Tome II

1L 103. Q³ 258-259FR
[Capitulum septimum]

[Productio motivorum juris per actores.]1

FR[Ms. lat. 17013.]

Adveniente autem die veneris, que fuit secunda supradicti mensis julii, comparuerunt in judicio coram prefatis dominis, Johanne, archiepiscopo Remensi, Guillelmo, Parisiensi, Ricardo, Constantiensi episcopis, ac fratre Johanne Brehal, judicibus et commissariis supradictis, apud dictum palatium, et in loco suo solito in quo pro tribunali sedere consueverunt, venerabiles viri Johannes d’Arc, pro se, citra tamen procuratorum suorum alias per eum constitutorum revocationem, de qua fuit protestatus magister Guillelmus Prevosteau, Ysabellis d’Arc et Petri d’Arc procurator et nomine procuratorio quo supra ; atque venerabilis vir, magister Simon Chapitault, in hujusmodi causa promotor datus et deputatus2. Facto3, realiter et in scriptis reproduxerunt, et quilibet reproduxit, citationem cum ejus executione, alias per eosdem judices et 2L 103. Q³ 258-260commissarios supradictos decretam, ad concludendum et concludi videndum in hujusmodi causa, contra et adversus reverendum in Christo patrem | episcopum Belvacensem, subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi constitutum, atque promotorem causarum criminalium curie Belvacensis, omnesque alios et singulos sua communiter vel divisim interesse credentes ; citatorumque in eadem contentorum, non comparentium neque in aliquo hujusmodi termine dici satisfacere curantium, contumaciam accusaverunt4, et quilibet accusavit ; ipsosque contumaces per dictos dominos judices et commissarios reputari postulaverunt, et quilibet postulavit ; et in eorum contumacia repetierunt, et quilibet repetiit, omnia et singula acta, actitata, producta, testium depositiones in hujusmodi causa factas, atque alia jura, in quantum faciunt pro eisdem et partibus suis, et contra partes adversas, et non alias, aliter, nec alio modo. Insuper prefatus magister Simon, promotor, nomine quo supra, facto, realiter et in scriptis produxit atque exhibuit5 certa motiva juris, continentia in effectu omnimodam dispositionem et deductionem totius processus, tam coram quondam domino 3L 103. Q³ 259-261Petro Belvacensi episcopo, quam coram prefatis dominis judi-|-cibus et commissariis agitati, necnon nonnullos tractatus in hujusmodi materia, tam per theologie quam utriusque juris doctores factos, produxit et exhibuit, petendo et requirendo hujusmodi motiva et tractatus ad movendum6 animos judicantium recipi et admitti ; necnon sibi et partibus infrascriptis certum et competentem terminum, ad audiendum jus et sententiam diffinitivam in hujusmodi causa ferri et pronuntiari, sibi assignari, quilibet supradictorum Johannis d’Arc, alterius principalium, et magistri Guillelmi Prevosteau, procuratoris, et nomine procuratorio quo supra, per eosdem judices et commissarios, postulaverunt et postulavit.

Dicti vero domini judices et commissarii sepe nominati dictos citatos non comparentes, nec hujusmodi dici termino satisfacere curantes, reputaverunt, prout erant justitia suadente, merito contumaces ; et, in eorum contumacia, dicta motiva juris et tractatus tam theologie quam juris professorum admiserunt et rece-|-perunt, atque7 in Christi nomine, in hujusmodi causa concluserunt, et pro concluso habuerunt, 4L 103. Q³ 261-262prefigentes et assignantes dictis Johanni d’Arc, Guillelmo Prevosteau, et magistro Simoni Chapitault, promotori, atque dictis citatis diem mercurii instantem, ad audiendum jus, et sententiam diffinitivam in hujusmodi causa dici, ferri et pronuntiari ; atque dictos citatos ulterius per edictum publicum, et per affixionem suarum litterarum citatoriarum ad valvas ecclesie Rothomagensis, fore citandos et evocandos prefixerunt, statuerunt et ordinaverunt.

Presentibus ad hec reverendo in Christo patre et domino, domino Johanne, episcopo Dimitriensi ; Hectore de Coquerel, decretorum doctore, vicario generali et officiali Rothomagensi ; Alano Olivier ; Nicolao Lambert, sacre theologie professoribus ; magistris Egidio de Campis, Petro Roque, in curia Rothomagensi advocatis, juratis testibus, ad premissa vocatis spectaliter et rogatis8. |

FR[Ms. lat. 5970.]

1Q² 258-259Subsequente autem die crastina, que fuit dies secunda mensis julii, anno Domini M°CCCC°L°VI°, eisdem partibus per dominos assignata ad id agendum quod die hesterna inter partes hujusmodi agi debebat, coram ipsis Johanne, archiepiscopo Remensi, Guillelmo Parisiensi et Ricardo Constantiensi episcopis, in aula majori domus archiepiscopalis Rothomagensis pro tribunali sedentibus, comparentibus prefatis Johanne d’Arc, altero actorum pro se, citra suorum procuratorum hactenus constitutorum revocationem, ac magistris Guillelmo Prevosteau aliorum actorum procuratore, nomine procuratorio ipsorum et pro ipsis, et | Simone Chappitault, citra etiam suorum procuratorum revocationem, in hujusmodi causa promotore, dictis citatis coram ipsis [judicibus] per alterum nostrum notariorum evocatis minime comparentibus, 2Q² 258-260dicti actores et promotor, ad docendum de in jus evocatione, realiter et de facto produxerunt litteras citatorias ab ipsis emanatas per quas et earum executionem constabat ipsos episcopum Belvacensem, promotorem et subinquisitorem, aliosque omnes et singulos sua interesse credentes, per edictum publicum fuisse citatos et evocatos ad diem hodiernam, visuros et audituros ab ipsis et per ipsos in hujusmodi causa concludi et pro concluso haberi. Reproduxerunt etiam verbo omnes et singulos testes, acta, actitata, instrumenta, processus et alia in hujusmodi causa exhibita, in quantum pro ipsis faciebant et non alias. Et ad movendum animum dominorum, ipsi promotor et actores et quili-|-bet eorum certa juris motiva per modum certorum articulorum exhibuerunt et produxerunt, que requisiverunt inter acta hujusmodi cause reponi. Produxerunt etiam quosdam tractatus et opiniones 3Q² 259-261certorum doctorum tam theologie quam utriusque jurium et aliorum jurisperitorum super hujusmodi materia factos, in quibus hujusmodi materia ad plenum deduci videbatur ; que omnia et singula inter acta hujusmodi cause reponi requisiverunt. Quibus sic exhibitis, ipsi actores et promotor, dictorum citatorum evocatorum non comparentium nec aliquem pro se mittentium, contumaciam accusaverunt, petiveruntque et requisiverunt dictos citatos et non comparentes nec aliquem pro se mittentes de die hodierna reputari contumaces, et, in ipsorum contumacia, in hujusmodi causa concludi et pro concluso haberi.

Ipse autem archiepiscopus et episcopi dictos citatos et non comparentes nec aliquem pro se mit-|-tentes de die hodierna reputaverunt contumaces, et, in ipsorum contumacia, in hujusmodi causa concluserunt, et pro concluso habuerunt ; decernentes ad ulteriora procedi debere, ipsorum citatorum 4Q² 261-262contumacia non obstante, assignando eisdem actoribus diem mercurii instantem ad audiendum jus seu suam sententiam diffinitivam in hujusmodi causa dici, ferri et pronuntiari ; injungentes eisdem actoribus quatenus eosdem citatos ad dictam diem per edictum publicum, citari facerent, jus seu suam sententiam diffinitivam audituros, dicturosque et factures in hujusmodi causa, prout jus et ratio suaderent.

Datum et actum anno et die predictis, presentibus ad hec reverendo in Christo patre et domino, domino Johanne Fabri, sacre theologie professore, episcopo Dimitriensi ; magistris Hectore de Coquerel, decretorum doctore, vicario et officiali Rothomagensi ; Alano Olivier ; Nicolao Lambert, sacre theologie professo-|-ribus ; Egidio de Campis et Petro Roque, in altero jurium licentiatis, cum pluribus aliis testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Fin du Ms. lat. 5970.]

FR[Tenor citationis.]

Tenor veto dictarum citationis et relationis, motivorum et tractatuum de quibus supra sit mentio et est talis9 :

Johannes, miseratione divina archiepiscopus et dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione Parisiensis, Ricardus, 5L 103. Q² 262-263Constantiensis episcopi, ac frater Johannes Brehal, sacre theologie professor, heretice pravitatis in regno Francie alter inquisitor, judices delegati et commissarii in hac parte quarumdam causarum nullitatis processuum et sententiarum olim contra quondam Johannam d’Arc, vulgariter dictam la Pucelle, per defunctos magistrum Petrum Cauchon, quondam episcopum Belvacensem, ac Johannem Magistri, subinquisitorem heretice pravitatis in diocesi Belvacensi ; instante et requirente quondam magistro de Estiveto, asserto ipsorum defunctorum episcopi et subinquisitoris promotore, factorum et agitatorum, ac expurgationis de falso eidem Johanne impositorum, a sanctissimo domino nostro, domino Calixto, divina Providentia papa tertio, specialiter deputati, omnibus presbyteris, vicariis, curatis et non curatis, ceterisque ecclesiarum rectoribus ac tabellionibus publicis, et aliis notariis ubilibet constitutis, ad quem seu quos nostre presentes littere pervenerint, salutem in Domino, et mandatis nostris, ymo verius apostolicis, firmiter obedire.

