Tomes I-II (LA) : Capitulum 3

73L 13-13 v°. Q² 163-164. D⁵ 82-83FR
[Capitulum tertium]

[Petitio actorum, receptio testium.]

FR[Petitio in scriptis actorum.]

Item anno Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, die decima octava mensis decembris, ipse magister Guillermus Prevosteau, procurator sepefatus, parendo || assignationi per prefatos judices260 sibi facte, suam petitionem penes eosdem sepedictos dominos delegatos261, seu eorumdem notarios, tradidit in scriptis in hunc modum :

Eterna veritas, sapientia Patris, que omnem docuit justitiam adimplere, ex cujus ore sedentis in throno exire visus est262 gladius bisaccutus, felicis glorie premia spondet intelligentibus super egenum et pauperem, afflictumque liberantibus a diripientibus ipsum. Sic enim justitia vestra263 compatitur miseris et oppressis, impios reprimit, et insontes transquillis fovet et protegit amplexibus, compescens anxia264 et aspera reducens in vias planas. Dignissimi patres et clarissimi judices, in hiis scriptis dicunt et proponunt actores statim nominandi coram vobis, judicibus venerandis, contra dictos reos, quod Sancta siquidem apostolica Sedes, infallibilis justitie precipua imitatrix, desolatis semper condolens pauperibus, solite pietatis265, aures nuper prebuit precibus equissimis afflictorum, commendabilis honestatis266, Ysabellis d’Arc, matris, nobiliumque Petri ac Johannis d’Arc, fratrum germanorum deffuncte Johanne d’Arc, dicte la Pucelle, jamdudum ignis supplicio vita functe, una cum suis parentibus supplicantium, in hac parte | actorum, contra et adversus reverendum in Christo patrem, dominum Guillelmum, divina providentia Belvacensem episcopum ac subinquisitorem 74L 13 v°. Q² 164-165. D⁵ 83-84heretice pravitatis in diocesi Belvacensi, promotoremque causarum criminalium curie Belvacensis, omnesque267 et singulos sua interesse credentes, et in judicio legitime intervenientes reos. Cujus Johanne, virginis honeste, prefati mater et parentes lamentabile excidium dicte Sancte Sedi exponere curarunt a paucis citra temporibus, ac a domino nostro summo pontifice rescriptum justitie vobis directum reportarunt ; ipsumque vobis palam et publices presentare disponentes, eisdem in primis publicam audientiam concessistis, ad ejus presentationem apostolici mandati vobis solemniter porrigendam. Die itaque ejusdem268 novembris vicesima secunda269 novissime lapsi, horaque tertia post meridiem prefixis, in aula majori domus episcopalis Parisiensis ubi270 deinde, in multitudine copiosa, convenientibus vobiscum pluribus prelatis, doctoribus et magistris divini ac humani juris, et aliis tam religiosis quam clericis secularibus laicisque civibus, et plebe multa, dicti mater et fratres, actores, per organum sui consilii, eisdem in hac parte per vos distributi, solemni et publica propositione aperta dicti rescripti apostolici primitus materia querulosa, quam fidei seu heresis et ydolatrie notam271 tenere jamdudum adversantes eidem Johanne falso pretenderant, per suum pretensum dolosum et iniquum || processum, ostensaque palam injustitia multiplici adversus ipsam Johannam, non sine dolo et | iniquitate emissa per quosdam tunc judicantes pretensos, et perpetrata per ipsos eidem adversantes puelle, detectis272 etiam, tam in materia, quam in forma, nullitatis vitio, dolo, fraude, subreptione, iniquitate et falcitate multiplicibus, quibus ipsi actores subjacere dicebant dictorum adversantium et judicantium processus, sententias, et omnia inde secuta, in Rothomagensi civitate facta, prolata et deducta, vos, hiis 75L 13 v°. Q² 165-166. D⁵ 84-85auditis, una cura supplicationibus et requestis, humiliter per dictos matrem et parentes, actores, vobis porrectis factam tunc solemniter presentationem mandati ejusdem apostolici, debita cum reverentia, suscepistis, ipsumque apostolicum mandatum, superius inter acta cause hujus ad longum insertum, vobis directum, de verbo ad verbum publicari, palamque et publice perlegi [fecistis]273. Post cujus apostolici rescripti publicationem, conformiter ad supplicationes vobis porrectas, promotorem officii vestri, vestro seu justitie nominibus, causam hujusmodi animadversurum et stipulaturum274, notariosque tempore debito creastis, vestri futuri processus scribas fideles. Quibus juramenta prestari fecistis solemnia, debita, et in talibus consueta ; vestramque peremptoriam citationem, dictis actoribus et promotore instantibus, nominatim fieri decrevistis adversus expressos in eodem apostolico rescripto, et alios quoslibet sua interesse credentes, reos comparituros in eadem Rothomagensi civitate, in archiepiscopali palatio, die et hora specialiter, in dicto vestro citatorio, tunc expressis ; dicturos adversus idem rescriptum, seu vos et facultatem vobis commissam ; et objecturos quicquid obicere et dicere disponerent, auditurosque dic-|-torum actorum petitiones et requestas dictique vestri promotoris, ad fines debitos, per eosdem eliciendos ; et quod justum foret responsuros, dicturos, facturos et ulterius processuros, prout juris esset et rationis. Quibus advenientibus die et hora assignatis, coram vobis dignissimis patribus ac discretissimis Judicibus, archiepiscopo Remensi et episcopo Parisiensi, ac inquisitore, in eisdem civitate et palatio archiepiscopali Rothomagensi presentibus, ipsisque actoribus per se vel per suum procuratorem comparentibus, dictorumque reorum vocatorum per se vel alium non comparentium contumaciam accusantibus, per consilium seu advocatum actorum eorumdem, petitio sua, solemni propositione, aperta est iterato, assistentibus prelatis, doctoribus et || populi maxima comitiva ; dicendo, proponendo et requirendo in effectu, suamque petitionem formando, prout sequitur.

76L 13 v°-14. Q² 166-167. D⁵ 85In primis dixerunt275 et proposuerunt dicti actores, dicunt atque proponunt dictos reos fore et esse, per vos decerni debere, contumaces ; ac in eorum absentia, jurisdictionem vestram divina repletam prudentia, fundatam legitime per ipsum rescriptum apostolicum, citatorium vestrum et executionem ejusdem, que omnia ibidem exhibita lectaque fuerunt palam et publice, per vos debere declarari ; ulterius protestantes quod nulli velle276 injuriam irrogare per dicta seu dicenda per eosdem (que expresse Sancte apostolice Sedis, vestre et aliorum, quorum interest, dispositioni submiserunt) ; neque aliquid adversus eos impingere velle, qui in processu contra dictam | Johannam agitato interfuerunt aut opinati sunt ; demptis tamen prefatis reis et complicibus eorumdem ; ac proponentes et dicentes seipsos actores, suos parentes, dictamque Johannam deffunctam, fuisse hactenus et esse boni nominis, fame laudabilis et conversationis honeste, fideles et catholicas personas ; dictamque Johannam nichil protulisse, vita comite, aut credidisse fidei et Ecclesie adversum, sed verius divina officia frequentasse, sacramenta ecclesiastica, confessionis presertim et eucaristie, reverenter et sepe devotissime percepisse, operibus misericordie institisse, nec ullo tempore recessisse ab Ecclesie sancte obedientia ac unitate ; ita ut adversus eamdem infamatio vel suspicio erroris aut heresis ortum habere [non]277 valuerit, quomodolibet, aut causari vel inchoari processus [non]278 debuerit in fidei materia pretensus, undequaque.

Subjungentes actores ipsi quod nichilominus dicti rei, spiritu furoris ac iniquitatis potius excitati, dolose, fraudulenter, mendose et inique, adversus eamdem Johannam, nulla informatione previa nisi invalida, si qua sit per processum, in fidei materia falso pretensum, errorem, idolatriam et varia in fide et Ecclesia crimina conficta imponere presumpserunt ; ipsamque duro carceri ferreisque alligatam compedibus, et cathene mancipatam, minis, terroribus variisque et 77L 14. Q² 167-168. D⁵ 85-86difficilibus interrogatoriis judicialiter vexantes279, licet juvenem, etate minorem, ignaram juris et innocentem et doli [in]expertem280 ; penas juris, scilicet, suspensionis per ilium Belvacensem tunc episcopum assertum, et excommunicationis per Johannem Magistri, tunc vicarium inquisitoris pretensum, incurrendo | manifeste, ratione falso imposite materie heresis aut fidei questionis. Qui nichilominus episcopus et vicarius, judices pretensi sic legati, ulterius, licet nulliter et de facto procedentes, ipsam Johannam Angli-||-cis armatis281, inimicis suis capitalibus, custodiendam deputarunt, in carcere seculari detrusam, ipsam assidue obprobriis, minis et terroribus ac innumeris affligentibus injuriis ; quam et judiciali sua ordinatione per idoneas matronas an virgo esset visitatam et compertam virginem et integram, sue tamen integritatis laudabilis virginitatem, visitationem et ipsarum judicium matronarum, omnino latere et a suo processu truncari, ut fertur, decreverunt dolose et inique ; tantis eam vexationibus continue inquietantes, ut, gravi infirmitate prolapsam, medicorum in manibus diligenter eam foveri voluerunt : non ex caritate vel pietate, sed ut eam premeditato supplicio ignominiose exterminarent, prout publice se jactarunt. Perseverantes etenim ipsi rei, dicta convalescente Johanna, ad arduas et difficiles circa eam interrogationes, fidei et Ecclesie apices concernantes ; certasque bonorum, ut creditur, spirituum visiones, quas in ejusdem innocentis puelle dampnationem convertere nitebantur, infeste perquirentes et interpretantes sinistre. Super quibus congrua licet responsa dederit, gratissima, directa, ut creditur, a Domino ; dicta sua clericis sibi non adversis, ecclesie et Summo Pontifici submittendo et remitti postulando ; judices in effectu declinans et recusans, et supremum pape auditorium appellans ; ipsa tamen non exaudita, sed longa amplius multiplici vexatione quesitorum turbata est.

Continuata autem judicantium fraude subdolosa282, a | 78L 14. Q² 169-170. D⁵ 86-87pretensis ejusdem filie innocentis Johanne confessionibus asserti sunt283 fideliter extracti articuli duodecim, incipientes Quedam femina284 ; pulsati aliqui graves dicuntur, ex apparentes, aliquas dedisse opinionum formas, super dictorum articulorum credita expressa veritate, fundatas. Qui tamen articuli285 falso extracti fuere, dicte Johanne confessionibus difformes, inique compositi ; et super quibus sic expressis opinantes seducti, excusatione digni super opinatis per eos, sunt merito censendi ; si tamen nichil ex affectu protulerunt sinistro.

