita in carceribus ecclesiasticis ; et quia etiam tractabatur causa regis absentis et non vocati. Et, quia vidit dicta sua non placere dicto episcopo Belvacensi et aliis dominis de parte Anglicorum, noluit amplius expectare ; ymo in crastinum recessit, et profectus est ad Romanam curiam.

Super VIII°, deponit articulum esse verum, de | certa scientia. Et erant quatuor aut quinque Anglici custodes, quorum unus erat principalis.

Super IX° articulo, dicit quod credit etatem dicte Johanne fuisse sicut articulus continet ; et, cum hoc, dicit quod ipsa Johanna nundum614 satis prudenter, et interdum satis simpliciter, respondebat, prout videri potest in processu ; et credit quod, in tam difficili causa, non erat ex se sufficiens ad se defendendum contra tantos doctores, nisi fuisset sibi inspiratum.

Super X°, dicit quod audivit a magistro Nicolao Loyselleur, qui se fingebat esse de partibus dicte Johanne, quod ipse solus accedebat ad eam, et inquirebat ab ea de multis, et postea referebat judicibus et consilio. Super residuo articuli nescit deponere.

Super XI°, de interrogationibus et responsionibus, se refert ad processum.

Super XII° articulo, dicit quod ipsa Johanna interrogabatur per duas aut tres horas de mane, et aliquando, eadem die, post prandium ; || et multum defatigabatur in interrogationibus. De intentione vero judicum, se refert conscientie 217L 44. Q² 342-343. D⁴ 111eorum ; fiebantque sibi per examinatores quam subtiliores questiones quas facere poterant.

Super XIII° articulo, dicit quod sepe audivit eamdem Johannam petentem audire missam, videlicet diebus dominicis, in Ramis Palmarum et Pasche ; petendo, ipsa die Pasche, confiteri et recipere dominicum Corpus ; cui non permittebatur confiteri, nisi dicto Loyselleur, qui in ea re fictus erat. Et multum conquerebatur quod sibi denegabatur ; audivitque ipse loquens, ab ore dicte Johanne, sepius | alia contenta in articulo, et credit partem contineri in processu.

Super XIV°, se refert ad processum ; et contenta in articulo pluries audivit.

Super XV° et XVI°, dicit quod scripsit ea que audivit in processu. Dicit ulterius audivisse, dum ipsa summabatur de se submittendo Ecclesie, dum frater Ysambardus de Petra suaderet sibi quod se submitteret concilio generali, [quod] episcopus Belvacensis, hoc audiens, eidem fratri Bardino dixit : Taceatis, in nomine diaboli ! Et fuit hoc in judicio, quando ipsa Johanna examinabatur.

Super XVII° articulo, dicit quod apparebat quod ipsa non intelligebat differentiam inter Ecclesiam triumphantem et militantem. Super residuo se refert ad jus.

Super XVIII°, dicit quod processus primus originalis fuit fideliter per loquentem scriptus in gallico, dempta prima sessione ; et credit quod fideliter in latinum fuit translatus.

Super XIX° se refert ad jus.

Super XX°, dicit non credere contenta in articulo, per hec que supra dixit.

Super XXI°, se refert ad jus.

Super XXII°, dicit quod, durante processu, usque ad conclusionem vel circa, ipsa Johanna non habuit consilium. Si petierit, non recordatur ; sed in conclusione, vel circa, habuit magistrum Petrum Morisse et unum carmelitam ad ipsam dirigendum et instruendum.

Super XXIII° articulo, dicit quod bene scit quod sententia fuit lata ; de justitia vero vel injustitia, se refert ad jus. Scit 218L 44-44 v°. Q² 343-345. D⁴ 111, 113tamen quod ipsa Johanna, die sue | mortis, ante predicationem et antequam exiret de Castro, recepit Corpus dominicum sibi ministratum ex ordinatione judicum615, ad instantiam ipsius Johanne et requestam. ||

Super XXIV° articulo, dicit quod fuit adducta ad locum supplicii cum magna caterva armatorum, usque ad numerum octogintorum vel circa, cum gladiis et fustibus ; et audivit quod, post prolationem sententie judicis ecclesiastici et derelictionem ejusdem Johanne, fuit ducta ad ballivum ibi presentem, qui, absque alia deliberatione aut sententia, faciens signum cum manu, dixit : Ducatis, ducatis. Et sic fuit ducta ad locum supplicii, ubi fuit cremata.

Super XXV°, dicit quod, statim post sententiam Ecclesie, et postquam ipsa Johanna se scivit debere mori, fecit pulcherrimas orationes, recommendando animam suam Deo, beate Marie et omnibus sanctis, eos invocando ac petendo veniam a judicibus et ab Anglicis, regique Francie et omnibus principibus ejusdem regni. Et residuum articuli non vidit, quia recessit ; sed bene audivit a multis qui interfuerant in executione, quod ipsa acclamaverat nomen Jhesu in fine dierum.

Super XXVI° articulo, dicit, de odio et timore, prout supra deposuit ; addendo quod rumor erat quod nunquam Anglici ausi fuissent ponere obsidionem in Locoveris quamdiu ipsa vixisset. Et, de fine articuli, dicit quod credit616 quod Anglici tendebant per hanc viam dare notam regi Francie. Et ulterius dicit quod, in sermone facto in Sancto Audoeno per magis-|-trum Guillelmum Erard, ipse Erard exclamando dixit : O nobilis domus Francie ! tu semper fuisti sine macula et reprehensione erroris ; nunc esset magna pietas quod incideres in talem errorem, sicut de adhibendo fidem isti mulieri !

Super XXVII° articulo, dicit quod, de premissis per eum depositis, fuit et est publica vox et fama in hac civitate Rothomagensi.

219L 44 v°. Q² 345-346. D⁴ 113, 115FR
Petrus Cusquel.

Petrus Cusquel, laicus, civis Rothomagensis, etatis617 L annorum vel circa, juratus et examinatus die martis, nona mensis maii,

Super I° articulo, dicit articulum esse verum, et quod fama talis erat.

Super II°, dicit similiter quod ipsum articulum credit continere veritatem.

Super III°, dicit quod dicta Johanna per Anglicos fuit adducta ad hanc civitatem Rothomagensem, et posita in Castro Rothomagensi, in carceribus, in quadam camera sita subtus quemdam gradum, versus campos, ubi vidit eam detentam et incarceratam. Et credit quod judices et adsistentes in processu, procedebant favore Anglicorum, et || quod non fuissent ausi eis contradicere ; sed de impressione nichil scit.

Super IV° articulo, dicit quod se refert ad processum, andivitque quod, quia magister Andreas Marguerie, aut alius, dixerat quod bene inquireretur veritas, de modo mutationis habitus dicte Johanne, per quemdam (nescit quem618), fuit sibi dictum quod taceret in nomine diaboli. |

Super V° articulo, dicit quod non fuit in processu, et ideo nichil scit, nec de sequenti articulo.

Super VII°, dicit quod credit quod nullus fuisset ausus eidem Johanne consilium date, aut eam defendere seu dirigere.

Super VIII° articulo, dicit quod articulus veritatem continet, prout vidit loquens, qui in favorem magistri Johannis Son, tunc magistri operum dicti castri, bina vice intravit carcerem dicte Johanne, et cum, ea locutus fuit, advertitque eam quod prudenter loqueretur et quod agebatur de morte ipsius. Et subdit quod fuit facta una gabea ferri ad detinendum eam erectam ; quam ipse vidit ponderari in domo sua ; non tamen vidit ipsam Johannam in ea inclusam.

220L 44 v°-45. Q² 346-347. D⁴ 115, 117Super IX° articulo, dicit quod ipsa Johanna erat juvenis, etatis XX annorum vel circa, et quod bene prudenter loquebatur ; sed credit quod erat ignara juris, et non sufficiens ad respondendum tantis doctoribus.

Super X°, dicit quod nichil scit.