Cum jam pridem, instante et requirente Ysabelli, matre, et Petro et Johanne, fratribus dicte defuncte, actoribus, nos, archiepiscopus, Guillelmus episcopus, | et frater10 Johannes Brehal, mandatum sancte Sedis apostolice recipientes, certas nostras litteras citatorias contra reverendum in Christo patrem, dominum episcopum Belvacensem, ac subinquisitorem heretice pravitatis, et promotorem causarum criminalium in episcopatu Belvacensi modernos, ac omnes alios sua interesse credentes, decreverimus ; easdemque, tam in villa Rothomagensi quam in villa Belvacensi, executioni demandari fecerimus ; in tantumque in hujusmodi causis de jure tam per nos, tam conjunctim quam divisim, ac nostros in hac parte subdelegatos, extiterit processum, quod, servatis terminis in hujusmodi causis servari debitis, via eisdem citatis de cetero dicendi et proponendi, verbo vel in scriptis quidquid dicere seu proponere vellent, tam contra nostrum processum, personas actorum, depositiones testium productaque per eosdem actores, tam juris quam facti, peremptorie, aut alias, per reverendum 6L 103-103 v°. Q² 263-264in Christo patrem et dominum, dominum Johannem11 episcopum Dimitriensem, et venerabilem et scientificum virum. Hectorem de Coquerel, utriusque juris doctorem12, decanum Lexoviensem, vicarium et officialem Rothomagensem, a nobis, Johanne, archiepiscopo, et Guillelmo, episcopo, quoad hec subdelegatos, ac nos, Johannem Brehal, preclusa extitit ; cetera in hujusmodi causa peragenda, cum ad omnes actus citra conclusionem cause excercendos, a nobis, Johanne, archiepiscopo, et Guillelmo, episcopo, solum forent deputati, nobis reservando ; et cum in hujusmodi causa, attenta hujusmodi terminorum observatione, restet in hujus-|-modi causa per partes productioni de cetero faciende renuntiare ac in hujusmodi causa per nos concludere :

Vobis omnibus et singulis supradictis, in virtute sancte obedientie, et sub penis suspensionis et excommunicationis, quam vel quas in vos et vestrum quemlibet feremus, nisi feceritis quod mandamus, districte precipiendo mandamus quatenus ad hujusmodi mandatum nostrum exequendum, alter vestrum alterum non expectet nec unus per alium se excuset. Citetis peremptorie Rothomagi, coram nobis, aut altero nostrum, apud palatium archiepiscopale Rothomagense, in loco in quo ad hujusmodi causam pro tribunali sedere consuevimus, ad diem primam mensis julii instantis, nisi, etc., alioquin, etc., dictos episcopum, subinquisitorem et promotorem, ac omnes alios et singulos sua in hac parte communiter vel divisim interesse credentes ; visuros a nobis et per nos in hujusmodi causa concludi et pro concluso haberi, processurosque in hujusmodi causa prout fuerit rationis, cum intimationibus in talibus assuetis ; hujusmodi nostras litteras executioni demandando13 per affixionem nostrarum presentium litterarum in valvis ecclesie Rothomagensis, prout alias a nobis decretum extitit. Et quid inde feceritis, nobis fideliter rescribatis.

7L 103 v°. Q² 264-266Datum Parisius, sub sigillis nostris, anno Domini M°CCCC°L°VI° die veneris, XVIII^a mensis junii.

Sic signatum D. Comitis et F. Ferrebouc.14

Executio15 :

Affixe sunt16 presentes littere valvis ecclesie Rothomagensis, anno Domini M°CCCC°L°VI°, die jovis | XXIII^a mensis junii, presentibus dominis Johanne Lespaillart, presbytero, et Johanne Roque, clerico, cum aliis testibus ad premissa vocatis, et me, Johanne Pestremol, clerico Rothomagensis diocesis, auctoritate imperiali curieque archiepiscopalis Rothomagensis jurato. Ita est. J. Pestremol.

FRTenor motivorum juris per dictum promotorem exhibitorum.

Incitat justitie zelus, stimulat veritatis amor, injunctum michi per vestras reverendissimas reverendasque paternitates suadet officium, et compellit prestitum per me solemne juramentum, reverendissimi reverendique patres ac colendissimi preceptores, judices in hac parte a sancta Sede apostolica deputati et commissarii dignissimi ; presertim cause hujusmodi vestris commisse providentiis statu instante, quo, productis omnibus, veritas in lucem emanat, et propositorum intentio probationibus lucidis roborata, publicata est, cause conclusio pariter et diffiniende terminus noscantur adesse : vestras suppliciter paternitates adire, et verbo pariter atque scripto, per formam exhortationis ac rationum juris tradi17 solitarum in arduis, easdem paternitates dignissimas, preter alias requisita et scripta, specialius commonitas et exoratas reddere ; que justitie, que veritati consona et ad cause vobis commisse expeditionem accommoda, breviter ad vestrarum paternitatum memoriam reducendo, et que in amplissima latitudine librorum, tractatuum et instrumentorum producto-1-rum, informationum et inquestarum et 8L 103 v°. Q² 266-267attestationum publicatarum diffusa et dispersa videntur, sub brevi compendio redigendo. Quod si hactenus, et pro veritatis informatione et evocatione eorum quorum intererat, presentiam dederim et assensum, nondum tamen pia partis adhesione plenaria animum laxaverim, pro processu atque sententiis primorum judicum quandoque presumendo, multaque pro vestro processu requirendo, frequenter sola interrogatoria absque determinatione articulorum presentando ; visis tamen libris, postmodum protocollis et instrumentis productis, informationibus et inquestis validissimis, tam per reverendissimum patrem, dominum Guillelmum, sancte Sedis apostolice legatum, quam per reverendissimas paternitates vestras, factis et publicatis ; visis etiam tractatibus a variis prelatorum solemnium, auditorum sacri palatii, et aliorum utriusque juris, divini pariter et humani, canonici et civilis, doctissimorum professorum, ac aliorum probatissimorum virorum, compositis, qui processum ipsum, sub ejusdem legati auctoritate et vestra [factum], visitandum duxerunt, dubia eliciendo, et opiniones super ipsis dubiis inferendo : ex dicti officii debito prestitoque juramento, compellor nullitatem, iniquitatem, errores et defectus prolate dudum inique contra eam sententie [ostendere], plenam parti adhesionem prebere, et articulis per ipsam partem traditis, quibus etiam inhereo, aliquid, per formam exhortationis seu recollectionis, specialiter, nichil non in facto proponendo, breviter adjicere. Et que precipue attendenda videntur in hac materia, ex proborum et probatissimorum doctorum et expertorum | consilio, quos semper mecum, vestris mandatis obsequens, censui in omnibus et exponendis et requirendis coram paternitatibus vestris reverendissimis consulendos, sub articulis et notulis brevibus designare ; ab allegationibus juris quas vobis doctissimis non ignotas esse cognosco, et in quibus et partem ipsam ipsiusque patronos, in suis articulis, ac [consiliarios]18 et qui tractatus varies jamdudum pro hac materia clarificanda condiderunt, exuberasse percipio, abstinendo ; cuncta in hac parte dicenda sancte Sedis apostolice et vestris 9L 103 v°. Q² 266-267collectionibus ac supportationibus humiliter submittendo.

In primis, reverendissimi patres et judices clarissimi, ut vestre prodeat in medium rectitudinis zelus, et sacrum fulgeat veritatis et justitie decus, et ex adverso judicantium Petri Cauchon, quondam episcopi Belvacensis, Guillelmi Estiveti, promotoris, Johannis Magistri, subinquisitoris fidei in Belvacensi diocesi, et collegarum seu complicium eorumdem, semper19 loquendo injuriam, dolosa detegatur intentio, manifestaque pandatur iniquitas exemplo purissimi Danielis, divina gratia pro salute innocentis Susanne, dolo iniquo condempnate, ad convincendam inveteratorum conjurationem, suscitati judicis, placeat, postulo, attendere eorumdem judicantium latentem dolum, perversum zelum, conspiratam malitiam, presumpteque judicature damnabilem nimiam audaciam. Quorsum, queso, judicantium tam dolose exquisita hec judicandi invaluerit teme-|-ritas, cum evidentia docuerit judicantes eosdem ad ipsam innocentem filiam inimicitias fovisse capitales, ita ut, nedum cohabitantes eisdem inimicis, sibi adherentes, commensales, familiares, fautores, officiantes et consiliantes habiti sunt palam, publice et manifeste, veluti eorumdem judicantium dicta, facta, processus iniquus et perniciose sententie, una cum probationibus apud vos productis, manifestant et exprimunt ?