Verum et preter286 notarios circumspectos, qui veritatem dictorum per ipsam Johannam, suo processui287 ab initio verbis galicis inscribebant, quidam alii, in loco abscondito dolose latentes pretensi notarii, falsa et iniqua, ab antedicte Johanne intentione dissona, eidem processu adjecerunt contra veritatem, injuste, improbe et inique.

Super quibus, licet dicti asserti judicantes fundari non potuerunt nec debuerunt ad actus ulteriores procedere adversus ipsam Johannam || innocentem puellam ; attamen suis excecati perversis affectibus, dicti rei, presertim Belvacensis episcopus et inquisitor, divino postposito timore, sententialiter in ipsam sevire Johannam innocentem non formidarunt ; proferentes in primis, licet false et injuriose, dictam Johannam sua confessione ream multiplicium offensarum, fidem et Ecclesiam tangentium, puta ydolatrie, erroris, superstitionis, temeritatis, invocationis demonum et heresis ; quarum siquidem offensarum abjurationem, in quadam cedula per ipsam innocentem Johannam non intellecta, vi, dolo, metu et fraude | extorserunt. Post quam sic prestitam pretensam288 abjurationem, dictam Johannam ad Ecclesie promissum refugium, extra talium suorum improbas manus adversariorum, reponi sperantem, dura nimis austeritate, 79L 14. Q² 170-171. D⁵ 87-88in conspectu populi, ad perpetuos carceres publice condampnarunt ; et paucis exinde completis diebus, ipsam relapsam in heresim, rursum in publico civitatis Rothomagensis loco, injuste pronunciarunt, et seculari brachio tradiderunt. Que illico ad ultimum, igne cremanda, applicata supplicium, fide constans et catholice religionis decore solida, perseverans, signaculo sancte crucis amplexo, et nomine sacro redemptoris Domini nostri Jhesu alta voce flebiliter implorato, cum lacrimosis assistentium planctibus, animam, ut pie creditur, reddidit Salvatori.

Proponentes ulterius actores prefati, ex hiis perversis processibus, sententiis et executione eorumdem, licet falsis, iniquis et vitio nullitatis infectis, dicte Johanne fidelis, innocentis, que nec ab Ecclesie unitate dicessit, nec a catholica traditione in aliquo aberravit, ipsorumque actorum famam, honestatem et decus, offensas multipliciter, et multarum conscientias, etiam fidelium personarum, fluctuasse turbatas. Iniquitatem autem et nullitatem, dolum, fraudem et malitiam ipsorum processus et sententiarum, dicti actores, ex manifestis tam forme quam materie eorumdem vitio et peccatis, in patulo esse proposuerunt, mediis rationibus atque causis multis. Quod autem ratione forme, nullitatis vitio, saltem cassationis judicio subjaceant processus et sententie memorate, tales quales, cum inde secutis, ostenderunt ipsi actores :

FRPrimo, ex eo quoniam, jure notissimo, nullum red-|-ditur judicium : ratione judicis competentis, ratione juridictionis inepte, ratione litigatorum. Est autem ita quod ejusdem puelle Johanne non erat judex competens episcopus tunc Belvacensis, nec ejusdem ipsa erat subdita289 aut justitiabilis. Ratione enim delicti aut domicilii quis sortitur forum ; ipsa autem in juridictione dicti episcopi nec domicilium || fovebat, neque sibi imposita crimina ibi causabatur impetrasse ; sicut ex ipso processu primo manifeste constare dicebant actores ; nec aderat fidei materia. Et ita ratione judicis, ratione juridictionis et ratione litigatorum claudicabat judicium.

80L 14-14 v°. Q² 171-172. D⁵ 88Secundo dicebant, ut supra, fore ostensum Belvacensem tunc episcopum et ilium inquisitoris pretensum vicarium, cum alter sine altero in materia pretense heresis procedere non valerent, sententia excommunicationis a jure lata, manifeste290 innodatos ; quoniam crimen heresis falso imponebant per ipsam Johannam fore commissum, et ita juridictionem exercere, aut aliquid in eam validum decernere minime potuerunt, nisi nuliter, de facto, et inutile.

Tertio, quoniam, ut dicebant ipsi actores, per dictam Johannam ipse Belvacensis episcopus fuerat recusatus, tanquam incompetens et suspectus, et ejusdem Johanne inimicus capitalis ; ita ut exinde processus ejusdem atque sententie, cum secutis291, nullitatis vitio subjacere noscantur : sicut est jure enucleato manifestum ; quoniam nec potuit nec debuit exinde talis judex ulterius procedere, nisi nulliter, secundum omnes doctores juris. Appellatio enim, recusatio et relatio parificantur292, quoad293 supponendum auctoritatem et officium judicantis.

Quarto, quoniam jure cautum est viribus non sub-|-sistere ea que vi metuve facta noscuntur. Sic autem esse dixerunt ipsi actores, quoniam dicti inquisitoris vicario pretenso, per Anglicos, tunc processui illi assistentes, metus terribilis comminate mortis, cadens in virum constantem, incussus est, nisi sententiaret contra eamdem Johannam innocentem. Sacro autem canone exprimitur quod injustum294 judicium et diffinitio injusta, regio etiam metu vel jussu, aut metu295 a judicibus ordinata, non valeat.

Quinto, superaddentes dicti actores, jura expressisse notissima, et per legitimam appellationem jurisdictionem suspendi ; cumque ipsa Johanna ab ipsis pretensis judicibus appellaverit, suum fore processum subsecutum, cum sententiis et sequellis, nullitate infectum manifesta. Quod autem 81L 14 v°. Q² 172-173. D⁵ 88-89sufficienter ipsa Johanna appellaverit, ex eo constare pretendant ipsi actores, quoniam, expressis verbis, dicta Johanna judici illi recusato, quem sicut capitalem horrebat inimicum, dixit pluries quod pape submittebat se ; petens ad ipsum suumque296 remitti judicium. Verba autem hec appellationi legitime equipolere dicebant, secundum canonicas sanxiones (presertim ex ore emissa persone simplicis, jura ignorantis), etiamsi verbum illud, appello, non fuerit expressum.

Sexto, exinde se causarunt dicti actores, quoniam de rebus arduis, presertim revelationibus secretis et occultis, ac hominibus ignotis et297 incognitis || que cause censentur majores, nulla ad hos pretensos judices cognitio pertinere potuit, nisi nulliter ; quoniam et causas majores jura volunt ad apostolicam Sedem majorem remitti indilate ; et presertim, ubi fides tangi pretenditur seu fidei materia ventilatur, omnis de-|-bet causa talis ad sedem Petri vel successoris indilate referri, ut sacris juribus cautum est.

Septimo, dixerunt actores memorati processum ipsum cum sequellis nullitate infectum, ex violenta procedendi298 forma, qualis fuit in tam juvene persona, fragili et innocente. Ipsam siquidem violentarunt duri carceres, vincula ferri, terribiles custodes, armatorum capitalium inimicorum atroces injurie, delubria, terrores, comminationes et assidua imperantium vexatio ; ita299 ut sepe diceret ipsa Johanna plus velle mori quam talia nephanda per amplius sustinere ; ymo ut ipsi custodes sepius violenta manu sue virginitatis attentare pudorem contenderunt. Que omnia, si bene attendantur, dixerunt ipsi actores tormentis et questionibus equiparari ; ita ut, si quid ipsa Johanna contra se dixerit, plus violentie quam veritati veniat ascribendum ; quin ymo et omnem confessionem, stante300 tali obprobrio, per violentiam et questiones extortam censendam esse301. Non enim solum302 82L 14 v°. Q² 173-174. D⁵ 89-90per questiones tormenta intelligi debent, sed etiam dolores alii, fames, sitis et illa quam malam mansionem jura exprimant, sordidusque et teterrimus carcer.

Rursum et ipsam nullitatem constare actores ipsi ex eo dixerunt quod eidem Johanne, fragili et innocenti, omne consilium et juris auxilium denegatum est, licet de fidei apicibus et arduis pulsaretur questionibus. Talis autem denegatio inhumana et justitie inimica censetur.

Dicebant insuper quod, dum quidam vir probus, processui quadam die303 assistens, ipsam Johannam dirigere vellet, cum minis et terroribus expulsus est, ut ex ipso processu constare dicitur ; adjicientes ipsam Johannam annis esse minorem, que neque judicio sis-|-tere, aut sine curatore experiri, aut sententie judicialis capax foret, nisi nulliter et invalide ; cujus contrarium aperte in actu isto factum est.

Confirmantes ipsi actores sua dicta, quoniam, licet beneficio juris etati juvenili et minori annis subveniendum sit, ita ut miseratio etatis judicem ad moderationem et remissiorem penam adducat, eidem tamen Johanne, minori, nulla impensa est moderatio, prout ex sententiarum pretensarum immoderato et nephando constat rigore ; ita ut ex nimia severitate judicantium processus aut inficitur, aut cassatione dignus censetur cum sequellis. ||

Inficiebant aliunde ipsi actores ipsum pretensum judicium et processum, quoniam, etsi jure cautum sit quod acta omnia in processu fideli304 notario, aut duabus electis personis, in scriptis redigantur debite et complete, comprobandum fore, ita ut alias nec aliter credatur judicanti, id305 tamen facere neglexerunt. Ymo contrarium fecerunt ipsi judicantes et rei et prevaricati sunt ; nam et dicte Johanne confessiones truncari fecerunt seu306 jusserunt, et suas inhibuerunt excusationes inscribi, suum exinde processum, cum sequellis, nullitate et iniquitate infectum, truncatum, vitiosum et inutilem relinquentes manifeste.

83L 14 v°-15. Q² 174-176. D⁵ 90-91Cujus etiam307 nullitatem processus sententiarumque, ac contentorum in eisdem, ipsi actores in patulo arguebant, falsitatemque, dolum et iniquitatem apertam ; nam dolo et perfida malitia duodecim articuli illi, incipientes Quedam femina, de quibus supra habita est mentio, falsoque exinde abstracti sunt, obmittendo | sepius, ex dictis Johanne ejusdem, que pro sua sincera intentione et valida excusatione ipsa protulerat ; omniaque in partem sinistram convertendo et interpretando ; ymo et excrescente officiosa malitia, multa perniciosa adjungendo, que ex suis confessionibus elici non valebant ; subticendo excusationes, limitationes et dictarum confessionum determinationes, in bonum sensum verius reducendas ; et obmittendo submissionem apostolice Sedi sepius factam per eamdem, ceteraque sue justitie propitia.