Super XI°, dicit quod non fuit presens in processu, sed fama erat de contentis in articulo ; et quod totis viribus laborabant ad capiendum eam in sermone, quia fuerat secuta guerram contra Anglicos.

Super XII°, dicit quod credit articulum esse verum.

Super XIII°, dicit quod verba contenta in articulo audivit ab ore dicte Johanne, in pleno sermone facto apud Sanctum Audoenum.

Super XIV° articulo, dicit quod audivit dici quod dicta Johanna ita dixerat, sicut articulus continet.

Super XV° et XVI° articulis, se refert ad pro|cessum.

Super XVII° articulo, se refert ad jus et intentionem dicte Johanne.

Super XVIII°, nichil scit ; ymo se refert ad processum.

Super XIX°, dicit quod credit quod magis procedebatur favore Anglicorum, quam zelo fidei et justitie, et de hoc erat vox communis in hac civitate Rothomagensi.

Super XX°, se refert ad processum619. ||

Super XXI° et XXII°, se refert ad jus et processum.

Super XXIII° articulo, dicit quod non fuit presens in ultima predicatione, condempnatione et executione dicte Johanne, ex eo quod cor suum non potuisset pati aut tolerare, pre pietate dicte Johanne ; sed bene audivit quod dicta Johanna receperat Corpus dominicumante ejus condempnationem.

Super XXIV° articulo, dicit quod audivit articulum esse verum quia620 nulla fuit data sententia per judicem secularem.

Super XXV° articulo, dicit quod audivit articulum esse verum in forma, quodque magister Johannes Tressart, secretarius 221L 45. Q² 347-348. D⁴ 118, 119regis Anglie, rediens de loco supplicii ipsius Johanne, mestus et gemens, lamentabiliter plangebat ea que viderat in dicto loco, dicens in effectu : Nos sumus omnes perditi, quia bona sancta persona fuit combusta, et quod credebat animam ejus esse in manu Dei, quodque, cum esset in mediis flammis, semper acclamaverat nomen Domini Jhesu.

Super XXVI° articulo, dicit quod credit totum articulum esse verum ; et fama publica talis erat in civitate Rothomagensi.

Super XXVII° articulo, dicit quod de depositis per eum fuit et est publica vox et fama. |

FRF. Ysambardus de Petra.

Religiosus et honestus vir, frater Ysambardus de Petra, presbyter, in theologia baccalarius, etatis LX annorum vel circa, ordinis Fratrum Predicatorum, juratus et examinatus die martis predicta,

Super I° articulo, dicit quod ipse loquens fuit presens in toto examine et processu dicte Johanne, cum fratre Johanne Magistri, subinquisitore, quodque articulus ipse continet veritatem.

Super II° articulo, dicit simpliciter ipsum articulum continere veritatem ; et fama erat, in hac civitate Rothomagensi, quod Anglici non erant ausi obsidere villam de Locoveris quamdiu viveret ipsa Johanna, et donec mortua esset.

Super III° articulo, dicit quod aliqui de assistentibus in processus deductione procedebant, videlicet episcopus Belvacensis, ex favore ; quidam veto, ut puta nonnulli doctores anglici, livore vindicte ; et alii doctores de Parisius, mercede conducti ; alii vero timore ducti, ut prefatus subinquisitor, et nonnulli alii de quibus non recolit. Et hoc fuit ad procurationem regis Anglie, cardinalis Vinctoniensis, comitis de Warvik et aliorum Anglicorum, qui solverunt expensas || ratione processus hujusmodi factas. Cetera contenta in articulo dicit loquens fore vera.

Super IV° articulo, dicit quod bone memorie dominus 222L 45-45 v°. Q² 348-350. D⁴ 119Johannes, tunc Abrincensis episcopus, quia recusavit dare opinionem suam in materia hujusmodi, fuit comminatus per magistrum Johannem Benedicite, | tunc promotorem cause ; et, ad id, magister Nicolaus de Houppevilla, quia noluit adesse processui nec suam opinionem dare, fuit in peiiculo exilii. Dicit ulterius quod, post primam predicationem in qua dicta Johanna revocaverat, ipse loquens et magister Johannes de Fonte, magister Guillelmus Vallée, ordinis Fratrum Predicatorum, et alii ex ordine judicum iverunt ad castrum, ad dandum consilium eidem Johanne quod semper perseveraret in bono proposito. Quod videntes Anglici, cum impetu et furia ejecerunt eos de Castro, cum gladiis et fustibus ; cujus occasione predictus magister Johannes621 de Fonte aufugit, et recessit ab hac civitate, nec inde rediit. Et ipsemet loquens perpessus est multas minas a comite de Warvik, ex eo quod ipse loquens antea dixerat dicte Johanne quod se submitteret concilio generali.

Super V° articulo, dicit quod dicta Johanna, interrogata an vellet se submittere domino nostro pape, respondit quod sic, dum tamen mitteretur et duceretur ad ipsum ; sed nolebat se submittere illis presentibus, saltem dicto episcopo Belvacensi, cum essent inimici ejus capitales ; et, cum ipse loquens persuaderet sibi quod se submitteret concilio generali tunc congregato, in quo aderant multi prelati et doctores de parte regis Francie, hoc audito, ipsa Johanna dixit quod eidem concilio se submittebat. Tunc episcopus Belvacensis aspere increpavit loquentem, dicendo : Taceatis, in nomine diaboli ! Quibus sic auditis, dominus Guillelmus Manchon, notarius dicte cause, quesivit ab ipso episcopo an scriberet hujusmodi submissionem ; qui quidem episcopus respondit quod non, et quod non erat necesse, dicta Johanna622 dicente | dicto episcopo : Ha ! vos bene scribitis que faciunt contra me, et non vultis scribere que faciunt pro me. Et credit quod non fuit scriptum ; unde subsecutum623 est in consilio illo magnum murmur.

223L 45 v°. Q² 350-351. D⁴ 121Super VI° articulo, deposuit immediate supra quicquid scit.

Super VII°, deponit prout supra deposuit.

Super VIII°, deponit, de certa scientia, prout cavetur in eodem articulo.

Super IX°, dicit quod dicta Johanna erat juvenis etatis XIX anno-||-rum vel quasi, habens tamen bonum intellectum, et bene prudenter respondebat ; sed non erat sufficiens respondere difficilibus interrogationibus que sibi fiebant.

Super X°, deponit, solum ex auditu a nonnullis dicentibus, quod aliqui in dissimulato habitu de nocte ibant ad carceres dicte Johanne, suadendo ei contenta in articulo. Si sit verum nescit.

Super XI°, dicit quod articulus continet veritatem, quamvis ad aliqua interrogatoria daret sufficiens responsum, prout constare potest per processum.

Super XII°, dicit quod aliquando examen dicte Johanne durabat per tres horas de mane ; et aliquando fiebat examen tam de mane, quam post prandium. Audivit etiam eam pluries conqueri quod fiebant sibi nimie questiones.

Super XIII° et XIV° articulis, dicit quod continent ipsi articuli veritatem, quia ab ipsa Johanna hec audivit loquens.

Super XV° et XVI° articulis, dicit quod nichil scit super hiis deponere, et se refert ad processum.

Super XVII°, dicit quod per magnum spatium pro-|-cessus, quando interrogabatur ipsa Johanna de submittendo se Ecclesie, ipsa intelligebat de illa congregatione judicum et assessorum tunc presentium et assistentium, donec per magistrum Petrum Mauricii fuit edocta quid esset ; et, postquam cognovit, semper se submisit pape, dummodo duceretur ad ipsum. Et624 credit quod premissa ignorantia de Ecclesia erat causa quare aliquando distulit se submittere Ecclesie.

Super XVIII° et XX°, nichil dicit [nisi] quod, judicio loquentis, dictus Manchon fideliter scripsit et retulit, et se refert processui.