Item et admiranda venit tanta eorum presumptio, cum ipsi noverint jura clamare divina pariter et humana, nedum capitales hostes, sed cohabitantes eisdem, a judicandi, testificandi et accusandi officio penitus alienes. Exinde sua corrupta nimis maculataque lucet intentio, ipsamque exterminandi filiam officiosa conjuratio, dolosa pariter et iniqua, quam, vinculis et duro adscriptam carceri20, exquisitis in rebus arduis interrogatoriis subtilibus sepe vexatam, per falsas sue sic violentas confessionis articulatas excerptiones, sinistras21 adjectiones et opinantium deceptiones, vi metuque [extorta] abjuratione22, confictam recidivationem, et tandem 10L 104. Q² 268-270publicam cremationem23, ausi sunt pollutis conscientiis et manibus inique suffocare. Hec enim ex sui iniqui processus visione patent ; ex verissimis informationibus et productis probationibus constant. Ex quibus, infectus ipse processus sententias et sequelas vitio doli, nullitatis et iniquitatis maculatas relinquit manifeste. Hec attendite, judices clarissimi ; clamat ante thronum | Domini innocentis expresse24 immaculatus sanguis. Vestris est providentiis missa desuper hujus inique damnationis elucidatio. Per justitie ministerium conscientias fidelium serenas reddite, et reparationem indicite condecentem et conditam honeste myrtis odoriferis veritatis et equitatis.

Item, et erit attendenda dicte filie puritas et sincera mens, conversatio juvenilis omni labe carens, maxima humilitas, sinceritas in fide, et ad ecclesiastica officia fervens devotio : que fidei infamiam aut heresis labem vel suspicionem nunquam percutiunt vel25 inducunt ; nec in processus illius reperietur tota deductione quod convicta sit vel confessa sit crimina illa que falso exprimit iniquissima lata in eam sententia prima judicantium ipsam. Que autem si virilis habitus aut armorum [gestatio] causata sit, responsa dedit catholica, excusatoria competenter ; ita ut ab omni labe sibi imposita, presertim que fidei processum meruerit, expers habita sit, quemadmodum processus vester in suis26 probationibus apertissimis manifestat. Que placeat animis vestris imprimere, ut omnem in eadem innocente suspicionem, causeque fidei viam, seu note qualiscumque sibi imposite maculam cessare fiat manifestum universis.

Item et quod conspirantes ipsi judices ab initio fidei processum contra hanc filiam inducere, ut formam tenere viderentur jure dispositam, super infamia ad partes ejus informationes fecerunt ; sed27 easdem suo | processui non copulaverunt, ymo latere eas voluerunt, dolo repleti, quoniam 11L 104-104 v°. Q² 270-271immaculatam innocentiam, [divinorum]28 officiorum frequentiam, sacramentorum perceptionem, et omnis bone indolis, puritatis, devotionis et catholice veritatis amplexus, bonique nominis et honeste conversationis fama publica per illas informationes relationem dederat authenticam. Sed, quia judicantium conjurationi adversabatur hec relatio, a processu ipsas informationes reverterunt, et dolose sub modio voluerunt abscondi. Hec autem, judices doctissimi, sui nullitatem processus inferunt et omnium sequelarum ; nam et secundum juris doctores, omnis illa vitio nullitatis infecta censetur sententia quam dolus maculat processui adjunctus, maxime si dolo eidem judex consenserit quomodolibet, prout vestre hec ponderabunt reverentie circumspecte.

Item, et quibus suppositis et bene probatis, ac pro ejusdem innocentis filie expurgatione valituris, de ceteris contentis in processu interea opus est advertere quanta perseverentia a Deo et sanctis revelationes habuisse, et eorum auxiliis processisse affirmaverit, et quanta eam sequantur in idem insignium virorum et librorum producte attestationes ; ita ut ipsa neque in his a veritate aberraverit fidei et Ecclesie, seu ab Ecclesia fuerit separata quomodolibet.

Item et speciali animadversione, cum sententia criminalis ferri non valeat nisi in sponte confessum juridice coram judice suo, vel in ibi commeritum29, pla-|-cebit attendere dicte filie etatem minorem, que, sine curatore, judicio sisti cogi non valuit ; que carceri duro mancipata, metu et terrore custodum, capitalium inimicorum opprobriis assiduis30, judicumque immensis vexationibus afflicta est ; que judicem recusavit, et ab eo appellavit, papam[que] reclamavit. Et ita processus adversus eam facti violentiam considerate. Ex quibus nullitatem in omnibus causari palam est ; que omnia, quoniam singula31 sunt deducta et articulata in processu vestro et ab initio in processu seu articulis principalibus actorum in hac causa, hic non repeto causa brevitatis.

12L 104 v°. Q² 271-272Item, et velint pariter attendere vestre digne paternitates quoniam ipsa filia visiones sibi revelatas constanti animo semper asservit, quas32 sub Dei nomine a spiritu bono productas esse continuavit solide, et quas verisimiliter esse tales asserunt doctissimi et litterati viri ; judicia Ecclesie non recusans, sed amplectans humillime ; quodque de eisdem visionibus, nisi in bonum, judicare debet nullus mortalis, cum talia potius, ubi etiam incerta essent, divino sunt arbitrio relinquenda. Unde neque idolatra aut divinatrix, seu confictrix hujusmodi inquinata33 dicenda fuerit, [nisi] nulliter et de facto ; neque seductrix, que subditos populos ad sui naturalis regis et supremi in terris domini nostri reducere velle fidelem obedientiam causata est ; et que soli Deo credidit, et | demones nullatenus adoravit, nec invocavit ullo modo.

Item, quoniam dicti judices iniqui34 in suis non erubuerunt sententiis doli, iniquitatis, nullitatis vitio infectis, multa de filia eadem innocente proferre convicia, ipsam super variis [confessam]35 criminibus et convictam falso adscribendo, errantemque in fide, relapsam et hereticam falso, mendose et inique ; que tamen filia, si dicti processus iniqui series revolvatur, nullatenus super qualificationibus et criminibus sibi impositis, confessa aut [convicta]36 reperitur ; itaque ipsam fuisse catholicam et dictis criminibus non infectam placeat advertere et proferre palam, ut omne aboleatur scandalum et veritas edificet auditores.

Item et falsus ille processus adversantium continet quod per opinantes multos, in sacro et humano jure peritos, filia hec condemnata sit ; tunc tamen ipsis opinantibus suarum confessionum nullus unquam processus traditus fuerit, neque visus per ipsos. Sed subdoli equidem dati sunt ad opinandum articuli, incipientes Quedam femina, etc., a suis confessionibus dissimiles ; subtrahentes que pro sua justificatione valebant, superaddentes aggravationes iniquas, falsas et 13L 104 v°. Q² 272-274subreptitias omnimode ; in quibus tamen judicantium penitus fundata videtur perversa sententia, exinde nullitate infecta. Que peto per vestras providentias teneri37 memoriter, et eidem falso processui pro dissimilitate evidenti dictos articulos comparari, si opus sit. |

Item et ipsa pretensa per judices iniquos abjuratio ponderanda est ; quoniam illa que processui inserta est, fabricata est de novo post completum processum adversum, et prolixa est valde, artificio confecta valido, quam nec concipere ipsa potuisset innocens filia et ignara ; ymo altera sibi presentata est, dissimilis et brevi cedula comprehensa, quam si territa protulerit, nichil egisse visa erit ; quoniam et tortoris expectantis [presentia], et ignis parati crematio, et instans comminatio crudelis interitus, metu valido ad id compellere eam vise sunt.

Item quod per judicantes ipsos, etiam post obitum dicte filie, in sua perseverantes nequitia, dicto adverso processui adjecte sunt, post cremationem ejusdem, informationes quedam false, et non signate, certis adscripte notariis, palam confitentibus eas nunquam fecisse ; in quibus et littere quedam missive principibus et prelatis diversarum regionum transmisse fundate sunt. Quarum omnium informationum et litterarum sic missarum falsitatem placebit detegere et damnare cum effectu.

Item neque pigebit advertere dictam filiam dixisse sepius adversis judicibus quod ipsa domino nostro pape Rome, Ecclesie et concilio generali sua dicta submittebat, quodque ad eos duceretur. In quibus constat eam non fuisse schismaticam, sed catholicam ; non hereticam, sed obedientem et fidelem. Ymo et dicta verba sonant interjectam ad papam verissimam appellationem, sicut alias satis in articulis partium seu actorum declaratum est. Et ita inferre opus est suam sententiam esse nullam, et post appel-|-lationem acceptatam, et falsam, que filiam ipsam falso adstruit schismaticam et errantem.