Et quoniam, super ipsis precipue sic falso elicitis articulis, judicium suum fundasse dictos308 judicantes ipsi actores proponebant, idcirco omnia inde secuta falsa, iniqua, calumpniosa et nulla, saltem cassanda, ipsi inferebant actores ; solidantes hanc suam rationem, et dicentes eidem Johanne, in carceribus sic diu afflicte, quosdam alios seductores, judicantium permissione, fuisse applicatos, confingentes dicte Johanne partem et obedientiam domini nostri regis Francie tenere et fovere, et se secreto eidem fore transmisses pro salute et consilio impendendo. Qui eidem suaserunt ut nunquam ipsa se Ecclesie submitteret, quodque illico suas resumeret vestes viriles, sublatis etiam eidem Johanne vestibus muliebribus ; ita ut, si quid in persona Johanne exinde sinistrum contigerit, ascribi debuit tali dampnate fraudi, dolo et versutie, serpenti consimili seducenti primam mulierem ; quodque exinde, neque lapsus aut relapsus causa309 valuerit, si zelo attendatur fideli iterata dicta submissio et requesta, quibus judicium || apostolice Sedis ipsa Johanna sepius postulavit. Cumque fraus et dolus nulli debeant suffragari, relinquitur ibi fundatus hujusmodi processus, | seu exinde procedens judicium, pretensaque abjuratio ac 84L 15. Q² 176-177. D⁵ 91sententie pretense cum sequellis, nullitatis et iniquitatis manifeste vitiis subjacere, aut saltem cassari et adnullari meruisse, ut dicebant ipsi actores. Itaque et per premissa dicti processus et sententiarum, ex parte sue forme, vitia fuisse et esse detecta et aperta inferebant ipsi actores.

Ulterius tamen allegarunt et proposuerunt actores ipsi dictorum processus, abjurationis pretense, sententiarum et sequellarum nullitatem, iniquitatem, falsitatem et vitia multa fore et esse manifesta, ratione materie, in eisdem expresse, seu cumulate, seu criminum et vitiorum falso eidem Johanne impositorum et astrictorum. Que veraciter, presertim ut per reos310 qualificata sunt et agitata, dictisque sententiis inscripta et expressa, ipsa Johanna non commisit, nec per eam confessata sunt aut a confessis per eam elicita veraciter ; imo verius, ut dicebant ipsi actores, per ipsam Johannam in ipso confessata processu, a fide catholica, Ecclesie unitate et determinatione non dissonant, solidaque311 in sensu interpretata saniori stare possunt et defendi catholice, secundum sacre seriem Scripture doctorumque catholicorum sanam et approbatam doctrinam.

Proposuerunt igitur dicti actores, super processuum agitatorum materia et sententiarum per dictos reos prolatarum, quedam pretensa per eos crimina dicte Johanne falso imposita. In primis super visione312, revelatione et adoratione quorumdam spirituum, quos rei malignos nominaverunt, exinde eam ydolatram, errantem aut hereticam, demonum invocatricem, vel ab Ecclesia discedentem, causari satagentes, | cum verius dicte visiones et revelationes, non a malignis, sed verisimiliter a bonis spiritibus, processisse estimande sunt ; nec eas aliter per reos eosdem, aut [ab] alio humano judice, censeri debuisse, neque Johannam ipsam mendosum aliquid in eisdem asseruisse, hereticasse vel ydolatrasse quovismodo. Quas tamen visiones, si ex Deo essent, ut dicebant actores, rei sinistra affectione seducti 85L 15. Q² 177-178. D⁵ 91-92intelligere non valuerunt aut noluerunt ; et ita, cum hec sibi occulta esse et latentia non ignorabant, non debuerunt judicialiter in alteram partem declinare. Nam et hujusmodi occulte visiones a quo procedant, soli Deo, secretorum cognitori seu313 scrutatori, cognitum est ; neque de hiis, secundum jura divina et humana, inferior quisquam judex certam dare poterat sententiam. De occultis enim penitus Ecclesia non judicat, sed solus Deus : jura ad hec notissima sunt et enucleata. ||

Quod autem ab angelis lucis et bonis spiritibus hujusmodi revelationes et apparitiones procederent, dicti actores ex rationibus pluribus manifestarunt :

FRTum primo, quoniam dicta Johanna, virgo erat integra corpore, prout interrogata asseruit constanter, et matronis exhibita patuit luculenter, assistentibus nobilibus mulieribus plurimis, ut jam superius dictum est. In hujusmodi autem virgine, Deo grata, Sancti Spiritus obumbratio seu inspiratio conveniens est ; quoniam ipsa templum Dei, secundum ecclesiasticos doctores.

Tum secundo, quoniam et ipsa Johanna humilis erat valde et simplex ; que neque mundanum quesivit honorem, sed anime sue salutem ; nec superbe respondit interrogantibus. Virginitatem autem et hu-|-militatem simul junctas, cum admiratione jura laudant, et summo Deo mirifice placent ; et super hiis requiescit Spiritus Domini.

Tum tertio, quoniam ipsa Johanna laudabilis et honeste vite fuit, pia in pauperes, jejunia excercens, missam et ecclesiam frequentans, et penitentie et eucharistie sacramenta314 frequentans devotissime. Et talis, digna bonorum spirituum apparitionibus est censenda.

Ulterius adjungentes dicti actores, quod bonorum spirituum signum dicitur precipuum315, bona opera semper suis sequacibus suadere ; quemadmodum spiritus ipsi dicte Johanne apparentes, eam inducebant ad bona multa : ut 86L 15. Q² 178-179. D⁵ 92-93ipsa scilicet ecclesiam frequentaret et confessionis sacramentum, honeste se regeret, custodiret anime et corporis virginitatem, et quod ita beatitudinem consequeretur eternam. Rursum apparentibus spiritibus, Johanna se signabat signo, et non recedebant, prout recedit spiritus malignus hoc territus signo. Insuper dum angelus ab initio dicte Johanne apparuit, timorata est ab initio, et in fine letitia consolata ; sicut de angelo legitur beate Marie apparente, et multis aliis. Etiam spiritus isti Johanne loquebantur voce clara et alta ; spiritus autem maligni obscure loquuntur et involute. Que omnia beatorum spirituum, secundum Scripturas, signa sunt manifesta. Quodque ipsa ea fideliter et catholice finivit dies, sacro Christi corpore devotissime sumpto et invocato usque ad finem nomine Jhesu, signum est quod316 spiritibus bonis ducta est ; quoniam malignus spiritus fidem inducit pestiferam, et suos ad infernum cultores tandem deducit. Est et aliud bonum317 signum bonitatis spi-|-rituum ; nam et ipsa Johanna per spirituum revelationem omnimodam veritatem annuntiavit, et que predixit quasi miraculosum habuerunt || effectum, puta, in tempore enim quo plus inimici florebant, quo domino nostro regi major pars sui regni subtracta erat, regnum recuperatum, ut predixerat, Anglici expulsi, coronatio regis, obsidio a civitate Aurelianensi subito repente levata cum paucis, contra maximam adversariorum multitudinem ; ita ut hec veluti miracula habebant reputari. Hec autem, secundum sacrarum traditiones doctrinarum, a patre mendacii, spiritu maligno, non possunt procedere, sed a divina revelatione et a bonis spiritibus nunciata omnimode censenda sunt. Dicentibus rursum dictis actoribus, suppositive loquendo et non alias, quod si tales apparitiones fuissent spirituum malignorum, quod dicta Johanna merito excusanda erat, tanquam errore delusa ; quoniam et bonos spiritus esse credidit, apparentes in angelorum forma lucis, et sanctum Michaelem sanctasque virgines Katherinam et Margaretam credidit adorare et revereri. Neque sibi nocet talis error, 87L 15-15 v°. Q² 179-180. D⁵ 93-94quoniam et ipsa Ecclesie se submisit, nec pertinax fuit ; et, sicut habent canones sacri, non est periculosus error, si tunc malignus spiritus creditur esse bonus angelus, dum se mutat in angelum lucis, quoniam non illi maligne, sed bono quem confingit, reverentia prestatur.

Preterea ipsis actoribus dicentibus ipsam Johannam potius excusandam, quam per reos increpandam fuisse, si se, in adjutorium sui nostrique domini atque regis, bellis immiscuit. Tum primo, quoniam ipsum bellum meritorium contra hostes et justissimum fuit, et | omnes habuit conditiones belli justi, sacris legibus inscriptas. Tum secundo, quoniam, ut dicta Johanna sepius asseruit constanter, medio suo juramento, id fecit ex jussu Dei, nec unquam aliter fecisset. Et ex jussu Dei precepit Anglicis redire ad propria, et que spiritu Dei aguntur, sub lege non sunt ; ipsa enim lex inspirationis, omnem legem superat ; cujus signa manifesta sunt eventus et effectus jam dicti, prope miraculosi. In hiis autem non reprehendenda, sed pocius excusanda censetur ; sicut Sampson ab318 homicidio, Abraham ab adulterio, David a pluralitate uxorum, sacra jura excusant.

Sed et ipsi dixerunt actores ipsam Johannam indebite reprehensam ex eo quod virilem defferebat habitum, in canone prohibitum, quoniam et licite id egit, ex causis multis, actentis circumstantiis per eam agendorum ; multas super hoc assignando raciones per ipsos actores. Tum primo, quoniam ex causa racionabili talem habitum sumpsit, scilicet ex credito Domini jussu ; ubi enim spiritus, ibi libertas. Tum secundo, quoniam jura in adversum proposita, loquuntur id non licere mulieribus, causa luxus ; et omnes doctores in hoc319 conveniunt ; dicta autem Johanna pro contraria causa ilium assumpsit, ad vitandam || scilicet libidinem et virorum in se provocacionem ad luxum, cum quibus frequentare opus erat et in exercitu conversari ; ymo et aliquando ad proprie virginitatis tuicionem, quam Anglici attemptare nisi sunt. Habitum autem variare eciam clericis, ex causa legitima, 88L 15 v°. Q² 180-182. D⁵ 94aliquando permissum est secundum canonicas sanctiones320. Absit enim ut ea, que propter bonum facimus, nobis ad culpam imputentur ! Vestes etenim | muliebres dicta Johanna sepius obtulit resumere, si inter mulieres, in ecclesiastico carcere, aut alibi quam inter hostes deponeretur ; quas vestes eciam muliebres tandem ipsa libenter resumpsit, obediens pretensis judicibus ; et exinde easdem ex necessitate dimisit, sibi sublatas hostibus fraude, et ad violentie repulsionem, ut dictum est. Nec verum est, ut dicunt actores, quod ipsa Johanna missam audire dimiserit, ne vestes muliebres resumeret, aut quod ipsa confessata sit domino nostro regi eas non deponere ; ymo verum est contrarium, cum et ipsas dimiserit. Aut excusanda erit propter revelaciones et voces divinas in contrarium inducentes, seu quas a Deo credidit processisse ; nec exinde credidit relapsa nominari si viriles vestes tandem resumpsit, cum id dolo, violentia maliciaque sibi illatis facere necessitata fuerit, ad sui corporis tuicionem et virginitatis conservationem, et ex aliis causis supratactis.