224L 45 v°. Q² 351-352. D⁴ 121, 123Super XIX° articulo, dicit quod credit, ut predixit, quod sententia fuit magis lata contra eam livore vindicte quam zelo justitie.

Super XXI°, dicit quod satis observabant judices ordinem juris, judicio loquentis, sed de affectu eorum jam superius deposuit, videlicet quod livore vindicte procedebant.

Super XXII°, dicit quod in aliquibus partibus processus fuerunt eidem Johanne dati consiliarii. Quantum autem ad nullitatem sententie, supra deposuit ; et addit loquens quod in prima predicatione crede-||-bat ipse loquens, attento modo procedendi, quod cremaretur, quia differebat revocationem facere ; et fuerat adducta in quadriga usque ad cimiterium Sancti-Audoeni Rothomagensis.

Super XXIII° articulo, dicit contenta in eodem articulo fore vera.

Super XXIV° articulo, dicit quod scit quod non625 fuit lata aliqua sententia per judicem secularem, quia ibidem presens erat ; sed post predicationem, longa expectatione ibi facta, fuit per clericos regios ad sup-|-plicium ducta ; quam secuti sunt loquens et frater Martinus Ladvenu, usque ad626 finem.

Super XXV° articulo, dicit articulum in toto continere veritatem ; addens etiam quod episcopus Belvacensis, alter judicum, ea occasione flevit. Et subdit quod quidam Anglicus, vir armorum, qui mirabiliter eam odiebat, et qui juraverat quod fasciculum propria manu poneret in crematione dicte Johanne, et cum hoc fecisset et audivisset ipsam Johannam nomen Jhesu acclamantem in fine dierum suorum, effectus est totus attonitus, et quasi in extasi, ductusque fuit ad quamdam tabernam, prope Vetus Mercatum, ut, mediante potu, vires resumeret. Et, post prandium cum quodam fratre ordinis Fratrum Predicatorum, ipse Anglicus, audiente loquente, confessus est, per organum illius fratris, anglici, se graviter errasse, et quod penitebat de hoc quod fecerat contra dictam 225L 46. Q² 352-353. D⁴ 123, 125Johannam, ut prefertur, quam Johannam627 reputabat bonam mulierem ; nam, ut ei videbatur, viderat ipse Anglicus in emissione spiritus dicte Johanne quamdam columbam albam, exeuntem de flamma628. Dicit etiam quod lictor, post prandium, eadem die, venit ad conventum dictorum Fratrum Predicatorum, eidemque loquenti et fratri Martino Ladvenu dixit quod valde timebat quin esset dampnatus, quia combusserat unam sanctam mulierem. |

Super XXVI° articulo, dicit contenta in articulo esse629 vera. Et ulterius dicit quod credit principaliorem causam, quare fuit processus sic factus contra eam, [fuisse] ut infamarent regem Francie ; et tendebatur ad ilium finem judicio suo ; quodque magister Guillelmus Erardi satis hoc declaravit in uno passu, in predicta causa, ubi dixit in effectu : Sola Francia solebat olim carere monstris ; nunc vero ecce terribile monstrum, ut per unam mulierem scismaticam, hereticam et sortilegam, ille qui se dicit regem Francie, velit recuperare regnum suum. Cui [Guillelmo] Erardi ipsa Johanna respondit : O predicator, male dicitis || non loquamini de persona domini regis Karoli, quia bonus catholicus est, et in me non credidit.

Super XXVII°, dicit quod ea que deposuit sunt vera.

FRM. Andreas Marguerie.

Venerabilis et circumspectus vir, magister Andreas Marguerie, archidiaconus Parvi Caleti, in ecclesia Rothomagensi, etatis LXXVI630 annorum vel circa, juratus et examinatus dicta die, nona maii,

Super I° articulo, dicit quod Anglici armati odiebant eamdem Johannam, et mortem ejus sitiebant, ut credit.

Super II°, dicit quod credit quod plures erant qui querebant eam morti tradere, ne posset eis nocere.

Super III° articulo, dicit quod audivit ipsam Johannam 226L 46. Q² 353-355. D⁴ 125, 127fuisse captam prope Compiengne, in diocesi Belvacensi ; et fuit adducta ad hanc civitatem Rotho-|-magensem et detrusa in Castro Rothomagensi, [in] quo fuit deductus processus fidei contra eam per episcopum Belvacensem et subinquisitorem, ad procurationem Anglicorum ; sed si per impressionem, nescit.

Super IV° articulo, deponit quod audivit aliquos redargutos fuisse, quia non ita bene loquebantur ad intentionem Anglicorum, sicut volebant ; sed nescit aliquem propter hoc fuisse in periculo, quamvis audiverit magistrum Nicolaum de Houppevilla non dedisse opinionem suam.

Super V° articulo, dicit quod nescit deponere super ipso articulo, quia parum fuit in examine, neque super sequenti articulo.

Super VII° articulo, nichil scit.

Super VIII°, dicit quod non vidit eam in carcere ; sed credit quod custodita fuit per Anglicos, quia habebant custodiam castri in quo erat incarcerata dicta Johanna.

Super IX° articulo, dicit quod, judicio loquentis, ipsa Johanna erat in aliquibus responsis cauta.

Super X°, nichil scit.

Super XI°, dicit quod credit verisimiliter articulum continere veritatem.

Super XII° articulo, nichil scit631.

Super XIII° nichil scit.

Super XIV°, dicit quod credit potius contrarium, videlicet quod audivit quandoque ab eadem Johanna quod de quibusdam non || crederet, neque prelato suo, neque pape, neque cuicumque, quia hoc habebat a Deo. Et credit quod fuit una de causis quare processum est contra eam ad revocationem. |

Super XV° et XVI°, se refert ad processum.

Super XVII° articulo, nichil scit, nec super articulo sequenti.

Super XIX°, dicit quod prima pars articuli est vera ; sed de residuo articuli nichil scit.

Super XX°, dicit quod se refert ad jus.

227L 46 v°. Q² 355-356. D⁴ 127, 129Super XXI° et XXII° articulis, dicit quod nichil scit super eisdem.

Super XXIII°, dicit quod de hiis que sunt facti, nichil scit ; nec si fuerit injuste condampnata, nec si fuerit aliqua injustitia facta in deductione processus.

Super XXIV° articulo, dicit quod, licet fuerit in ultima predicatione, attamen non fuit presens in executione, pre pietate ipsius facti ; nec de residuo articuli aliquid scit, nisi quod plures de adstantibus, etiam dominus cardinalis de Lucemburgo, tunc episcopus Morinensis, fleverunt.

Super XXV° articulo, dicit quod nescit de devotione ejus ; sed satis apparebat turbata, quia dicebat : Rouen, Rouen, mourray je cy !

Super XXVI°, dicit quod satis credit quod aliqui Anglicorum, non valentes, procedebant ex odio et timore ; sed de notabilibus viris ecclesiasticis, non credit. Dicit insuper quod, cum quidam cappellanus cardinalis Anglie, presens in prima predicatione, dixisset episcopo Belvacensi quod nimis favebat eidem Johanne, respondit ipse episcopus : Vos mentimini, quia nollem alicui in tali causa favere. Et tunc fuit idem632 cappellanus per dictum cardinalem Anglie reprehensus, dicendo quod taceret.

Super XXVII°, dicit quod, de hiis que dixit, est publica vox et fama. |

FRM. Ricardus de Groucheto.

Venerabilis et discretus vir, magister Ricardus de Groucheto, presbyter, in artibus magister, et in theologia baccalarius formatus, canonicus ecclesie collegiate de Salceya, Ebroicensis diocesis, etatis LX annorum vel circa, testis productus, receptus et juratus, die martis predicta,

Super I° articulo, dicit quod credit ipsum articulum continere veritatem, ex factis et gestis ipsorum Anglicorum. ||

Super II° articulo, dicit quod continet veritatem, quodque fama erat quod Anglici timebant ipsam Johannam.