Item et vestro huic processui placebit inserere et advertere 14L 104 v°-105. Q² 274-275tractatus et opiniones peritorum et depositiones testium hic productorum, prelatorum, principum et virorum litteratorum, omni exceptione majorum, cum ceteris attestationibus et productionibus factis et faciendis, tam partibus ac mihi, promotori, instantibus, quam ex mero vestro officio ; et ex eisdem colligere dictorum adversus ipsam filiam innocentem processus ac sententiarum nullitates, dolos, versutias, ad fines debitos declarationis nullitatis seu cassationis et adnullationis eorumdem, cum omnibus inde secutis ; et, veluti probissime vestre dominationes egregieque ac reverendissime paternitates videbunt, peragendum et exequendum, canonice et conformiter, quantum opus erit, ad Clementinam Multorum [Clem. v. 3. I]38, De hereticis, l. VI° [VI°. v. 2], que in materia fidei calumniam presumentes corrigit et mulctat gravissime.

Item, et quoniam in dictis principalibus actorum scripturis omnia premissa plenissime deducta sunt, et per probationes luce clariores, inquestas, testes, scripturas, et doctorum authentica documenta, instrumenta, litteras, probata sunt, et de hiis mihi constiterit, quantum opus est adjunctionem dedi plenissimam ipsis actoribus, omniaque per eos scripta cum suis conclusionibus, atque exhibita et producta, amplector, laudo et approbo, atque nomine promotorio, una et pariter cum eisdem actoribus, peto concludi in causa instanti, et jus dici, seu diem ad sententiandum assignari, et absentes vocatos et citatos, contumaces reputari ; cum protestationibus per ipsos | actores et per me, hodie et alias factis, et per notarios in scriptis redactis, cum supplicationibus, implorationibus et requestis alias factis.

Conclusi ego, promotor, nomine antedicto, prout concludo, unacum dictis actoribus, modo et forma in dictis suis scripturis contentis, quantum me et officium vestrum tangit seu tangere potest, junctis articulis seu interrogatoriis per me alias vobis porrectis in hac causa, ad fines debitos et canonicos, 15L 105. Q² 275-276et velut dominationes39 vestre clarissime canonice duxerint peragendum.

FR[Motiva juris per Ysabellem, Petrum et Johannem d’Arc exhibit.]

Deinde sequuntur motiva juris per dictos Ysabellem, Petrum et Johannem d’Arc exhibita et producta.

Super omnia vincit veritas. Colendissimi patres judicesque discretissimi, suprema sancte apostolice Sedis vice et auctoritate fungentes, novistis quoniam veritatis amica est simplicitas, quodque fides veritatis verborum adminicula non requirit, in cap. Veritatis De jure jurando [X^a II. 24. 14], et C. Si minor ab hereditate abstineat, l. I [C. II. 39. 1]. Et dudum expertum tenet vestre lucis jubar fulgidum, quibus semitis veritas pertingatur, ita ut, scrutatis sepius nedum operibus, sed rerum circumstantiis et emergentibus, causa, tempore, voluntate, personarum differentia, et quibusvis varietatibus diligentissime perquisitis, de quibus in canone Occidit, caus. XXIII, q. VII [D. G. II. 23. 8. 14], et in can. Judicantem caus. XXX. q. V [D. G. II. 30. 5. 11], et C. De judiciis Judices [C. III. 1. 9], cum sunt judicia vestra, longe proderint, solidamque fre-|-quenter publice salutis produxerint justitiam et inflexibilem veritatem. Exinde per orbem diffusa sapientie vestre lucidissima rectitudo, sancte apostolice Sedis congrua amplexibus, a supremo justitie ministro, Nicolao papa V°, domino nostro, ceteris noscitur preelecta ad justitie et veritatis tractandum ministerium in hac causa expresse dudum fama pretiose defuncte Johanne d’Arc, dicte la Pucelle, multis temerariis et iniquis, presumptisque processibus et sententiis contra juris ordinem, ultimo supplicio deputate, falsoque in fidei causate materia. Instantibus igitur in hac parte, unacum vestro promotore, matre, fratribus et parentibus defuncte ejusdem, actoribus, adversus quondam Belvacorum episcopum, Petrum Cauchon, Johannem Estiveti dictum Benedicite, procuratorem fiscalem aut promotorem negotiorum et causarum criminalium in spirituali curia Belvacensi, ac Johannem Magistri, pretensum ibidem inquisitoris 16L 105. Q² 276-277heretice pravitatis vicarium, reos, ceterasque partes adversas in hoc processu expressas, tendant ipsi actores, humiliterque postulant et supplicant, post solemnes hujusmodi processus sui agitationes, juris ordine et terminis debite observatis, finem cause imponi, veritatem elucidari, et per vestram sententiam diffinitivam quod justum fuerit decerni, suasque eisdem actoribus conclusiones in suis articulis principalibus descriptas adjudicari plenissime. Ad hec autem complenda, ut discreta vestra claritas, justitia suadente, facilius va-|-leat inclinari, porrigunt actores prefati, in suis protestationibus sepe scriptis persistentes, sub forma brevi rationum juris et epilogo deductorum in hac parte, causas et rationes que sequuntur.

Primo igitur, ut a recto juris ordine ortum suscepisse noscatur vester hic processus apostolicus, et constet vestrum ah initio judicium fundatum esse rite et canonice, vosque judices fuisse et esse competentes, attendere opus est mandatum apostolicum, ab ejusdem summi pontificis conscientia in forma justitie emanatum, vestris directum non immerito providentiis insignibus, cum qua decuit solemnitate magnifica, in publica cleri et populi assistentia, palam, Parisius, in episcopali aula majori, die VII^a40 mensis decembris, anno Domini M°CCCC°L°V°41, presentatum, et grandi susceptum, reverentia et honore, contemplatione supreme sancte ejusdem apostolice Sedis ; ubi, supplicatione piissima per actores aperta, sui organo consilii, pro tante rei consideratione equissima, gravi previa deliberatione, suscepto per vos judiciali onere, citatorium in forma juris vestra ordinatione decretum est, instituti sunt notorii, promotor vester citatus est, prout actum judiciale manifestat.

Item et in hujusmodi presentatione et receptione, ac citatorii decretatione, forma juris observata rite censetur. Presentatum est enim mandatum apostolicum per actores impetrantes solemniter, notariis presentibus, cum comitiva hominum numerosa, hora congrua et ad id ordinata, prout 17L 105-105 v°. Q² 277-279in cap. Consuluit, De officio delegati [X^a. I. 29. 24] ; in loco insigni, et pro tribunali vobis sedentibus delegatis, ut caus. II, q. 6, can. Biduum [D. G. II. 2. 6. 29] et prout docet Speculator in Spe-|-culo, tit. De competentis judicis aditione, § Viso cujus judicium, et in vestro conspectu, factum in mandato apostolico narratum seu querelam piissimam actores ipsi explicuerunt, per suum consilium, reverenter. Ex quibus narratis jus oriri non erat simulandum, ut ff. ad leg. Aquiliam, Si ex plagis § In clivo [Dig. IX. 2. 52. 2] ; et in cap. De muliere desponsata impube, et in juribus ibidem per Speculatorem allegatis ; sed ex tune, per vestras paternitates, auditis actoribus, receptum est mandatum sepedictum reverenter, repertum omni exceptione majus, presentibus notariis, in forma cap. Quoniam contra, De probatione [X^a II. 19. 11] ; et acceptatum judicii mandati jugum, licet difficile, caritate tamen meritorium et favorabile. Decretum etiam est hic citatorium contra partes adversas, in scriptis exequendum, ut in canone Vocatio caus. V. q. 2 [D. G. II. 5. 2. 1], ac pronuntiatione precedente, quoniam cause hujus instabat arduum negotium, ut in cap. Romana, De foro competenti § Contrahentes [VI° II. 2. 1], et prout notat Innocentius, in cap. Licet, De accusationibus [X^a V. 1. 14].

Item, nec venit omittendum quoniam in processu fidei aut suspicionis heresis falso presumpto per partes adversas contra dictam Johannam d’Arc, defunctam, de jure debuerit infamia precedere, et inquisitio infamie tunc fieri contra ipsam in exordio sui processus : licet facta42 non fuerit, saltem valida ; sed scienter et dolose pretermissa. Quia tamen omnis res per quascumque causas nascitur, per easdem dissolvitur, in cap. Omnis res, De regulis juris [X^a V. 41. 1], noluistis, tamen, insignes judices et preclari, omittere validas informationes hujusmodi vestri processus preambulas, ymo lucidissimas probationes ; sed easdem ab | initio amplexi estis, authenticis scriptis redactas ex apostolica auctoritate per reverendissimum dominum cardinalem de Estoutevilla, per regiam majestatem suave auctoritate, ac alias solemniter, 18L 105 v°. Q² 279-280hac in re, in loco sue proprie originis et alibi in locis insignibus, et ex depositionibus excelsorum principum et personarum egregiarum factas, super vita, fama, moribus, virtutibus, fide rectissima ac honesta conversatione, et adventu dicte Johanne ; quas vos ipsi, judices venerandi, colligere et huic vestro operi preponere voluistis, providentia gravi.