Ipsam etiam Johannam dixerunt actores non venire culpandam, si causetur a parentibus propriis, aut invitis recessisse, cum id jussione divina fecerit aut facere crediderit, et Deo magis esse obediendum quam hominibus judicaverit ; quanquam et exinde sacramenti confessione penituerit, ne amplius culpa sibi valeat imputari, nec in causa fidei exinde valeat agitari.

Proponentes insuper actores prefati dictam Johannam inculpatam censeri, si nomen Jhesu litteris suis missivis inscribi fecerit vel permiserit, quibus bellorum321 incitamentis vitandum esse suadebat, quoniam | et ipsa respondit bellum ipsum fore justum, et suum secretarium fecisse, non credentem malum agere, quoniam in nomine Domini omnia fieri debent322, secundum canonicas sanctiones ; et hec responcio sana fuit. Et323 finaliter respondit ipsa sane de turre non saltasse aut ex desperacione, aut tamptando Deum, sed spe 89L 15 v°. Q² 182-183. D⁵ 94-95vitam suam saltando deffendendi et succurrendi obsessis, ex fecunda cantate vitam ponere volens pro amicis. Et quod finaliter mentita non est, si dixerit angelum portasse regi signum aliquod pretiosum cum genuflexione, etc. ; quoniam, si mentiri non liceat, licite tamen veritas occultatur, loco et tempore, fictione bona aut verborum circumlocucione, || ut Moyses olim coram Pharaone ; et, cum angelus sit nomen officii et idem sit quod Dei nuncius, potuit de se dicere quod324 angelus ipsa, scilicet Dei nuncia, portavit regi coronam et palmam victorie qua frueretur ; nec in hoc mentita est, sed caute locuta. Et si dixerit angelum ilium fore sanctum Michaelem, non male dixit, quoniam ex sancti Michaelis precepto id fecisse asseruit, et quoniam per alium fecit, etc. Neque ipsa excessit dicendo quod ipsa erat secura salvari, quoniam et, si sua dicta tunc simul jungantur, vera sunt. Adjecit enim : si servaret quod promisit Deo, scilicet virginitatem corporis et anime. Et pari modo non excessit, si se dixerit scire futura, veluti cum rei dixerunt aliquando325 ; nam et prophete non prophetizant nec vera loquuntur, secundum Scripturas, dum non prophetizando loquuntur. Neque ipsa protulit sanctas Katherinam et Margaretam odio habere An-|-glicos ; sed protulit eas amare eos quos Deus amat, et odere hos quos Deus odit. Neque eciam confessa est protulisse se326 peccatum non habuisse, seu habere ; sed quod nesciebat mortaliter se peccasse, nec vellet327 se ipsam aliquid fecisse, unde anima sua maculam reportasset. In his autem omnibus ipsam peccasse nemo diceret.

FRPreterea proposuerunt dicti actores ipsos reos falso et dolose dictam Johannam pretendisse noluisse se et dicta sua submittere Ecclesie, cum tamen dicti actores in contrarium veritatem dixerunt principalem : tum primo quoniam taliter se submittere non erat acstricta verisimiliter, ex Scripturarum tradicione ; tum secundo quoniam veraciter hoc fecit, et se Ecclesie submisit fideliter et catholice.

90L 15 v°-16. Q² 183-184. D⁵ 95-96Quod328 autem facere non fuerit astricta, palam est id rationem suadere multiplicem :

Primo quoniam spiritu Dei ducebatur aut duci credebat verisimiliter, et ita per legem inspiracionis, ab omni lege communi exempta fuit, prout jura divina volunt pariter et humana ; et ita in hoc Ecclesie doctrinam secuta est ; ymo si329 aliter fecisset, contra propriam agens conscientiam, ad gehennam edificasset.

Secunda ratio quoniam, esto id dubium stetisse an ex bono vel malo spiritu ipse procederent visiones, super hiis occultis Ecclesia nichil judicare voluit, [et]330 jura volunt appertissima quod331 tale omnino judicium soli Deo reservaret. Etiam, licet in hiis que fidei concernunt articulos aut doctrinam Ecclesie, scriptam libris approbatis, sequi || judicium Ecclesie opus sit, in aliis tamen data est libertas optioque tenendi quod melius placuerit ; puta : an rex Salomon salvatus sit332, vel non ; an tot sint | salvandi, quam dampnandi ; et hujusmodi, in quibus Ecclesie doctores solent aliquando discrepare. Itaque si ipsa Johanna, in hiis visionibus, propriam opinionem a Sede et Ecclesia non dissonam secuta fuerit, increpanda non est quovismodo.

Est et alia racio potissima quoniam dicta Johanna, juvenis, inexperta, virgo innocens, si se ab initio non submiserit Ecclesie, mirandum non est, quia que esset Ecclesia tunc penitus ignoravit et nullatenus intellexit, sicut sua manifestat confessio ; sed deinde, dum sibi expositum est quid esset Ecclesia, omnino patuit, et Ecclesie se submisit humiliter.

Insuper ad dictorum reorum, suorumque processus et sententiarum pretensarum confutacionem et inordinatam affectionem manifestandas, proposuerunt ipsi actores quod viri aliqui probi et litterati, processui333 prefato assistentes et pia caritate ipsam advertere volentes super difficilibus 91L 16. Q² 184-185. D⁵ 96-97interrogatoriis sibi factis, eidemque dicentes concilium generale Basilee tunc celebrari, ubi ab omni regione, etiam in parte sua, plurimi astabant viri probatissimi, quibus se submittere poterat et debebat, nullatenus auditi sunt, sed ignominiose repulsi sunt, a dictis reis et judicibus austere objurgati et lacessiti injuriis, a civitate etiam Rothomagensi illico proscripti et sub pena capitis expulsi.

Nec esse dissimulandum dicti actores proponebant, ut supra tetigerunt, quod quidam subdoli ypocrite, in habitu simulato, fingentes se domini nostri regis partes fovere, dolosa eidem consilia ministrarunt ; blandis sermonibus suadentes quod, si vellet carceres evadere, nunquam judicio Ecclesie se submitteret. Que, si ita | seducta, sinistrum aliquid protulerit virgo innocens, non sibi, sed dolose id agentibus et permittentibus imputandum est, et est merito super hiis excusanda. Dictis actoribus etiam dicentibus ulterius ac proponentibus quod, si per dictam Johannam in suo processu confessata sincera affectione videantur et debite interpretentur, poterunt omnia legitime salvari, absque casu erroris, pertinacie, seu offense adversus fidem et Ecclesiam, per reos pretensorum ; sicut hec intuenti et intelligenti processum notissima sunt. ||

Exprimentibus etiam dictis actoribus ipsam Johannam, ex suis confessionis verbis et sincera mentis intencione, se judicio Ecclesie implicite et explicite submisisse multipliciter ; primo quoniam dixit quod nil facere vellet contra fidem christianam, quam Dominus stabilivit ; et quod, si aliquid fecisset aut dixisset aut esset supra corpus suum quod clerici scirent dicere esse contra fidem christianam, ipsa nollet substinere, sed expelleret. Sed rursum ipsa Johanna, ut patet expresse per sua pretensa confessata, petivit ad papam remitti, qui eam audiret, et ad cujus judicium stare volebat. Insuper ipsa Johanna amplius Ecclesie se submisit, dum sibi exposito quid esset Ecclesia, protulit quod se submittebat judicio Ecclesie et concilii generalis ; et petiit articulos sibi impositos ante pretensam abjurationem per Ecclesiam visitari et deliberari ; quod sibi omnino denegatum per reos, per 92L 16. Q² 185-187. D⁵ 97-98quos334 magis dicendum fuit spretum Ecclesie judicium, non autem per dictam Johannam. Subjungentes dicti actores episcopum tunc Belvacensem, judicem pretensum, inhibuisse expresse notariis, et sub gravibus penis, ne dictam submissionem sic | factam ipsi processui inscriberent, quovismodo ; super quo dicta Johanna conquesta fuit ; ita ut exinde censeatur processus reorum truncatus, iniquus et mendosus, cum inde secutis. Hujus autem submissionis signum esse manifestum dicti pretenderunt actores quoniam, ante ejus excidium, brevi horarum mora, dicti rei eidem Johanne Corpus Christi seu eucharistie sacramentum fecerunt et voluerunt ministrari. Quod non fecissent, si se335 non submisisset Ecclesie fideliter ; quoniam alias, ipsa sine submissione in peccato mortali moranti, non fuisset prestitum hoc venerabile sacramentum.

Proposuerunt insuper dicti actores ipsam Johannam, ex contento in suo pretenso processu, non potuisse dici relapsam, quoniam relapsus lapsum presuponit ; nunquam autem lapsa est in aliquam heresim ; ymo et que dixit sine offensa et lesione catholice veritatis substineri possunt, ut clare constat per superius dicta. Igitur relapsa dici non potest ; et presertim quoniam dixerunt dicti actores quod dicta Johanna pretense abjurationis lecturam non intellexit, sibi palam, in turbatione populari, et publico spectaculo, et metu vehementi, exhibitam repente. Clarum autem est quod ea que quis non intelligit, non abjurat. Et quod ipsa non intellexerit, manifestant deliberationes vocatorum super sua pretensa recidivatione, qui fere omnes, abbatis tunc Fiscampnensis deliberationem sequentes, dixerunt ab ea querendum fore si dictam intellexerit abjurationem pretensam. Nichil tamen || esse factum constat super ipsa, an eam intellexerit abjurationem, [deliberata]336 et facienda interrogatione. | Que si interrogata foret, nunquam dixisset se de heresi suspectam, mendosam, et hujusmodi crimina commisisse vel abjurasse ; ymo potius non dicta, nec commissa, 93L 16. Q² 187-188. D⁵ 98et quibus sua repugnat judicialis confessio. Relapsam itaque eam dici fas non fuit. Neque, ut dicebant actores, scedula processui pretenso dicte Johanne inscripta, prolixa et magna, illa est que publice eidem Johanne lecta et exhibita est dicte pretense abjurationis hora ; que brevis erat, pauca continens et isti337 dissimilis. Et ita processus vitiosus et falsus, et presertim quoniam, si verba dicte Johanne, in sua super relapsu pretensa confessione contenta, bene attendantur, non poterit dici relapsa. Dicebat enim in effectu, justo metu sibi imminente mortisque articulo, quod hereticam se esse falso confessata est, ad vitam suam salvandam, cum non esset, neque intellexisset sibi lecta ; injuste ex sua voce se opprimendo338 ignoranter ac sic sua dicta exponendo, scilicet quod se non intenderat revocasse, nisi proviso quod id placeret Deo. Id autem bene intelligenti proferri potuit sane et sine nota relapsus.