228L 46 v°. Q² 356-357. D⁴ 129Super III° articulo, dicit quod fuit adducta ad hanc civitatem Rothomagensem ; et vidit eam in Castro Rothomagensi, ubi fuit incarcerata ; sed de metu et timore judicum articulatis nescit deponere ; sed fama publica erat, in hac civitate Rothomagensi, quod Anglici faciebant fieri ex odio et iracundia.

Super IV° articulo, dicit quod videtur ei quod aliqui de adstantibus in processu erant voluntarii et favorabiles, alii coacti et inviti, et multi timidi, quorum quidam fugerunt, nolentes adesse processui ; et, inter ceteros, magister Nicolaus de Houppevilla fuit in magno periculo. Necnon magistri Johannes Pigache, et Petrus Minerii, ut633 audivit ab eis, et ipsemet loquens, qui cum eis manebat, metu et minis ac terroribus tradiderunt opiniones suas, et astiterunt processui, et fuerunt in proposito fugiendi ; dicitque audivisse pluries ab ore magistri Petri Mauricii quod, | cum post primam predicationem monuisset eam de stando in bono proposito, Anglici fuerunt male contenti, et fuit in magno periculo verberationis, ut dicebat.

Super V° et VI° articulis, dicit quod credit notarios fideliter scripsisse. Vidit tamen et audivit quod episcopus Belvacensis, quando notarii non faciebant sicut volebat, aspere increpabat eos ; eratque res ipsa valde violenta, ut asserit, ex hiis que vidit et audivit.

Super VII° articulo, dicit quod non percepit seu vidit quod aliquis se intromitteret de instruendo aut consulendo ipsam Johannam, nec vidit quod peteret aut fuerit sibi oblatum consilium ; putat tamen quod ab initio processus petiit consilium ; sed ex certitudine nescit. Dicit preterea quod nescit si aliquis fuerit in periculo mortis occasione eam defendendi ; sed bene scit quod, dum alia interrogatoria difficilia fiebant eidem Johanne, et aliqui ipsam dirigere volebant, dure et rigide reprehendebantur, et de favore notabantur, quandoque per dictum episcopum Belvacensem, et quandoque per magistrum Johannem Beaupère, qui dicebat dirigentibus eam 229L 46 v°-47. Q² 357-358. D⁴ 129, 131quod dimitterent eam loqui, et quod commissus erat ad eam interrogandum.

Super VIII° articulo, dicit quod bene scit quod dicta Johanna erat in carceribus, in dicto Castro Rothomagensi, quodque custodiebatur, ducebatur et reducebatur per Anglicos ; sed de compedibus aut || catenis nichil scit, quamvis audiverit semper teneri quod bene aspere et districte tenebatur.

Super IX°, credit ipsam fuisse etatis articulate ; respondebat tamen prudenter, multum substantiali-|-ter, audivitque ab ore domini tunc abbatis Fiscampnensis quod unus magnus clericus bene defecisset respondere interrogationibus difficilibus sibi factis ; scit tamen quod ignara juris et ritus judiciorum erat.

Super X°, dicit quod nichil scit.

Super XI° et XII° articulis, dicit quod vidit eam interrogari difficilibus, involutis et captiosis interrogationibus, ut caperetur in sermone, prout sibi videtur, et ut distraheretur a proposito suo ; et, hoc non obstante, secundum fragilitatem muliebrem, bene respondebat ; et aliquando advertebat, designando diem in qua, super aliquibus iterum interrogatis, alias responderat.

Super XIII°, dicit quod audivit pluries in judicio, ab ore ipsius Johanne, contenta in articulo.

Super XIV° articulo, dicit se vidisse et audivisse in judicio quod, cum ipsa Johanna interrogaretur an vellet se submittere episcopo Belvacensi et aliquibus de adstantibus, tunc nominatis, ipsa Johanna tunc634 respondebat quod non, quodque se submittebat pape et Ecclesie catholice, petendo quod duceretur ad papam. Et cum sibi diceretur quod processus suus mitteretur ad papam ut ipsum judicaret, respondebat quod nolebat sic fieri, quia nesciebat quid per eos in processu poneretur ; sed volebat ibi duci et per papam interrogari.

Super XV° et XVI° articulis, dicit quod nescit si fuerit positum vel scriptum in processu quod se non submitteret Ecclesie, nec vidit prohiberi ; sed scit quod, in presentia 230L 47. Q² 358-360. D⁴ 131, 133loquentis, ipsa Johanna semper se submisit judicio pape et Ecclesie.

Super XVII° articulo, dicit quod aliud nescit quam635 supra deposuit. |

Super XVIII° articulo, dicit quod notarius scribebat processum in gallico, et, quando erat dubium super scriptura, ei repetebatur. De translatione veto, nichil scit.

Super XIX°, dicit articulum esse verum quoad jus. Quantum. veto ad factum, dicit quod ipse, et prenominati Pigache et Minier, tradiderunt opinionem suam in scriptis, secundum conscientiam suam ; que non fuit episcopo et assessoribus grata, dicendo : Est hoc quod fecistis ? ||

Super XX°, dicit quod credit notarios bene et fideliter scripsisse.

Super XXI° articulo, dicit quod dicta sententia semper visa fuit eidem loquenti injusta, nec scivit unde sumpserunt titulos et causas eam condempnandi. De aliis in articulo contentis, se refert ad jus.

Super XXII°, dicit quod semper636 per se ipsam respondebat, nec vidit quod haberet aliquem defensorem. De residuo supra deposuit.

Super XXIII° articulo, dicit quod de contentis in articulo erat vox publica in hac civitate Rothomagensi.

Super XXIV° articulo, dicit quod non habet notitiam, nec unquam audivit dici quod fuerit aliqua sententia per judicem secularem lata contra dictam Johannam, quia presens non fuit ; sed vox publica et rumor erat quod violenter et injuste fuit tradita supplicio.

Super XXV°, dicit quod non fuit presens ; sed fama publica ita erat, prout articulus continet.

Super XXVI° articulo, dicit quod, pro causis con-|-tentis in articulo, credit ipsam Johannam fuisse morti traditam ; si tamen tendebant ad infamandum dominum nostrum regem, nescit ; sed bene credit quod in contemptum ejus, attente modo procedendi et modo judicii, fuit morti tradita.

231L 47-47 v°. Q² 360-361. D⁴ 133, 135Super XXVII°, dicit quod ea que sunt supra deposita per eum, sunt vera.

FRF. Petrus Migecii.

Venerabilis et religiosus vir frater Petrus Migecii, sacre theologie professor, prior prioratus de Longavilla Guiffardi, Rothomagensis diocesis, etatis LXX annorum vel circa637, juratus et examinatus dicta die martis,

Super I° articulo, dicit quod credit articulum veritatem continere, ex effectibus qui sunt secuti.

Super II° articulo, dicit quod audivit a quodam milite anglico defuncto, quod Anglici plus timebant ipsam Johannam quam centum armatos.

Super III° articulo, dicit quod audivit quod gentes domini de Lucemburgo ceperunt dictam Johannam prope Compendium, in diocesi Belvacensi, et audivit quod fuit requisita per Anglicos ; et fuit electus638 episcopus Belvacensis ad faciendum processum contra eam, quia fuerat capta in diocesi sua. Et scit quod fuit adducta ad hanc civi||tatem Rothomagensem, et detenta in Castro, in carceribus ; et credit impressionem et metum de quibus articulo fit mentio, quamvis de certo nesciat.

Super IV° articulo, dicit quod apparenter poterat estimare quod per impressionem et metum Anglico-|-rum fuit processum contra dictam Johannam, quia fuit semper detenta sub dominio et custodia Anglicorum, nec permiserunt ipsam detineri in carceribus ecclesiasticis. Et subdit quod, finito primo sermone facto apud Sanctum Audoenum, cum monita fuisset dicta Johanna de revocando, et ipsa differret, fuit dictum per unum ecclesiasticum anglicum episcopo Belvacensi, quod ipse erat fautor ipsius Johanne ; cui dictus episcopus respondit : Vos mentimini. Ego debeo, ex professione mea, querere salutem anime et corporis ipsius Johanne. Et ipsemet loquens fuit delatus apud dominum cardinalem 231L 47 v°. Q² 361-362. D⁴ 135, 137Anglie quod erat fautor ipsius Johanne ; de quo se excusavit loquens erga dictum cardinalem, timens periculum corporis.