Item, et quoniam cujuslibet rei principium potissima pars est, ut in cap. Sedes De rescriptis [X^a I. 3. 15], per Bernardum, et ff. De origine juris, in leg. I^a [Dig. I. 2], commemoranda est valida citatorii vestri executio contra partes adversas, ad loca diversa, civitates et ecclesias insignes Rothomagensem et Belvacensem, ad personas et domicilia eorum palam deducta, ymo et iterata pluries, citatoriaque multiplicata secundum exigentiam judicialis ordinis, et per publicam affixionem executionibus mandata, et per edita patentia notificata apertissime ; ita ut, ex eisdem, omnis honesta persona notoriam et manifestam notitiam habere valuerit ; nec remanserit qui justam hujusmodi vestri processus ignorantiam pretendere potuerit, quovismodo, nisi crassam pariter et supinam, prout per ipsorum citatoriorum et edictorum fidelia instrumenta publicaque documenta constat aperte ; quibus est prestenda fides, in cap. Scripturam, De fide instrumentorum [X^a II. 22. 1], cum sua glossa.

Item et per acta publica vestri hujus processus luce clarius manifestatur, in civitate Rothomagensi, | loco valde insigni, in quo processus alter iniquus contra ipsam defunctam agitatus est dolose et inique, vicibus iteratis, vos aut aliquos, seu alterum vestrum comparuisse personaliter, pro tribunali sedentes, et omnes terminos debite observasse quos postulat ordo juris ; accusatisque partium adversarum dolis, contumaciis, et sui dudum processus temeraria presumptione, falsitate, iniquitate et nullitate palam infecti, in termino quolibet ordinasse que juris erant, auditis tamen dictis actoribus vestro etiam promotore. Decrevistis enim ab initio sententialiter judicium vestrum fundatum opportune, vosque, judices cause et partibus fore competentes, declarastis, ulteriusque merito fore vos processuros. Deinde petitionem actorum, in forma acti publici, vobis porrigi et, ad litem contestandam, 19L 105 v°-106. Q² 280-281partes rursum vocari judicastis. Quibus ita factis, ipsam petitionem in forma articulorum concludentium, ex vestra alia ordinatione, recepistis. Post hec, ad testium examen, ad probationum receptionem, ad productionem falsi illius pretensi processus, comparationemque legitimam confessionum dicte defuncte contra articulos duodecim, quos partes adverse falso pretenderunt ex confessatis a defuncta debite elicitos, procedere curastis ; productas insuper testium insignium ac omni exceptione majorum depositiones veridicas, informationesque apostolica et regia auctoritatibus reproductas, admirandeque lucis et sapientie tractatus, deliberationes, scripturas, libros, codices prelatorum, doctorum insignium juris divini pariter et humani, et virorum litteratorum, que juris sunt in causa presenti, presertim super dicte defuncte confessionibus | catholicis, spirituum visionibus bonorum, et super iniquitate judicantium in processu priori, justa et sancta consideratione admisistis.

Item et vestri promotoris adjunctione per vestram admissa judicialem sententiam seu ordinationem, deinceps ad dicendum contra exhibita et producta dies et terminos prefixistis multiplices, et preclusionem dicendi contulistis, ut jura decernunt ; tandemque merito omnibus et singulis observatis que de jure communi, ac vestro apostolico rescripto mandante, debuerunt observari, in causa per vos juridice concluso, diem assignandam decreveritis, ad jus audiendum et vestram diffinitivam sententiam pronuntiandam judicialiter ; proviso tamen quod ipsi actores, si voluerint, ad animos vestros, pro veritatis elucidatione majori, rationes seu motiva juris vestris reverendissimis paternitatibus possent offerte, suo processui copulandas. Quas, jussionibus vestris acquiescendo, in hiis scriptis, cum reverentia et correctione debitis, offerunt humiliter dicti actores, vestrum judiciale officium super ipsa finali facienda pronuntiatione humilius implorantes, sub protestationibus sepedictis.

Item et quoniam juris ordo iste in premissis per singulos sui terminos indubitatus est, tum ex juribus enucleatis vobis notissimis, canonicis et civilibus, etiam secundum scripta per Tancredum, in suo tractatu De ordine judiciorum, per Speculatorem, 20L 106. Q² 281-283suo secundo libro, in Speculo juris, ymo et per textus et doctores juris canonici et civilis, suis locis et rubricis opportunis et notoriis titulata, tum ex observantia sive experientia, rerum magistra, in omni precipue ecclesiastica curia notorie visitata et approbata undequaque, idcirco | neque jurium allegantie seu quotationes singulares, que prolixa forent, in termino quomodolibet observato hic exprimuntur seu repetuntur. Et tamen ad longum in articulis concludentibus eorumdem actorum, seorsum et seriose, ad plenum huic vestro processui inserta sunt et allegata jura que ad propositorum verificationem, et adversarum partium suique falsi et iniqui processus condemnationem, visa sunt sufficere condecenter.

Item et nichilominus, ut ad memoriam promptiorem redeat iniquitas dicti primi processus, et illorum qui judicaverunt tam inepte temeraria presumptio discutiatur et corrigatur, attendere opus est quam excogitata malitia, quam damnata et abhorrenda inimicitia judices illi malivoli contra ipsam defunctam, omni pietate seclusa, omni muliebri fragilitate non attenta, spretaque omnimoda circumstantiarum ponderatione, de quibus in dicto can. Occidit, caus. XXIII, qu. 8 et Summa [D. G. II. 23. 8. 14], inique, injuste atque nulliter et de facto processerunt.

Item, et primo, attendi debet presumptus ausus pretensorum judicum illorum, qui tanta temeritate judicium tale acceptare presumpserunt, cum ejusdem defuncte, presertim in fidei materia, judices ex juris ordine effici non poterant, nec debebant ; et ita sui processus, cum sententia et inde secutis, nullitate censebantur infecti : Cod. Si a non competenti judice [C. 7. 48] per totum ; in cap. Ad nostram, De consuetudine [X^a I. 4. 3]. Non enim orta erat ipsa Johanna de Belvacensi diocesi, nec ibi residebat, nec ibi heresim commiserat ; et sic non sortiebatur forum ratione domicilii aut delicti : caus. III, qu. 6 ; caus. VI, qu. 3 [D. G. II. 3. 6 et 6. 3] ; cap. Pla-|-cuit et cap. ult. De foro competenti [D. G. II. 6. 3. 4 et X^a II. 2. 20]. Rursum Belvacensis episcopus elegerat cum vicario inquisitoris procedere, et tamen de potestate dicti vicarii, qui delegatus dicebatur, non constitit per acta, nec de ea apparet in 21L 106. Q² 283-284processu, contra cap. Per hoc De hereticis, libro VI° [VI°. V. 2. 17] ; contra cap. Cum in jure De officio delegati [X^a I. 29. 31]. Ymo etiam dictus episcopus sine illo vicario ad plures actus substantiales processit, contra cap. Cum plures De officio delegati aut commissarii, libro VI° [VI°. I. 14. 8]. Etiam ad examen dicte Johanne pluries per alios processerunt ; in tam gravi causa quod facere nequiverunt : De officio delegati, cap. I. in Clem. [Clem. I. 8]. Constat insuper per testes dicto vicario et aliis consulentibus minas illatas et terrores inducentes justum metum, secundum glos. can. Injustum et can. Quatuor caus. XI. qu. 3 [D. G. II. 11. 3. 89 et 78]. Ipsa enim Johanna recusavit dictum episcopum, ut suspectum et capitalem inimicum, sicuti dicunt testes, juxta cap. Suspicionis De officio delegati [X^a I. 29. 39]. Item judicio pape se submisit dicta Johanna, provocans in effectu ; et ita non licuit inferiori cognoscere : caus. II. qu. 6, can. Si quis vestrum43 [D. G. II. 2. 6. 4]. Etiam, cum hec materia de revelationibus esset de majoribus causis, ad solum papam spectavit cognitio, ad quem ipsa petiit remitti. Igitur nulliter processerunt, ut in cap. Majores De baptismo [X^a III. 42. 3]. Insuper eidem Johanne in duro carcere clause denegata est defensio et consilium : denegatio scilicet quod articuli per Ecclesiam tunc congregatam Basilee non viderentur, et est a judice prohibitum notariis ut | excusationes suas scriberent in processu ; item, falsa articulorum a confessionibus Johanne extractio data opinantibus ac vexatio, intricatio in questionibus difficilibus, ac submissiones dolose eam deceptive consulentium. Hec enim et alia multa supratacta, et latius in dictis articulis concludentibus declarata, processum ilium contra dictam Johannam, cum inde secutis, nullitate infectum, saltem cassandum reddunt ac retractandum.