Magna etiam animadversione exprimentes actores ipsi, ad dictorum processus, sententiarum et sequellarum calumpniam, falsitatem, dolum et iniquitatem referendas aperte, quosdam dolosos articulos numero duodecim, incipientes Quedam femina, a dicte Johanne pretensis confessatis confictos et falso extractos, fore Parisius ad almam studii Parisiensis Universitatem transmisses, super quibus emanarunt quedam deliberationes in falsa fundate ratione. Dictorum autem articulorum falsam et dolosam extractionem manifestant pretensa confessata dicte Johanne, | suo processui inserta, que veraciter non consonant, sed dissonant valde in multis articulis prefatis, sicut ex mutua confessatorum pretensorum et dictorum articulorum comparatione patet apertissime. Unde et ipsi opinantes decepti sunt, quibus non ipse processus, sed extracti dolose articuli exhibiti sunt officiose, ut, celata veritate confessatorum, ad nutum reorum deliberaturi opinarentur, veritate relicta. Et veraciter opinantes ipsi, preter judices seu reos ipsos, excusatione legitima digni censentur, si veraciter secundum exhibita sunt 94L 16-16 v°. Q² 188-189. D⁵ 98-99opinati ; quibus ipsa veritas dolo, fraude et iniquitate manifestis celata est, et quoniam, super dictis falso fundatis opinionibus, subsecute reorum prolate339 sententie fundate sunt. Idcirco dixerunt actores ipsi falsas exinde et iniquas fore sententias subsecutas, dolosas et iniquas, ac vitio nullitatis et prevaricationis infectas, cum suis executionibus omnibusque dependentiis || et sequelis ; sic et in quantum opus est, omnes hujusmodi processus et sententias, executiones et sequelas, viribus et effectu venire justo judicio vacuandas penitus, aut censendas nullitate infectas.

Has autem rationes prefatas, media et conclusiones, multis Scripturarum sacrarum juriumque divinorum, canonicorum et civilium, ac doctorum probatissimorum sententiis et opinionibus munierunt, fulsierunt et decoraverunt, ac in scriptis omnia hec per eos jam fore redacta dixerunt et proposuerunt ; ex premissis omnibus, cum multis aliis dictis et propositis per eosdem, tandem concludentes, supplicantes et inferentes ipsi actores340 per vos, reverendissimum ac reverendos patres et judices clarissimos, melioribus | via, jure, modo et forma quibus jura, usus observantie et judiciale vestrum officium sibi valerent, suffragari per vos vestramque sententiam, dici, proferri et sententiari dictum pretense inquisitionis seu fidei materie processum, adversus defunctam dictam341 Johannam d’Arc, virginem et puellam, atque pretensas exinde sententias subsecutas, per dictum Petrum Cauchon, episcopum Belvacensem342, et Johannem Magistri, subinquisitorem, ut prefertur, presumptum et presumptas, factum et factas ac pronuntiatas, cum sua abjuratione, executione, et omnibus inde secutis, vitio nullitatis, doli, falsitatis, mendacii et manifeste violentie et iniquitatis 95L 16 v°. Q² 189-190. D⁵ 99-100subjacere ; ipsumque et ipsas, cum dictis executione et sequelis eisdem, nullum et nullas, dolosum et dolosas, falsum et falsas, mendosum et mendosas, ac violentie et manifeste iniquitatis macula infectum et infectas, declarari expresse, cassasque et irritas ipso jure ; aut saltem [quod] eum et eas, cum suis dependentiis et executionibus quibuscumque, cassaretis et irritaretis, revocaretis et adnullaretis omnino, decernendo, sub gravibus penis et censuris ecclesiasticis, eisdem nullam amodo per Christi fideles fidem preberi qualemcumque ; et, ne aliter fiat, inhibere velletis, sub anathematis censura perpetuo duratura ; et nihilominus quod343 dicte Johanne defuncte, eodem vestro judicio et diffinitiva sententia, innocentiam expurgando, ipsam usque ad obitum inclusive, permansisse fidelem atque catholicam, ac ab omni sibi [imposita] labe heresis perverseque credulitatis, vel fidei errore, ac ecclesiastice unitatis discessu, omnique alio crimine sibi per reos imputato, liberam ac immunem fuisse et esse, plenissime diffiniendo, decernere curaretis ; ipsamque | et dictos actores, ab omni infamie et culpe nota, quas ex dicti processus, sententiarum et executionum inde secutarum occasione possent argui quomodolibet, vel || notam assequi, liberando ; et liberos, et sue fame pronuntiaretis plenissime, quantum opus foret, restitutos. Utque vestre sententie judiciique diffinitivi veritas, dicte etiam defuncte Johanne innocentia et ipsorum actorum justitia, precedentisque processus, sententiarum et executionum [iniquitas] cunctis memoriter pateant presentibus et futuris, per idem vestrum judicium dignemini decernere dictum processum iniquum, sententias et sequelas, palam et publice, in loco ubi ipsa Johanna diem clausit extremum ac344 alibi, per secularem justitiam igne cremandum ac cremandas, seu per vos lacerandum et lacerandas ; et ibidem, ac in aliis insignibus civitatibus hujus regni, per predicationes solemnes, hujusmodi vestram sententiam et executionem ejusdem, facere manifestari et publicari, etiam345 cum erectione crucis, ymaginum 96L 16 v°. Q² 190-191. D⁵ 100-101et epitaphiorum in ipsa civitate Rothomagensi, et alibi ubi decuerit ; et si que solemnis cappelle fundatio erigi valeat, etiam eam decernendo, ad perpetuas defunctorum fidelium exorandas salutes, ibidem fore edificandam346 ; quodque vestra sententia chronicis Francie, si domino nostro regi placuerit, et sui thesauri chartarum camere inseratur etiam decernere velitis et ordinare ; et tandem quod, pro injuriis, emendis, jacturis, dampnis et expensis, reos ipsos in graves pecuniarum summas, ipsis actoribus solvendas, quales vestra discretio provide[re]t, condempnetis. Requirentes instanter ipsi actores vestri promotoris adjunctionem sibi impartiendam, per vos decerni ; aut saltem tales tantasque conclusiones, | reparationes et emendas ad fines debitos, justos347 et canonicos, eisdem actoribus per vos adjudicari et decerni, quales ordo dictaret rationis, et canonice decernunt sanctiones ; implorantes humiliter officium vestrum judiciale, et de premissis, quantum opus foret, probare offerentes dicti actores, cum ceteris debitis protestationibus et consuetis, et348 omni etiam juris beneficie sibi salvo.

Datum anno Domini M°CCCC°LV°, die XVIII^a mensis decembris.

FR[Receptio testium.]

Die autem decima nona ejusdem mensis, ad quam diem prefati magistri Simon Chapitault et Guillelmus Prevosteau, nominibus antedictis, citari fecerant testes infrascriptos, per venerabilem virum dominum349 Ricardum de Saincte Mareglise, presbyterum, curie Rothomagensis || notarium, prout per relationem ipsius constare poterat, cujus tenor inferius inseritur, comparuerunt prefati Chapitault et Prevosteau, ad citationem prescriptam, cum ejus executione infrascripta, [quam], pro fundatione hujusmodi judicii, exhibuerunt, ac reverendum in Christo patrem dominum Johannem Fabri, episcopum Dimitriensem, venerabilesque viros dominos Nicolaum 97L 16 v°-17. Q² 191-192. D⁵ 101-102Caval, Nicolaum de Houppevilla, Guillelmum Manchon, fratrem Petrum Migecii, Johannem Riquier, Andream350 Marguerie, Johannem Massieu, fratrem Petrum351 Ladvenu, senes et Valetudinarios, coram dominis352 delegatis | produxerunt. Quos receperunt et jurare fecerunt, ad sancta Dei evangelia, in hac materia plenam et meram deponere veritatem ; odio, amore, favore, dono, prece vel pretio quibuscumque semotis.

FR[Relatio d. domini Ricardi de Saincte Mareglise]

Tenor autem relationis dicti domini Ricardi sequitur, et est talis :

Reverendissimo in Christo patri et domino Johanni, miseratione divina Remensi archiepiscopo et duci, ac reverendo in Christo patri et domino, domino Guillelmo, eadem miseratione divina Parisiensi episcopo, necnon fratri Johanni Brehal, sacre theologie professori, heretice pravitatis in regno Francie alteri inquisitori, judicibus et commissariis in hac parte, unacum reverendo in Christo patre et domino episcopo Constantiensi, in hac parte commissario, cum illa clausa : quatinus vos, vel duo, aut unus vestrum, vester humilis subditus Ricardus de Saincte Mareglise, presbyter, vices gerens decani christianitatis Rothomagensis, notariusque curie archiepiscopalis Rothomagensis, reverentiam debitam cum omni honore. Noverint reverendissime et reverende paternitates vestre me, virtute mandati vestri, cui mea presens relatio seu rescriptio annectitur, citasse peremptorie et personaliter coram vobis aut altero vestrum, apud domum archiepiscopalem Rothomagensem : magistros Nicolaum Caval, Nicolaum de Houpevilla ac dominos Johannem Fabri, episcopum Dimitriensem, Guillelmum Manchon, fratrem Petrum Migecii et Johannem Riquier, presbyteros, ad diem veneris, decimam nonam mensis decembris ; necnon magistros Andream || Margerie, dominum Johannem Massieu et fratrem Petrum Ladvenu, presbyteros, ad diem sabbati inde sequentem, perhibituros veritati testimonium in quodam 98L 17. Q² 192-194. D⁵ 102negotio, processum in materia fidei dudum contra quandam Johannam deffunctam, dictam la Pucelle, per quemdam episcopum Belvacensem et sub-|-inquisitorem heretice pravitatis, instante magistro Guillelmo de Estiveto eorumdem promotore, agitatum, ipsiusque processus et sententiarum nullitatem, et ipsius quondam deffuncte expurgationem, tangentem, coram vobis motis et moveri speratis ; ac omnia et singula, juxta tenorem vestri mandati, fecisse et adimplevisse. Que dictis vestris reverendissimis353 paternitatibus, sub signo meo manuali, et sigillo dicti decani certifico. Datum anno Domini M°CCCC°LV°, die jovis, XVIII^a mensis decembris. Sic signatum : R. de Saincte Mareglise.