Super V° et VI° articulis, dicit quod credit quod notarii veraces erant, et quod fideliter scripserunt.

Super VII°, dicit quod nescit utrum ipsa Johanna petierit consilium ; sed credit quod nullus fuisset ausus sibi dare consilium aut defensionem, nisi fuisset sibi concessum.

Super VIII°, credit articulum continere veritatem, dempto quod non vidit eam in compedibus aut ferreis.

Super IX°, dicit quod credit ipsam Johannam fuisse etatis XX annorum. Et credit, quod erat adeo simplex quod credebat quod Anglici non tendebant ad cjus mortem, et quod sperabat eripi mediante pecunia. Vidit tamen eam catholice et prudenter respondentem de pertinentibus ad fidem, preterquam in visionibus quas dicebat se habere, in quibus nimis persistebat, judicio loquentis.

Super X° articulo, dicit quod de articulo nichil scit. Interrogatus si sciverit aliquos alios missos fuisse ad | eam de nocte, dicit se audivisse quod unus homo quandoque ivit ad eam de nocte, in habitu captivi, ut dicit[ur], fingendo quod esset captivus de partibus639 regis Francie ; et persuadebat eidem Johanne quod persisteret in assertionibus suis, et quod Anglici non auderent inferre sibi aliquod malum.

Super XI°, dicit quod non percepit contenta in articulo.

Super XII°, similiter dicit quod non credit contenta in articulo, neque vidit. ||

Super XIII° et XIV° articulis, dicit quod credit articulos esse veros, et contenta in eisdem audivisse ab ore dicte Johanne.

Super XV° et XVI° articulis, dicit quod se refert ad notarios et processum.

Super XVII° articulo, dicit quod bene credit quod ipsa Johanna ad plenum non intelligebat quid esset Ecclesia, nec recordatur ipsam Johannam recusasse se submittere Ecclesie. 233L 47 v°-48. Q² 362-363. D⁴ 137Super XVIII°, se refert ad notarios.

Super XIX° articulo, dicit quod articulus juris est, et se refert ad jus ; sed, ad ea que sunt facti, credit aliquos non fuisse ex toto liberos, et aliquos voluntarios.

Super XX°, credit notarios fuisse fideles et fideliter scripsisse. Aliud nescit.

Super XXI°, dicit quod, attento odio Anglicorum, merito potest processus dici injustus, et per consequens sententia injusta.

Super XXII° articulo, dicit quod credit articulum esse verum, dempto quod nescit si fuerit sibi denegatum consilium. |

Super XXIII° articulo, dicit quod, si ipsa fuisset in sua libertate, credit quod ipsa fuisset ita bona catholica sicut una alia bona catholica. Et audivit quod ipsa perceperat Corpus Christi, ad ipsius Johanne instantiam, ut audivit. De residuo articuli, nichil scit ulterius deponere, nisi quod fuit adjudicata relapsa, et derelicta justitie seculari, et deinde combusta.

Super XXIV° articulo, dicit quod nescit aliquam sententiam judicis secularis fuisse latam ; sed fuit ducta ad supplicium cum magna furia per armatos Anglicos.

Super XXV° articulo, dicit ipsum articulum continere veritatem, prout audivit, ipsa derelicta per Ecclesiam ; et tunc ipsa cepit lamentari et acclamare Jhesum ; et tunc recessit loquens, motus tanta compassione quod executionem ipsius Johanne videre non potuit.

Super XXVI° articulo, dicit quod credit ipsum articulum continere veritatem.

Super XXVII° articulo, dicit quod de premissis per eum depositis, fuit et est publica vox et fama in civitate Rothomagensi.

FRF. Martinus Ladvenu.

Religiosus et honestus vir, frater Martinus Ladvenu, presbyter, ordinis Fratrum Predicatorum, qui in pluribus 234L 48. Q² 363-365. D⁴ 137, 139conventibus fuit lector || theologie, etatis LII annorum vel circa, testis productus, receptus, juratus640 et examinatus dicta die martis, nona mensis maii,

Super I° articulo, dicit quod fuit presens in majori parte processus dicte Johanne, cum fratre Johanne | Magistri, tunc subinquisitore, et credit ipsum primum articulum esse verum.

Super II° articulo, credit etiam ipsum articulum veritatem continere.

Super III° articulo, dicit quod bene scit quod fuit dicta Johanna adducta ad hanc civitatem Rothomagensem et in carceribus castri Rothomagensis detrusa ; quodque fuit processus factus et deductus in causa fidei contra eamdem Johannam, ad procurationem et expensis Anglicorum ; de metu vero et impressione de quibus in eodem articulo mentionatur, nichil scit.

Super IV° articulo, dicit quod vidit magistrum Nicolaum de Houppevilla ad carceres regios duci, eo quod nolebat assistere processui. Residuum articuli nescit pro certo, quamvis credat quod pars assistentium in processu timebat, et alia favebat.

Super V° et VI° articulis, se refert notariis ; tamen credit quod fideliter scripserunt ea que viderunt et audiverunt.

Super VII° articulo, dicit quod bene scit quod dicta Johanna nullum habuit directorem, consiliarium aut defensorem usque circa finem processus, et quod nullus ausus fuisset se ingerere ad eam consulendum, dirigendum aut defendendum, propter metum Anglicorum ; audivitque dici quod aliqui qui iverunt ad castrum, ex ordinatione judicum, ad consulendum et dirigendum eamdem Johannam, fuerant dure repulsi et comminati.

Super VIII°, dicit articulum continere verum, in forma.

Super IX°, quoad etatem, concordat cum articulo ; de simplicitate vero dicit quod erat valde ignorans et | vix sciebat Pater noster, quamvis audierit eam quandoque fideliter et prudenter respondentem.

235L 48-48 v°. Q² 365-366. D⁴ 139, 141Super X° articulo, dicit quod de se nescit deponere. Interrogatus utrum sciverit vel audiverit quod aliquis accesserit ad eam occulte, de nocte, deponit quod, ex ore ejusdem Johanne audivit quod quidam magnus dominus Anglicus introivit carcerem dicte Johanne, et temptavit eam vi opprimere ; et hec erat causa, ut asserebat, quare resumpserat habitum virilem.

Super XI° articulo, dicit quod fiebant eidem Johanne difficiles interrogationes, que non competebant tali et ita641 simplici mulieri ; sed de intentione interrogantium nescit deponere. ||

Super XII° articulo, dicit quod satis scit quod multum eam vexabant in interrogationibus, durabantque interrogationes per très horas vel eo circa ; et fiebant ante prandium et post. De intentione vero interrogantium, et ad quem finem eam sic interrogarent, ignorat.

Super XIII° articulo, dicit quod non recordatur se audivisse in judicio, sed bene audivit, extra judicium, ab eadem Johanna, contenta in eodem articulo, vel consimilia.

Super XIV° articulo, dicit quod sepe ab ore dicte Johanne audivit quod se submittebat Summo Pontifici, et quod duceretur ad eum.

Super XV° et XVI° articulis, dicit quod nichil scit, et se refert ad processum.

Super XVII°, dicit quod nichil scit.

Super XVIII°, dicit quod bene scit quod fuit processus receptus et conscriptus in gallico. De translatione vero processus nichil scit. |

Super XIX° articulo, dicit quod de hiis que sunt juris se refert ad jus ; et, quoad ea que sunt facti, se refert ad ea que supra deposuit.

Super XX°, dicit quod se refert notariis.