Item nec spectare potuit dictis judicibus, nisi nulliter et de facto, de inspirationibus et occultis revelationibus, et spirituum apparitionibus dictam Johannam concernentibus, certum proferre judicium. Iste enim occulte apparitiones et 22L 106-106 v°. Q² 284-285inspirationes, an a Deo procedant vel ne, soli Deo pertinent et note sunt, qui secreta et occulta solus dijudicat44 : in can. Erubescant, XXXII dist. [D. G. I. 32. 11] ; in can. Christiana, caus. XXXII45, qu. 5 [D. G. II. 32. 5. 23] ; nec spectant judicio Ecclesie : in cap. Tua nos, De simonia [X^a V. 3. 34]. Dicere tamen possumus, ex omni valida conjectura, apparitiones hujusmodi a bono spiritu processisse ; primo, quoniam ipsa Johanna virgo erat, et talem se constanter asseruit, et se obtulit exhibere46 inspiciendam et visitandam ; exinde verisimilius dicendum a Spiritu Sancto apparitiones habuisse, secundum Ambrosii dictum, in can. Tolerabilius, caus. XXXII47, qu. 5 [D. G. II. 32. 5. 1], Secundo, nam ipsa Johanna erat humilis valde, ut patet in suis responsionibus, nec [honorem]48 quesivit humanum, sed anime sue salu-|-tem ; nec unquam protulit verbum arroganter. Humilitas autem virginitati conjuncta mirabiliter laudatur can. Hec autem scripsimus XXX dist. [D. G. I. 30. 16] ; et ita potuit revelationes et apparitiones a Spiritu Sancto suscipere digne. Tertio, quoniam vita honestate et conversatione commendata fuit aperte ; nam missam et ecclesiam devote frequentabat, confessata sepius, jejunans, pauperes diligens et [alia] hujusmodi. Quarto quia49 apparitiones mandata bona eidem faciebant, dicendo quod bene se regeret, quod sepe confiteretur, quod ecclesiam frequentaret, quod custodiret animi et corporis virginitatem, et ducerent eam ad beatitudinem. Quinto, quia angelus apparens ei primo sibi50 timorem incussit, et in fine letificavit, ut fecit angelus apparens Marie et Zacharie. Sexto, dum sibi apparebant angeli, signo crucis se signabat, et non recedebant ; quod faciunt spiritus maligni, ut in can. Postea De consecratione, di. IV [D. G. III. 4. 2. 63]. Septimo, clara voce intelligebat vocem spirituum ; cujus contrarium faciunt maligni spiritus in can. Sciendum caus. XXVI, 23L 106 v°. Q² 285-286qu. 4 [D. G. II. 26. 4. 2]. Octavo, quia catholicus et devotissimus fuit ejus finis. Ipsa enim ex permissu judicum devotissime suscepit sacramenta penitentie et eucharistie ; et in exitu, inter flammas, alta voce nomen Domini Jhesu exclamavit, et religiose finivit, cum spiritus maligni suos sequaces male finire faciant, et in eternam damnationem inducant, ut in can. Nec mirum caus. XXVI, qu. 5 [D. G. II. 26. 5. 14]. Nono, quoniam miraculose visa est futura predicere, puta, tempore maxime afflictionis regni et oppressione regis, spoponderit et dixerit quod faceret eum Remis coronari in brevi, prout fecit51. | Predixit et dissolvit obsidionem Aurelianensem, et expulsionem Anglicorum a regno ; quod verificatum est, juxta illud Non est vestrum, etc. Et hec signa sunt spirituum bonorum ; quos, si Johanna adoraverit, non erravit, spiritu ducta divino ; nec erravit adorans speciem sancte Katharine, sancte Margarete et sancti Michaelis. Ymo, etsi mali fuerint angeli transfigurat ! in angelis lucis, non dicitur errasse adorare, credens fuisse sanctos et sanctas sub tali forma ; nec est talis error periculosus, nec damnandus : caus. XXIX, qu. 1, § I [D. G. II. 29. 1] ; presertim cum in sua opinione non fuerit pertinax, sed Ecclesie judicio se submisit. Et si que52 argumenta fieri possent ex adverso, responsum est plane in articulis concludentibus supradictis.

Item nec propter habitum virilem venit increpanda fidelis ipsa Johanna ; nam si, ut asserit et verisimiliter presumitur, illam sumpserit ex divina inspiratione, non peccavit. Ubi enim spiritus, ibi libertas : in cap. Licet De regularibus [X^a III. 31. 18] ; in can. Due sunt leges caus. XIX, qu. 2 [D. G. II. 19. 2. 2]. Item intelligendus can. Si qua mulier XXX dist. [D. G. I. 30. 6], id prohibons, ubi causa luxus hoc fieret, secundum glossam et doctores. Hoc autem non fecit causa luxus, ymo causa virginitatis servande ; mutatio enim habitus clericis permittitur53, ubi justa causa timoris intervenit : in cap. Clerici [pen]ultimo54 De vita et honestate 24L 106 v°. Q² 286-289clericorum [X^a III. 1. 15]. Et hoc fecit ex justo metu violationis ab Anglicis, qui eam nisi sunt attentare, ut per testes probatum est. Nec est verum quod missam audire cessavit, ne ilium relinqueret ; ymo ipsa requisivit semper missam | audire ; ipsa obtulit vestem55 relinquere, si in carcere Ecclesie, aut in comitiva honestarum mulierum, et extra manus custodiretur Anglicorum ; ymo tamen, si judices dicerent, ad eorum beneplacitum obtulit relinquere. Item non dicetur relapsa si resumpserit, quia licita fuit assumptio, nec id heresis tangit materiam, potissime56 cum resumpserit ut violentie illate melius obviaret, et nuditatem suam cooperiret ; quia Anglici vestes eidem muliebres abstulerant, et necessitate compulsa resumpserit. Necessitas vero legi nequaquam subjicitur : De furtis, cap. [III]57 [X^a V. 18. 3]. Et hec in processu vestro et testium depositionibus aperte sunt probata.

Item et attendere possunt vestre discretissime bonitates dictam Johannam ex animo aut intentione non deviasse a rectitudine veritatis, nec Deum offendisse. Recessum enim suum sine patris licentia, valide ipsa excusat ; quoniam Deo inspirante id fecit, et plus Deo obediendum est quam hominibus. Secundo, ex pietate fecit, ne pater et mater ampliori afflictione turbarentur ; et tertio, quoniam ab eisdem propter hoc veniam impetravit. Se ipsam etiam excusat ex appositione hujus nominis Jhesus in litteris quas pro bellis mittebat ; quoniam et justum bellum divina jussione fovebat, et quoniam id credidit licitum, quia omnia in nomine Domini fieri debent : XXIII di., can. In nomine Domini [D. G. I. 23. 1]. Similiter, super causata desperatione, saltando de turri, se excusat valide ; non enim id fecisse fatetur desperationis causa, | sed salvationis proprii corporis, et spe succurrendi pluribus aliis bonis personis, et ex caritate et pietate comminate destructionis ville Compendii. Conformiter excusanda venit super causato mendacio sui dicti asserentis quod angelus portaverat signum domino nostro regi, cum genuflexione 25L 106 v°-107. Q² 288-289ante regem, etc. Respondetur quod non est licitum mentiri ; licet tamen caute respondendo, veritatem tacendo fingere, prout egit Abraham coram Pharaone, ut in can. Queritur § Ecce, caus. XXII, qu. 2 [D. G. II. 22. 2. 21 et 22]. Est autem ita quod angelus est nomen officii ; idem est enim quod Dei nuntius, juxta illud : Ego mitto angelum meum, qui precedet, etc. [Exode 23. 20] et loquitur de Johanne Baptista. Johanna autem dicebat se nuntiam Dei ad regem ; ideo merito poterat dicere quod angelus, id est58 ipsa nuntia Dei, portavit regi coronam, id est palmam victorie per quam pervenit ad coronam. Et si dicatur quod de sancto Michaele expresse locuta est, excusabilis est ; sic enim dicitur quod seraphim linguam Isaie mundavit, non per se, sed per alium. Illud enim quod fit per inferiores, in concernentibus proprietates et officia superiorum, dicitur fieri per superiores ; ita in proposito Michael dicitur princeps militie ; et ita, Johanna, asserens ex Michaelis revelatione hec fecisse, dixit quod sanctus Michael hec fecit ; et quod ipsa fuerit ille angelus, verba sua clare innuunt. In his igitur mentita non fuit, sed caute locuta est.