FR[Cedula ex parte heredum P. Cauchon.]

Die autem vicesima mensis decembris, anno predicto, ad quam diem citati erant omnes et singuli, cujuscumque dignitatis, preeminentie, gradus, honoris, status et conditionis existerent, seu quibus354 sua interesse credentes, aut in forma juris partes formales, denuntiatores, vel accusatores quondam Johanne la Pucelle, vel eorumdem processuum pretactorum deffensores, aut alias partes se exhibere volentes, dicturi et proposituri verbo vel in scriptis quicquid dicere vellent contra litteras apostolicas evocationesque, relationes, seu executionem earumdem, necnon de justitia et jure dictis actoribus conquerentibus aut dicto promotori responsuri, antequam illa die pro tribunali domini sederent in camera reverendissimi in Christo patris et domini domini Rothomagensis archiepiscopi, comparuit venerabilis et scientificus vir magister Johannes de Gouys355, canonicus Rothomagensis ; [qui], pro et nomine magistri Jacobi de Rinello356 ac aliorum coheredum deffuncti domini | Petri Cauchon, olim episcopi Belvacensis et, tempore sui obitus, episcopi Lexoviensis, quamdam cedulam papiream [dominis delegatis]357 tradidit, 99L 17. Q² 194-195. D⁵ 102-103quanti ratificari facere promisit per dictum magistrum Jacobum ; quanti cedulam [ipsi domini] receperunt, et eamdem legendam alteri notariorum nostrorum tradiderunt, et in actis hujus cause inseri voluerunt et ordinaverunt. || Qua lecta, eidem magistro Johanni de Gouys358 responderunt quod sue non erat intentionis aliquid agere vel facere in prejudicium compositionis seu abolitionis per dominum nostrum regem habitatoribus et incolis ducatus Normannie facte359. Presentibus ad hec venerabilibus et scientificis viris, magistris Guillelmo Bouillé, sacre theologie professore, Hectore de Quoquerel, utriusque juris, et Petro Maugier, decretorum, doctoribus, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.

Tenor autem dicte cedule sequitur, et est talis :

Quoniam ad mei, Jacobi de Rinello360, in artibus magistri, filii primogeniti Johannis de Rinello et Guillemete ejus uxoris, neptis ex sorore deffuncti bone memorie domini Petri Lexoviensis et perantea Belvacensis episcopi, heredis et causam habentis dicti deffuncti, una cum aliis meis fratribus et sororibus, tam ad causam matris mee prefate, quanti vene-|-rabilis viri magistri Johannis Bidault, ejusdem fratris, avunculi mei, nepotis, heredis et executoris, una cum dicto patre meo ac aliis, dicti domini episcopi deffuncti, notitiam pervenit quod reverendissimus et reverendi in Christo patres, domini Remensis archiepiscopus, Parisiensis et Constantiensis episcopi, judices a Sancta Sede apostolica deputati ad cognoscendum et decidendum de causa nullitatis cujusdam processus in materia fidei, per prefatum dominum episcopum Belvacensem et inquisitorem fidei, instante promotore ejusdem fidei, facti tempore Anglicorum et guerrarum in hoc regno nuper vigentium, contra et adversus quamdam Johannam, dictam la Pucelle, de obedientia domini nostri regis tunc existentem, licet apud majores hujus regni reputaretur sancte, integre et catholice vite, citari et evocari 100L 17-17 v°. Q² 195-196. D⁵ 103-104fecerunt, per edictum, omnes et singulos sua interesse credentes. Idcirco ego, tam meo, quam ceterorum coheredum meorum et causam dicti domini episcopi habentium, nomine, notum facio, dico et declaro quod non credo mea interesse, nec est intentionis mee sustinere aut deffendere processum antedictum, quasi validum, juridicum, aut sententias inde secutas, cum, per ea que postmodum audivi et intellexi (cum, tempore dicti processus et sententie, essem quatuor vel quinque annorum, et aliqui mei fratres parvuli, et aliqui adhuc nascituri), dicta Johanna tradita fuit in materia fidei per invidiam et sugestionem adversariorum domini nostri regis, ex eo videlicet quia || erat de obedientia ipsius et eis maxima inferebat damna in facto guerrarum, volentium per hoc suam juvare partem et querelam ; quodque, si fuisset de parte dictorum adversariorum, | nequaquam tracta fuisset in materia fidei. Protestor tamen expresse, et ad quod per dictos dominos judices peto admitti, quod processus per eos fiendus aut sententia ferenda, michi aut coheredibus meis, seu aliis causam habentibus dicti deffuncti domini episcopi, nullomodo prejudicet, prout nec prejudicare debet, actentis maxime compositionibus et abolitionibus per dominum nostrum regem, in reductione patrie Normannie, misericorditer et benigne factis ; quarum sum capax, et eisdem uti et gaudere debeo, et debent coheredes mei et alii causam dicti domini episcopi habentes ; quarum virtute debeo et debent tueri et deffendi apud omnes ; rogantes dominos quatenus ipsos de cetero evocari non faciant, quia in hujusmodi causa comparere non intendant. Quam quidem cedulam, et contenta in eadem, ipse magister Jacobus de Rinello, propter hoc coram notariis suprascriptis quoad hoc per dominos deputatis, comparens, rata et grata habuit, et quantum opus esset, de novo tradidit et exhibuit, petens super hiis a dictis notariis instrumentum. Acta fuerunt hec in domo magistri Simonis Cayet, die vicesima prima dicti mensis decembris ; presentibus prefato magistro Simone Cayet et Petro Ogier, clerico Nannetensis diocesis.

101L 17 v°. Q² 196-198FR
[Requisitio contumacie.]

Eadem autem die, vicesima mensis decembris, coram dominis judicibus antedictis pro tribunali in palatio seu magna aula domus archiepiscopalis Rothomagensis sedentibus, ibidem assistente plebis multitudine copiosa, comparentibus prefatis magistris Simone Chapitault, promotore et nomma promo-|-torio prefato, ac Guillelmo Prevosteau, ipsorum actorum procuratore, nomine ipsorum actorum et pro ipsis, ipse magister Guillelmus Prevosteau, nomine antedicto [locutus est] asserens quod, cum die decima quinta hujus mensis, coram dominis comparuisset, certorum et nominatim expressorum et citatorum, coram dominis minime comparentium nec aliquem pro se mittentium, contumaciam accusasset, petivisset et requisivisset a dominis et per eosdem prefatos sic nominatim citatos361 non comparantes reputari contumaces, in ipsorumque contumacia ad ulteriores actus procedi ; quod facere usque ad diem hodiernam distulerant, si eadem die coram dominis minime comparerent ; ad quam diem etiam citati erant omnes et singuli cujuscumque dignitatis, preeminentie, gradus, honoris, status, et conditionis existerent, seu quomodolibet sua interesse credentes, aut in forma juris partes formales, denuntiatores vel accusatores quondam Johanne la Pucelle, vel eorumdem processuum pretactorum deffensores, aut alias partes se exhibere volentes, dicturi vel proposituri, verbo vel in scriptis, quidquid dicere vellent contra litteras apostolicas evocationesque et citationes, aliasque dicturi et facturi, prout in eisdem litteris citatoriis inferius insertis plenius continetur ; quatenus ipsos jam pridem citatos et usque ad diem hodiernam expectatos, aliosque sua interesse credentes, ad diem hodiernam evocatos, per notarios predictos evocari facerent ; et, si minime comparerent et se contumaces redderent, quatenus ipsos contumaces reputarent, in ipsorumque contumacia ulterius in hujusmodi causa procederent, ipsosque judices fore competentes | in hujusmodi causa declararent. Et ad docendum de in jus evocatione contra ad diem hodiernam evocatos, exhibuit et produxit ipse Prevosteau citationem alias a dominis decretam, cum relatione 102L 17 v°. Q² 198-199executoris ejusdem. Exhibuit etiam et produxit certos articulos concludentes, petens eosdem per dominos admitti ; asserens eosdem veritatem continere, petens ab ipsis et per eosdem citationem sibi decerni alias contra citatos, et omnes alios sua interesse credentes, dicturos et proposituros, coram dominis, totum et quicquid dicere seu proponere vellent contra hujusmodi articulos, processurosque ulterius, prout foret rationis. Quorum quidem articulorum tenor inferius inseritur.

FR[Requesta promotoris.]

Quibus sic exbibitis, ipse magister Simon Chapitault, promotor antedictus et nomine promotorio antedicto, cui alias, de mandato dominorum, processum, sententiam et omnia inde secuta, certasque informationes et advisamenta hujusmodi processum tangentia, et penes dominos, ad suam informationem, exhibita communicari ordinaverant, ut suum officium incitaret, et eosdem super veritate hujusmodi processus advisare haberet, coram ipsis, verbis galicis, sub forma infrascripta, exposuit, accipiens verba contenta in Clementina Multorum (De hereticis) [Clem. v, 3, 1] : quia, nimis est grave ad exterminationem heretice pravitatis non agere quod ipsius contagiosa enormitas agendum requirit, grave est quoque et dampnatione dignissimum malitiose insontibus eamdem imponere pravitatem,

quod, post injunctum sibi officium et prestitum | per eum solempne juramentum de fideliter prosequendo, proponendo362 et requirendo, tam pro processu quam contra processum, quecumque fidei, justitie et rei publice opportuna ; solum Deum habendo pre oculis, omni humano timore, odio et favore rejectis, omnique particulari quarumcumque partium consideratione et affectione deposita363, visitato prius et revoluto seriatim et integraliter, vocatis secum probatis et honestis ac juris peritis viris, processu quondam contra eamdem Johannam agitato, informationibusque et aliis ex dominorum ordinatione sibi communicatis, ex eisdem processu 103L 17 v°-18. Q² 199-200et informationibus et aliis que, fama referente et proborum relatu, percepit et audivit, quedam, dictorum dominorum364 officium excitantia, in medium coram eisdem proponere volebat ; protestando quod, in hujusmodi dicendis, non intendebat cuiquam injuriari, vel aliquid dicere, proponere aut prosequi quod non esset consonum fidei catholice ; quecumque dicta, facta et facienda Sancte Sedi apostolice, ipsisque ab eadem Sede apostolica deputatis, submittendo.