Super XXI° se refert ad jus.

Super XXII°, de nullitate processus et sententie, se refert ad jus. Bene scit tamen quod non habuit defensores aut consiliarios, quamvis petierit.

Super XXIII° articulo, dicit quod constabat judicibus quod se submiserat determinationi Ecclesie, et quod fidelis 236L 48 v°. Q² 366-367. D⁴ 141, 143et catholica atque penitens erat, quodque, ex licentia et ordinatione judicum, Corpus Christi eidem Johanne ministravit loquens. Dicit ulterius quod fuit derelicta, tanquam relapsa, judici seculari ; et credit quod, si tenuisset partem Anglicorum, non fuisset sic contra eam processum.

Super XXIV°, dicit quod certus est quod, postquam fuit derelicta ah Ecclesia, fuit capta per Anglicos armatos, ibi in magno numero existentes, et absque quacumque sententia judicis secularis, quamvis ballivus Rothomagensis et Consilium curie secularis assisterent ibidem ; et hoc scit quia semper fuit cum eadem Johanna, a loco castri usque ad exitum spiritus ; et ministraverat loquens, ex ordinatione judicum, eidem Johanne sacramenta poenitentie et eucharistie.

Super XXV° articulo, dicit articulum continere veritatem, quia vidit et audivit contenta in eodem ; quodque tortor seu lictor, ipso || loquente presente, perhibuit testimonium quod tyrannice ipsa passa fuerat mortem.

Super XXVI° articulo, dicit quod credit ita esse | sicut articulus continet. Et addit loquens interrogatus, quod magister Guillelmus Erard, in sermone quem fecit in cimiterio Sancti Audoeni Rothomagensis, exclamando in quodam passu, dixit in effectu talia verba : O domus Francie ! semper caruisti monstris usque nunc ; sed modo, adherendo isti mulieri sortilège, heretice et superstitiose, infamata es !

Super XXVII° articulo, dicit deposita per eum esse vera et notoria in hac civitate Rothomagensi, et alibi.

FRD. Johannes Fabri.

Reverendus in Christo pater et dominus, dominus Johannes, episcopus Dimitriensis, ordinis Sancti Augustini, conventus Rothomagensis, sacre theologie professor, juratus et examinatus die martis, nona mensis predicti,

Super I° articulo, dicit quod credit et ymaginatur quod Anglici non multum diligebant ipsam Johannam, et quod, si ipsa fuisset de parte Anglie, non tantam diligentiam fecissent neque ita rigide processissent.

237L 48 v°-49. Q² 367-369. D⁴ 143, 145Super II° articulo, dicit quod imaginatur quod procedebant contra eam quia timebant eam.

Super III° articulo, dicit quod de metu et impressione, nichil scit ; sed cetera in articulo bene novit ; et credit processum fuisse factum ad procurationem et expensis Anglicorum.

Super IV° articulo, dicit quod nichil scit, nisi quod, cum fieret eidem Johanne questio an ipsa esset in gratia Dei, ipse loquens presens dixit quod non erat questio conveniens tali mulieri. Tunc episcopus Bel-|-vacensis dixit loquenti :Melius fuisset vobis, si tacuissetis.

Super V° et VI° articulis, dicit quod se refert ad notarios.

Super VII° articulo, dicit quod non fuit semper in examine ; sed quamdiu ibi fuit, non vidit quod haberet consilium, neque petierit.

Super VIII°, dicit quod ipsa Johanna erat in carceribus642, in Castro Rothomagensi. De residuo articuli nichil scit.

Super IX° articulo, dicit quod dicta Johanna erat etatis articulate, et multum prudenter ad interrogatoria respondit, demptis revelatis, adeo643 quod per spatium trium hebdomadum credebat eam inspiratam. ||

Super X° articulo, nihil scit.

Super XI°, dicit quod in aliquibus valde profunde querebant, de quibus competenter se expediebat ; et aliquando interrumpebant interrogatoria, transeundo de uno ad aliud, ad experiendum an ipsa mutaret propositum.

Super XII°, dicit quod faciebant longas examinationes, que communiter durabant per duas aut tres horas, ita quod doctores assistentes inde erant multum fatigati ; sed utrum ad finem articulatum, nescit.

Super XIII°, dicit quod non recordatur ipsam Johannam dixisse verba in articulo contenta ; sed bene recordatur ipsam dixisse quod ipsa nollet aliquid dicere aut facere quod esset contra Deum.

Super XIV°, non recordatur ; ymo audivit ut supra immediate.

Super XV° et XVI°, nescit, neque unquam audivit | quod 238L 49. Q² 369-370. D⁴ 145, 147recusaret se submittere Ecclesie644 ; saltem non recordatur.

Super XVII° articulo, non recordatur.

Super XVIII° articulo, nichil scit de translatione, neque recordatur an in latino vel in gallico fuerit receptus.

Super XIX°, dicit quod non percepit coactionem ; et nichil aliud scit.

Super XX°, se refert ad notarios.

Super XXI°, se refert ad judices.

Super XXII° articulo, dicit quod supra deposuit quicquid inde scit, et de nullitate sententie se refert ad jus.

Super XXIII° articulo, dicit quod, a primo sermone facto in Sancto Audoeno, non fuit vocatus ad processum.

Super XXIV°, dicit quod fuit in sermone ultimo, in quo ipsa rogavit omnes sacerdotes ut unusquisque eorum daret sibi unam missam ; sed quid postmodum factum est, non vidit, quia recessit.

Super XXV°, dicit quod multum645 catholicam finem habuit, et quod judices et plures alios lacrimari commovit, pre nimia pietate.

Super XXVI°, dicit ut supra, de timore et odio ; sed si tendebant ad infamandum regem Francie646, nescit ; quamvis estimet quod in majori [parte] libenter displicuissent sibi.

Super XXVII° articulo, dicit quod de illis que dixit fuit vox communis et fama. | ||

FRD. Thomas Marie.

Venerabilis et religiosus vir dompnus Thomas Marie, presbyter, in theologia baccalarius, prior prioratus Sancti Michaelis prope Rothomagum, ordinis Sancti Benedicti, etatis LXII annorum vel circa, testis productus, receptus, juratus et examinatus die predicta,

Super I° articulo, dicit quod videtur eidem loquenti articulum ipsum verum esse.

Super II°, dicit quod, quia mirabilia fecerat ipsa Johanna in bello et quia ipsi Anglici sunt communiter superstitiosi, estimabant de ea aliquid fatale esse ; ideo, ut credit qui loquitur, in omnibus consiliis et aliis desiderabant ejus mortem.

239L 49-49 v°. Q² 370-371. D⁴ 147, 149Interrogatus quomodo scit quod Anglici sunt superstitiosi, dicit quod communis fama hoc tenet, et est vulgare proverbium.

Super III° articulo, dicit quod ipsa Johanna fuit ad hanc civitatem Rothomagensem adducta, et incarcerata in Castro Rothomagensi, quodque fuit factus processus contra eam in materia fidei, ad requestam et propriis expensis, ut credit, Anglicorum. De metu et impressione, dicit quod aliqui timore et alii favore interfuerunt in processu.

Item requisitus super IV° articulo, dixit quod non credit contenta in articulo, maxime quoad timorem et minas, sed magis in favorem, maxime quia aliqui, ut credit et dici audivit, receperunt munera. Dicit tamen quod magister Nicolaus de Houppevilla ista occasione fuit positus in carceribus, et expulsus a processu, | quia aspere locutus fuerat de materia ipsius Johanne episcopo Belvacensi.

Super V° articulo, dicit quod credit notarios veraciter et fideliter scripsisse, quamvis forsan, ut intellexit, quandoque sollicitarentur alio modo scribere.

Super VI° articulo, dicit quod credit ut supra immediate.

Super VII° articulo, dicit quod audivit dici quod sibi fuit oblatum consilium ; nec audivit quod quisquam fuerit in periculo mortis aut alias, pro dando sibi consilium.