Item neque culpanda est si dixerit se salvandam, et id firmiter tenere et credere ; superaddidit enim hoc futurum verum si servaret quod promisit Deo, scilicet virginitatem tam anime quam corporis. Qui enim ita agit, in nullo peccat ; sed salvatur. Et si ipsa | Johanna pariter dixerit se a carceribus fore liberandam, mendacium non commisit ; sic enim voces spirituum tandem eidem protulisse asseruit quod sustineret martyrium patienter, quia in fine salvaretur ; et hec non modica liberatio censenda est ; et ita mendacium non protulit. Fuerunt etiam spiritum habentes propheticum, quandoque non in spiritu loquentes, qui veritatem non enuntiarunt ; de quibus textus est in can. De penitentia, di. II, Querendum et c. Potest [D. G. II. 33. 2. 6 et 11]. Nec potuit reprehendi si ipsa dixerit sanctas illas beatas Katharinam et Margaretam diligere Gallicos et odire Anglicos ; sic 26L 107. Q² 289-290enim se exposuit quod diligunt quos Deus diligit, et odiunt quos Deus odit, juxta illud : Jacob dilexi, Esau odio habui. Nec est veritas quod dixerit se mortale peccatum non habere ; sed dixit quod nescit an peccaverit mortaliter, et quod non velit Deus quod ipsa fecerit vel faciat aliquid propter quod anima sua sit onerata : quod esset quando peccasset et dignam penitentiam non egisset. Que verba nil mali continent. Et per premissa dicte Johanne verba legitime excusantur.

Item et opus erit ad memoriam reducere falso causatam Johannam ipsam oberrasse, cum dicatur se noluisse submittere judicio Ecclesie militantis, etiam declarata sibi differentia inter militantem Ecclesiam et triumphantem, aut quia submissionem revocavit quam in finalibus fecerat, ad quam tamen tenetur omnis catholicus, ut in can. Hec est fides caus. XXIV, qu. 1 [D. G. II. 24. 1. 14] ; can. Ego Berengarius, De consecratione, di. II59 [D. G. III. 2. 42] ; quia ab his verius ipsa meruit excusari : primo, quoniam que fecit ex revelatione, fecit a bono spiritu, ut supradictum est, et ita, legem | privatam secuta, a lege communi exempta est, ut in juribus preallegatis. Ymo, posito quod dubium esset an hujusmodi revelatio a bono spiritu vel malo procederet, cum hoc occultum sit, et soli Deo notum, Ecclesia super hoc nihil judicat : in can. Erubescant XXXII di. [D. G. I. 32. 11] ; can. Christiana caus. [XXXII]60 qu. 5 [D. G. II. 32. 7. 23] ; et in cap. Tua nos De simonia [X^a v. 3. 34]. Rursum in his que concernunt articulos fidei tenemur sequi judicium Ecclesie ; alias essemus heretici : cap. I. De summa Trinitate, libro VI° [VI°. 1]. Similiter judicium Ecclesie tenere debemus in his que tenet et docet Ecclesia : in can. Nolite XII di. [D. G. I. 11. 3] et in can. Novit XII di. [D. G. I. 12. 10], cum ibi nota ; in aliis datur libertas tenendi quod placuerit. In his enim secretis quilibet potest sequi opinionem propriam ; et ita notat Johannes Andree in cap. 1 De summa Trinitate, allegato libro VI°.

Item excusatur ipsa Johanna si a principio se non submisit, 27L 107-107 v°. Q² 290-291quoniam quid esset Ecclesia ab initio ignoravit. Patet quia inter sanctos et Ecclesiam nullam differentiam fecit. De ista ignorantia testes in hoc vestro processu deponunt. Sed illico dum intellexit et fuit sibi declaratum, semper Ecclesie se submisit. Testes etiam hujusmodi processus vestri deponunt quod quidam, dolose fingentes se venire ad eam ex parte regis, domini nostri, fortiter eidem suaserunt, si evadere vellet, quod non submitteret se Ecclesie, et61 ita dolo decepta, forsan distulit ; et tandem veraciter Ecclesie se submisit multipliciter, ut in articulis concludentibus per actores vobis datis exprimitur plenissime. Quam tamen submissionem judex ille, tunc episcopus Belvacensis, prohibuit per notarium scribi ; et id testes deponunt ; attamen et | per verba sua, in processu scripta, adhuc constat dictam Johannam actu, verbo et opere et sacramentorum communione, se submisisse Ecclesie.

Item et plurimum notari debent et memoriter retineri falsitas et iniquitas inaudite illi primo processui admixte, quibus partes adverse suum maculaverunt processum, quem exinde tamen volunt omnino colorare et validare, videlicet certorum articulorum numero duodecim expressio, et mendose a pretensis confessionibus dicte Johanne extractorum. Super quibus articulis, sic falso extractis, opiniones dederunt sua manu scriptas aut signatas viri notabiles ecclesiastici et litterati, alii in sacra pagina, alii in jure canonico et civili magistri, doctores, licentiati, baccalarii formati et jurisperiti, in magno numero ; qui veraciter ab omni labe iniquitatis immunes et excusandi, ac in consulendo decepti, preter operis illius conscios censendi sunt, taliter opinantes, presumentes veritatem confessatorum judicialiter per ipsam Johannam sibi traditam et dictis articulis expressatam ; cum tamen, in adversum, ex inimicitia capitali et deordinato affectu, pretermissa veritas et expressa falsitas in dictis falsis articulis locum sibi vindicarent apertum. Nec vacat ab iniquitate quod dicti falsi articuli duodecim incipientes Quedam femina, missi sunt opinantibus sic extracti.

Item et advertere opus est differentiam illam inter veritatem confessatorum per ipsam Johannam, et contenta dictorum 28L 107 v°. Q² 291-293articulorum falso extractorum62 satis esse deductam ad longum, per compa-|-rationem63 articulorum eorumdem et ipsorum confessatorum a vobis judicialiter factam, verificatam et approbatam ; ymo et per totum hunc vestrum processum deductam plenissime, per testiumque et notariorum depositiones et notas originales, et per collationem processuum primorum, et latissime per tractatus plurium prelatorum, doctorum juris divini et humani, luce clarius explanatam, et in articulis ipsis concludentibus expositam luculenter. Quare ab ampliori expressione differentiarum ipsarum supersedere, causa brevitatis, expedire visum est.

Item, et quoniam processus ille iniquus contra dictam Johannam defunctam super illis falsis articulis fere totus fundatus extitit, opus erit dictorum articulorum falso, dolose et mendose extractorum iniquitatem sententialiter detegere, ipsosque falsos et iniquos articulos palam comburere et lacerare, ad veritatis manifestationem et opinantium super ipsis excusationem validas et opportunas.

Item et ex precedentibus mediis, causis et rationibus, brevi verborum compendio suprascriptis et recollectis, juncto vestro hoc processu una cum testium depositionibus omni exceptione majoribus, dictique prioris iniquissimi, dolosi ac violenti processus ad vestrum hunc judicium catholicum et veritate fulgidum processum comparatione seu confrontatione, nec non illustrium virorum, prelatorum, doctorum ac in utroque jure peritorum, dictis assertionibus, disputatisque et elicitis veritatibus, libris, codicibus, tractatibus et determinationibus, hic recollectis et adjunctis, quos et quas hic reproducunt ipsi actores : constat et patet apertissime dictum primum processum | falsitate, dolo, iniquitate, mendositate et calumnie nullitate fuisse, fore et esse manifeste infectum, talemque venire declarandum sententialiter, saltem cassandum, adnullandum et comburendum palam, publice et manifeste.

Item et pariter constat dictam bone memorie defunctam 29L 107 v°. Q² 293-294Johannam d’Arc, dictam la Pucelle, toto tempore vite sue laudabiliter et honeste vixisse, a fidei veritate et ecclesiastica doctrina et determinatione non declinasse, nec aliquid asseruisse aut credidisse quod heresim saperet, aut fidei catholice ac sancte romane Ecclesie traditionibus obviaret, sed hec horrenda potius detestasse, neque illa crimina perpetrasse que rei ipsi in suo processu et sententiis iniquis temere ausi sunt exprimere et causari ; neque ex eisdem, fama vulgante aut alia fide digna relatione, ipsam quomodolibet diffamatam fuisse, seu alias confessam in jure vel convictam, Domino cooperante. Quin ymo et sancte apostolice Sedis judicium et concilii generalis, ac fidelium doctorum sepius judicium exquirere visa est pariter et audita.

Item et ex nunc dicti rei, partes adverse, spiritu ducente maligno, ampliori iniquitate perseverantes, obstinata malitia, falsitate, dolo et fraude damnata convicti redduntur ; suspectique et iniqui judicantes, qui mendose nimis dictam virginem innocentem scribere ausi sunt, et contra veritatem notare illis perversis qualitatibus et excessibus criminosis, in suis falsis et iniquis sententia prima et secunda, dolose commendatis, seu potius pro dolosis et exquisitis falsitatibus ibidem expressis et falso descriptis, de facto condemnarunt, primo ad carceres perpetuos, et | secundo ad justitie secularis manus relinquendam, tanquam recidivam, hereticam et alias criminosam ; sine gratia et misericordia ambulantes, solum suum perversum insecuti hostilem et dolosum affectum, innocentie, fragilitati, ignorantie et juventuti nolentes attendere, ymo verius excusationes ejusdem innocentis, submissiones et protestationes inficere, et eidem justitie vias perversa conspiratione penitus denegare curantes ; mortem, proh dolor ! et sanguinem ejusdem sitientes undequaque.