Ipsos autem advertere intendebat super tribus :

primo super instrumentis et actis cause et processus dudum facti contra eamdem Johannam la Pucelle, ac notariis dicti processus,

secundo circa preparatorie processus,

tertio circa processum in se, cum inde secutis.

Super instrumentis et actis cause et processus, ac notariis dicti processus, compertum est quod, ultra notarios in dicto processu constitutos, et de quorum constitutione et litteris patet in processu, fuerunt alii notarii in fenestris absconsi ; etiam confessiones dicte | Johanne et acta redigentes cause, multa ex justificationibus et excusationibus dicte Johanne obmittendo, et nonnulla mendaciter, citra injuriam, adjiciendo ; et de quibus fuerunt eliciti certi articuli, missi deliberantibus. In eadem materia compertum est etiam plurimos processus factos fuisse, qui in aliquibus partibus a confessionibus dicte Johanne, factis in galico, deviant, quodque, longo tempore post mortem dicte Johanne, processus dictus fuerat confectus, multis superadditis et detractis, et multis in aliam formam redactis.

Super autem preparatoriis processus dicebat ipse promotor multa esse attendenda. Nam et in principio processus narratur aliquas fuisse factas informationes preparetorias, que tamen non inseruntur, quia alias quis in materia fidei trahere non debet, nisi informatione previa et fama contra cum refferente. Que etsi facte fuerint, in processu posite non fuerunt, cum, ut presumitur, facerent ad ipsius Johanne justificationem. Inquirere tamen debebant a quibus ubi et 104L 18. Q² 200-201quando fuerunt facte, et quare in processu non fuerunt inserte. Attendi etiam debebat quo zelo episcopus Belvacensis et alii conjudices in principio hujusmodi processus procedebant, cum satis constet, tam per dictum processum quam per informationes jam factas, quod ipse episcopus Belvacensis maximam diligentiam fecit erga principes de habendo eandem Johannam, ita quod pro ea habenda data fuerunt decem milia francorum et tres centum libre redditus ; et tamen eam redditam, in manibus seu carceribus ecclesie non posuit, ymo eam in manibus Anglicorum posuit, et dimisit in turri fortissima, videlicet in Castro Ro-|-thomagensi, licet a pluribus probis et litteratis viris, per eumdem episcopum ad processus consultationem et directionem evocatis, fuisset sepius commonitus et advisatus de eam in manibus ecclesie reponendo. Quod tamen non fecit, ymo eam compedibus et manicis ferreis, ut fertur, in quadam cabia ferrea reponi consensit365 ; ymo, ipse sentiens se minime juridice procedere, ipse episcopus litteras garantizationis, indemnitatis366, provisionis367, expensi368 et deffensionis pro eo suscipiende, si casus contingeret, a principibus secularibus anglicis habere voluit, antequam ad dicti processus executionem et examinationem procederet ; videlicet prout constate dicebat ipse promotor per litteras garantizationis sibi communicatas. Dicebat etiam ipse promotor quod advertere debebant quomodo vox et fama habebantur in villa Rothomagensi quod, statim postquam ipsa Johanna fuit adducta in Castro Rothomagensi, dicta Johanna, ex ordinatione ducisse Bedfordie et ejusdem episcopi Belvacensis, fuit per matronas visitata, ut de ejus virginitate et pudicitia certitudo haberetur ; et tandem virgo et integra reperta, non tamen ipsa visitatio in processu fuit inserta. Ad aures tamen aliquorum consiliariorum devenit ipsa visitatio, qui in hujusmodi processu postmodum interesse recusaverunt, asserentes talem integritatem in eadem esse non posse sine aliis 105L 18. Q² 201-203virtutibus369, attenta longa conversatione cum armatis.

Circa autem processum in se dicebat ipse promotor plura attendi debere. In exordio enim processus, quando ipsa Johanna ad judicium fuit evocata, respon-|-dit quod libenter compareret ; sed duo requisivit : primo, quod vocarentur aliqui clerici de obedientia Francie ; secundo, quod posset audire missam. Quas requisitiones, scilicet respiciendo primam, de vocandis clericis de partibus Francie, penitus subticuit. Secundam veto, de missa audienda, in deliberatione ponere noluit ; sed dixit quod a quibusdam habebat quod missam audire non debebat. Item quod, post hujusmodi evocationem, fuerunt plures conventiones, que in processu designantur tanquam sessiones ; et in multis ipsarum sessionum visa est ipsa Johanna ipsum episcopum implicite recusare. Inquisitor autem in principio processus presens non fuit ; nam processus inceptus fuit die decima quarta januarii ; et tantum fuit evocatus die decima nona februarii, licet invitus et recusans ; cui, ut fertur, plures mine illate fuerunt, quia ipsi processui interesse recusabat, propter modos qui tenebantur in processu. Postquam etiam per aliquas sessiones, et extra carceres fuisset interrogata, et coram pluribus notabilibus viris, fuit ordinatum quod de cetero examinaretur in carcere et coram paucioribus, quia multi de asistantibus non erant contenti de modo procedendi. Faciebant enim ipsi Johanne aliqui consiliarii interrogationes captiosas, quandoque translationes et inculcationes materiarum impertinentes, et quandoque multum seditiosas ; ex quibus, non solum ipsa Johanna, ymo etiam aliqui consiliarii ex hoc conquerebantur. Ipsis tamen sapientissime respondebat ; ut puta, cum interrogaretur an rex suus juste fecisset occidendo ducem Burgundie : ipsa respondit quod magnum dampnum erat de morte principum ; sed quicquid erat inter dominos Francie, ipsa erat missa regi Francie ex parte | Dei. Item, an sacra Scriptura processerit a Deo ; et respondit quod bonum est scire quod sic. Item, cui Romanorum pontificum esset obediendum ; que respondit : illi qui erat in Roma. 106L 18. Q² 203-204Item, an ipsa erat370 in statu gratie, respondit quod si erat, Deus eam manuteneret371 ; et si non esset, eam372 reponere dignaretur. Et plures alias impertinentes interrogationes fecerunt, ut de hiis constare poterat per processum. Fuit etiam ipsa Johanna tempore hujusmodi processus infirma, et durante infirmitate requisivit confiteri, recipere eucharistiam, et habere ecclesiasticam sepulturam. Anglici autem medicis qui eam visitaverunt, asseruntur dixisse quod mallent perdere viginti millia salutorum quod aliter obiret quam per ignem, et quod de eadem bene cogitarent ne moreretur ex illa infirmitate. Injuriabantur etiam sepissime sibi custodes.

Et promotor dicebat etiam eosdem [dominos] singulariter advertere debere circa quosdam duodecim articulos confectos, et ex aliis septuaginta articulis elicitos ; nam, ut ex tenore eorumdem dicebat apparere, multa ad justificationem et excusationem servientia in eisdem fuerant obmissa, et multa mendaciter et perniciose, de quibus mentionem non fecerat, addita ; quodque multe mine multis ipsorum consiliariorum et deliberantium fuerunt illate, taliter quod aliqui effecti sunt exules, alii incarcerati, alii timentes civitatem Rothomagensem dimiserant, ut de magistro Johanne Lohier, [quoniam] contra ipsum processum de nullitate redarguerat, dicitur contingisse. Item, quod facte asseruntur multe illusiones, deceptiones et fraudes ipsi Johanne in carcere, ut nonnulla induceretur373 dicere vel tacere, et specialiter | ut se redderet difficilem in non374 submissione Ecclesie ; et hoc, ut dicitur, per quemdam magistrum Nicolaum Aucupis, qui se fingebat prisionarium de partibus Lotharingie375, nitens eamdem Johannam decipere.

Item dicebat ipse promotor taceri non debere quod ipsa Johanna accusatur quod se nolebat submittere Ecclesie militanti ; ipsa tamen, in suis interrogationibus et responsionibus, 107L 18-18 v°. Q² 204-205clarissime et multum catholice super dicta submissione respondit, cum sepissime dixerit, et maxime cum fieret sermo solemnis per magistrum Guillelmum Evrard, quod omnia dicta et facta sua remitti volebat romano pontifici, ad quem se refferebat. Et eam aliqua abjurare fecerunt, ab aliquibus inducta, seducta et coacta ; timor enim ignis et presentia tortoris, mineque sibi illate induxerunt abjurare que non intelligebat. Quod etiam fuit inducta ad recipiendum habitum virilem, post hujusmodi abjurationem, quia sibi amote fuerunt vestes muliebres ; attemptareque presumpserunt custodes ejus pudicitie ; quare coacta, non habens vestes muliebres, fuit coacta accipere vestes viriles ad tuitionem sue pudicitie. Quibus non obstantibus, fuit judicata relapsa et judicio seculari reddita, et, sine aliqua alia sententia, igne cremata, suscepto prius per eam eucharistie sacramento.

Multaque alia, ad movendum animum dictorum dominorum376, dixit et protulit ipse promotor ; petens de et super premissis omnibus diligenter inquiri, et unicuique justitiam, secundum casus exigentiam, ministrari ; asserens ulterius eidem processui esse utile fa-|-cere quamdam inquestam super vita et moribus ipsius Johanne, modoque egrediendi patriam suam ; petens ab eisdem et per dominos commissarios deputari ad examinandum certos testes super quibusdam interrogatoriis per eum dandis, et inferius insertis.

FR[Ordinatio super inquestis.]