Super VIII°, dicit quod audivit a quodam ferrario quod fecerat quamdam gabeam ferream, pro tenendo ipsam Johannam stantem incarceratam647. ||

Interrogatus utrum fuerit posita in ea, dicit se credere quod sic. De custodibus nichil scit.

Super IX°, dicit quod erat etatis XVIII annorum, judicio loquentis. Quantum ad simplicitatem et ignorantiam, dicit audivisse a quodam qui fuerat in processu et aliis, quod ipsa ita sapienter ad quesita respondebat, sicut fecisset unus optimus clericus.

Super X° articulo, dicit quod nichil scit ; audivit tamen [quod], post primam predicationem, cum fuisset iterum posita in carceribus castri, fuerunt facte sibi tot vexationes de eam opprimendo, quod habuit dicere quod mallet potius mori quam amplius stare cum ipsis Anglicis.

240L 49 v°. Q² 371-373. D⁴ 149, 151Super XI° articulo, dicit quod audivit illa que continentur in articulo, quamvis non fuit presens in processu ; et bene credit quod tendebant interrogatores ad ilium finem articulatum. |

Super XII° articulo, dicit quod credit quod faciebant ei quam pejus poterant.

Super XIII° articulo, dicit quod audivit dici contenta648 in articulo a multis ; et nichil aliud scit.

Super XIV°, dicit prout supra immediate.

Super XV° et XVI° articulis, dicit quod nichil scit.

Super XVII° articulo, dicit quod nichil scit.

Super XVIII° et XX°, dicit quod nichil scit.

Super XIX°, dicit quod, ubi non est liberum arbitrium, nec processus nec sententia valent ; sed, si in hujusmodi processu fuerit libertas judicibus et assessoribus, nescit aliud quam [quod] supra deposuit.

Super XXI° articulo, dicit quod se refert ad jus.

Super XXII°, dicit quod nichil scit, quia non fuit in processu.

Super XXIII°, dicit quod bene649 credit, et ita erat fama publica, quod dicta Johanna erat bona catholica, et quod fuit combusta. Residuum articuli non vidit.

Super XXIV° articulo, dicit quod nichil scit.

Super XXV°, dicit quod audivit contenta in articulo, et credit ita esse, et audivit a multis quod visum fuit nomen Jhesus inscriptum in flamma ignis in quo fuit combusta.

Super XXVI°, dicit quod bene credit quod, si Anglici habuissent unam talem mulierem, multum honorassent et non sic tractassent eam.

Super XXVII° articulo, dicit quod ea que deposuit vera sunt, et notoria in hac civitate Rothomagensi. ||

FRD. Johannes Riquier.

Dominas Johannes Riquier, presbyter, curatus | ecclesie 241L 49 v°-50. Q² 373-374. D⁴ 151parochialis de Heudicurte, etatis XL annorum vel circa, juratus et examinatus dicta die martis, nona maii,

Super I° articulo, credit articulum continere veritatem.

Super II°, dicit quod similiter credit ipsum articulum esse verum in forma ; et addit quod dicebatur communiter quod Anglici non audebant ponere obsidionem in Locoveris, donec mortua esset.

Super III° articulo, dicit quod fuit conducta650 ad hanc civitatem Rothomagensem et posita in carceribus castri Rothomagensis, et factus processus contra eam ; et credit quod ad procurationem et expensis Anglicorum fuerit factus processus hujusmodi ; sed de metu et impressione nichil scit.

Super IV° articulo, dicit quod fama communis erat quod multi eorum qui faciebant processum, libenter abstinuissent, et plus timore quam alias processui aderant651 ; et ita credit.

Super V° et VI° articulis, nichil scit, quia non fuit presens in processu.

Super VII° articulo, dicit quod non recolit contentum in articulo fuisse factum.

Super VIII° articulo, dicit quod non vidit eam in carceribus, sed dicebatur quod nullus audebat loqui cum ea, et quod erat ferrata, et quod Anglici eam custodiebant.

Super IX° articulo, dicit quod audivit quod ipsa ita prudenter respondebat quod, si aliqui de doctoribus fuissent ita interrogati, vix ita bene respondissent. |

Super X° articulo, dicit quod non recolit audivisse contenta in articulo, neque aliquid scit.

Super XI°, dicit quod non fuit in processu, sed audivit ex fama quod interrogabatur multis difficilibus questionibus, et quod, quando nesciebat respondere, petebat dilationem in crastinum.

Super XII°, dicit quod processus fuit valde prolixus, ita quod, prout audivit ab aliquibus, illi qui processum faciebant increpabantur ab Anglicis, quod non citius terminabant negotium.

Super XIII° et XIV° articulis, dicit quod communis fama 242L 50. Q² 374-375. D⁴ 151, 153tenebat dictam Johannam affirmasse et obtestatam fuisse, sicut in articulo continetur. ||

Super XV° et XVI° articulis, dicit quod nihil scit de contentis in eisdem652.

Super XVII°, nichil scit.

Super XVIII° et XX°, se refert ad notarios et processum.

Super XIX°, dicit, in conscientia sua, quod majors pars eorum qui procedebant, si habuissent libertatem et non timuissent furorem Anglicorum, non ita processissent.

Super XXI° et XXII°, nichil scit.

Super XXIII°, dicit quod, judicio loquentis, ex fine dicte Johanne, ipsa Johanna erat fidelis et catholica ; et audivit quod petiit suscipere Corpus Christi, et credit quod fuit sibi traditum ; et scit quod fuit cremata.

Super XXIV° articulo, dicit quod, predicatione ultima facta, fuit derelicta a viris ecclesiasticis, et | statim vidit quod clientes et Anglici armati eam receperunt, ac directe ad locum supplicii duxerunt ; neque vidit quod aliqua sententia fuit lata a judice seculari.

Super XXV° articulo, dicit quod articulus continet veritatem, prout vidit et audivit. Item dicit quod ipse loquens audivit quod magister Johannes Ad Ensem, tunc canonicus Rothomagensis, presens in executione dicte Johanne, mirabiliter lacrimando, dixit in presentia loquentis et aliorum prope eum existentium : Vellem quod anima mea esset ubi credo animam istius mulieris esse.

Super XXVI°, de impressionibus, supra deposuit, et credit quod Anglici processerunt ex causis in articulo contentis, et ad illos fines.

Super XXVII° articulo, dicit quod fama erat et est, in hac civitate Rothomagensi, de hiis que ipse supra deposuit.

FRM. Johannes Fave.

Providus vir, magister Johannes Fave, in artibus magister et in legibus licentiatus, Rothomagi commorans, magister 243L 50-50 v°. Q² 375-377. D⁴ 153, 155requestarum domini nostri regis, etatis XLV annorum vel circa, juratus et examinatus dicta die,

Super I° articulo, dicit quod credit et estimat articulum verum esse.

Super II° articulo, dicit quod satis percepit quod Anglici timebant eamdem Johannam, et, ut audivit, multum timebant evasionem dicte Johanne. | ||

Super III° articulo, dicit se scire quod fuit adducta ad hanc civitatem Rothomagensem et detrusa in carcere, in Castro Rothomagensi ; et fama erat quod processum fuit contra eam in materia fidei, et quod Anglici, ut audivit dici et credit, procuraverunt processum653 et stipendia doctoribus et aliis ad processum vocatis solverunt. De metu et impressione dicit quod, post primam predicationem, cum reduceretur ad carceres, in Castro Rothomagensi, mangones illudebant eidem Johanne, et permittebant Anglici, magistri eorum ; quodque principaliores Anglicorum, ut audivit, multum indignabantur contra episcopum Belvacensem, doctores et alios assistentes in processu, ex eo quod non fuerat convicta et condempnata, ac supplicio tradita ; quodque etiam audivit dici quod aliqui Anglici, ex indignatione predicta, contra episcopum et doctores predictos de Castro revertentes levaverunt gladios ad eos percutiendum, quamvis non percusserint, dicentes quod rex male expenderat pecunias suas erga eos. Preterea dicit se audivisse ab aliquibus referri quod, cum comes de Warvik, post dictam primam predicationem, conquereretur dictis episcopo et doctoribus, dicendo quod rex male stabat, ex eo quod dicta Johanna sic654 evadebat, ad quod unus eorum respondit : Domine, non curetis ; bene rehabebimus655 eam.