Item et ex omnibus in vestro instanti processu inquisitis, productis, recollectis et, juris ordine servato, debite in scriptis redactis, constitit et constat quod adversus ipsam defunctam, omni sue innocentie defensione privatam et juris pretermisso ordine, pro solo libitu voluntatis sue effrenis, in suo iniquo processu partes adverse nulliter et de facto perseveraverunt, et ad iniquas tandem sententias processerunt, per quarum 30L 107 v°-108. Q² 294-295alteram ipsam innocentem Johannam, veluti hereticam aliisque criminibus irretitam, ad carceres perpetuos, in pane et aqua, perpetuo condemnaverunt ; et per alteram, ipsam recidivam nequiter protulerunt, ita ut curie seculari relictam, ultimoque traditam supplicio, post publicas, ignominiosas et scandalosas predicationes, innocentem virginem oculatim intueri non erubuerunt igne peremptam et crematam, in periculum animarum sic judicantium inique, ac in opprobrium et ignominiam, injuriam ac offensam matris, fratrum et consanguineorum ejusdem, nunc conquerentium et actorum.

Item et illarum sententiarum iniquarum nullitas, error manifestus, contradictio evidens, calumnia, | incertitudo, obscuritas, crudelitas, ejus pena contra omnem juris ordinem et sacras sanctiones, in sexu fragili, etate juvenili, post tantas afflictiones carcerum, perturbationes examinum, per vestri hujusmodi processus deductionem juridicam, manifestantur apertissime : tum ex primi processus serie, et corum in hoc processu depositionibus fide dignis, qui dicto primo processui interfuerunt, in quibus constat ipsam Johannam criminum qualitatibus eidem attributis non esse convictam ullomodo, sola forsan vestium excepta virilium delatione ; de qua tamen excusabilis censenda est, ut ex premissis bene constat. Tum secundo quoniam, omnibus attentis ex dictis criminibus, in fidei materia non peccavit, nec valuit heretica censeri, vel relapsa : que nullam fecit validam abjurationem, ymo illam penitus non intellexit ; et quod non intellexit, non potuit valide abjurare. Tum tertio quoniam relapsa dici non meruit in heresim, que lapsa non fuit ; quoniam catholica dedit responsa, et mente infecta non reperitur, nec pertinax adversus fidem et ecclesiasticam doctrinam, aliqua dogmata aut errores seminavit vel adstruxit aut sustinuit animo indurato. Tum quarto quoniam generali nomine qualitatum criminalium sibi impositarum notari non valuit sententialiter, quemadmodum in sententiis ipsis notatur, nisi particulares ibidem defectus cum circumstantiis designentur et subaddantur ; talis enim vaga causatio reprobata est, et non admittitur de jure in libellis aut sententiis, presertim criminaliter intentatis, et cum alterius discrimine, etiam secundum leges et 31L 108. Q² 295-297canones, moderatio pene debita a judice censetur, propter etatis teneritudinem et sexus fragilitatem ; quemadmodum | hec omnia in scriptis articulis concludentibus sunt deducta et inscripta.

Item et, si ex illatis tantis opprobriis, vexationibus, injuriis, molestiis et calumniis, sue parenti per judices illos iniquitate et dolo refertos, mater, fratres, parentes scandalosam tante perniciose executionis materiam egre tulerunt ; si sui honoris reparationem, sueque tante parentis innocentiam, expurgationem et fame proprie reparationem procurare decreverunt : et merito veniunt commendandi, ita ut, valido ducti consilio et animosa virtute constantes, sancte apostolice supreme Sedis petierunt justitiam, et juris provideri remediis instanter proclamarunt ; quorum tandem sancta apostolica Sedes, justis inclinata clamoribus, vestrarum toto orbe catholico notissimarum celebrium claritatum confisa rectitudine, sapientia et profundissima litterarum et sapientie copia, mandatum apostolice auctoritatis vobis direxit, in vim cujus, recto deductus tramite rationis, vester iste processus consummationem optatam, Domino dirigente, vestris opera, providentia et labore, propinquis dierum assumere disponitur seu creditur intervallis.

Restat igitur, reverendissimi patres, clarissimi judices ac doctores disertissimi, ut vestre luce veritatis splendor effulgeat ; nebulosa iniqui processus prioris caligo diffugiat et revolvatur ; ac declaretur64 abominanda processus ejusdem sententiarumque et sequelarum suarum iniquitas, dolus65, error atque pernicies ; ac imposita fidei macula eidem Johanne atque suis penitus deleatur. Resurgat autem [ipsa Johanna] expurgata labe erroris seu pravitatis heretice omnique dudum sibi imposita macula fidei adversa Ecclesie ; et fama redolens, et innocentia dicte Johanne virginis, matris, fratrumque suorum et omnis parentele ejusdem ; ita ut tandem, per vestrum patens judicium, judicialem ac perpetuam sententiam, fines juridici, conclusiones, reparationes, predicationes solemnes, 31L 108. Q² 296-297signa, imagines, cruces, fundationes, ac signa alia publica perpetuarum reparationis et memorie, alieque conclusiones in petitione actorum, suisque articulis concludentibus, ad plenum expresse, eisdem actoribus plenissime decernantur in posterum, irrefragabiliterque per vos ordinata observari mandentur ; suprema illa et inconcussa apostolice Sedis auctoritate jubente, vestris in hac parte commissa clarissimis et colendissimis dominationibus paternitatibusque dignissimis, in evum a largitore donorum eternorum perenniter remunerandis in gloria66.

Notes

1. [1]

   1^er texte : L et lat. 17013. 2^e texte : lat. 5970.

2. [2]

   L : 2 mots omis.

3. [3]

   Q : [Qui] facto.

4. [4]

   Q : accusarunt.

5. [5]

   Q : 2 mots omis.

6. [6]

   Q : motiva ad tractandum.

7. [7]

   Q : mot omis.

8. [8]

   Q : 6 mots omis.

9. [9]

   Q : Tenor autem dictarum litterarum citatoriarum seu edicti publici sequitur et est talis.

10. [10]

    L : mot omis.

11. [11]

    Q : mot omis.

12. [12]

    L : 3 mots omis.

13. [13]

    L : 10 mots omis.

14. [14]

    L : 7 mots omis.

15. [15]

    Q : Deinde sequitur relatio, in dorso posita.

16. [16]

    Q : fuerunt.

17. [17]

    Q : mot omis.

18. [18]

    Les mss. : consiliariis.

19. [19]

    Q : citra omnem loquendo.

20. [20]

    L : ascripta carcer.

21. [21]

    L : finxas.

22. [22]

    Les mss. : ex tota abjuratione.

23. [23]

    L : publica crematione.

24. [24]

    Q : oppressae.

25. [25]

    Lat. 5970 : percutimus aut vel.

26. [26]

    Q : omis.

27. [27]

    L : omis.

28. [28]

    Les mss. : dictorum.

29. [29]

    Lat. 5970 : inibi commerictum. Lat. 17013 : iuri convinctum.

30. [30]

    L : omis.

31. [31]

    Q propose : sigillatim au lieu de sigilla.

32. [32]

    Les mss. : que.

33. [33]

    Q propose nonquam au lieu de inquenum.

34. [34]

    L : omis.

35. [35]

    Les mss. : confessari.

36. [36]

    Les mss. : commuta.

37. [37]

    Lat. 17013 : provideri.

38. [38]

    L : après Multorum un blanc.

39. [39]

    Lat. 17013 : determinationes.

40. [40]

    L : jour en blanc.

41. [41]

    L : M°CCCC°L°VI°.

42. [42]

    L : sancta.

43. [43]

    Q : nostrum.

44. [44]

    Q : judicat.

45. [45]

    Q : XXX.

46. [46]

    Q : exhibuit.

47. [47]

    Q : XXX.

48. [48]

    Les mss. : hominem.

49. [49]

    L add. : per.

50. [50]

    Q : omis.

51. [51]

    L : omis.

52. [52]

    Q : qua.

53. [53]

    Q : permitteretur.

54. [54]

    Les mss. : ultimo.

55. [55]

    Lat. 17013 : habitum virilem.

56. [56]

    L : potentissime.

57. [57]

    Les mss. : II.

58. [58]

    L : et.

59. [59]

    Q : IV.

60. [60]

    Les mss. : XXII.

61. [61]

    Q : ut.

62. [62]

    Lat. 17013 : deductorum.

63. [63]

    L : comparitionem.

64. [64]

    L : 2 mots omis.

65. [65]

    Q : omis.

66. [66]

    Cette dernière phrase, de L et lat. 17013, remplacée dans lat. 5970 par : famaque redolens et innocentia ejusdem restauretur et declarelur ; reparationes atque memorie requisite superius, declarentur ex suprema illa et inconcussa auctoritate sacrosancte Sedis apostolice vestris clarissimis et colendissimis paternitatibus commissa, quas largitor donorum eternorum remunerare dignetur in gloria. Amen.