Tunc autem judices antedicti, super omnibus volentes veritatem inquirere, venerabiles et discretes viros, magistros Reginaldum de Chicheri, decanum ecclesie collegiate Beate Marie Valliscoloris, Tullensis diocesis, et Watherinum Thierici, ecclesie Tullensis canonicum, deputaverunt et ordinaverunt, ut, super quibusdam articalis seu interrogatoriis ad eos missis, eosdem informare haberent. Quibus sic actis et actitatis, judices antedicti suam ordinationem, seu appunctamentum 108L 18 v°. Q² 205-206in hujusmodi causa, protulerunt in scriptis, per organum domini archiepiscopi, in hunc modum :

Visis et attentis mandato apostolico, pro parte honeste mulieris Ysabellis d’Arc, matris deffuncte Johanne d’Arc, vulgariter dicte la Pucelle, ac Petri et Johannis d’Arc filiorum dicte Ysabellis et dicte deffuncte fratrum, suorumque consanguineorum et propinquorum, actorum, [nobis commisse] ac directo, et per eosdem seu eorum procuratorem, legitime ad | hoc deputatum, pluries in Parisiensi et in hac Rothomagensi civitatibus, [presentato] nobis Johanni archiepiscopo et duci Remensi, primo Francie pari, et Guillelmo, Parisiensi episcopo, cum quodam collega nostro, cum illa clausa, etc., auctoritate apostolica specialiter, in hac parte, delegatis, nobisque Johanni Brehal, sacre theologie professori, auctoritate eadem in conjudice assumpto ; cum ejusdem petita instanter apostolici mandati debita executione, secundum ejusdem tenorem ;

Visis insuper citationibus et evocationibus directis, cum executione earumdem, executorumque relationibus autenticis, tam specialiter et nominatim, quam generaliter evocatorum et citatorum ;

Auditis insuper petitionibus et requestis, palam, solemniter et judicialiter, coram nobis, tam per ipsos actores et eorum procuratores quam per nostrum promotorem, contra et adversus specialiter citatos, videlicet reverendum in Christo patrem dominum Guillelmum de Hellenda, modernum Belvacensem episcopum, sueque Belvacensis curie causarum criminalium promotorem ac causarum sancte inquisitionis procuratorem, necnon contra dominum Petrum Cauchon, dudum Belvacensem episcopum, ac Johannem Magistri, pretensum alias ibidem heretice pravitatis subinquisitorem aut vicarium, suosve heredes et causam habentes, ac contra universos et singulos sua interesse credentes, generaliter evocatos, reos in hac377 nullitatis et injustitie, ac expurgationis et innocentie causa, factis et instanter requisitis ; et nobis postmodum, in forma articulorum concludentium, 109L 18 v°. Q² 206-208in scriptis et more romane curie, traditis et porrectis ; ipsisque | actorum procuratore ac promotore, dictorum reorum, generaliter et peremptorie evocatorum ad diem hodiernam, ac aliorum, prius specialiter citatorum, ad dies aliquos jam elapsos et ad usque diem hodiernam, ex gratia nostra, expectatorum et prorogatorum, non comparentium, nec aliquos pro se mittentium, contumaciam accusantibus :

Nos tandem, apostolici delegati, omnibus et singulis attentis, maturo consilio digestis, nos fore et esse judices in hujusmodi instanti causa, cum suis executionibus, deppendentiis et sequellis, auctoritate eadem, competentes dicimus et declaramus. Et insuper dictos reos, quos alta voce solito more fecimus evocari, quia non comparuerunt nec aliquempro se miserunt, justitia exigente, contumaces reputavimus, prout et reputamus ; nichilominus ex habundanti gratia et bona cautela ordinantes, propter cause arduitatem, ipsos contumaces, per nostram iterum citationem peremptoriam seu edictum, tam specialiter quam generaliter, iterum evocari, tam ad locum, civitatem et ecclesiam Belvacensem, quam ad valvas Rothomagensis ecclesie, ad diem scilicet primam juridicam post dominicam primam Quadragesime, qua in sancta Dei ecclesia cantabitur Invocavit in aula presenti, hora nona de mane, per se vel ydoneum et instructum procuratorem, peremptorie comparituros, coram nobis aut altero nostrum, seu subdelegato aut subdelegatis, cum suis omnibus scripturis, allegationibus et munimentis, paratos et instructos ; dicturosque et proposituros378 totum id et | quidquid dicere seu proponere voluerint, contra articulos dictorum actorum, hodie coram nobis exhibitos ; visurosque ulterius in hac causa procedi canonice et juridice ; ac contra hujusmodi petitionem et articulos, et cetera exhibita, exhibenda et producenda, acturos et facturos quidquid fuerit necessitatis et congruitatis, sua absentia etiam non obstante. Decernentes etiam, dictorum actorum procuratori et promotori nostro instantibus, processus olim contra dictam deffunctam, per ipsos reos vel eorum aliquos facti, copiam ministrari, ad fines 110L 18 v°-20 v°. Q² 208-211debitos ; super adjunctione nostri promotoris requisita per actores, post modum deliberaturi et disposituri, prout fuerit rationis.

Pronuntiatum fuit per dominum Remensem archiepiscopum, astantibus conjudicibus suis, episcopo Parisiensi et fratre Johanne Brehal, inquisitore ; presentibus reverendo patre domino Johanne, episcopo Dimitriensi, domino Johanne Sancti Audoueni et domino Johanne Sancte Katharine de Monte Rothomagensi, abbatibus, magistris Hectore de Quoquerel, vicario generali domini archiepiscopi Rothomagensis, Nicolao de Bosco, decano, Johanne de Guouys, Johanne Bec, canonicis Rothomagensibus, cum pluribus aliis doctoribus, licentiatis, plebisque multitudine copiosa. |

Qua ordinatione seu appunctamento sic latis, dictis actoribus, seu eorum procuratori, litteras citatorias, in forma per eos petita, fieri ordinaverunt, decernentes ulterius in hujusmodi causa procedi debere.

Datum et actum anno et die predictis.

Tenor autem productorum hujusmodi sequitur, et est talis.

Johannes, miseratione divina archiepiscopus […]379.

Notes

1. [260]

   D : per nos sibi.

2. [261]

   D : penes nos seu.

3. [262]

   Q : et.

4. [263]

   D : vera.

5. [264]

   L : auxilia.

6. [265]

   Q : paupertatis.

7. [266]

   Q : honestaeque.

8. [267]

   Q : omnesque alios.

9. [268]

   L Q : eisdem.

10. [269]

    L Q D : pour decima septima.

11. [270]

    Q : ibi.

12. [271]

    L : naturam.

13. [272]

    Q : detecta ; D : detecto.

14. [273]

    L Q D : omis.

15. [274]

    Q : stimulaturum.

16. [275]

    D : dixerunt quidem et note.

17. [276]

    Q : quod nulli vellent.

18. [277]

    L Q D : omis.

19. [278]

    L Q D : omis.

20. [279]

    Q : vexaverunt (lat. 5970 : vexantes).

21. [280]

    L D : expertem. Q : inexpertem (lat. 5970 : exportera).

22. [281]

    L : armatam.

23. [282]

    D : subdola.

24. [283]

    Q D : [haud] fideliter.

25. [284]

    Q : [quibus] pulsati ; D : super quibus pulsati.

26. [285]

    Q : expresse add.

27. [286]

    D : propter.

28. [287]

    D Q : suo processu ; L : sub suo processu.

29. [288]

    Q : omis (lat. 6970 : pretensam).

30. [289]

    Q : 3 mots omis.

31. [290]

    L : omis.

32. [291]

    L : consecutis.

33. [292]

    Q : purificantur.

34. [293]

    L : quod ad.

35. [294]

    D L Q : justum.

36. [295]

    Q : 2 mots omis.

37. [296]

    L : omis.

38. [297]

    D : 2 mots omis.

39. [298]

    L : infectis ex violentia procedi.

40. [299]

    Q : omis.

41. [300]

    Q : stante causa.

42. [301]

    L : censenda est.

43. [302]

    L Q : omis.

44. [303]

    L Q : 2 mots omis.

45. [304]

    Q add. : aut.

46. [305]

    Q : idem.

47. [306]

    D : 2 mots omis.

48. [307]

    Q : omis.

49. [308]

    L D : dicti.

50. [309]

    L D : causam.

51. [310]

    L Q : vos.

52. [311]

    Q : solida ; quae.

53. [312]

    Q : visitatione.

54. [313]

    D : 2 mots omis.

55. [314]

    Q : frequentans honeste ; et oonfessionis sacramentum et poenitentiae et eucharistie frequentans.

56. [315]

    L : principium.

57. [316]

    L D : quoniam.

58. [317]

    D : 2 mots omis.

59. [318]

    L : in.

60. [319]

    Q D : id.

61. [320]

    L : xanciones. D : xanctiones.

62. [321]

    Q : bellum.

63. [322]

    Q : videntur ; D : deberent.

64. [323]

    Q D : quod.

65. [324]

    L : quoniam.

66. [325]

    D add. : dixisse.

67. [326]

    Q D L : sed.

68. [327]

    L add. : Deus.

69. [328]

    Q D ; L : quoniam.

70. [329]

    L : omis.

71. [330]

    Q L ; D : ut.

72. [331]

    Q ; L : ne ; D : que.

73. [332]

    L Q : 2 mots omis.

74. [333]

    L : omis.

75. [334]

    L : quod.

76. [335]

    Q D : omis L.

77. [336]

    Tous les mss : deliberate.

78. [337]

    L D ; Q : istius.

79. [338]

    L D : opprimentem.

80. [339]

    Q D : prolataeque.

81. [340]

    L add. : quod.

82. [341]

    Q : omis.

83. [342]

    L : omis.

84. [343]

    Q : omis.

85. [344]

    Q : aut.

86. [345]

    Q : omis.

87. [346]

    L : instituendam.

88. [347]

    L : 10 mots omis.

89. [348]

    L add. : ab.

90. [349]

    Q D : omis.

91. [350]

    Q : Johannem.

92. [351]

    Tous les mss, pour Martinum.

93. [352]

    Q : ipsis. D : nostris.

94. [353]

    L : omis.

95. [354]

    Q : quomodolibet.

96. [355]

    L : Guoys.

97. [356]

    Q : Rivello.

98. [357]

    L Q D : nobis.

99. [358]

    L : Dugois.

100. [359]

     L D : factis.

101. [360]

     Q : Rivello.

102. [361]

     L : omis.

103. [362]

     Q : promovendo.

104. [363]

     L : apposita.

105. [364]

     L : nostrum.

106. [365]

     L : conscensiit.

107. [366]

     L : coindemnitatis.

108. [367]

     Q : permissionis.

109. [368]

     Q : expendii.

110. [369]

     L : 8 mots omis.

111. [370]

     L : esset.

112. [371]

     L : manuteneat.

113. [372]

     L : omis.

114. [373]

     L : inducentur.

115. [374]

     Q : omis.

116. [375]

     L : Tharingie.

117. [376]

     L : vestrum

118. [377]

     L add. : parte.

119. [378]

     L : 9 mots précédents répétés.

120. [379]

     Ut supra, p. 33-41.