Super IV° articulo, dicit quod nichil scit.

Super V°, dicit se audivisse dici quod Anglici fuerunt male contenti de domino Guillelmo Manchon, notario dicte cause, et habuerunt eum suspectum et favorabilem pro ipsa Johanna, ex eo quod non libenter veniebat nec se gerebat ad nutum eorum. |

Super VI° et VII° articulis, nichil scit.

244L 50 v°. Q² 377-378. D⁴ 155, 157Super VIII°, dicit quod credit articulum esse verum, quodque audivit dici quod sepe mutabantur custodes dicte Johanne.

Super IX°, X°, XI°, XII°, XIII°, XIV°, XV°, XVI°, XVII°, XVIII°, XIX°, XX°, XXI° et XXII° articulis, nichil scit.

Super XXIII°, dicit quod credit quod ipsa Johanna erat simplex, bona et fidelis catholica ; viditque eam derelinqui per Ecclesiam, et tandem per tortorem et alios duci ad locum supplicii, ut cremaretur.

Super XXIV° articulo, dicit quod non percepit quod fuerit aliqua sententia seu condempnatio lata per judicem secularem ; sed directe ducta fuit ad supplicium.

Super XXV°, dicit quod quasi omnes de natione ista vidit fientes et lacrimantes ; audivitque loquens, ex ore proprio dicte Johanne, ipsam Johannam inter flammas acclamantem nomen Jhesus. ||

Super XXVI°, credit articulum in forma.

Super ultimo, credit omnia per eum deposita esse vera et notoria. Collatio fit per nos, superius nominatos notarios, qui depositiones et attestationes testium prenominatorum in scriptis fideliter redegimus, testibus signis nostris manualibus, in fidem et testimonium656 omnium et singulorum premissorum, hic appositis. Anno Domini M°CCCC°L°II°, die mercurii, decima mensis maii.

Sic signatum : Socius et Dauvergne. | ||

Notes

1. [523]

   L : 2 mots omis.

2. [524]

   L : omis.

3. [525]

   Q restitue : inordinato.

4. [526]

   D : eam.

5. [527]

   L : quibus.

6. [528]

   Q restitue : permisit.

7. [529]

   L : assumere.

8. [530]

   L : mot omis.

9. [531]

   L : justissime.

10. [532]

    D : vox et fama.

11. [533]

    L : mot omis.

12. [534]

    L : Guillermum.

13. [535]

    L Q : mot omis.

14. [536]

    Q : mot omis.

15. [537]

    L : alia.

16. [538]

    Q D : videbat.

17. [539]

    L : admitti.

18. [540]

    L : mot omis.

19. [541]

    D : [a] dictis.

20. [542]

    L : in.

21. [543]

    Q : mot omis.

22. [544]

    Q : 2 mots omis.

23. [545]

    Q : ipse.

24. [546]

    Q : ipsemet.

25. [547]

    L : clamabat.

26. [548]

    L : genera.

27. [549]

    D add. : ipsa.

28. [550]

    L : se reffert ad jus.

29. [551]

    L : esse verum.

30. [552]

    L : mot omis.

31. [553]

    Abréviation fautive des mss ; Q : eotam ; L : eotm ; D : eo tam.

32. [554]

    Q : esse verum.

33. [555]

    L : in.

34. [556]

    Q D : et.

35. [557]

    Formule ut supra, p. 180.

36. [558]

    L D : Gouvis.

37. [559]

    D : aliis.

38. [560]

    D Q : numérotent les articles.

39. [561]

    D rétablit : [assessores].

40. [562]

    Les mss : penas.

41. [563]

    Q : nolebant.

42. [564]

    Q D : mot omis.

43. [565]

    L : ea.

44. [566]

    Q : mot omis.

45. [567]

    L : mot omis.

46. [568]

    D : 2 mots en note.

47. [569]

    Q : 2 mots omis.

48. [570]

    L D Q : umquam.

49. [571]

    L : partes.

50. [572]

    L : talis.

51. [573]

    L D : aut alta.

52. [574]

    L : et sic fuit et est verum.

53. [575]

    Q : 2 mots omis.

54. [576]

    Q D : contenu des articles classé 6-4-5.

55. [577]

    L : 2 mots omis.

56. [578]

    L : perceptione.

57. [579]

    Q D : mot omis.

58. [580]

    L Q D : inclusa.

59. [581]

    D : mot omis.

60. [582]

    N : quinquaginta novem.

61. [583]

    L : fecit.

62. [584]

    L : ipso.

63. [585]

    L : inquisitoris.

64. [586]

    Q D : depulsus.

65. [587]

    L : article omis.

66. [588]

    L : Christi.

67. [589]

    Tous les mss : cum mane.

68. [590]

    L : mot omis.

69. [591]

    Q D : die. L et lat. 5970 : nocte.

70. [592]

    L : 2 mots omis.

71. [593]

    Tous les mss : nisi.

72. [594]

    L : 10 mots omis.

73. [595]

    L : a quibusdam.

74. [596]

    L D : mandatum pro loquente.

75. [597]

    D add. : et quod deliberaretur per ecclesiam.

76. [598]

    L : 2 mots omis.

77. [599]

    L : dicit quod credit.

78. [600]

    L : 2 mots omis.

79. [601]

    L : inquisivisset.

80. [602]

    L : omis.

81. [603]

    L : in.

82. [604]

    L : 2 mots omis.

83. [605]

    L : facta.

84. [606]

    L : 2 mots omis.

85. [607]

    L : 2 mots omis.

86. [608]

    L : mot omis.

87. [609]

    Tous les mss. : Pictaven.

88. [610]

    L : esse.

89. [611]

    L : ductus.

90. [612]

    L : mot omis.

91. [613]

    Q : discrimen.

92. [614]

    Q restitue : interdum.

93. [615]

    L : 5 mots omis.

94. [616]

    L : 2 mots omis.

95. [617]

    Q : mot omis.

96. [618]

    Q : per quem.

97. [619]

    L : article omis.

98. [620]

    Q D : audivit quod nulla.

99. [621]

    L : Guillermus.

100. [622]

     L : 2 mots omis.

101. [623]

     L : subinquisitum.

102. [624]

     L : 10 mots omis.

103. [625]

     L : bene.

104. [626]

     Q D : in.

105. [627]

     Q : mot omis.

106. [628]

     Q D n : Francia.

107. [629]

     Q : fore.

108. [630]

     N D : LX.

109. [631]

     Q : Super XII° et XIII° articulis.

110. [632]

     Q : ipso.

111. [633]

     L : et.

112. [634]

     Q D : omis.

113. [635]

     Q D : nihil aliud scit quam [quod].

114. [636]

     Q : omis.

115. [637]

     Q : circiter.

116. [638]

     L : 3 mots omis.

117. [639]

     Q : parte.

118. [640]

     Q : 2 mots omis.

119. [641]

     Q : omis.

120. [642]

     Q : carcere.

121. [643]

     Q : revelationibus a Deo [ita] quod.

122. [644]

     L : mot omis.

123. [645]

     L : multam.

124. [646]

     L : mot omis.

125. [647]

     Q : omis.

126. [648]

     L : audivit illa que continentur.

127. [649]

     L D : non.

128. [650]

     Q D : adducta.

129. [651]

     L : adherant.

130. [652]

     L : 4 mots omis.

131. [653]

     L : mot omis.

132. [654]

     Q : se.

133. [655]

     L : habobimus.

134. [656]

     Q : 2 mot omis.